ӦКСЯ ПӦЧЛӦН МОЙД
Ӧкся пӧчлӧн бабӧн шуысьыс, Леночка, ёна радейтӧ мойдъяс кывзыны, да быд пӧрйӧ, кор баба-нучкаа колясны ас кежас, кадсӧ коллявлісны мойдӧм-нӧдӧмӧнджык. Нывкаыс леститчысь кань моз пондас бергавны бабыс дорын да вашкӧдан гӧлӧсӧн кевмысьны: «Мойдышт, бабӧ».
Бабыслӧн и сьӧлӧмыс сылӧ, да паныд шуны нинӧм оз вермы. Первойсӧ эськӧ шуыштас жӧ: «Ставсӧ нин мойдӧма да». А сэсся и кыськӧ кыпыдджык гӧлӧс тэрмыштчас чепӧсйыны:
— Тӧлысьвывса нывка йылысь инӧ, буди.
Нывкалӧн пыр и гораммӧ гӧлӧсыс, синъясыс ворсӧдчӧны:
— Сійӧс, сійӧс, бабӧ! Тӧлысьвывсасӧ!
А сэсся лӧньыштас кор, пуксяс диван вылас да кыв шутӧг индӧ бабыслы местасӧ аскӧдыс орччӧн, синъясыс помся дзоргӧны бабыс вылӧ, кевмысьӧны-корӧны бабсӧ пуксьыны да висьтавны-висьтавны мойдсӧ, да мед сылӧн и помыс эз вӧв.
Бабыс лӧсьӧдыштӧ юр вывсьыс чибльӧгӧн кӧрталӧм чышъянсӧ, малыштӧ шоныд ковта морӧссӧ да пуксьӧ нывкакӧд орччӧн...
Тшӧкыдджыка «Олісны-выліснысянь» артмывліс, но мукӧддырйи друг нӧдкыв сетас да вочакыв нывкасяньыс виччысьӧ. Либӧ коркӧ и шмонитыштас: «Мойдӧмыд ӧд абу кампет нёнялӧм либӧ петшӧр пӧвстті котралӧм, ог нин, буди, и мойдчӧй-а?»
— Мойдчам, — корӧ ёна. Бабыс пырмунанмоз кайтыштӧ:
— Катша кывзіс-кывзіс дай пышйис. А Леночка пывсян корӧсь кор моз лясас — он на сыысь мын. Но, кывзы, инӧ... Олісны-вылісны...
Леночка зільӧ сылы отсыштны, кывпас сетӧ:
— Мам да бать...
— Тайӧ пӧрйӧ — сар да сарица... — стӧчмӧдыштӧ бабыс.
— И вӧлі налӧн куим пи...
Тадзи кымын и сӧвмыліс да водзӧ мунліс налӧн мойдчӧмыс. Кор бабыс висьталӧ, кор Леночка отсалӧ-содталӧ. А талун Ӧкся пӧч — мый нин сыкӧд и лоӧма? — ачыс шыасис нучка дорас да вӧзйис кывзыны вӧтсӧ.
Леночкалӧн вежыньтчыштліс вомыс:
— Вӧтыд ӧд абу мойд...
— Эн шу, эн шу! — чирыштчис бабыс. — Ичӧтик ныртӧ эн чикрӧдлы. Абу ӧд сӧмын вӧт. Збыльторсӧ висьтала и. Менам вунӧма нин вӧлі да ӧні друг тӧд вылӧ уси. Вӧтыс и отсаліс. Зэв ӧд важӧн сійӧ вӧлі, кыдзи он вунӧд. А со тай... пыді дзебасын, лов пытшкын ӧнӧдз олӧма! Дивӧ, дивӧ! Кымӧр улысь шонді югӧр моз быйкнитіс... Меным вӧлі сэки ар сизим-кӧкъямыс. А босьтісны менӧ мамӧ да батьӧ сьӧрсьыныс турипув вотны Кӧина яг нюрӧ. Сёр ар нин вӧлі, лымъялӧм виччысим. Турипувйыд сэки ёна нин кисьмӧма да чӧскыд. Водз асывнас и петім гортысь, сап пемыд на вӧлі. Воим ягас да муртса на енъюгыдыс тӧдчӧ. Еджыд ру гӧвкъялӧ пуяс костас. И лӧнь сэтшӧм. Пу оз дзуртышт, тӧвру оз пӧльышт, сьӧла оз чипӧст ни сизь оз тотшнит. Водзын восьлалысь батьӧлӧн лов шыыс сӧмын и кылыштӧ, да кок улысь усьӧм коръяслӧн шарӧдчӧмыс торкалӧ сапвидзысь чӧв-лӧньсӧ. И друг кысянькӧ, эстчань нюръяссяньыс, буракӧ, кыліс шы: не то чукӧстӧм, не то ымӧстӧм. Шыыс юковтіс, быттьӧ пуяссӧ поткӧдіс, быттьӧ мусӧ и васӧ качӧдіс енэжланьыс да сэні и разаліс-пакталіс. Но енэжас дзебсьытӧдз удитіс сьӧлӧмӧс кырыштны. Сэтшӧм шуштӧм лои, яйӧй тірзьыны кутіс. Да и мамӧлы, буракӧ, дӧнзьӧма. Тан сувтіс да юрсӧ лэптӧмӧн пондіс видзӧдны кытчӧкӧ выліас, быттьӧ кӧсйис вӧтчыны енэжас пакталысь шы бӧрсяыс. Сулалам. Видзӧда-барга мамӧ вылӧ, тірзя и кыв ог сяммы шуны.
Водзас шалксьӧдысь батьӧ сувтовкерис, бергӧдыштліс юрсӧ миянлань да гораа юаліс:
— Мый сувтінныд? Турилысь горзӧмсӧ энӧ кывлӧй али мый?
— Тури гӧлӧслань эськӧ шыыс муніс да... Но туриясыс ӧд важӧн лэбисны, — мыкталӧмӧн моз вочавидзис мамӧ.
Батьӧ мыйлакӧ видзӧдліс енэжланьыс, сэсся кызӧктыштіс да шуис:
— Да, збыль, ӧні туриясыд ылынӧсь нин, Африкаынӧсь, гашкӧ.
— Сійӧ ӧд и эм... Ӧтка гӧлӧс тайӧ вӧлі... Господи... Сьӧлӧмӧс дойдіс... — аслыс моз кайтіс мамӧ да видзӧдлывліс юр весьтас, корсис сэтысь лэбысь туриӧс. Но сэні еджыд русьыс кындзи нинӧм эз тыдав.
А батьӧ водзӧ нин восьлаліс да тэрмӧдліс миянӧс:
— Вӧтчӧй, буди, колянныд! Регыд нюрас кежам. Сэні турипувйыд быд во эм, чунь пом гырся.
Меным быттьӧ тувкисны морӧсӧ. Вӧрзьыны верми, дай гӧлӧсӧй петіс. Шуа батьӧлы:
— Батьӧ, вай таті пырам нюрас. Тасянь ӧд гӧлӧсыс кыліс. Туриыс збыль, буракӧ, сибдіс нюрас да коксӧ перйыны оз вермы. Мунам, корсьлам да нетшыштам сибдӧминсьыс.
Батьӧ эз серӧкты, а кыдзкӧ вежыньтыштліс вомсӧ да сьӧвзис:
— А биа висьӧм этайӧ нывкаыс... Тури мездыны пырны кӧсйӧ... Йӧюк тэ... Лок вӧтчы, нинӧм туриыскӧд эз ло! Сёрмыштіс, гашкӧ, налӧн кельӧбыс... Руыс разалас, и лэбасны!
Мӧрччис батьӧлӧн кывъясыс, китш-китшӧн серам петіс:
— Дерт жӧ, лэбасны, абу на ӧд тӧв.
Но гораа серӧктӧм бӧрын ымӧстӧмӧн бӧрддзи да вель дыр на сыркъялі. Батьӧ чашсьӧдӧмӧн мунӧ водзӧ, мамӧ вӧтчӧ сы бӧрся и ме шлёпкӧдча нырӧн да тшӧтш вӧтча, ӧтторъя сконйыштчыла вужляясӧ. Няргӧм да норасьӧм менам эз вӧв ичӧтысянь, да бать-мам, буракӧ, эз и казявны маитчӧмӧс. А гашкӧ, и казялісны, но пыдди эз пуктыны. Коркӧ сэсся и нюрас кежим. Уна турипувсӧ аддзим, да вотчӧмас ылалі. Тыра пестерӧн рытнас локтім гортӧ. Висьталі ичӧтджык чойлы турияс йылысь, турипув вотӧм йылысь, асъя ру йылысь; арся ру мозыс жӧ гӧвкъялісны вежӧрын мӧвпъяс. И кутшӧмкӧ сэтшӧм жӧ гӧвкъялысь вӧт аддзылі сійӧ войнас да и мукӧд войнас на. А сэсся ньӧжйӧник вунӧді сы йылысь. И со тавой выльысь аддзылі. Ветымын саяс во новлӧдлыссьӧма сійӧ маитчан мӧвпъяссӧ. А тавой вӧтаси...
Кывпас сетлытӧг и сі вӧрзьӧдлытӧг кывзіс Ӧкся бабыслысь висьталӧмсӧ Леночка да юаліс:
— А вӧтнад бӧрдін жӧ? Ме коркӧ, мамӧӧс кор «Скорӧйыс» больничаас нуис, вӧтаси да бӧрді.
— Дитя, мамтӧ, инӧ, жалитін? — бабыс шылькнитіс ки пӧвнас нывкалысь юрсӧ, окыштіс бандзибсӧ да ышловзьӧмӧн содтіс: — Небыд сьӧлӧмаӧн жӧ, инӧ, лоан. Ме-ед! Жалитны ӧд и колӧ быд ловъя ловсӧ. Мортыд ӧд сы вылӧ и морт, а абу звер. Дитя-а... А тавой ме вӧтнам эг бӧрд, радлі! И сэтшӧм югыд да кыпыд вӧлі сьӧлӧм вылын! Быттьӧ шуа: «Тулыс». И ме быттьӧ ичӧт нывка. И котӧрта кытчӧкӧ вӧр-пу костті. И вӧрыс быттьӧ помасис, а сэні паськыд, югыд ты! И гыйялӧны ты веркӧстіыс уткаяс, дзодзӧгъяс, а берег дорас быттьӧ батьӧ пукалӧ.
«Батьӧ, тэ мый тан вӧчан?» — юала.
А сійӧ:
«Тэнӧ виччыся. Колӧ миянлы этайӧ тысӧ вуджлыны. Петкӧдла ме тэныд сэтысь мыйкӧ».
Юала:
«Мый, мый петкӧдлан?»
А сійӧ:
«Вуджам дай аддзам! Чеччышт ваас, вартчы ме бӧрся!»
Ме вартча, вартча. А ваыс, быттьӧ, менӧ кыпӧдӧ, быгыльтӧ-нуӧ мӧдар берегас. Петі васьыс али эг, ог и помнит. Но батьӧ бара нин пукалӧ кутшӧмкӧ понӧль бокын да кинас шенасьӧ, чуксалӧ менӧ ас дінас. Сибӧдчи сы дорӧ, а сійӧ нинӧм шыавтӧг индӧ кытчӧкӧ водзлань, бадь кустъясланьыс. Видзӧдны куті, а сэн турияс! Кузь кокаӧсь, кузь ныраӧсь. Ворсӧдчӧны. А ӧти ӧтторъя шелкнитлӧ борднас да качлӧ сынӧдас.
«Тайӧ менам туриыс? Абу сибдӧма? Абу вӧйӧма?» — нимкодьпырысь, шензигтыр юала батьӧлысь.
Сійӧ нинӧм оз шу, лапйӧдлӧ сӧмын синлысъяснас.
«Менам! Менам! — горза-радла ме. — Со и бордъяснас шенасигтыр лэбӧ мелань, чолӧмасьӧ!»
— Ӧтчыд дай мӧдысь ме дорті лэбыштіс, борд йывнас инмӧдчыштлас чужӧмӧ. А сэсся и мыйлакӧ кань моз нявӧстіс. Сё дивӧ! — баблӧн, тайӧс висьталіг, серамыс петіс.
Серӧктіс и бабӧн шуысьыс да зэв збыльысь юаліс:
— Сійӧ кань кодь вӧлі, сӧмын лэбалӧ?
— Абу, абу! Туриыд абу кань кодь! — тэрмыштчис стӧчмӧдыштны бабыс. — Туриыд ыджыд, мича лэбач, кузь кока... Да, часлы, ме тэныд и серпасалышта. Карандаштӧ корсьлы.
— Водзӧ эн на висьтав да, — петитчыштіс нывка. — Водзӧ мый вӧлі?
— А водзӧыс сэсся нинӧм эз и ло, — нюмсермунӧмӧн шуис бабыс. — Садьми да. Тупылёкным катіс да. Вӧлӧмкӧ, сійӧ нявзӧ да чужӧмӧ лапанас инмӧдчылӧ. Катӧ менӧ, мед чечча да ывлаӧ ӧдйӧджык сійӧс лэдзла. Тупылёкным ӧд миян вильышпоз кӧть, а ой вежӧра кань. А дӧзмылі: катін, мися, лэбалыштны на туриыскӧд кӧсйи да.
Ӧкся пӧч татчӧ зэв лӧсьыдика серӧктіс, сэсся ышловзис да пондіс бабӧн шуысьсӧ малавны юрӧдыс:
— Висьталі тай-а... гӧгӧрвоин ли эн ли сэсся. Ичӧт на да... Нинӧм, быдмыштан да гӧгӧрвоан. Но, инӧ, серпасалыштам турисӧ...
Но нывкалы абу на окота янсӧдчыны кывлӧмторйыскӧд, сьӧлӧмыс абу на бурмӧма, да бара на юаліс:
— А сійӧ, коді тэнӧ повзьӧдіс, абу бубу? Тури, да?
— Да, дитя, да. Сійӧ горӧдіс нор гӧлӧсӧн, мед отсаласны. Но ӧдвакӧ кодкӧ, Енсьыс кындзи, вермис сылы отсавны.
— А Енмыс сылы отсаліс?
— Отсалӧма, тыдалӧ. Эз кӧ ӧд отсав, эг аддзыв вӧтнас. Шурыдика, ворсӧдчӧмӧн лэбалӧ да.
— А эз кӧ каньыд кат, тэ эськӧ лэбалін жӧ сыкӧд?
— Он тай и ӧвсьы юасьӧмсьыд! — бабыс босьтіс быдтор тӧдны окотитысь нывкасӧ, кыпӧдіс кияс вылас, окаліс-окаліс дай лэдзис джоджас. Сэсся кыпыд нюмӧн шуис: — Лэбалі, дерт, эськӧ, эз кӧ кат Тупылёкным. Да ӧд и ӧні на ме лэбала. Со тай кутшӧм кыпыда да варова висьтаси тэныд! Ассьым мойдӧс висьталі...
