ПӦКРӦВ СУБӦТА

Водзкыв пыдди

Коркӧ комынӧд воясын на, Ыджыд войнаӧдзыс, Коми мулӧн юркарӧ босьтчылӧмаӧсь писькӧдны кӧрт туй. Олӧмаджык войтыр казьтылӧны, кыдзи сыктыввожса вӧръяс вомӧн лэптылісны насып. Но Ыджыд война воясӧ ковмӧма эновтчыны тайӧ уджсьыс да бергӧдны кӧрт туй визьсӧ из шом перйысь Воркуталань.

Кӧрт туй нюжӧдан делӧяс кузяыс, буракӧ, 1937 вонас, волӧма Сыктывкарӧ чина морт. Сыкӧд вӧлӧма том офицер Шмидт Александр Карлович, кодлӧн пӧч-пӧльыс волӧмаӧсь Россияӧ коркӧ Пётр Первый дырйи на да рочмылӧмаӧсь.

Дыр-ӧ олӧма Сыктывкарас да кыдзи том офицерыд аддзысьӧма медтехникумын бӧръя во велӧдчысь коми нывкакӧд, ми огӧ тӧдӧй. Но, буракӧ, найӧ мӧда-мӧдыслы ёна кажитчасны, том офицерыд коми нывкатӧ нуӧдас Ленинградас сьӧрсьыс, гӧтыр пыдди. Во мысти налӧн чужис нывка, кодлы нимсӧ сетасны немечьяслӧн серти: Роза-Нина.

Тайӧ Роза-Нинаыслысь оланвизьсӧ, сылӧн казьтылӧмъяс пыр, дженьыдика лоӧ сетӧма тайӧ гижӧдас.

Шондібан, ёна жӧ кос да мича таво арыс! Лун-мӧд мысти Пӧкрӧв нин виччысям, а ывлаас век на гожӧм кодь, прамӧй ыркыд ни шлякыша зэръяс эз на вӧвны. Таво и туйястӧ эз нильзьӧдлы, град костъястӧ эз кӧтӧдлы ни! Лунъясыс шондіаӧсь.

Водзті Пӧкрӧв кежлад лым нин усьліс. Шулісны: Ен мамыс пӧ, Дева Мария, мусӧ вевттьӧ кынмӧмысь. Таво со и вӧрыс на сулалӧ мича виж, коръяс абу на удитӧмаӧсь помӧдз гылавны. Ыркнитас кӧ тӧвру, виж бобувъяс моз лэбӧны-разалӧны. Со тай кос асфальт вывтіыс, быттьӧ сильӧпиян, котӧртӧны Александровна баблы паныд.

Бабӧ кокни кӧма, тэрыбакодь и восьлалӧ Вылыс Човса шойна пӧлӧн нуӧдысь туй вывті. Киас летъялӧ целофан пакет. Асывнас блин пӧжаліс, пӧсьнас и пуктыштіс, на дорӧ кык кольк да бутылкаын юмов морс. Пӧминитыштынысӧ ӧд колӧ мыйӧнкӧ дона верӧссӧ, муса Мефодеюшкосӧ, некор вунлытӧмсӧ.

Пӧшти быд лун бабӧ тальӧ тайӧ туйсӧ, шоч лун оз волы верӧс гу вылас. Асывнас чеччас, пӧсь чайӧн чӧсмасьыштас, каньсӧ нурйӧдас, сильӧпиянсӧ чулансьыс ывлаӧ лэдзас — дай автобус вылӧ. Чеччас автобуссьыс шойна вичко дорас, пырыштлас пытшкас, куим сись пуктас ӧбразъяс водзас — сэсся и верӧс гу дорас. Ылынкодь сэтчӧдз муннысӧ, верст бердӧ лоӧ. Ёна паськалӧма шойнаыс. Во дас витысь унджык, пӧди, оз на и гуасьны татчӧ, а сымында квартал нин тырӧма. Верӧсыс комын ӧкмысӧдын куйлӧ.

Талун шойна вылын некод на оз вуджрась, весиг и лэбач чукӧр оз на лэбавны шойна весьтті. Кадыс водзкодь на да, дерт. Талун ӧд шойна вичко дорӧдзыс бабӧс вайис суседъясыслӧн пиыс, Юрик. Човса зонаас уджалӧ охранникӧн, да кор уджыс сылӧн асывсянь, чукӧстлывлӧ и бабӧс. Шань, прамӧй зон Юркаыс. Ай-мамыс и. Бур суседъяс вылас везитіс на бабӧлы, сідз кӧ нин шуны.

Новлӧдлӧ тай олӧмыс, кытчӧ и оз сибӧдлы нэм чӧжнад. Александровна баб и думыштны эз кужлы, ыштӧ Улыс Човйын кутас овны. А со тулыссяньыс нин олӧ. Лым сылігас татчӧ волісны.

Бӧръя дас восӧ бабӧ гозъя олісны юркарад, кирпич керкаын, кык жыръя патераын. Пи-моньыслӧн асланыс патера, карас жӧ. Норасьны грек, ставыс вӧлі лючки да тырмымӧн верӧсыс висьмытӧдз, да ускӧттьӧсьыд тай он пышйы. Верӧсыс эсытшӧм мужик вӧлі, тувччӧ-йӧктыштӧ, кыв шуӧ — сьылыштӧ, а со, краж моз куйліс пӧшти кык во. Парализуйтліс.

Таво тулыснас пи-моньыс кутісны шуны, вайӧ жӧ пӧ ті, донаяс, мамук да батьӧ, гожӧм кежлас вуджлӧй Улыс Човъяс, сват-сваття керкаад, сідз жӧ прӧста сулалӧ. Сэні град йӧр и льӧм пу; дзоридзьяс кӧдзам, лук-морков пуктам. Батьӧлы пӧ, гашкӧ, сэні лӧсьыдджык лоӧ.

— А мый, буртор ӧд и вӧзъянныд! — ӧзйыштіс быдӧн Александровна баб, да и верӧсыс эз пыксьы, шмонитыштіс на: — Сэні тшук бурда.

Сійӧ кад кежлас верӧсыслӧн торксьылӧм кыв-ворыс бӧр нин лючки лои, вежӧрыс абу жӧ торксьӧма и. Веськыд киыс весигтӧ неунасӧ вӧрӧшитчис, а вот кокъясыс эз кывзысьны дай став. Быть куйлы.

Вуджисны кыдзкӧ-мыйкӧ выль оланінад. Каньсӧ сьӧрсьыс босьтісны, а пиыс Зеленеч фабрикаысь ыджыд кудтыр сильӧпиянӧс вайис. Скӧтӧн-жывӧтӧн, кыдз шуласны, выль местаад овмӧдчисны гозъя. Ӧшинь улас льӧм пу розъялӧ: йӧрыс вежӧдӧма. Дзиръя саяс мир туй вывті, ышмӧмаӧсь быттьӧ, помся машинаяс жургӧны. Туй мӧдладорас, кыр уліас, Эжваыс ойдӧма — лӧсталӧ, юсайса чӧскыд сынӧдыс ныртӧ вӧр дукнас гильӧдӧ. Тулысыс быд ногыс кольмӧдӧ да пальӧдӧ. Татчӧ нӧ оз ышмы лолыд? А нӧшта и орчча керкаса суседъясыс лунтыр ӧшинь уланыс ноксьӧны, град гӧрӧны, картупель-галанка пуктӧны. И висьысьыд, Мефодеюшко, оз-оз да кулӧм кокъяссӧ мездас шебрас увсьыс, лэдзас джоджас.

— Ме, гашкӧ, верма жӧ петавныс да. А, кӧзяюшкаӧ? — шыасьӧ сійӧ ӧти асылӧ. А бабӧ буретш нуръясян дасьтӧма, верӧсыслы поднос вылын вайӧ. Шенмунӧма, пуктіс подноссӧ пызан вылас, уськӧдчис верӧс дорас, ичӧтикӧс моз юрӧдыс малыштіс.

— А мый, и петам! Нуръясьыштам дай петам. Гожъявны! Веж турун вылас кутам быглясьны! Град гӧрысь да пуктысьысь миян эм-а. Слава богу, Вадик, дедӧн шуысьыд, воӧма армиясьыс. Шуӧ тай, кӧсъянныд кӧ пӧ, ме тіян дорын и кута овны. Эстчӧ, Вылыс Човъяс, медасьӧма охранаын уджавны. Арӧдзыс пӧ, велӧдчыны пыртӧдз, уджалышта-нажӧвитчышта. Ме-ед! Суседъяслӧн Юраыс тай сэні жӧ уджалӧ. Сійӧ, колӧкӧ, и ышӧдіс.

Бабӧ, мый вермӧ, варовитӧ, мед сӧмын нин верӧсыслӧн лолыс кыпалас, мед нин эскас бурдӧм вылас. Ывлаас кӧ кыскӧ — сійӧ бур нин.

И збыль, ловзьыштны быттьӧ пондіс висьысьыд. Вомыс бара и нюмӧн вӧрзьыштас. Торъя нин кор дедӧн шуысьыс на ордын, да пыр висьталӧ мыйкӧ.

— Чистӧ менам кодь, — шпыньмуныштас дедыс да курыд нюмнас и содтас: — Эз тай мем удайтчыв армияас служитны-а.

«Мыйла?» — юалӧ внукыс, а мӧдыс быттьӧ вомас ва босьтас, быттьӧ оз кыв юалӧмсӧ. Ланьтас кӧ тадзи, чӧв олас сэсся кӧть сутки. Сэки бурджык и мукӧдыслы чӧв овны. Сідзкӧ, мыйкӧ ёна дойдіс да сійӧсӧ и пӧжӧ-мӧвпалӧ пыдісянь.

— Аддза ӧд, мыйкӧ тэнӧ дойдӧ, Мефодеюшко, — шыасьӧ бабыс верӧс дорас внукыс мунӧм бӧрын. — Миянлы кӧ он висьтав, гашкӧ, батюшкоӧс корлам. Со тай, орччӧн моз кевман керкаыс. Ме некымынысь нин пырыштлі сэтчӧ, да век тырыс йӧз. Том войтыр и. Отеч Александр дорӧ йӧзыс сибалӧны.

Верӧсыс кызӧктыштіс да мисьтӧма серӧктіс.

— Ок тэ, менам видзысьӧй дай андел-кранительӧй! Кӧсъян, мед ме нораси да лолӧс кокньӧді поп водзын. Тэ ӧд он тӧд, кыдзи ми детдомас Ен йывсьыс сьывлім! «Бог уехал воевать... Богородицу оставил алименты собирать». Тэ чайтан, менам лов лыбас та бӧрын батюшколы норасьны?

— Мыйла норасьны? Прӧста висьтась. Мый лов вылад, висьтав дай. Челядь вед ті сэки вӧлінныд...

Бабӧ зілис на верӧссӧ ышӧдны, но мӧдыс кузя ышловзис да «мудзи» кайтыштіс. А сэсся здук мысти пондіс кывбур моз лыддьӧдлыны:

Ок, кутшӧма ме талун мудзи,

Здук кежлӧ кӧть унмовсьлыны эськӧ,

Да вӧтӧн аддзывны кӧ батьӧс,

Мед юрӧс малыштіс да шуис...

А вомыс кыпыд нюмӧн тырис...

Бабыс шенмуніс, пернапас чӧвтіс, верӧссӧ дивитыштіс на:

— Повзьӧдін! Чайті кӧ нин, збыль мудзӧмыд да делӧ тэныд. А тэ Пушкинтӧ бара... Дыр нин эн гарыштлы. Вай ӧтув и лыддям! Ме ӧд Пушкиныдлысь тӧда жӧ кывбуръяссӧ: «Буря мглою...», «Мороз и солнце...».

Верӧсыс курыда серӧктыштіс:

— Абу Александр Сергеевичлӧн тайӧ, и абу кывбур. Тайӧ менам лов пессьӧмӧй да мыж тӧдӧмӧй чепӧсйис.

— Но, мый нин сэтчӧ? — кыпыдакодь и вочааліс бабыс. — Тэнад, югыд мортлӧн, кутшӧмкӧ мыж эм? Мӧд нывбаба дорӧ ылавлӧмтӧ висьтавлін-а. Нэм олім да эг кывлы тэнадсянь матьӧктӧм ни пинясян кыв, некодлы дзуг эн октыв, лёк кывйӧн эн увтыртлы...

Верӧсыс сылы водзӧ лывкйӧдлыны эз сет, чирейӧс быттьӧ пычиктіс ас пытшсьыс, горӧдіс:

— Тэ он тӧд... Эг ӧд некор висьтавлы. Ме батьӧс сэки... Мамӧкӧд кыкнанным... Кырымпасӧн... Ӧткажитчылім батьысь! Да мый ӧні гаравнысӧ — кадыс кольӧма. Гашкӧ, тані, Комиас, кӧнкӧ и пукавліс. А ме эг и думыштлы туявны да корсьлыны! Дур-рак...

Верӧсыс сэтшӧм курыда бӧрддзис, муртса и сяммис бабыс лӧньӧдны сэсся. Абу на пӧ сёр, абу на, корсьлам пӧ. Ӧні пӧ тай буретш и кутісны явитны сэкися грекъяссӧ. Вот бурдан дай мунам, шыӧдчӧм гижам. Челядь вермасны отсыштны и. Вадикным со пырӧма уджавны сэтчӧ.

— Сійӧ ӧд и эм: сэтчӧ пырӧма. А меным думайтсьӧ, быттьӧ менсьым батьӧс кутас стӧрӧжитны...

— Ой-ой-ой! — бабыс гораа дивитыштіс верӧссӧ. — Тэ тай дзикӧдз кагаӧ кутін пӧрны! А ме, йӧюкыд, бурдӧм сылысь виччыся! Мед эз вӧв тадзи няргӧма да дойдалӧма сьӧлӧмтӧ! Помнитан, зонканад кутшӧм вӧвлін? Пыран вӧлі нывкаяс дорӧ гӧрд пельӧсӧ... Пӧт кань кодь, мелі да кыпыд сёрниа. Эн жуглясьлы некор. Пушкинӧс ли Лермонтовӧс босьтчан декламируйтны. Либӧ — кыдзи Адонис радейтліс Афродитаӧс... Нывкаяслӧн вомъясыс шешмунӧмаӧсь: «Тэ, Мефодь, быдтор тӧдан! Тэнад бать-мамыд абу профессоръяс?» — юасьӧны. А тэ дӧзмӧмӧн ӧтчыд вочавидзин: «Ог тӧд. Тӧда сӧмын — батьыс менам абу! Абу и вӧвлӧма! Мамӧ Дева Мария моз менӧ вайлӧма». — И уськӧдчин ӧдзӧсӧ. Нывкаяс нӧшта ёна сералӧны, видзӧдлӧй пӧ, Мефодьӧс талун пытш курччӧма.

— И тэ тшӧтш сералін? Пӧдикӧ, чайтін: «Баквал!» — кывзіс-кывзіс верӧсыс да тайӧс юаланмоз кыдзкӧ чужйыштчис кокнас.

Бабыс крӧвать дорышас моз пукаліс да вирсмунӧмӧн чеччис.

— Эг жӧ! Ме ӧд сэки тэ вылӧ любитчӧма нин вӧлі, гулю моз чӧла пукалі. Петін да тайкӧ тэ бӧрся ог вӧтчы. Мися, муніс тадзи да мый сэні кутас вӧчны? Тэ менӧ, Мефодь, пыр шензьӧдлін, пыр окота вӧлі тэ йылысь унджык тӧдны.

— Збыль?!

— Дзик збыль. Абу кӧ ӧд збыль, эг эськӧ тэ бӧрся пемыд пармаӧ, Коми муӧ вӧтчы. А абу и колӧма. Кольччи кӧ, гашкӧ, ӧні питерса баруня вӧлі, Роза-Нина дай свет Александровна. А тані шоч морт и тӧдӧ кык пӧвста нимӧс. Александровнанас кӧ чукӧстасны, и то бур... Шмонита... Чужйыштчинкодь быттьӧ кокнад, да шмонитыштны окота лои.

Кыкнанныс, варовитысьыс и кывзысьыс, небыдика шпыньмунісны, да тайӧ асывсяньыс тӧдчымӧн кокни лои лов вылас Александровна баблы. Эскис: помӧдз бурдысь лоӧ ли оз ли, а тӧварышыс век нин дінас, и сёрнитны мый йылысь — пыр лоӧ. Мый сэсся и колӧ тайӧ арлыднад? Пи-моньыс да Вадик внукыс видлыны кутасны пыравны и.

Та бӧрын висьысьтӧ ӧтнасӧн гортас кольны эз нин пов водзті моз. Личыд сьӧлӧмӧн и петӧ магазинӧ кӧть суседъяс дорас. Ветлыштӧм бӧрас воас гортас да порог дорсяньыс и горалӧ: «Мефодеюшко, менӧ он пиняв? Дыр ветлі да... Манитісны».

Ӧти асылӧ сідз жӧ... Петыштліс суседъяс ордас телефонӧн звӧнитчыны. Асланыс эськӧ эм зептад новлӧдлан телефоныс, татчӧ, выль оланінас воигӧн пиыс козьнавліс, да пуксьӧма, буракӧ, оз уджав. Та йылысь и кӧсйис пиыслы юӧртны. А первой сентябр вӧлі, да буретш суседъясыс ичӧтик внучкасӧ школаӧ, первой классӧ, ышӧдӧны да лӧсьӧдӧны. Мича платтьӧ-тупли мерайтӧны, дзоридзьяс дасьтӧны. Александровна баблы тшӧтш любӧ, бергалӧ кыпыд войтыр дорад. Гортас воис да, кыдзи и пыр, ӧдзӧс восьтігас горавны пондіс. Верӧсыс вольпасьсьыс мыйлакӧ тювалӧма, нинӧм шыавтӧг дзоргӧ восьса ӧшиньӧдыс. А йӧраныс «кикируллю» кылӧ, абу на зумыд гӧлӧса. Том петук со сӧвмӧма, зонмалыштны окота лоӧма.

— А-а, петушокным, зӧлӧтӧй гребешокным, кылӧ, тэнӧ гажӧдӧ! — восьса ӧшиньыслань воськов вӧчанмоз кайтыштіс бабӧ да шензьыштіс, кыдзи кадыс мунӧ. — Кутшӧм ӧдйӧ гожӧмыс коли! Ар нин со локтӧ. Челядюлов школаӧ мунӧны. Суседъяслӧн Валюкыс мӧдӧма жӧ да став семьянас сы дорын ноксьӧны. Ме тшӧтш ылавлі и. Часлы, ме тэныд, Мефодеюшкоӧ, кикируллюыд кындзи, мӧд сюрприз на мыччыла! Колькйӧн пайӧ вайӧмаӧсь кыкӧн. Ичӧтик, гулю кольк ыджда ёкмыльяс аддзи позсьыныс. Он тай нӧ радлы? Мефодь, югыд шондіӧй, тэ кылан?

Уськӧдчис верӧсланьыс, пидзӧсчанясьӧмӧн видзӧдӧ верӧсыслы чужӧмас. Паныдасис ловъя синъясыскӧд да бара на горӧдіс:

— Мый чӧв олан?!

Мӧдыс кималаснас корсис пӧлыслысь кисӧ да лӧня шы сетіс:

— Батюшкотӧ, гашкӧ, корлан и эм да... Кыла: пом воӧ...

Бабыс мыйкӧ кӧсйис на шуны: чӧвлы пӧ, малалышта-кабралышта мышкутӧ да бӧр лӧсьыдджык лоӧ. Но верӧсыслӧн вомсьыс водзӧ на киссисны и киссисны кывъясыс. Татшӧм кывъяссьыд бабӧлӧн яйыс пондіс тіравны.

Кыла, со и помӧй воӧ,

Торъялӧмлӧн шуштӧм час,

Тэнсьыд китӧ, андел мортӧй,

Вай кӧть кутла бӧръя раз.

Бабӧ повзис, ырӧстӧмӧн бӧрддзис верӧсыслӧн морӧс вылӧ юрсӧ пуктӧмӧн. Мӧдыс эз лӧнь, водзӧ на шыаліс, быттьӧ водзвыв нин и кывбур сяма прӧщайтчӧмсӧ дасьтӧма.

Бӧрдышт, личӧд морӧс дінтӧ,

Меным, андел, шу — прӧщай!

Кыпӧдлы жӧ мелань синтӧ,

Сыӧ видзӧдышта вай...

Татчӧ бабӧ не сӧмын синваӧн тырис, морӧс кудйыс потны кутліс. Ловнас и вежӧрнас гӧгӧрвоис: мунас, ӧтнассӧ коляс. Но ӧд позьӧ на кыдзкӧ нюжӧдыштны мунан здуксӧ, колӧ мыйкӧ керны. Бӧрдӧмнад он отсав. Лэптіс юрсӧ, сос помнас чышкаліс синвасӧ, да кыдзи и корис верӧсыс, пондіс видзӧдны мусаыслы синмас. Дойысь кындзи, сэтысь нинӧм эз аддзы. «Ветлы», — вашнитӧмӧн нин шуис Мефодьыс. Бабӧ гӧгӧрвоис: кӧсйӧ кувтӧдзыс пӧкаитчыны. Дзик пыр сувтіс кок йылас, лӧсьӧдыштіс юрсьыс лювдӧм чышъянсӧ да уськӧдчис ӧдзӧслань.

— Ме регыд. Виччысьлы, эн гажтӧмтчы.

Кык керка кост вуджны да ыджыд кирпич керка кытшовтны и колӧ, а бӧрсӧ пырис гортас Александровна, да верӧсыс эз нин кыв гӧлӧссӧ. Ловъя на вӧлі, но сургис садьтӧм. Чуксав — эн чуксав, воча оз шыась.

Батюшко воигкежлӧ и дзикӧдз лӧнис. Эз удит Мефодеюшкоыс висьтасьнысӧ, сьӧрсьыс и нуис мыж кылан дойсӧ.

Та вӧсна бабӧ пӧшти быд лун и ветлӧ гу вылас, быд раз пырыштлӧ сэтчӧс вичкоас: пуктас сись да кевмӧ, медым верӧсыслы, дона мортыслы, мӧдаръюгыдас овсис югыда да лӧня.

Локтас Александровна баб верӧс гу вылас да ловъякӧд моз и сёрнитӧ. Талун сылӧн висьталанторйыс ок уна чукӧрмӧма. Ӧти-кӧ, эз автобусӧн лок, а суседъяслӧн детиныс тӧвзьӧдіс-вайис аслас иномаркаӧн. Мӧд-кӧ, колӧ юӧртны: аски оз лок. Пи-моньыс да Вадик кӧсйисны волыны. А Александровна баб аски мӧдӧ путешествуйтны аслас курыд челядьдырйӧ, рӧдвужсӧ да мамсӧ, покончаӧс, казьтыштны. Тӧрыт паныдасьліс отеч Александркӧд да сійӧ висьталіс: таво гожӧм-арнас пӧ став Россия пасьта котыртавлісны вежа местаясӧ Крестнӧй ходъяс. И миян пӧ культураын да медицинаын уджалысьяслӧн православнӧй общинаяс тшӧтш кӧсйӧны ветлыны Емдінӧ, Пермскӧй Стефан олан да кевманінӧ. Кӧсъян кӧ пӧ ветлыны, тшӧтш босьтлам, вӧзйис Александровна баблы. А мый и не ветлыны, автобусӧн кӧ нуасны? Сувтласны пӧ и Эжва карӧ, и Зеленечӧ. А Емдінсяньыс нӧшта Айкиноӧдз ветласны да бӧрыннас Эжва берегас шойччыштасны, чай пузьӧдласны.

Вӧзйӧны да, татшӧм путешествиесьыс нӧ ӧткажитчан? Кӧсйысис батюшколы Александровна баб, да сійӧ радлунсьыс ли мый ли, войнас сэтшӧм вӧт вӧталіс!.. Быттьӧ найӧ Мефодийыскӧд томиникӧсь, абу на и гӧтрасьӧмаӧсь. Жӧник да невеста быттьӧ. Но невестаыс мыйлакӧ ӧтнас сулалӧ ыджыд залын. Юргӧ музыка: «Очи чёрные». А параяс сӧмын и бергалӧны да вальсируйтӧны. Нывъяслӧн кузь юрсиныс павкмунлӧ... Друг кыськӧ Мефодийыс тшӧтш локтіс сэтчӧ: кыпыд, мича паськӧма. Кватитіс мусуксӧ сойбордйӧдыс да пондіс кыскыны ывлаас: этатшӧм шум пиас, бус пытшкас пӧ сулалан! Мунам пӧ мекӧд, ме ордӧ. И босьтчӧ лӧсьыдика вежньӧдлыны кияснас да кокъяснас. И сьывны. Дзик ӧд сійӧ кывъяссӧ и сьылӧ, кодӧс коркӧ томдырйиыс шутка-серам вылӧ лӧсьӧдліс вильышпоз Мефодьыс.

Роза-Нина, Роза-Нина,

Ньӧба тэныд пианино,

Пондам йӧктыны да сьывны,

Мӧда-мӧдлысь лов шы кывны.

И Роза-Нинаыс нин быттьӧ тшӧтш кокъяснас вӧрӧдӧ, а мӧдыс кыскӧ ас бердас матӧджык да водзӧ на сьылӧ:

Ӧні сибӧдчыв ме дорӧ,

Мича нюмыд синмӧс ёрӧ,

Сывйышт менӧ, окышт менӧ...

Окасисны эз, оз помнит, но садьмӧм бӧрас Александровна баб повзьыштіс весиг: «Чуксалӧ ас дінас кӧ нин-а! Гажтӧмтчӧ! Гу дорас быд лун ветла да, этша нӧ сылы? Меным кувны оз на позь, кӧсъя на внукӧс гӧтравны да сылысь чужтассӧ лелькуйтны».

Тайӧ мӧвп-сёрнинас и кӧсйис бабӧ медводз шыасьны верӧс дінас. Но гу дорас матыстчигӧн на сійӧс чукӧстісны. Абу тай ӧтнас нин бабӧ тані. Сыысь водз кодкӧ воӧма.

Кык мужичӧй, ӧтиыс том на, мӧдыс олӧмакодь нин, сулея помсьыс юисны водка Мефодькӧд орчча гу дорын. Закускаыс, ыджыд гӧрд яблӧг, тупыльвидзис гу вылас павгӧм газеттор вылын.

— Матушкаӧ, бур лун! Лок миянкӧд ӧтув пӧминит ёртнымӧс. Витя — славнӧй зон вӧлі, — шыасис олӧмаджыкыс.

— Бур ёрттӧ нӧ доз помсьыс гуньгӧмӧн пӧминитлӧны? — мужичӧйясӧс дивитӧмӧн и сетіс воча кывсӧ бабӧ.

Томыс быттьӧ дорйысискодь:

— Ма-ать, извини, мы ведь мимоходом, до начала рабочего дня. Мы здесь на лесобазе работаем...

Олӧмаджыкыс бара на шыасис:

— Абу эськӧ и лӧсьыд доз помсьыс да... Кежалім... Жаль детинаыс, армияӧ лӧсьӧдчӧ вӧлі мунны...

Бабӧ ассьыс пажын сумкасӧ пуктіс мужичӧйяс дорӧ, тӧдтӧм гу вылас, кайтыштіс:

— Сідзкӧ, донаяс, вот мый. Менам сумка тыр пӧжас, кольк эм и. Юыштінныд кӧ, закуситӧй пӧжаснас. Ӧти сайысь казьтыштӧй и менсьым верӧсӧс. Нэмсӧ жӧ вӧр промышленностяд уджаліс, раб божий Мефодийӧй.

Пыксьытӧг и видлісны мужичӧйясыд бабӧлысь пӧжассӧ, да сэсся пондісны тэрмасьны:

— Ми мӧдім. Сёрмам. Миян эстӧн асланым машина.

Джынъялыштӧм водка дозсӧ сувтӧдісны ёртныс гу вылӧ, яблӧгсӧ чургӧдісны бабӧлы да аттьӧасьӧмӧн мӧдісны писькӧдчыны туйланьыс. Томджыкыс кокниа тивксьӧдӧмӧн муніс водзас, а туй вылас петіс, да, енэжас видзӧдӧмӧн, пондіс горзыны:

— Журав-ли-и! Журавли летят!

«Журавли летят, курлычат...» Кутшӧм кага нӧ налӧн детдомын эз тӧд тайӧ жугыль кывбурсӧ? Кисӧ плеш водзас пуктӧмӧн бабӧ видзӧдіс лэбысь турияс вылӧ... И сійӧ быттьӧ абу нин сизимдасӧ воысь пӧчӧ, а ичӧтик нывка. И лешкӧ, ӧдва кыскӧ кокъяссӧ няйт, гуранӧсь туй вывті. Киас сылӧн ворсӧдчысь синъяса акань, кодлӧн мича шӧвк платтьӧыс ставнас ляксьӧма туйвыв няйтнас. Водзас мамыс: сійӧ мышкыртчӧма, кыскӧ ыджыд чемодан. Ӧдва жӧ нин тувччалӧ, но тшӧкыда бергӧдчылӧ бӧрланьыс да горӧдлӧ нывкаыслы: «Вӧтчан?»

Водзын, вывтасінын, пемыд вуджӧръяс моз тыдалӧны стрӧйбаяс. Арся зэръяссьыс найӧ рудӧдӧмаӧсь да чӧла лясвидзӧны му бердас. Медводдза керкаыслӧн уна ӧшинь да джуджыд сигӧр. Тайӧ пӧ и дед-бабыслӧн керкаыс. Сэтчӧдз со дзик нин матын. Чой паныдыс кайыштны дай. Но кокъясыс оз кӧсйыны кывзысьны. «Тэныд лӧсьыд, тэд оз ков мунны. Ме тэнӧ нуа, — шыасьӧ нывка аканьыс дорӧ. Аканьыс сӧглас нывкакӧд, оз вензьы, тӧкӧтьӧ восьтыштліс синъяссӧ да бӧр тупйис. — Узьны кӧсъян, а ме быттьӧ ог? Ме кӧсъя жӧ, но ог кунь синмӧс».

А эстӧні, сикт шуйгаладорас, паськыд му. Сэні зэв уна йӧз: босьтӧны картупель. Картупель мешӧкъясыс сулалӧны радӧн-радӧн. А картупель босьтысьясыс мыйлакӧ горзӧны да шенасьӧны кияснаныс.

Мамыс сувтовкерис, видзӧдліс руд енэжас, лэдзис чемодансӧ да дубалӧм кияссӧ легӧдыштӧм бӧрын шыасис нывка дорас: «Доча, смотри! Журавли летят! Помнишь, стишок учили...»

Нывка помнитӧ, помнитӧ ставсӧ: кутшӧм книгаяс и мойдъяс лыддьылісны, весиг помнитӧ, кутшӧм диван вылын пукавлісны книга лыддигас. Медым мамыслы та йылысь тӧдчӧдны, кывбурыслысь медбӧръя строкасӧ сяркӧдӧмӧн висьталіс: «Только я скучать не стану, а весною встречу их!»

«Молодец, помнишь! — ошкыштӧ мамыс да бара кутчысьӧ чемодан вугъяс. Но оз вӧрзьы, видзӧдӧ водзын тыдалысь керкаяс вылас да панӧ сёрни аскӧдыс али нывкаыскӧд: — Хорошо, что добрались до наступления холодов... Весной журавли назад вернутся. И война к тому времени кончится. Папа за нами приедет...»

Ичӧтик нылыс ӧдвакӧ бура гӧгӧрвоис мамыслӧн майшасян ли радлан кывъясыслысь вежӧртассӧ, но сылы окота лои ӧдйӧджык воӧдчыны эсійӧ уна ӧшиня керка дорӧдзыс. Папыс ӧд, моздорсьыс, паськыд брезент плаш пӧла увсьыс му вылас лэдзигӧн, нывкалы шуис: «Поедете к бабке. Там вам будет хорошо...»

Но сійӧ «хорошоӧдзыс» сэтшӧм ылын на вӧлӧма, быдторсӧ аддзылӧма и терпитӧма лои, — кага вежӧрнад и помӧдзыс артавны он вермы.

Батьыс сывтырйысь лэччӧм бӧрын нывка аддзис паськыд ва, берегӧ чалкӧдчысь гыяс да ва веркӧсас плавъялысь катер. Нывка, сійӧс аддзӧм бӧрын, горӧдіс эськӧ: «Пароход!», да батьыс шуис: «Катерыс тіянӧс нуӧдас».

Тӧдіс-ӧ сэки нывка, «пароход» вылад радлігӧн, мый сійӧс виччысьӧ? Катерсӧ помсявыв летісны гыяс. Нывкаӧс и мамсӧ регыд и кутіс шогӧдны. Сэсся нывкаӧс быттьӧ кытчӧкӧ сьӧд пемыдас шыбитісны. Мыйлакӧ тай мамыс киын лои-а. Мамыс, сулик ва паськӧма, ӧтторъя окыштӧ нывкасӧ да сыркъялӧмӧн бӧрдӧ. Бӧрас тай висьталӧ вӧлі, бомба пӧ потӧма да найӧс купайтӧма.

Сэсся уна йӧза поезд. Кор чеччисны Котласын да пароход вылӧ кутісны пуксьыны, мамыс чилӧстіс лёкгоршӧн. Воштӧма редикюльсӧ, кӧні вӧлі мыйтакӧ сьӧм да документъясыс. Восьтӧм чемоданӧн эня-ныла дыр пукалісны пристаньдорса берегас, медым кодкӧ ньӧбис мамыслысь вӧччан платтьӧсӧ. Коліс ӧд и сьӧм туй выланыс. Налы колӧ Эжва паныд кывтны ылӧдз на, Коми муӧдз. Мича платтьӧ ньӧбысьыд сюри, дай нӧшта на мыйсюрӧ кватайтісны ньӧбасьысьясыд. Мамыс радліс: сьӧмтор лоыштіс. Дай чемоданыс кокняммис. Тайӧ, гашкӧ, и бурджык на. Тыра чемодансӧ эськӧ эз и вермы кыскыны коланаинӧдзыс. Чой паныда, телегаясӧн нырӧм, нильзьӧм туйыс сійӧс эськӧ помӧдз жугӧдіс. Джынъяыс и то уси кисьыс аслас рӧдимӧй кильчӧ помӧ вотӧдз. Воськов дас эськӧ и коли нин да. Пуксис му вылас да лӧвтны пондіс...

Нывкаӧс повзьӧдіс ёнджыкасӧ эз мамыслӧн лӧвтӧмыс, а вӧв юрӧн мичмӧдӧм керкаыс да керкадорса стрӧйбаясыс. Чайтсис ичӧтыдлы, быттьӧ найӧ тшук веськалісны мисьтӧм мойдӧ, кӧні олӧ лёк кӧлдуння. Книгаын ӧд тадзи и вӧлі серпасалӧма Яга-бабалысь оланінсӧ. Но кильчӧвыв лабичсьыс нывка аддзис эз мисьтӧм кӧлдунняӧс, а зонпосниӧс. Ӧти нывка да куим зонка. Найӧ недыр баргӧмӧн видзӧдісны воысьяс вылад, а сэсся кӧмтӧм кокъяснас кильчӧ пос кузяыс гузь лэччисны му вылын пукалысь тӧдтӧм тьӧтныс дорӧ. Зумышвидзысь нывкатӧ найӧ быттьӧ эз и аддзыны. Серамсорӧн кытшов вӧчисны пуксьӧм тьӧтӧ гӧгӧрыд, инмӧдчылісны чемодан вугъяс. Медыджыд зонкаыс эз ышмав, и эз кӧмтӧм вӧв мукӧд мозыс: кокас сылӧн вӧлі не арлыд серти ыджыд кучик сапӧг. Сапӧг нырнас зонка инмӧдчыліс медвильыш зонкалы кокас да мыйкӧ горӧдіс. Вильышыд дзик пыр уськӧдчис кильчӧ посланьыс, поссӧ кайигӧн мыйкӧ горӧдіс вӧсни ёсь гӧлӧсӧн. Пукалысь дорӧ кольӧмаясыс ставӧн лӧнисны. Сӧмын збойиник нывкаыс, быттьӧ вӧлись аддзис бокынджык зуйвидзысь тӧдтӧм нывкатӧ, ойкнитіс да абутӧм синкым увсяньыс кутіс видзӧдны нывка киын мича акань вылӧ. Вот-вот уськӧдчас да мырддяс. Но эз уськӧдчы ни эз мырддьы, а паськыда вашмуніс да вӧчис воськов-мӧд. А тӧдтӧм нывкаыд, и ачыс оз тӧд мыйла, чургӧдіс збой нывкалань аканьсӧ да горӧн бӧрддзис.

Регыд кильчӧ вылас петіс ыджыд кынӧма том нывбаба. Сійӧ нюмъяліс да мыйкӧ гораа шуаліс. А керка сайсяньыс первойсӧ кыліс горалӧм да ойзӧм, а сэсся и ачыс ойзысьыд мыччысис да, кияссӧ паськыда шевгӧдӧмӧн, уськӧдчис виччысьтӧм гӧстяяс дорӧ: сапӧгыс гӧленьӧдзыс няйт, пупайка кизьяссӧ разялӧма, юрсьыс чышъяныс лювдӧма. А гӧлӧсас сы мында шаньлун да радейтӧм, шогсьӧм да радлӧм. Тайӧ вӧлӧма Ӧдя бабыс, код йылысь мамыс висьтавліс сэтчаньын на, Ленинградас, лӧсьыд мойда книгаяс лыддиг-листалігъясӧ.

Ӧти здукӧн тайӧ жугыль серпасыс вирдыштіс Александровна баблӧн син водзтіыс. А енэжас лэбысь турияслӧн нора клуксӧмыс татчӧдз оз нин кыв... Ӧдва тыдыштӧ дзугсьӧм сунис кодь визьӧб.

Лэбӧны. Воасны-ӧ места вылӧдзыс лючки-бура? Лоӧ оз на пӧвстысь мӧд во тулысӧ татчӧ воысьыс? Йӧзыс ӧні чорыд сьӧлӧмаӧсь, вермасны и торкны. Колян тулыс тай, воиганыс, кывсьыліс, кодкӧ пӧ лыйӧма чукӧрас.

Бабӧ чӧвтӧ пернапас да бара видзӧдлӧ енэжас, но чукыльӧсь сунисыс оз нин тыдав... И мыйыськӧ друг лои сэтшӧм жугыль да шуштӧм. Нӧшта и кымӧртор шондісӧ тупйис. И сусед гу вылас волысь кык мужичӧйыс мунӧны нин со эстӧн, ыджыд туй вылӧ петанінын.

Гӧгӧр чӧв-лӧнь, сӧмын быд боксянь сы вылӧ видзӧдӧны крестъяс, кӧрт ӧграда сайсянь из памятникъяс да на пӧвстын виж коръяснас шарӧдчысь бадь кустъяс. И орччӧн кыз му улын верӧсыс. Сылысь некор нин сэсся он кывлы гӧлӧссӧ, он аддзыв чужӧмсӧ.

Тӧлыс нетшкӧ пуяс вылысь коръяс,

Вевттис мусӧ небыд виж шебрас,

Лэбысь турияслӧн нора горыс

Олӧм лист бокъясӧ тэчӧ пас.

Талун со нин нелямын лун тырис,

Кыдзи менам олан гажӧй бырис,

Юасьтӧг и воліс, тэнӧ нуис,

Енма-муа костыс шогӧн тырис...

Тайӧ нелямыннан лун чӧжыс бабӧ татшӧм курыдасӧ эз на бӧрдлы. Гу вылас сапкысьӧмӧн, кымынь водӧмӧн. Став чӧжсьӧм дойыс кӧ нин ызбыльӧн петны кутіс-а.

Дыр-ӧ тадзсӧ омляліс, оз и тӧд. Паляліс тай нывбаба гӧлӧсысь: «Эталӧн кодкӧ зэв дона кулӧма. Горӧн кульӧ-бӧрдӧ». Сылы мӧд гӧлӧс воча шыасис: «А-а... бӧрд кӧть эн — он ловзьӧд». Кага гӧлӧс помӧдз пальӧдіс бӧрдысьӧс: «А талӧн папыс жӧ кулӧма?»

Александровна баб лэптыштліс юрсӧ. Сы дорті прӧйдитысьяс писькӧдчисны свежӧй муӧн тупйӧм гулань. Лун-мӧд водзті мылькйыс эз на вӧв: «Кодъяс нӧ? Ӧтиыслӧн гӧлӧсыс тай зэв тӧдса».

Нывбабаыд нывбаба и эм. Тӧдны-аддзывны кӧсйӧмыс лэптіс бабӧӧс кок вылас: водзас муніс кагаа нывбабаыс, на бӧрся нӧшта ань. Мыгӧръяснысӧ сӧмын и аддзыліс. Паськалӧм бадь куст мешайтіс найӧс аддзыны, но гӧлӧсъясныс бура на кылісны.

— Тэ тай эськӧ он и ёна шогав да, — дивитыштіс бӧрас мунысьыс. — Синва тусь тэнсьыд эг на аддзыв.

— А синвасӧ ме ловъядырйиыс пӧттӧдз кисьті, матушка.

— Кисьтін и эм эськӧ да юысь мужикыдкӧд. Ме ӧд батьыдкӧд шог эг аддзыв... Кок пӧла кӧть вӧлі да... Тэ кыдзи кутан кыкӧннас вийсьыны-а...

— Детдомӧ сдайта дай, — ярскӧбакодь и сетіс вочакывсӧ, кылӧ, кагааыс.

Тайӧ кывъясыс, «детдомӧ сетаыс», талялісны быттьӧ Александровна бабӧс: ляпмунлі, бӧр пуксис верӧс гу вылас да тупкис синъяссӧ кинас. Детдом кывйыс сідзи дойдіс да пӧсь пачысь пӧим моз сотыштіс вӧрзьӧм лов-вежӧрас быд пельӧс: «Ок, дона аньӧ... Сета пӧ детдомӧ! А тӧдан-ӧ, кытчӧ кӧсъян тойыштны рӧдимӧй чужтастӧ? Сэні ӧд ловъя лолыд оз во, а виччысян. Виччысян, кор тэнӧ сёйны чукӧстасны, ывлаӧ гуляйтны петкӧдласны... Виччысян, кор тэнӧ кодкӧ босьтас сэтысь. Быд здук думайтсьӧ, кодлыкӧ тэ колан-ӧ? Тайӧ му вылас...»

Бокисянь кӧ видзӧдны, быттьӧ и абу ёна лёк детдомад: вердӧны, пасьтӧдӧны. Мелі воспитательяс юрӧдыд на малыштасны, гораа кӧ кывбур лыддян либӧ мича серпас вӧчан. А век жӧ, пыр окота кытчӧкӧ пышйыны сэтысь. Пышйыны сэтчӧ, кӧні тэнӧ виччысьӧны, кӧні кодлыкӧ колан, кӧні тэнад эм аслад пельӧс, аслад акань, ас кинад листалӧм книга... Да весиг и мӧвпалігад мед вӧлін ӧтнадӧн, мед некод эз мешайт. Сэтшӧмӧн Енмыс морттӧ вӧчлӧма. Кор тӧдан, мый тайӧ тэнад, сӧмын тэнад, сэки окота лоӧ кодкӧдкӧ юксьыны: чомъяд ёрттӧ гӧститны корлан, петкӧдлан ассьыд донаторъястӧ, мӧвпъяснад юксян. Чужӧ сэки йӧзкост ёртасьӧм. Асгӧгӧрсаыдкӧд кӧ ладӧн олан — тайӧ и покой-дорогойыс, тайӧ и шудыс. Сӧмын тай шудыс уналӧн бокиті на вуджӧртӧ. Сюрсъясӧн на челядьыд детдомъясын быдмӧны. А мый керан, олӧмыс кӧ сідз бергӧдчӧ. Кык пратя гезйӧс моз кӧ бурсӧ да лёксӧ гартӧ. Шуласны эськӧ: ӧтмында пӧ, да бурсӧ онджык казяв, сійӧ ӧд небыдпырысь малалӧ, а лёкыс со дойӧн чеплялӧ.

Тайӧ нывбабаыслӧн, дерт, эз бур олӧмысь петны «детдомӧ сета» кывъясыс.

...А Ӧдя бабыс дона да мусаник роч внучкасӧ детдомас бур олӧмысь сетліс? Матайтчӧмсьыс жӧ ӧд. Гӧгӧрвоны позьӧ сійӧс... Кӧнкӧ ылын мунӧ война, верӧсыс и пияныс сэнӧсь, вир кисьтанінас. Тані челядь, моньыс со чужтіс нёльӧдӧс. А налы сёян-юан колӧ и кӧм-паськӧм. Сэтчӧ жӧ ленинградсаыс воисны, нӧшта кык вом, дась нянь сёйысь. Нылукыс, дона Лидюкыс, воӧмсяньыс нёрпаліс, ты-муссӧ кынтӧма Ленинградсьыс пышйигӧныс, арся кӧдзыд Ладога тыын купайтчӧмаӧсь пӧ тай, катерсӧ немечьясыд вӧйтны кӧсйӧмаӧсь да. Бур кӧть, нывкаыс абу чездыллысь ни вань. Пи-монь челядьыскӧд ӧтвыв кӧнкӧ лунтыр шелъялас. Исласянінсьыс лым куль кодьӧсь пырасны. Кодыр нӧ на бӧрся видзӧдныыс? Колхоз удж вылӧ ӧд быд лун колӧ на петны и. Моньыс, ичӧт каганад да, то ӧтиӧс, то мӧдӧс — школаӧ ветлысьяссӧ — кольӧдлӧ кага видзны. Розалысь мамсӧ больничаын дыр куйлӧдісны-лечитісны, да тӧлкыс... Тулысъявылыс эз ло, куліс.

Ӧні на быттьӧ Александровна баблӧн син водзас серпас: ульдӧм лым вывті мырд кыссьӧ налӧн доддьыс. Доддяс горт. Горт вылас чӧла пукалӧны кык ичӧт нывка, Роза да Анечка, воча чоюкыс. Вӧлыс корснитавлӧ, лойӧ лымсӧ, сӧмын на усьӧмасӧ. А вӧла бӧрысь, лымсӧ лойӧмӧн жӧ, вӧтчӧны сьӧд чышъяна тьӧтӧяс: то ымӧстылӧны, то сӧткыштӧны, сконйыштчасны либӧ вильдовтасны кӧ. Енэжыс руд, чӧлалӧ шочиник лым чиръясӧн.

Ичӧтик нывкалы тайӧ ставыс вӧлі гӧгӧрвотӧм, но челядь вежӧрнас кыліс — лои мыйкӧ бергӧдны позьтӧмтор, и та вӧсна лов вылас сьӧкыд. Эз серӧкты весиг сэк, кор Анечка китшйиг-сералігтыр индіс на бӧрся вӧтчысьяс вылӧ. Ӧти бабӧ вильсмунӧма да ныр вылас усьӧма. Чеччанмозыс гораа сӧткыштіс да зілис ныр-вомсӧ мездыны лясӧм лымсьыс.

Руд енэжас шочиника чӧлалісны лым чиръяс. Роч Розалысь мамсӧ тьӧтӧяс гуалісны лым сора няйт муас. Мамыс эз ло. Колис сэтчӧ. Пыр кежлӧ.

Кӧть нывка важӧн нин ставыскӧд сёльӧдчӧ-сёрнитӧ комиӧн, мам кулӧм бӧрас сійӧс кутісны шуны Роч Роза-сирӧтинушкаӧн, либӧ ленинградса сирӧтинушка Розаӧн.

Тулыснас, кор сиктгӧгӧрса видзьясыс вежӧдісны, а ытваыс ямыштіс, Ӧдя бабыс Розаӧс да Анечкаӧс нуӧдіс детдомӧ. Казеннӧй домӧ, баб кывъясӧн кӧ. Веж видз вывті шондіа лунӧ мунны вӧлі гажа, нывкаяс помся тольӧдчисны, корсисны да мӧда-мӧдыслы петкӧдлісны тешкодь коръяса быдмӧгъяс. Но кор воисны детдомас да еджыд халата ань, недыр юасьӧм-сёрнитыштӧм бӧрын, кытчӧкӧ нуӧдіс Аняӧс, Розалы лои гажтӧм. Сійӧ помся видзӧдіс Ӧдя бабыс вылӧ, коді сорласьӧмӧн да мыкталӧмӧн сетліс вочакыв роч Роза йылысь юасьысь нывбабалы: «Тайӧясӧс вайтӧдз ме ӧд сельсӧветас кыкысь ветлі, — кайтіс бабыс. — Шӧр Спас лунӧ и чужлӧма, регыд вит арӧс тырӧ. Документас правильнӧ гижӧма. Мыйлакӧ тай кык ним пуктылӧмаӧсь, Роза дай Нина. Ленинградад вӧд абу миянын моз... А памилльӧсӧ миянлысь ассьыным гижны тшӧкті. Чукичевъяс ми... Батьыс кӧні-мый, письмӧ оз волы. Гашкӧ, абу нин и ловъя. Гӧрд опичер эськӧ да, командир. Лидюкӧс миянлысь тай сюся вӧлі ылӧдлӧма! Юасьтӧг-висьтасьтӧг пышйӧдӧма Ленинградас. Акушеркаӧ велӧдчис Лидюкӧ, карын, да велӧдчӧмсӧ помавтӧг и гортӧ мыччысьлытӧг вӧтчӧма сы бӧрся. Нывка тай со лӧсьӧдӧмны... Меным шог-печаль вылӧ... Татчӧ со ковмис вайны дитюкъясӧс. Прӧсти господи...»

Ӧдя бабыс татчӧ курыда бӧрддзис, да еджыд халата нывбабаыд бур здук лӧньӧдіс сійӧс: эн пӧ шогсьы, тані налы зэв лӧсьыд лоӧ: «Кынӧмныс пӧт, шоныдінын сэсся и. Лунтыр ворсӧны... Лок, мусаник Роза-Ниночка, петам группаад, ме тэныд мича чачаяс петкӧдла».

Бабыс коли сулалан, вомыс калькалӧма. Мыйкӧ, гашкӧ, кӧсйис на шуны, но тьӧтӧыс петкӧдӧ нин Розаӧс мӧдарас. Роза мича чачаяс дорад да Анечка воча чойыс дорӧ восьлаліс пыксьытӧг. Но кор ӧдзӧсыс пӧдласис, а бабыс коли ӧдзӧс саяс, нывка нетшыштіс кисӧ тьӧтӧ кабырсьыд: «А бабӧ мед тшӧтш микӧд лоӧ. Кӧсъя, мед миянкӧд...»

Казьтылӧмъяснас Александровна баб вунӧдчыліс нин, ыштӧ сійӧ шойна вылын, верӧс гу дорас. Воӧмӧн тшӧтш кӧсйис юксьыны Мефодеюшкоыскӧд вӧтнас да ошйысьыштны аскиа туристалӧм-паломничайтӧмнас, да талун мыйкӧ оз артмы верӧсыскӧд сёрниыс. Пыр кытчӧкӧ ылалӧ. Челядьдырсӧ казьтылӧмыс сэтшӧм ясыда воис син водзас, быттьӧ и ӧні на со, дзик тайӧ здукас, кодкӧ вӧрзьӧдліс киӧдыс: «А ыждавны тані оз позь! Тэтӧг тані тырмӧны ыждалысьясыд!»

Роч Роза зэв бура тӧдӧ: ыждавны оз позь. Да сійӧ некор эз и ыждавлы. Кӧні коді чукӧстӧ, сэтчӧ и котӧртӧ, ачыс пыр нюмдыны дась. «Розук, дитяӧ, лок Аннушкаыдкӧд да бабыскӧд картупельсӧ куль, сӧчӧн пӧжалам», — чуксалӧ бабыс. Роза сэн нин, бабыс отсӧгӧн босьтӧ ыджыд чугунысь би пӧсь картупельсӧ, пӧлялігтыр кульӧ да зільӧ воча чойсьыс ӧдйӧджык пуктыны ыджыд кумлиӧ. «А ме тэнӧ ордйи, ордйи!» — вильшалыштӧ чоюксӧ.

Ичӧт кагаа тьӧтыс, Анечкалӧн мамыс, броткышталӧ: «Шардланныд... Судзӧд, Роза, бер вывсьыс кага увтӧссӧ, мед Аннук кӧтасьӧмсӧ вежас. Ичӧтик чиликнас ӧтторъя кӧтӧдӧ вокыс».

Роза паччӧр пос вылын нин, кавшасьӧ-судзӧдӧ бер вылысь кос увтӧс, ветӧшшой, чилгӧ-шыбитӧ джоджӧ да горӧдӧ: «Кут, Агни тьӧт!» — «Вильышпозъяс ті...» — нюмсермунӧма зумыш чужӧма тьӧтыс да кияссӧ паськӧдӧма, зільӧ кутны шыбитӧм увтӧссӧ да и асьсӧ шыбитысьсӧ, паччӧр пос вывсянь джоджӧ чеччыштысьсӧ. А ывлаын, кылӧ, чуксасьӧны нин сиктса зонпосниыс: «Роч Роза, Аня! Ми исласьны вадор чойӧ мӧдім! Петӧй!..»

Мыйла сэки еджыд халата тьӧтыс шуис ыждалысьнас? Бабсӧ тшӧтш кӧсйис босьтны, да сійӧн?

Нывка бӧр кутчысьӧ халата тьӧтыслы киас, дзӧръялыштӧ гӧгӧрпӧв да лӧня кайтӧ: «Анечка ӧд ӧтнас, миянӧс виччысьӧ!»

«Ӧні челядьыс буретш сёйны пуксисны. Сёйыштанныд дай бабам, шойччыштам. Мудзин, кӧнкӧ?» — сёрни панӧ тьӧтыс. Розалӧн кынӧмыс и збыль зэв ёна сюмалӧ. Сёйыштнытӧ дась. Но медым бӧрас бабны! Луннас ӧд оз узьлыны: «Ворсны Анечкакӧд кутам!»

Нывкалӧн восьласыс ӧддзис. Но кор пырисны жыръяс да сёян пызан сайсьыс эз аддзы воча чойыслысь чужӧмсӧ — сӧмын тӧдтӧм нывкаяс да зонкаяс — бӧр нетшыштіс кисӧ вайӧдысь тьӧтӧ киысь да чепӧсйис ӧдзӧслань: «Мунам татысь. Анечкаӧй абу тані». — «Сійӧ мӧд группаын, — стрӧгакодь нин шуис тьӧтыс. — И нинӧмла тэныд сы бӧрся вӧтлысьны!»

Нывка гӧгӧрвоӧ: дӧзмис тьӧтыс. Со и Розалысь кисӧ эновтіс. Но и мед! Ӧтнас Анечкаӧс корсьлас! Чепӧсйыліс ӧдзӧсланьыс, но пӧдса ӧдзӧсӧдыд эз пет, а зуйгысьӧмӧн сувтіс. Тьӧтыс нинӧм эз шыав, сӧмын паськыда шевкмунлісны киясыс. А мӧд тьӧтӧ, коді сулаліс челядь пызанъясысь бокынджык, киас кузь воропа даръя, гылыда серӧктіс: «Уголӧ ачыс сувтіс! Мед сулыштас!» Кузь воропа даръяыс шеновтыштіс ӧдзӧсланьыс, быттьӧ кӧсйис шуны мӧдыслы, эн пӧ тӧждысь, пет да аслад делӧӧн ноксьы. Мӧдыс, буракӧ, сідзи и гӧгӧрвоис, да усйысис кыв шутӧг. А даръя киа тьӧтыс кузя ышловзис да зэв меліа, дзик Ӧдя бабыс моз, кайтыштіс: «Ок, дитяяс...»

Розалы окота лои уськӧдчыны сы дорӧ, кутчысьны бӧждорас да бӧрддзыны. Но петысьыс бӧр косіс, кыв шутӧг босьтіс киӧдыс зуйгысьӧм Розаӧс да петкӧдіс сьӧрсьыс, нуӧдіс мӧд ӧдзӧслань: «Тані тэнад Аня чойыд. Пыр!»

Эз стрӧга, а веськодя и шуис, да восьтіс ӧдзӧссӧ. Борд пӧла кайпи моз, полӧмпырысь Роза вуджис порогсӧ и аддзис воча чойсӧ: «Анька!» — и горзігтыр лэбыштіс жыр пытшкас.

Тані челядьпияныс абу пызан сайынӧсь. Водны дасьтысьӧны, лажмыдик вольпасьяс дорас лӧня пӧрччысьӧны. Тӧдтӧм нывкаыд мыччысис, да ставӧн вунӧдчисны, выль нывка вылад дзоргӧны.

«Мый видзӧданныд? Водӧй давай, водӧй! Шыр локтас, пырас тіян эшкын улӧ и унмовсьныыд оз сет!» — кысянькӧ кыліс гӧлӧс. А Аня важӧн кульӧма паськӧмсӧ, крӧвать вылас нин куйлӧ, вӧсни эшкыннас кокъяссӧ тупъялӧ. Мыйӧн аддзис ӧдзӧсӧд пырысьтӧ, эшкыннас и быдӧн уськӧдчис чоюкыслы паныд: «Ро-о-за!»

Сідз лясісны ӧта-мӧд дораныс, он нин торйӧд найӧс...

Сійӧ гожӧм-тӧвсӧ чоюкъяс ӧти группаын и коллялісны. Узиганыс сӧмын торъявлісны. Мед мукӧд челядьлы узьны оз мешайтны, найӧс водтӧдлісны мӧда-мӧдсьыс ылӧ, разнӧй пельӧсъясӧ.

Сійӧ кадсӧ казьтылігӧн Александровна баб тшӧкыда дивитӧ да пинявлӧ асьсӧ. Но пӧ и асныра да йӧй нывка жӧ вӧлӧмыд сэки! Колі жӧ ичӧтыслы думыштны сэтшӧмторсӧ: пышйыны гортӧ!

...Ывлаын гуляйтыштӧм бӧрын челядь кутісны пырны, сэки найӧ и дзебсисны пес видзан сараяс. Сэтысь некод найӧс оз корсь. Сёрӧнджык пышъясны гортас. Ӧд волывлісны на дорӧ гортсаясыс: то бабыс гӧснеч пыдди пражитӧм чери ваяс, Васильным пӧ быд рыт вуграсьны вадорӧ лэччылӧ, то ачыс Василь анькытш пуртӧсъяс либӧ сёркни ваяс. А то и сиктсаяс пырыштласны, чӧд да мырпом ваясны ведра тыр, мед пӧ став посниыс чӧсмасьыштас. Ӧкаяннӧйяслы тай этша тайӧ вӧлӧма! Пышйыны думыштӧмаӧсь!

Аддзисны, дерт, шышпиянтӧ. Рытнас. Мӧд луннас жӧ чоюкъясӧс торйӧдісны. Ӧні нин пыр кежлӧ.

Роза-Нина поездын нин пукалӧ. Сыкӧд орччӧн нӧшта кык зонка — лӧньӧмаӧсь. А кутшӧмкӧ тьӧтӧ, зэв кыз бекъяса да юр гӧгӧрыс гартӧм кӧсаяса, меліника кайтӧ зонкаяслы: «Сэні велӧдчыны кутанныд. Вӧлӧгдаыд абу коми сьӧд деревняныд. Быдманныд, инженеръясӧн лоанныд. — Сэсся и Роза-Нина дорӧ шыасьӧ: — А тэ, Роза Чукичева, мый ланьтӧмӧн олан? Тэ ӧд абу нин первой лун детдомас, висьтышт мыйкӧ зонкаясыслы... Мыйла тэнад кык пӧвста ним: гашкӧ, комияслӧн сэтшӧм обычай?»

Медводдзаысь чукӧстісны тайӧ овнас, да сэтшӧма эз кажитчы овыс — Чукичева... Сиктас воӧм бӧрын коді кӧть оз паныдась, быдӧн вӧлі юалӧны: «Коді нӧ тэ, этатшӧм ичӧтикыс да мусаникыс?» Мукӧддырйиыс мамыс сы пыдди вочавидзліс, а коръяскӧ ачыс ясыда да гораа татшӧдліс: «Роза-Нина Шмидт ме, Александровна!» Унаӧн серавлісны: «Тэ абу-ӧ Отто Юльевич Шмидтыслӧн ныв?!» — «Ме папалӧн ныв. Да мамалӧн», — оз и род ни оз ылав вочакыв сетігас. Ӧні тӧдтӧм тьӧтӧыд Чукичеваӧн нимтіс, да шӧйӧвошлі Роза-Нина, оз тӧд, мый вочавидзны... Но ӧд сійӧ абу Чукичева, абу Чукичева! Шмидт — мамыс ӧд тадз висьтавліс. Недыр пудъясьӧм-падъялӧм бӧрын нывкалы век жӧ окота лои асьсӧ дорйыштны: «Ме абу Чукичева. Чукичеваыс Ӧдя бабӧ! Ме — Шмидт Роза-Нина».

Александровнасӧ содтыны тайӧ разыс эз ышты. Ӧд сійӧ абу нин ичӧт, со и школа йылысь нин тьӧтӧыс гаралӧ.

Кыдзи и сиктсаяс, кык зонкаыд ловзьыштісны да ӧтпырйӧн и серӧктісны: «Ой, Отто Юльевич Шмидтлӧн ныв!»

Тьӧтӧыс видзӧдліс сюсь видзӧдласӧн первой нывка вылӧ, сэсся зонкаяс вылӧ, да шпыньмуныштіс: «Со ті кутшӧм грамотнӧйӧсь вӧлӧмныд, славнӧй полярникӧс нин тӧданныд! Но, вайӧ тӧдмасьӧй ӧта-мӧдныдкӧд, варовитыштӧй, а ме петала, чай тіянлы пырта...»

Тӧдіс кӧ сэки Роза, батьыслысь овсӧ гаралігӧн, мый буретш тайӧ луннас Ӧдя бабыслы ваясны письмӧ да буретш батьыссянь. Сійӧ тӧдӧ нин вӧлӧм гӧтырыслысь кулӧмсӧ. Ёна сёрмӧмӧн, но аддзӧма сиктсянь ыстылӧм письмӧыс сійӧс; но Роза йывсьыс, ыштӧ детдомын, оз на и тӧд.

Мый воча гижлісны бабысъяс, Роза оз на жӧ тӧд. Сылӧн вежӧрыс и лолыс тырӧма сӧмын ӧти мӧвпӧн: Анечкаыс абу сыкӧд орччӧн. Кутшӧмкӧ тӧдтӧм зонкаяс да пӧръясьысь тьӧтка... Оз мун Роза некутшӧм Вӧлӧгдаӧ. Чеччыштас поездсьыс да котӧртас бӧр аслас детдомӧ, Анечка дінас.

Дась нин ӧд и вӧлі тайӧ кӧсйӧмсӧ могмӧдны. Чеччис пукаланінсьыс, веськӧдчис ӧдзӧсланьыс: купе ӧдзӧсыс вӧлі кальк восьса. Но сійӧ здукас, кор нывка помӧдз нин восьтіс ӧдзӧссӧ, сылы паныд подносӧн киас воис тьӧтӧыс да зэв мелі гӧлӧсӧн шыасис: «Ой, дона нывкаӧй, со ӧд кыдзи менӧ виччысьӧмыд, ас кадӧ и отсалін!»

Нывкалӧн пыр и сыліс кыткӧ: «Ог пышйы тайӧ тьӧтка дорсьыс. Тайӧ бур, со пинялӧм пыдди весиг ошкыштіс. Эз ӧд тшӧкты пукаланінсьыс чеччыны, а чеччи, эг кывзысь зонкаяс моз... Ӧдя баб кӧ тӧдлас, ёна и пинялас кывзысьтӧмсьыд...»

Тайӧ ичӧтик лоӧмторйыс тӧд вылас уси, да Александровна баб бара на чышкыштіс синвасӧ, но эз нин пиняв асьсӧ, а мӧдарӧ на, ошкыштіс: со пӧ ӧд — ас вирсӧ, ас рӧдсӧ, Ӧдя бабсӧ казьтыштсьӧма. Сійӧ, гашкӧ, и видзис водзӧ йӧйталӧмсьыс. Мый, чеччыштіс кӧ? Вермис ӧд. Анечкаыс тай зэв ӧтчаяннӧй вӧлі, да Роза сы вылӧ видзӧдӧмӧн велалыштіс жӧ.

Выль детдомад веськалӧм бӧрын Роза ёна гажтӧмтчис. Эз тырмы Аня кодь ышӧдысьыс, кӧть регыдӧн и тӧдмасис челядькӧд. Шочиника волывліс бабыссянь письмӧ. Гижліс векджык Васьӧ, Анялӧн ыджыд вокыс, бабыслӧн кывъясӧн. Мый и гижан ичӧтыдлы... Все живы-здоровы пӧ да став рӧдвужсянь привет-поклон. Гижлісны рочӧн, мед вермис воспитательшаыс лыддьыны Розалы. Ӧти письмӧын Васьӧ дӧжналіс и Анечка йылысь. Сійӧ пӧ шыпасъяс нин тӧдӧ да ачыс гижлӧ письмӧястӧ гортас.

Ӧти письмӧ сысянь воліс и Розалы. Гижӧма кодкӧ верстьӧ, а Анечка кырымпас пуктӧма чукля-мукля шыпасъясӧн да содтӧма: «Челую и обоняю крепко».

Дыр сералісны воспитательшаыскӧд да нывкаяскӧд. Мыйта радлун ставныслы вайліс сійӧ письмӧторйыс. Сэсся мыйкӧ тай дугдіс, кӧть Розасянь гижлӧма жӧ вӧлі Анечкалы.

Нӧшта ӧти письмӧ воліс Розалы тайӧ детдомас олігӧн. Гижӧма, буракӧ, Васьыс жӧ, но Катя тьӧт кывъясӧн. Шог юӧр пӧ ыстам — Ӧдя бабыд куліс, югыдін да шоныдін сылы. Колим пӧ тэнад моз жӧ сирӧтаяс. Тэныд пӧ, Розочка, добра здоровйӧ. А батьыд пӧ тэнӧ тшук аддзас, ӧні юӧртчис пӧ да оз нин вош...

Тайӧ письмӧыс лои меддонаӧн. Кӧть и баб кулӧм йывсьыс юӧр воис, но вевтыртіс мӧд юӧрыс — батьыд пӧ корсьӧ.

Кольмӧма быттьӧ нывка, быд лун сылы праздник и быд лун маета: «Гашкӧ, талун нин! Талун кӧ оз, аски тшук!»

«Колантор... — нывкалысь кыпыда горалӧмсӧ кывзігтыр броткӧдчӧ войся няня, Анфиса тьӧт. — Эновтас ставсӧ дай тэ дорӧ уськӧдчас? Немечсӧ вӧтлісны асланым муысь, а колӧ вед дзикӧдз найӧс помавны, мед водзӧ оз кутны пиньнысӧ йирны. Ми тшӧтш отсавны налы кутам. Картупель ӧктыны колхоз му вылӧ мунам. Картупельсӧ идралам — тшыг ог кулӧй. Вот кынманныд да висьманныд кӧ... Ывлаас мый керсьӧ...»

Анфиса тьӧт пыр татшӧм, он тӧд — пинялӧ али жалитӧ челядьӧс. Но челядьлы сыкӧд гажа и лӧсьыд.

Александровна баб ӧнӧдз помнитӧ Анфиса тьӧткӧд янсӧдчӧмсӧ. Нывкалӧн весиг синва чепӧсйис, кор Анфисаыс кутыштліс нывкаӧс да окаліс-окаліс шабді кудель юрсисӧ. «Чассьӧ тэныд, дитюкӧ, чассьӧ! Лэбышт татысь вӧля вылас! Тэ медпервой лэбач, дитюкӧ».

А шуда нывка сылӧн сывтырйысь вуджӧ нин батьыс моздорӧ. Батьыс ыджыд, кузь шынеля, зарни погонъяса. Чужӧмыс стрӧг, но синъясас сы мында мелілун! Кыв шутӧг топӧдлӧ морӧс бердас нывкасӧ, малалӧ мышкусӧ, юрсӧ, кокӧньяссӧ. А кадыс тэрмӧдлӧ. Батьыс ӧтторъя видзӧдлӧ киас часі вылӧ: «Но, ми мӧдім. Аттьӧ тіянлы. Поезд вылӧ сёрмам», — и нывкаӧн моздорас веськӧдчис петан ӧдзӧслань.

Нянечкаяс да воспитательяс колльӧдісны найӧс ывлаӧдз, неылын сулалысь важиник легковушка дорӧдз. А мӧд судтаса восьса ӧшинь дорын детдомӧ кольччысь челядьлӧн ныр-вомъясыс да шенасьысь киясыс!..

Нывкалӧн кыпыдлунӧн тырӧм синъясыс фотографируйтӧмны быттьӧ сійӧ серпассӧ — ӧнӧдз Александровна баблӧн син водзас. А мый горзісны, ӧдвакӧ гӧгӧрвоан, ӧд быдӧн горзіс мыйкӧ ассьыс. Меддонаторсӧ...

Верӧс гу вылас тайӧс ставсӧ казьтылӧмыс нормӧдӧ сьӧлӧмсӧ и ӧттшӧтш чуксалӧ водзӧ на олӧм туйяссӧ тальны-туявны.

Быд кок туй — нюрӧ тальччӧм кодь, вӧйласьӧм да собалӧм. Кадыс сэтшӧм вӧлі. Да и пудйыс-судьбаыс, буракӧ, нарошнӧ новлӧдліс нюр вывтіыс, медым медбӧрти, эсійӧ туриясыс моз, кыпӧдчыны енэжас. Медым аддзыны ассьыд туйвизь да аддзысьны мӧд инасьтӧм ловкӧд, йитчыны пӧсь радейтчӧмнас.

...Но сійӧ кор на лоӧ. А пока бара поездын. Ӧні поездыс гажаа лыддьӧдлӧ: «Кытчӧ? Кытчӧ?» Тӧвзьӧ-лэбӧ Ленинградӧ да горалӧ: «Гортӧ! Гортӧ!» Роза абу нин вошӧм ыжпиыд; сыкӧд орччӧн оз повзьӧм зонкаяс пукавны да тӧждӧн тырӧм синма тьӧтӧ, а батьыс! Улыс еджыд дӧрӧм кежсьыс. Ӧти киас кутӧ газет, мӧднас малалӧ-гильӧдӧ куйлысь нывкаыслысь куш кокъяссӧ. А пель бокас, пызантор вылас, тыртӧм стӧканын тринякылӧ югыд пань. Сэні юмов, чӧскыд чай вӧлі, ӧні муртса на батьыслӧн «розочкаыс» юис чай да нюжгысис-водіс, мед поездлӧн гӧгыльтчан шыыс баййӧдлас нывкаӧс. Но батьыс мыйлакӧ друг сувтіс, лэдзис кисьыс газетсӧ да шыасис: «Однако миянлы тэкӧд, дона Роза-Ниночка Шмидтӧ, оз удайтчы узьыштны. Регыд воам. Тэ вот мый... Тэ ыджыд нин, школаӧ нин мӧдан да, чайта, гӧгӧрвоан менӧ. Дыр ме тэнӧ корси, дыр эг вермы аддзыны. Эг и думыштлы, ыштӧ овыд абу менам. Ме Роза-Нина Шмидтӧс корся, а бабыд, вӧлӧмкӧ, гижӧдӧма рӧдвуж ов вылас. Но да ладнӧ... Тайӧн справитчи. А вот овны тэныд ковмас пока бара на детдомын. Казармаӧ тэнӧ он босьт, а важ патераным... Бомбёжкаяс, эвакуация... Дай сэні кодкӧ мӧд нин, буракӧ, олӧ. И мед олас. А ми тэкӧд... Эн шогсьы, аддзам оланінтӧ! Главнӧйыс — война помасис! И тэкӧд аддзысим!»

Батьыс — дерт, нывкалысь ловсӧ кыпӧдӧм ради, а колӧкӧ, и ассьыс тшӧтш — тайӧс шуалігӧн гылыдакодь серӧктыліс. Но недыр чӧв олӧм бӧрын бара шыасис. Гӧлӧсыс эз вӧв ёна кыпыд, но и жугыльӧн он шу. Майшасян-пӧкаитчан, буди, вӧлі. Мыйлакӧ тай бара заводитіс «тэ абу нин ичӧт» кывъяснас-а: «Овмӧдчам... Ёртъяс кӧсйисны отсавны квартираӧн. Тэныд оз ло гажтӧм. Тэ пӧнимайтан... Вок тэнад эм, Виталик. А мамочкаыд...»

Шуласны тай: гӧгӧрвоас мыйсӧкӧ ичӧт нывкаыд! А вӧлӧмкӧ, мортыд, ичӧт на кӧть, ставсӧ гӧгӧрвоӧ и казялӧ. Гудыртчыліс нывкалӧн пытшкӧсас ставыс: радлӧм и вежӧгтӧм, батьыслысь мыж кылӧм и майшасьӧм. Кутшӧм окота вӧлі горӧдны: «Ме ассьым мамочкаӧс сӧмын кӧсъя!»

Но кодкӧ быттьӧ зэв вежӧра да стрӧг вашкӧдӧ нин: «Сійӧ ӧд оз на регыдӧн ло. Гашкӧ, и дзикӧдз оз ло. Батьыд со дінад, да пока та вылӧ радлы. Да ӧд и Виталикыс!.. Тайӧ нӧ абу бур! Виталик вок эм тэнад!»

Нывка чеччыштӧ вольпась вывсьыс, вачӧдыштӧ кияснас да уськӧдчӧ батьыслы морӧс вылас. Но дзескыд купеад эз сяммы батьыс сывтырйӧ веськавны, вылыс полкаясыс мешайтісны, да найӧ сывъясьӧмнас кыкнанныс усины бӧр нывка вольпасьӧ. Сідзи сэсся мӧда-мӧдсӧ и мелуйтісны да окавлісны. Батьыс джоджас, пидзӧсчань вылас, нывкаыс — сы сьыліӧ гартчӧмӧн. Бур кӧть, эсійӧ дядьӧясыс эз нин вӧвны купеас да серавныс некодлы вӧлі. Найӧ водзджык нин чеччылісны поездсьыс.

Поездыс раз-мӧдысь тракнитчис, гыйгӧмӧн муныштіс недыр дай дзикӧдз сувтіс. «Ой-ой! — батьыс чӧвтіс нывкасӧ вольпась-пуклӧс вылас да стрӧга шыасис: — Миянлы кад пасьтасьны. Регыд воам. Тэ кужан пасьтасьнытӧ?» «Да ме, папа... Ме быдтор кужа! Лыддьысьны кужа нин, корабликъяс бумагаысь вӧчны, сёйысь блюдъяс да чашкаяс! И Виталикӧс велӧда... Оз кӧ кут тышкасьны», — падъявтӧг вочакыв сетіс нылыс да, бӧръя кывсӧ шуиг, тшӧкмуныштіс быттьӧ.

Батьыс сюся видзӧдліс нывка вылас: чужӧм серыс вежласис — то нюмдыны быттьӧ кӧсйӧ, то стрӧжитны. А сэсся небыдика малыштіс нывкалысь юрсӧ: «Тышкасьны воккӧд оз позь. Аддзан, кутшӧм ыджыд тыш... вермӧ лоны. Война!.. Вокыдкӧд кӧ он дружнӧя ов. А ми ӧд, став ловъя йӧзыс, и збыль вокъяс. Быдӧнӧс овны чужтылӧма, а не тышӧ пырны...»

Не прӧста овны, а радейтӧмӧн овны чужӧ мортыс.

Тайӧс ӧні, сизимдас ар виччигас, Александровна баб зэв бура тӧдӧ. Радейтӧмнад олігӧн тышыд оз лыб. Сӧмын тай оз быдӧн куж радейтӧмнас овны. Дай ставӧс радейтны он жӧ вермы. Йӧзыд быдсикасыс жӧ эм. Сьӧдас олысьыс, и водзӧ видзӧдысьыс, и йӧз тшӧт весьтӧ овны радейтысьыс. Но сӧмын радейтӧм, радейтанакӧд ставсӧ шӧри юкӧм морттӧ кыпӧдӧ да ловзьӧдӧ. Кодлы нӧ тайӧс тӧдны, не кӧ Александровна баблы. Тӧдӧ и сійӧс, мый олӧмыс эз прӧста сідз вайӧдлы нывкаӧс аслас чужанінӧ, Ленинградас... А медым нӧшта ӧтчыд тойыштлыны, кӧдзыд ваа нюрас пелксьыштыны, медым медбӧрын ловзьӧдны, бордйӧдны, индыны нэм чӧж кежлас медся югыд, радейтана мортсӧ. Олӧм пыкӧдсӧ.

А сэки, Ленинград кӧрт туй вокзалӧ воӧм бӧрын, пуксисны уна йӧза трамвайӧ да мунісны пӧшти кар мӧдар помӧдзыс, медым эновтны нывкаӧс нӧшта на дыр кад кежлӧ сирӧта челядь пӧвстӧ детдомӧ.

Батьыс ёна тэрмасис, сёрма пӧ часьтӧ. Военнӧйыд военнӧй и эм — дисциплина. Нывка тайӧс гӧгӧрвоис да эз и ыждав. Казеннӧй керкаад олігӧн ньӧжйӧник велалан ыждавтӧг овны. Дай мыйла и ыждавнысӧ, батьыс кӧ кӧсйис сы дорӧ тшӧкыда волыны дай регыдӧн дінас босьтны. Но сійӧ кадсяньыс лун коли, вежон, тӧлысь, со и шлякышалӧ нин, сэсся и тӧв пуксьӧ, а батьыс оз мыччысьлы... Нывка кутчысьӧ, школаас мукӧддырйи ошйысьлӧ на нывка-ёртъясыслы: «Меным папа ваяс выль портфель дай уна рӧма карандашъяс. Дай нӧшта ирис, пломбир...» Чӧлӧй список лыддьӧдлас. А сэсся гӧгӧрвоис: оз лок некор. Куліс мамыс моз. Трамвай таляліс. А колӧкӧ, бара нин война лыбис да сэні папсӧ пуля суис: ранитчӧма, больничаын куйлӧ, нывкаыслы гижны весиг оз вермы.

Нывка и ачыс больничаӧ веськаліс. Висьмис. Сотчӧ жарысла, воштылӧ садьсӧ. Буретш тайӧ кадас, больничаас куйлігӧн, воліс сы дорӧ кутшӧмкӧ мичаник тӧдтӧм тётя, вайис гӧснеч — кык яблӧг да грецкӧй ӧрекъяс. Да нӧшта юӧр, кодӧс бурджык мед эськӧ некор не кывны... Тьӧтӧыс висьталӧ, а нывка, жарыскӧд вийсянмоз, кывзӧ и быттьӧ кытчӧкӧ вӧйӧ-вӧйӧ. Но нывбабалӧн кывъясыс бӧр лэптӧны сійӧс вӧянінсьыс, гычӧдӧны качайын моз: то вывлань, то увлань. «Деточка, папа тебя любит, очень-очень, но не может посетить тебя в больнице. Он арестован... Обвиняют... Но он честный офицер, он хороший...»

Нывка ас садяс, бура кылӧ тьӧтыслысь кывъяссӧ, и горзӧ мый вермӧ: «Да, папа хороший, он любит меня! А ты врёшь! Уходи!»

Нывбаба шӧйӧвошӧма, оз тӧд, мый шуны, а нывка медбӧрын медкурыдсӧ горӧдӧ: «Если папа не может, то почему Виталик не пришёл?! Он ведь брат мне! Братик мой...»

Татчӧ нывбабаыд куньліс синъяссӧ да кузя лӧвтыштіс: «Тэныд и та йылысь папыд висьтавліс? Ок-ок-ок, дитяӧ... Сійӧ ӧд тэнад кодь жӧ сирӧтинка, оз тані, Ленинградас, ов. Бабыс дорын сійӧ, сиктын». Нывбаба чышкыштіс пычиксьӧм синвасӧ да дасьтысис петны. Врачыс, коді пыртліс висьысь дорад нывбабатӧ, тэрмӧдліс, йӧткыштіс весиг. Нывкаыслы пӧ сідз сьӧкыд, а тэ нӧшта и лёк юӧр вайин.

Тешкодь ли абу, а та бӧрын нывка кутіс бурдны. Сы дыра садьтӧг куйлӧмсьыс лыыс да куыс сӧмын кольӧма. Врачьяс кутісны шуны, тэд пӧ тифознӧй инфекция веськалӧма. Вӧлӧгдаын на. Ачыд пӧ висьмӧмыд дай группасьыд унаӧс висьмӧдлін.

Код тӧдас эськӧ, кысь биа висьӧмыс веськавліс да. Кык тӧлысь тай больничаас куйлӧдісны-а. Бурдӧм бӧрас мыйлакӧ бара выль местаӧ вуджӧдісны, выль детдомӧ, да сэні на нӧшта тӧлысь изоляторын видзисны. Бур кӧть, эз ӧтнас вӧв.

Ас думъясас вӧйтчӧма да, Александровна баб эз и аддзыв ни кывлы машиналысь жургӧмсӧ. Сӧмын тутӧстӧмсӧ кыліс дзик матысь да чур-чермунліс. 39-ӧд квартал дорын, бабӧ весьтын дзик, туй вылас сулаліс грузӧвӧй машина. Шоперыс со буретш чеччис кабинасьыс, а брезентӧн тупкӧм кузовсьыс сыкӧд ӧтпырйӧ чеччыштісны нӧшта кыкӧн. Найӧ юксьыштісны кыв-мӧдӧн ас костаныс да ӧти сэсся гораа шутёвтіс. Налы воча, гораа окайтігтыр, уськӧдчисны нин петны эсійӧ кык нывбабаыс, кодъяс неважӧн прӧйдитлісны Александровна баб дорті.

— Тайӧ зонъясыд тшук миянлы ӧградасӧ вайӧны! Саньӧ, тэ ветлы паныд, индав, кытіджык пыртнысӧ. А ме нывкаыдкӧд эсы дорӧ кежыштла. Кодкӧ зэв тӧдса быттьӧ да, — кылӧ, горалӧ олӧмаджыкыслӧн гӧлӧсыс. Сэсся и ачыс мыччысис бадь куст сайсяньыс ичӧт нывкаыскӧд. Мефодий гулань и веськӧдчис, Александровна баб дорӧ. Кузь сьӧд плаша, турунвиж рӧма мича чышъяна, сюсь видзӧдласа. Бабӧ дзик пыр и тӧдіс сійӧс. Дерт, ӧнтай нин гӧлӧсыс тӧдсакодьӧн кажитчис да. Сійӧ и эм, Керкаю посёлокысь Тикӧ Марья! Ассьыд кӧзяйкатӧ нӧ кыдзи он тӧд, кык во кӧ на ордын патеруйтісны Ленинградысь вербованнӧй том гозъя, ӧтув сёйисны-юисны и олісны-уджалісны кӧ. Сымда во кольӧм бӧрад ӧні, дерт, Марья абу нин сійӧ шурыд-варов, но гӧлӧсыс да чашкалӧмкодь нырбордъясыс пыр сылӧн. Он ылав. Сійӧ эз вӧв некор ёна видзчысьысьӧн да яндысьысьӧн, и ӧні со горавны босьтчис ыджыд гӧлӧсӧн: — Аго-те! Синъяс тай аддзӧны на! Мефодей Ӧльӧксандровичлӧн гӧтырыс тай нӧ! Козий Роза, тэ?! Пӧрысьмӧмыд жӧ нин эськӧ да... Тӧ-ді, тӧ-ді!

Калькалыштӧм вома, сійӧ сувтіс дзик Мефодий гу дорӧ да лэдзис нывкаыслысь кисӧ, мича чышъян увсьыс дзормыны кутӧм юрси пратьяссӧ лӧсьӧдыштіс, эз нюмды ни эз бӧрддзы, а кутшӧмкӧ сім гӧлӧсӧн юаліс:

— Тэнад нӧ кодкӧ тані куйлӧ жӧ? Менам тай зять, со этайӧ сирӧтинкаыслӧн батьыс, локтіс татчӧ овны-а. Ачыс эськӧ, пӧганӧй, абу жаль, да забеднӧ, менсьым нылӧс юӧм вӧснаыс дӧваӧн колис да.

— Но-о... Быдӧн тай олігад мыйӧнкӧ грекаӧсь, — нем виччысьтӧг и артмис бабӧлӧн кайтыштӧмыс. Сійӧ чӧвтліс видзӧдлассӧ бокынджык сулалысь нывка вылӧ да содтіс: — А этатшӧм мусаник нывкасӧ сирӧтанас эн шу. Мамыс ловъя да. Тэ со том ичмонь кодь на и. Ме тай нӧ дзик ӧтнамӧн чӧлӧй керкаын ола, да ачымӧс ог на сирӧтанад лыддьы. Пи-монь дай внук эм да. А Мефодий Александровичӧ со тані. Нелямын лун талун тырис... Лок, нывкаӧ, чӧскыд морс кисьта дай кампет тусьяс на бабыслӧн эм. Этайӧ яблӧгсӧ босьт и, сӧмын мыськытӧг эн сёй-а...

Александровналӧн быттьӧ письтіс сёрнитан окотаыс да гӧститӧдны кӧсйӧмыс. Мый кольыштіс кык мужичӧйтӧ гӧститӧдӧм бӧрын, ставсӧ тэчис павгӧм дӧра вылӧ.

— А тэныд, пӧдругаӧ, Марьюшкаӧ, — ӧні нин шыасис мӧд гӧстя дорас, — менам и румка на сюрыштас. Ӧкмысӧд луннас пи-моньӧ волісны, коньяк доз вӧлі вайӧмаӧсь, да сэксянь на. Тані и видза. Друг да, мися, кодкӧ тӧдса кежалас. Тэ, Марьюшка, Мефодийлы абу бокӧвӧй, пӧминит...

Александровна баб сёрнитӧ, а киясыс вӧчӧны. Кисьтӧма нин коньяктӧ ичӧтик румкаӧ, мыччӧ Марьялы: — На чурснит тайӧс да мӧд син пӧвтӧ нӧшта кисьта, а то тэнӧ нылыд чуксалӧ нин. Да и меным талун водзджык жӧ колӧ мунны.

Машина дорсяньыд и збыль чуксасисны, да Марья тэрмӧдчыштіс:

— О, со ӧд, зонъясыс ӧградатӧ кыскӧны нин. Муна, отсышта. Найӧ ӧд сатшкасны кыдзсюрӧ дай, он кӧ велӧд да висьтав. Чурснита, инӧ, да котӧрта. Нылыс ӧд менам капля оз видлы, да верӧс гу вылас весиг эз вай. — Марья тэрмасис, кӧсйис отсыштны мунны, а чурснитӧм бӧрад варовмис да ылаліс, бур здук ошкис и патерантка Розасӧ, и сылысь верӧссӧ, Мефодий Александровичӧс. Ӧтторъя кайтіс: — Югыдін да шоныдін сылы. Ставыс посёлокын пыдди пуктылісны. А меным ӧд... Ӧні мый нин таитнысӧ... Сьӧд му улын нин да... Быдті сылысь писӧ, верӧс ни ловъя морт посёлокын эз тӧдлы. Лявзысь-равзысь ме вӧвлі дай пиня-гыжъя, а кор колӧыс, кужлі жӧ топыд вомнас овны.

— Чӧл эськӧ, Марьюшка, — ӧлӧданмоз кайтыштіс Александровна баб, но мӧдыс дорйысьыштны на кӧсйис: — Мый нӧ, эг ли мый? Ой да, зэв на окота сёрнитыштныыс, да со тэрмӧдлӧны... Босьт яблӧгсӧ, нылӧ, да котӧртам!

Марьяыд тэрмӧдлыштіс нывкасӧ, но Александровна баб друг вӧзйис — кытысь и воис тайӧ мӧвпыс вежӧрас: нӧрӧвитлы пӧ, Марьюшкаӧ.

— Дозсӧ миян восьтӧма жӧ нин-а. Саньӧыд оз дӧзмы, мунам кӧ дознас на дорӧ? Пӧминитыштамӧ зятьтӧ, ме тшӧтш видлышта. Ичӧтикасьыд некод оз коддзы, а зятьтӧ бур кывнас лоӧ гарыштӧма.

— А тэ тай ме вылӧ он лӧгав! — ымӧс лэдзис Марьюшкаыд да мый вермис пондіс ошкыны гознансӧ, поконик Мефодий Александровичсӧ и Александровнаӧс.

— Розук тэ, Розук, Александровна вӧд тэ тшӧтш, зэв тай прамӧй морт тэ вӧлӧмыд! А эсытшӧм мужикыскӧд нӧ, шу... Кыкнанныд ті бобӧяс! Шаньӧсь да мичаӧсь, быдӧн дорӧ бур кывйӧн шыасьлінныд! Ме ӧнӧдз гарала сійӧ кадсӧ...

«Да, Марьюшкаӧ, да! Мефодь менам сэтшӧм и вӧвлі: шань да мича, быдӧн дорӧ сибалысь. Тэ правильнӧ пасйин! Быдӧн пыдди пуктылісны и... — Александровна баб, ӧні автобус сувтанінлань нин восьлаліг, век быттьӧ сёрнитӧ зятьыс гу дорӧ кольӧм Тикӧ Марьяыскӧд. — Эз кӧ ӧд сэтшӧм вӧв, эг эськӧ ме первой аддзысьӧмсянь сет сылы сьӧлӧмӧс да думайт сы йылысь быд здук...»

А аддзысис муса Мефодьыскӧд кӧкъямыс арӧса нывкаӧн на. Буретш выль детдомас веськалӧм бӧрын, изоляторас. Розаысь кындзи, сэні вӧліны нӧшта ӧти нывка да кык зонка. Ӧтиыс на пиысь тӧдчымӧн ыджыд арлыда да збой. Нывкалань муныштӧ, нӧшта и юрсиыс кудриа да. Роза первойсӧ сійӧс нывкаӧн и чайтіс. Но ичӧтик зонка чуксавліс сійӧс Мефодьӧн и лунтыръясӧн бергаліс сы гӧгӧр. Дзайгис, мед мыйкӧ нӧшта мойдыштас али книга лыддяс. А ичӧтик нывкаыс веськыда и моздорас вӧзйысьліс, качнит пӧ менӧ пӧтӧлӧкӧдзыс. Кудриа юраыд эз ыждав, пыр ноксис накӧд, ворсӧдіс кыдзи вермис, то тшӧктас задача решитны: ӧти чунь дорӧ пӧ содты мӧд кисьыд чуньястӧ да мыйта лоӧ? Либӧ юалас, пуд сов ли пуд гӧн кокниджык. А ӧти лунӧ кутіс вӧзйыны: регыд пӧ Октябрьскӧй праздник, да вайӧ жӧ ми дасьтам праздник кежлас зэв лӧсьыд номер, концерт петкӧдлам. Поснияслӧн ӧтказ абу, горалӧны: «Вайӧ! Вайӧ!» Роза сӧмын чӧв олӧ. Сійӧ ӧд эз на велав выльяс дорад. А визув Мефодь и сы дорӧ шыасьӧ: — Ми ӧні нёльӧнӧсь лоим. Тэ — нёльӧдыс, — индӧ Розалань. — Вот и дасьтам «Нас четверо» кывбур. Рольясӧн. Со, кывзӧй: «Если только враг посмеет с суши подойти, старший сын красноармеец — встанет на пути!» Роза, тэ лоан красноармеецӧн. Гӧрд звездаа шлем вӧчам...»

Ӧнӧдз чӧв олысь Роза мыйлакӧ збоймӧ да пыксьӧ красноармеец рольсьыд. Кӧсйӧ лоны морякӧн. Роза тӧдӧ жӧ тайӧ кывбурсӧ да татшкӧдӧмӧн лыддьӧ: «Если в море загрохочет вражеский линкор...»

Мефодь ошкыштӧ: «Молодеч, Роза! Морякъясыс ставныс «Яблочко» кужӧны йӧктыны, чечотка тотшӧдны. Тэ кужан?» «Кужа ме, кужа!» — горӧдӧ нывка да тшӧктӧ ставнысӧ клопайтны да «Яблочкосӧ» вомнас ворсны. Ачыс первойӧн и заводитӧ ля-ля-ля-асьны. Мефодий сьылӧмӧн отсыштіс: «Эх, яблочко, куда катишься?» Со и кокъяснас топайтӧ нин. Мукӧдыс сы бӧрся. Сэтшӧм гаж да шум лыбис. Кылӧма нянечкаыс. Пырис олӧма тьӧт, нюмъялыштіс, малалыштіс юръяссӧ йӧктысьясыдлысь дай лӧньны тшӧктанмозыс и петіс. А мӧд сэн нин, юрсӧ ӧдзӧсас мыччыштліс: «Козий! Тэ бара нин физкультура вӧчан! Марш парикмахер дорӧ! Шырам кудритӧ!» — «Йӧктігкостаыс... — нурбыльтыштіс поснияслӧн юрнуӧдысьыс да веськӧдчис петанінлань. — Ладнӧ, шырся дай бӧр локта!» Эз и шогӧ усь зонкаыд, петіс. А Розалы сэтшӧм тешкодь лои. Кутшӧм пӧ тайӧ зонкаыс аслыспӧлӧс! И нимыс тешкодь — Мефодий! А овыс — Козий! Тешкодь жӧ. Кыкнанныс «ий-ӧн» помассьӧны!

Розалы друг лои зэв гажтӧм. Но Мефодий регыд и бӧр пырис. Ыззьӧма. Юрсӧ малалӧ да горӧдлӧ: «Кудритӧ менсьым шырисны! Ӧні некод нин нывканад оз нимты». — «Тэ, инӧ, лётчикнас и лоан?» — дзик пыр гажмис Роза да уськӧдчис паныд. — «Ме ог. Ме мамнас лоа. Ме медыджыд тіян пӧвстын да! «Буду шить да кашу варить, только волю дай...»

Кык лун мысти Мефодийлӧн карантин помасис. Медыджыднас изоляторын коли Роза. Сійӧ и лои водзӧ велӧдысьнас. Нянечкаяс да воспитательяс пыравлісны сӧмын сёян пыртны да тӧдмавны, мый нин олӧны. Коркӧ сэсся вайисны матросскӧй шапка-бескозырка да бумагаысь лӧсьыда вӧчӧм шлемъяс, лётчиклы да красноармеецлы. «Мастер кияс» кружокын пӧ нарошнӧ тіянлы вӧчисны тайӧс. Мефодий кӧсйысис пыравлыны, да сідзи и эз волы. Висьталісны, муніс пӧ пионеръяслӧн слёт вылӧ да арся каникул чӧжыс сэні и кутас гӧститны.

Кольӧмаяссӧ, дерт, изоляторсьыд некутшӧм концерт вылӧ эз нулыны, но найӧ асьныс асьнысӧ гажӧдісны. Мефодийыс ӧд вевъяліс ӧзтыны ворсӧм дорас интерессӧ, а ки улад татшӧм чачаясӧн он нин гажтӧмтчы.

Код тӧдас, кыдзи артмӧ йӧз костын топыд йитӧдыс. Куим лун ӧтув и коллялісны изоляторас, а Розалы кажитчӧ, чоя-вока моз нэмсӧ нин быттьӧ ӧтув быдмисны.

Карантинысь мездмӧм бӧрын Розалӧн лои бара выль группа, выль ёртъяс, выль класс, весиг выль школа, но Мефодийкӧд быд аддзысьлӧм лои Розалы праздник кодьӧн. Сыкӧд аддзысьліг мыйкӧ век нин выльтор тӧдмалан... Лым улад, вӧлӧмкӧ, веж быдмӧгъясыд олӧны, ловъяӧсь да весиг гагъяс налӧн вуж дорын оз узьны, а легӧны. А лупа отсӧгӧн позьӧ ӧзтыны би да пестыны бипур. А книгаясад, вӧлӧм, сэтшӧм лӧсьыдторъяс гижӧны. Волшебнӧй кыв кӧ пӧ тӧдан, некор он йӧрмы олӧмас.

Сизим класс помалӧм бӧрас детдомса олӧм Мефодийлӧн помасис. Пӧшти ас кежын, ас сямнас олысь морт. Вуджис велӧдчыны ФЗУ-ӧ. Сэні детдомад моз жӧ ставыс казеннӧй, и воспитательяс эмӧсь, но некод нин оз инды, библиотекаӧ колӧ петны али лыжиӧн иславны, прӧста сідз куйлыны вольпасяд али ывлаас петны да тӧв чужъявны. Унаӧн фэзэушникъясыд сэтшӧмӧсь и вӧвліны. Паськӧм сертиныс найӧс ылысянь тӧдан. Кыдз шуласны — ачыс кӧзяин и ачыс гражданин.

Гражданин Козийӧс, буракӧ, детдомыс, быдманіныс кыскӧмӧн кыскис. Тшӧкыда волывліс, форменнӧй картузнас зонкаясӧс каймӧдліс: быдӧнлы сетлас мерайтнытӧ. Нывкаяскӧд и пӧт кань кодь, визув да мелі руа. Ошйысьліс, инструментальнӧйӧ пӧ ветлывлам, цехас! Помала пӧ велӧдчӧмӧс да, гашкӧ, «Краснӧй Октябрын» мӧда муркӧдчыны, планъяс вевтыртавны. «Специалистӧн лоа — класс!» Но во мысти эз нин сэтшӧма ошйысь, кӧть гӧлӧсыс пыр на гора да кыпыд: «Лӧсьыд сэні, интереснӧ! Но... Абу ме серти! Менӧ кыскӧ паськыд эрдъясӧ, а сэні дзескыд станок дорын лунтыр! Ті гӧгӧрвоанныд — абу меным! Морскӧйӧ кӧ эськӧ босьтісны...» — «А сэні ӧд, мореад, дзескыд жӧ лоӧ», — небыд серамӧн вомалыштӧ кодкӧ сійӧс, но Роза тувкнитӧ гырддзанас дивитысьыдлы да вӧзйӧ: «Талы колӧ велӧдчыны экскурсоводӧ. Сэні и кывтӧ песны позьӧ, и пӧттӧдз котравны Зимньӧй залъясті».

Роза и ачыс оз тӧд, дивитӧ зонкасӧ али бур вылӧ велӧдӧ. Но Мефодий дзик пыр ӧзйис: «А мый, та йылысь мӧвпыштлыны позяс! Сӧмын... Пока велӧдчӧм быть колӧ помавны да нӧшта куим во уджавны, кытчӧ индасны. Он кӧ пӧ мун индӧминас — дзескыдінӧ верман веськавны... «Прӧщайте, скалистые горы! На подвиг Отчизна зовёт!» — Тайӧ кывъяссӧ кайтыштіс да кинас ӧвтчӧмӧн мӧдіс челядь дорысь. Роза да пӧдругаясыс водзӧ нуӧдісны сьылансӧ: «Мы вышли в открытое море, в суровый и дальний поход...»

Александровна баб бура помнитӧ тайӧ сьыланкывсӧ. Медрадейтана сьыланкыв и лои налӧн, гозъялӧн. Пуксясны кӧ пызан сайӧ праздникъяс дырйиыд, тшук нин сьылыштасны. Но бӧрйис да кыскис ас дорас эз Чёрнӧй ли Балтийскӧй море, а веж море. Коми парма вӧр. Сьыланкывйыс кӧлдуння моз туналӧма детдомын челядьдыр коллялысь нывкалы да зонкалы восьса море-олӧмас ӧтлаын петӧм йылысь.

Сэки Роза велӧдчис медбӧръя во нин торгово-финансӧвӧй техникумын, но эз на позь шуны, ыштӧ ас нянь вылӧ нин петіс. Найӧ, детдомысь кымынкӧ нывка, ветлісны нин техникумӧ, велӧдчисны страхӧвӧй агентъясӧ, но олісны детдом борд улас на, сёян-юан и кӧм-паськӧм вӧсна тӧжд эз на вӧв, да и стипендия на содтӧд мынтісны.

Кытысь да мый Розалы татшӧм ыджыд шудыс, и ачыс оз тӧд. Мукӧд нывкаяс завидьтылісны сылы, а Роза сӧмын паськӧдліс кияссӧ. Тӧдмаліс тайӧ шуд усьӧм йывсьыс сёрӧнджык, ёна сёрӧнджык, кор ветліс Коми мусянь нин Ленинград карлы 250 во пасйыны. Мыйлакӧ тай вит воӧн сёрӧнджык пасйисны сійӧ лунсӧ. Шулісны, Сталин пӧ куліс да вит во эз позь гажӧдчыны ни пасйыны весиг сэтшӧм ыджыд лоӧмтор.

А Коми муас, мамыслӧн чужанінӧ, рӧдвуж дорас Роза веськаліс дзик нин нем виччысьтӧг. Кыдзи мамыс, дас кӧкъямыс арӧса коми ныв, виччысьтӧг чеччыштӧма верӧс сайӧ да веськалӧма Ленинградӧ, сідз жӧ нылыс, Роза, 18 арӧсаӧн чеччыштіс верӧс сайӧ, медым веськавны Коми муӧ.

Вӧлі сюрс ӧкмыссё ветымын квайтӧд вося гожӧм. Экзаменъяс бӧрын техникумса ныв-зон унаӧн ветлісны Финскӧй заливӧд теплоходӧн гуляйтны... Том йӧзыдлы ӧд мый, гажа кӧ и, палуба вылас мед бурпӧт йӧктыштны-а. Розаяс, куим пӧдруга, тшӧтш смелмӧдчисны да йӧктысьяс дорас «Баруня» тотшӧдны уськӧдчисны. Эз на удит Роза и кокнас люг-легкерны, кодкӧ сылы мышкуас тапкис. Бергӧдчис, а Мефодийыс. Синъясыс ымралӧны. «Козий, тэ кытысь татчӧ усин?» — шензьыштіс Роза. А мӧдыс воча юалӧ: «А тэ кытысь? Ме тэнӧ тӧрыт рытывбыд корси, билет, мися, теплоход вылӧ ньӧби, кӧсйи пригласитны, а тэ... Тэ случайнӧ эн пет верӧс сайӧ? Тӧдан мый... Эн на кӧ удит некод сайӧ петны, пет ме сайӧ!» — «Тэ мый, эн-ӧ кольмы морскӧй сынӧдсьыс?» — шензьыштіс Роза.

Мӧдыс ньӧти эз серав. Жугылиника и кайтыштіс: «Кольми эг сынӧдсьыс, а шогалӧмысь. Уліас, теплоход нырас и пукалі ӧнӧдз, медбӧръяысь, мися, тэнӧ, мореӧй, аддза... Тэ гӧгӧрвоан, Роза? Гижси ӧд ме, вербуйтчи Коми муӧ, вӧр лэдзанінӧ. Тэ представляйтан сэтысь вӧрсӧ! Козъяс, пожӧмъяс! И лешачикаяс сэні... Мича нывъяс! Гӧна пасяӧсь...» — «А гӧна пасьсӧ меным ньӧбан? Ньӧбан кӧ, муна тшӧтш. Тэ он и тӧд, а сэні менам дядь-тьӧтка и воча чой-вокъяс!» — серамсорӧн юӧртіс нылыд да шутка улӧ и кӧсйис лэдзны.

Но Мефодий сэтшӧм рад лои, сідз йӧктіс — мукӧдыс на дорысь бокӧджык вешъялісны. А Мефодийлӧн шырӧм юрыс, плеш водзас кольыштӧм кудриа чолкаыс сӧмын и тыдыштлӧ йӧктысьяс пӧвстас то сэні, то тані. Медбӧрын кватитіс падмӧмӧн сулалысь Розаӧс да кыскис уліас. Кысканмозыс ӧтторъя юасис: «Тэ збыль? Тэ збыль?» — да грӧзитчис горӧдны палуба тырнас аслас радлун йылысь.

Мый татчӧ шуан? Мый татчӧ керан? Роза мынтӧдчис Мефодий кабырысь, серӧктіс: «Лӧнь вай, шызьӧдін йӧзсӧ. Чайтасны, ураган лыбис. Смотри, мореас черияслы сам вылӧ шыбитасны. Коми муас, пемыд вӧрас ошъяссӧ коді мӧдас гажӧдны?» — «Но лӧни, лӧни, Розочкаӧй тэ менам. Талунсянь тэнсьыд быд кыв кута кывзыны», — вашкӧдӧ нин сійӧ, да окыштӧ сідз, пӧсявліс и кӧдзавліс Роза — и яндзимысла, и радысла, и код тӧдас на мыйла. Выльнога олӧмсӧ кылӧмысла, гашкӧ: мунасны Коми муӧ! Кутасны овны вӧр посёлокын! Мефодийыскӧд!.. Сӧрӧм, гашкӧ? Али вӧтасьӧ?

Мый сійӧ сэтшӧм вӧр посёлокыс, Роза оз тӧд, но сэні, дерт жӧ, бабыслӧн кодь керкаяс, веж видзьяс, и сымда дзоридз! А вӧрас быдмӧны кузь козъяс да пожӧмъяс, сэсся чӧдлач, чӧд, пув. Чӧдлачсӧ Васьӧ, Анялӧн вокыс, вайліс Розалы да Анялы детдомас. Ӧні Мефодийкӧд кутасны ветлыны вӧрас. Налы сэні лоӧ гажа...

Челядь руа на став мӧвпыс. Да ӧд дас кӧкъямыснад мортыд челядь на и эм. Сы вылӧ и лӧсьӧдлӧмаӧсь верӧс сайӧ петӧмсӧ, медым верстяммыны да тӧдмавны олӧмсӧ. Нем он на и тӧд, чайтан, ӧти гажӧн да мӧда-мӧдтӧ радейтӧмӧн и кутан овны нэмтӧ. А олӧмыс, шондібан... Петкӧдлас гугсӧ и бансӧ. Верӧс саяд петалӧмысь сёысь каитчылан и вежон кежлӧ торъявлӧмысь висьмылан.

Но тайӧ ставыс бӧрынджык на лоӧ, бӧрынджык... А ӧні налӧн ӧти тӧжд. Решитчисны кӧ ӧтувтчыны выль оланінад мунтӧдз, колӧ кыдзкӧ бур йӧз мозыс жӧ: гижӧдчыны кӧть да та йылысь ёртъясыслы юӧртны. Кадыс эм на татчӧс делӧяс вӧчны и туйӧ дасьтысьны. Мый эськӧ налы дасьтыныс да? Сьӧрсьыс и бӧрсьыс, кыдз шуласны... Но ӧтувтчан документ корсьны, гижӧдчыны да свадьбуйтны век жӧ ковмис. Пӧдругаясыс Розалӧн эз кӧсйыны лэдзны невестатӧ «горько!» вӧзйытӧг, да и Мефодийлӧн ёртъясыс тшӧтш. Найӧ и закажитӧмаӧсь ресторанын пызан. Дасысь унджык ныв-зон да детдомса мамочка-нянечкаясыс чукӧрмылісны.

Детдом козьналіс томъяслы шебрас-пӧдушка, Мефодийлӧн зонъясыс велосипед да вугыр шатин быдпӧлӧс вугырнас.

А серамыс вӧлі кӧрт туй вокзалын! Накӧд мунысьясыс — гӧтыртӧм на зонъяс, сизимӧн, да нӧшта олӧма гозъя. Дядьӧыс и шмонитыштіс: «Тэ, зонмӧ, сэтчаньын Невскӧй вывті моз жӧ кӧсъян гыйявны велосипеднад?»

Мукӧдыс небыдика вашъялісны: гӧтрасьӧма пӧ да радысла торксьыштӧма. Мусаник Роза вылӧ том зонъясыд и завидьпырысь на видзӧдлісны.

Кыдзкӧ-мыйкӧ тай вагонас пуксьытӧдз удитісны жӧ велосипедтӧ багажӧ сдайтны: «Мед мунас, колӧкӧ и татшӧм чибукыс сэтчаньын згӧдитчас на...», — кывкӧрталіс Мефодий.

Быттьӧ и сэтшӧм поснитор, а вежӧрас ӧнӧдз на со кольӧма. А кыдзи нӧ! Александровна баблӧн тасянь и лои ичмонялӧмыс да.

Выль оланінад, вӧр посёлокас, кодӧс шуисны Керка-юӧн, воисны буретш гажа шондіа лунӧ, сентябр мӧд луннас. Воисны кӧ, шуам, тӧвнас либӧ кымӧра лунӧ, ыджыд карысь петӧм войтырыдлы ӧдвакӧ и воис сьӧлӧм выланыс выль оланінныс. Барак сяма кымынкӧ стрӧйба; лесопункт кантораыс, школа да больнича сӧмын бурджык кык судта стрӧйбаясын. А туй мӧдар бокас чӧлӧй грезд! Аскежся посни керкаяс, унджыкыс выльӧн лэптӧмъяс на. Матігӧгӧрысь воӧм войтыр — кадровикъяс: эновтӧмаӧсь сиктъяссӧ, дыр кежлӧ воӧмаӧсь овны да уджавны. Аслыныс керка-карта лӧсьӧдӧмаӧсь, мӧс-кукань видзӧны. Эм, майбырӧ, мыйӧн керкатӧ ломтны и мӧскыдлы кӧрым дасьтыны — орччӧн вӧрыс. А керкадорса льӧм да пелысь пуясыс тулыснас пӧ еджыд быгйӧн дзордзалӧны-гажӧдӧны синтӧ; арнас тай сотчӧны быттьӧ, зарни коръяснас пӧртмасьӧны дай.

Шондіа луннад да, выльӧн воысьяс мойдӧ моз и веськалісны. Та мында зарнисӧ нӧ ыджыд карад олысьыд кыськӧ аддзылас?

Брезент вевта грузовикысь тай чеччисны, да ставӧн шызьылісны-а. Баръялӧны-видзӧдӧны гӧгӧр. Мефодь, медвизулыд, первойӧн и шыасис: сылы син улас усьӧма кантора водзас сулалысь кыдз пу, а стӧчджыка кӧ, ӧти вужсянь быдмысь кык кыдз пу. Пашкыр юраӧсь, да бокысяньыс ӧти пуӧн и чайтан. Быттьӧ тшап ныв, вылын юра да мича паськӧма. «Ы-ы, ёртъяс, видзӧдлӧй! — гӧрӧктӧмӧн моз горӧдіс Мефодьыс. — Ылі гӧсьтъястӧ со кыдз виччысьӧма! Зарни сарапан пасьталӧмӧн!»

Сійӧ матӧджык сибӧдчис тешкодь пу дорад да кывбур тэчӧмӧн моз и чолӧмасис быттьӧ:

Содз тыр зарнисӧ юр вылӧ койыштас,

Ассьыс олӧмсӧ меным сьылыштас,

Вӧрса сар йывсьыс гусьӧн мойдыштас...

Орччӧн гӧтырӧй ойгӧ-лӧвтыштлӧ,

Тэнад мичлунысь весиг повзьыштӧм...

Мукӧд зонъясыс тшӧтш кыдз пу вылӧ видзӧдӧны да шензьӧны-вӧйпӧны. Ӧти шуӧ: «Тайӧ мутант кӧ-а? Ӧти вужйысь кык быдмӧ!» Мӧд сылы паныд сувтыштӧ, аслас тӧдӧмлунъясӧн юксьӧ: «Тайӧ, буракӧ, тӧдан мый!? Татчӧ медаси, да локтӧдз нарошнӧ публичнӧй библиотекаӧ ветлі. Коми йывсьыс тӧдмалӧм ради. Ӧти книгаысь лыдди: комиясыс пӧ тотемъяслы, звер-пӧткалы пӧ, значит, кевмӧны. А мӧдын гижӧма — пу идолъяслы кевмӧны. И налӧн вӧлӧма асланыс кыдз пу, обряднӧй ли мый ли... Но... Вичко пыдди...»

Олӧма дядьӧыд сэсся шыасис да уна тӧдысьястӧ кыкнансӧ парскис, серӧктыштӧмӧн шуис: «Да православнӧйяс найӧ... И ми вок кодь жӧ безбожникъяс, комсомолечьяс...» — «Э, аддзысис комсомолечыс! Тоштӧ брит!» — шыасис сэтчӧ коймӧд. А нёльӧд юаліс: «Тэ, дяденька, кытысь тӧдан?»

Дядьӧыд довкйӧдлыштіс юрнас да эз и кӧсйы сюйсьыны венӧ, но гӧтырыс дорйыштіс: «Кысь тӧдантӧ эн шу, бур пиӧ, миян арлыдӧн унакодь нин мойвиис тӧдмавны». — «Пукавлі ме тані, Комиас, — веськодьпырысь юӧртіс сэсся верӧсыс да инмӧдчыштліс гӧтырыслы сояс, ланьт пӧ, водзӧ эн паськӧдчы. А ачыс бара серӧктыштіс да шмонь улӧ лэдзис сёрнисӧ: — Кажитчис сэки да бара на со локті. Каитча сӧмын, вугыр шатин эг босьт Мефодий моз да. Чериыд тані — тывйӧн кӧть кӧвт!»

Кантора кильчӧ вывсянь со чуксалісны нин выльӧн воӧмаястӧ, да та вылын и помасис налӧн вен сяма тӧдмасьӧмыс.

Бӧрынджык сійӧ олӧма нин гозъяыскӧд Роза матӧджык тӧдмасьліс, да пыр кежлӧ жӧ казьтыланпом кольлісны. Гӧтырыс Ленинградас пӧварӧн уджавлӧма, посёлокас сэсся столӧвӧяс жӧ инасис. Нывбабаяс, коді кӧсйӧ, сы дорӧ шыасьлісны пусян-пӧжасян могъяснас. Велӧдліс нинӧм абусьыс сэтшӧм сёян-юан вӧчны! А черисьыд да яйсьыд, чӧдсьыд да пувсьыд, шондібанӧ, мый и не вӧчны шензьӧдан чӧскыдторъястӧ. Сійӧ кадас Коми вӧрад звер-пӧткаыд тырмис на, да и чериыс юясас да шоръясас гыбис бокӧвӧй мортыдлы шензьымӧн уна. А верӧсыс пӧварикаыдлӧн висьтавліс лэбалысь уръяс йылысь. Найӧ пӧ посниджыкӧсь прӧстӧй уръяс дорсьыд, и лэбавны вермӧны, лапаясас перепонка эм да, а паськыд бӧжыс и руль пыдди. А паныдасьлӧны пӧ Канадаса вӧръясын да Сибырын, тшӧтш и миян Комиын. Буретш сэки, кор дядьӧыс пукавлӧма Комиас, волӧмаӧсь учёнӧйяс сэтшӧм уръяссӧ тӧдмалӧм ради коми вӧрас да босьтлӧмаӧсь Лӧкчимлагын пукалысь биолог-студенттӧ отсасьысь пыдди.

Висьтавліс дядьӧыд и Лӧкчимлагса пукалысьяслӧн олӧм йылысь. Кыдзи куим коми дядьӧ ас кыв вылас вуджӧдлісны Пушкинӧс, ӧд сэки, комын сизимӧд вонас, пасйисны сё во тырӧмсӧ эз сӧмын каръясын да сиктъясын, но и пукаланінъясад.

Ленинградысь воӧмаясыд, веськалісны кӧть ичӧтик вӧр посёлокӧ, эз кывны асьнысӧ паськыд мирсьыс торъялӧмаӧн. Газет-журналтӧ вайлывлісны, сэсся кино корсюрӧ, библиотекатор вӧлі. И йӧктӧм-сьылӧмнад керкаюсаяс асьнысӧ гажӧдлісны дай. Коми нывъяс ок лэчыд гӧлӧсаӧсь, частушкаястӧ нюжӧдасны, да ягыс ставнас тшӧтш сьылӧ:

Йӧктӧ керка, йӧктӧ пач,

Йӧктӧ и галанка,

Ме мамӧлӧн ӧтка ныв,

Чистӧ кулиганка...

Сэсся ӧд и асланыс клуб вӧвлі. Юраліс сэні визув дядьӧ, коді водзті Сыктывкарса КЭБ-ын (концертно-эстраднӧй бюроын) артиставлӧма. Сяммыліс и серамтӧ петкӧдлыны, и сьывны-йӧктыны, а медъёна радейтіс сцена вывсянь кывбуръяс лыддьыны. Комиӧн и рочӧн. Мефодийлы вӧлі шуас: «Тэ поэзиясӧ ёна радейтан, со ачыд весиг кывбуръяс лӧсьӧдалан. Давай, отсась меным народсӧ просвещайтны!»

Мефодийлӧн воча кывйыс рифмуйтӧмӧн и артмыліс.

Леспромхозса юралысьлӧн речыс ӧнӧдз кылӧ:

Зонъяс, менам чужис план!

Выль туй вӧчны колӧ тан!

Со нин трактор джужгӧ-кыскӧ

Чӧлӧй кер бунт аслас мышкын...

Мефодийӧс воӧмсяньыс тшӧтш индылісны мехмастерскӧйӧ, но ӧткажитчис. Ме пӧ зонъяскӧд туй вӧчанінас жӧ кӧсъя уджавны. Ягӧ сэсся и пондіс ветлыны, да сэтшӧм дӧвӧль вӧлі. Воас ягсьыд брӧд ва, мудзӧма, но вомыс шешвидзӧ. Розаыс серавліс: мечтайтін пӧ тай мореын плавъявны, со пӧ тэныд и веж море да пидзӧсӧдзыд лым. Плавайт пӧ, кажитчӧ кӧ! Мӧдыс жермунлас да кияссӧ вывлань лэптылас: «А сынӧдыс кутшӧм!»

Роза уджалӧ кантораын, начальникыслы отсасьӧ, делопроизводительӧн кӧть секретарӧн сэсся шу.

Патеруйтісны найӧ эз мукӧд моз баракын, а буретш этайӧ Тикӧ Опонь Марья ордас, кодкӧд со ӧні шойна вылас аддзысисны. Посёлокӧ воан первой лунсяньыс.

Марьялӧн керкаыс кантораыслы воча, туй мӧдарас и сулалӧ, выль керъясысь лэптӧм, чардака мича керка. Ыджыд град йӧр, асланыс пывсян и гид. Ӧшинь улас кукань котралӧ, каньныскӧд ворсӧдчӧ.

...Тикӧ Опонь Марьякӧд шойна вылад аддзысьлӧмыс кокниа и ловзьӧдіс Александровна баблысь казьтылан гажсӧ. Быттьӧ со дзик ӧні на керка дорас воисны Мефодийыскӧд да патераӧ вӧзйысисны. Мича керкалӧн кӧзяйкаыс ачыс паныдаліс потшӧс дорас. Чибльӧга юра, чальпода кока да гора гӧлӧса ичмонь. Розаысь абу и унджык кӧ арлыднас-а. Воысьястӧ аддзис да ылысянь и пондіс горавны: «Локтӧй, локтӧй! Пырӧй дзиръяӧдыс! Ме нин ачым кӧсйи петавны кантораас, мед патерщикъясӧс индасны. Со мый ыджда керка прӧста ломтам».

Пока пырисны да багаж-паськӧмсьыс кокньӧдчисны, варов ичмонь-кӧзяйкаыд удитіс аслас став овмӧснас и олӧм-вылӧмнас тӧдмӧдны: «Гортын ме ӧні лунтыр кӧттшуняйта, декретнӧйын лыддьысся... Кӧлуй пожъявны шорӧ мӧді да... Шорыс ӧд ас потшӧс сайын... Рыт кежлас пывсян кӧсъя ломтывны... Микайлӧ, кӧзяиныс, тивыльтліс мастерскӧяс да бӧр локтіс, уджыс пӧ эштіс. Лучковка кодкӧ сетӧма кеслыны, сарайӧ петіс... Мый сэсся сійӧ вермас, коктӧмыд... Тайӧ керкасӧ эськӧ сійӧ жӧ лэптіс да... Пырӧй вайӧ, пырӧй, энӧ повзьӧй. Кильчӧ поскыс неуна вылынджык да... Пытшкас зэв вӧля! Асьным уліас и олам. Чардакыс ставнас тіянлы! Нывканым абу вильыш, оз кут дӧзмӧдчыны. Мӧдыс зыбкаын на дай...»

Кильчӧӧд да посводзӧд пыригкоста тайӧс ставсӧ выль патерантъясыд и тӧдмалісны. Керка пытшкас медводз син уланыс уси лайкъяна зыбка, кӧні эз бӧрд, а чужъясис да чирӧдчис кагаыс. Зыбка дорас ар кыка-куима нывка ворсіс ывлаысь пыртӧм виж коръясӧн да зілис на кодьӧс жӧ рисуйтны чукрасьӧм кабала вылӧ кыз гӧрд карандашӧн.

«О, ме рисуйті», — ошйысьыштіс мамыслы, да кор аддзис локтысьястӧ, топӧдіс донаторсӧ морӧс бердас, мед тӧдтӧм тётяыс оз мырддьы... Роза ӧд сы дорӧ и сибӧдчис, кӧсйис ошйысянторнас нимкодясьны, да, буракӧ, повзьӧдіс и эм, но век жӧ эз дзик пыр ӧтдортчы нывка дінсьыд, а ошкыштіс, зэв пӧ и мичаа серпасалӧмыд! Нывкаыд шань кывъяссьыд пыр и сыліс да ворсӧдчыны кутіс. А мамыс, кылӧ, пачводзас нин, укватӧн кыскис пачсьыс пӧсь йӧв гырнич да закажитіс нывкаыслы: «Эн безьдельничайт! Ме шор дорӧ пожъясьны лэччыла, а тэ, йӧлыс кӧдзалыштас да, верд воктӧ. Сюр нёняс и кисьты да сет, мед чолсъяс».

Кӧзяйка бергӧдчӧ да лӧня шыасьӧ дзӧръялысь патерантъяс дорас, петкӧдӧ найӧс посводзас, индӧ чардакас каян пос: «А ті, бобукъяс, шойччыштӧй, кайӧ да. Вольпасьыс сэні эм. Ужнайтны кутам да, чукӧста...»

Ок, Типӧ Опонь Марья... Машенька! Ок и варов да зіль ичмонь! Ок и писькӧс да сибыд, сюсь вежӧра да мудер морт. Сёысь молодечнад шулас и сёысь лӧгтӧ петкӧдлас. Розаӧс аддзас, канторасьыс воысьтӧ, да дзик пыр и шыасяс: «Ок тэ, тшытшыбылка! Джуджыд бӧра кӧмтӧ пӧрччы, поссӧ кайигӧн подвор-каблучоктӧ чеган! Ёна, пӧди, мужикъяс водзас титимеритчин! Мефодьыд ягын пӧсь кисьтӧ-а...»

Роза оз петкӧдлы дӧзмӧмсӧ, серӧктас сӧмын да воча горӧдас: «Ёна-а!»

Том кӧзяйкаыскӧд татшӧм олӧм-бергӧдчӧмыс лои бӧрынджык нин... А сэки, первой луннас, Роза вӧлі кольмӧм кодь, чардакас пос кузя кайиг, тӧкӧтьӧ оз усь — юрыс бергӧдчӧ. Коді да кӧні нӧ ӧні сійӧ?.. Увдорас, зыбкаас, кагаыс либӧ пу коръясӧн ворсысь нывкаыс — абу-ӧ ачыс Роза? Абу-ӧ сиктас, Ӧдя бабыс дорын? Но сыкӧд ӧні абу мамыс, а пос кузя сыкӧд со кайӧ верӧсыс, Мефодь. А кайӧны найӧ поскӧдыс оз детдомӧ, а асланыс патераӧ, асланыс позйӧ. И Роза сэні ачыс лоӧ кӧзяйкаыс. И сыкӧд пыр лоӧ орччӧн радейтана зонмыс! Вӧт али вемӧс тайӧ?

Абу жӧ вӧт. Со кык ӧшиня югыд жыр, пызантор и паськыд пу крӧвать, крӧвать вылас роч плетушкиа павгӧд да уна пӧдушка. Пач пыддиыс кӧрт труба; уліас пачыс ломтысьӧ, шоныдыс татчӧ труба кузя кайӧ. «Кӧзяиныс вежӧра, буракӧ», — шоныд трубасӧ малыштӧм бӧрын шыасьӧ Мефодьыс да радысла кутлӧ Розаӧс, дыр шамралӧ да окалӧ, а сэсся эновтӧ гӧтырсӧ, уськӧдчӧ восьса ӧшинь дорас. Роза эз на удит сы бӧрысь ӧшинь дорӧдзыс матыстчыны, Мефодьыс кывбурӧн нин том гӧтырсӧ каймӧдлӧ:

Видзӧдлы, Роза, вӧрыс кыдз сотчӧ!

Вай жӧ ми тэкӧд котӧртлам сэтчӧ!

Пӧжарыс сійӧ оз дойд ни оз сот,

Кисьмӧма пелысь — мыйта кӧть вот!

Енэжсянь шондіыс лӧня зэв дзоргӧ:

Тшын-би пӧ абу да лӧняс жӧ коркӧ,

Каитчӧм-маитчӧм лоӧ на бӧрас,

Корйыс кор гылалас вӧрас.

Ёль дорас ичмонь со пожъясьны локтіс,

Шорыслы копыртчис, содз тыр ва босьтіс,

Чужӧмас чапнитны сӧмын на кӧсйис,

Чунь костӧд вильышыд здукӧн и пышйис.

Енвевтсянь шондіыс видзӧдіс тайӧс.

Сэсся и дзебсис кымӧръяс саяс.

Розалы абу дивӧ, Мефодийыс кывбурӧн сёрнитны кутіс да. Сійӧс кӧ мыйкӧ шензьӧдӧ, бара и артмӧ кывбурыд. Роза сибӧдчис верӧс дорас да тшӧтш кутіс видзӧдны. Аддзис шор дорсьыс ассьыныс том кӧзяйкасӧ: «Миян кӧзяйканым сэні нин, шор дорас!»

Торкис, дерт, горӧдчӧмнас Мефодьлысь кыв тэчӧмсӧ. Но сійӧ эз падмы, окыштіс Розаӧс, кисӧ аньлысь босьтіс аслас киӧ да регыд и водзӧ татшкӧдны кутіс:

Чӧвлы на, шонді, лэччыныд водз на,

Кӧлуйсӧ пожъяла, сэки и шойччан.

Ичмоньлы долыд, ӧд вильшалӧ шорыс,

Сёлькӧдчӧ-булькӧдчӧ, ворсны тшӧтш корӧ.

Кӧлуйыс пожъявтӧм коляс,

Ичмонь кӧ ворстӧгыс олас.

«А, Роза! Тэ кыдз чайтан, артмис? Козьнала тайӧ кывбурсӧ кӧзяйканымлы, вывті нин варов да пельк. Со кыдзи пожъясьӧ! Айда, тшӧтш петалам шор дорас! Ӧшинь улын шор! Но и везитіс миянлы! Райӧ веськалім!..»

Александровна баблӧн ӧні олӧмыс ичӧт кӧшас нин кутіс воны, дыркодь нин и олӧма, быдторсӧ аддзылӧма. А казьтыштас сійӧ кадсӧ, да окотапырысь и пасйыштас, сэки пӧ, гашкӧ, Керка-юас олігӧн, Мефодьыс медся шудаӧн асьсӧ и кыліс да. Кывбуръясӧн тай и висьтавліс ловкылӧмсӧ.

Медводдза рытнас жӧ, пӧсь пывсянын кыдз пу корӧсьӧн пывсьӧм-мыссьӧм бӧрын, кык том ичмонь плита пач ломтісны да кутісны ужын дасьтыны. Кӧзяиныс, Микайлӧ, шойччыштны водіс, ёна пӧ швачӧдчи корӧсьнас да мудзи... А Мефодийыд павгис пинжаксӧ да кильчӧ вылас петіс. Лолышта пӧ. Пырис час кымын мысти да сӧмын и кыпъялӧ-сьылышталӧ:

Петі ывлавылас лолалыштны здук,

А сэн мича нывъяс — ок пӧ, муса друг!

Лок пӧ миян дорӧ, йӧктан кытшас сувт!

Медся мича нывсӧ сойбордйӧдыс кут!

Пӧттӧдз сьыв да йӧкты, пока, зонмӧ, том!

Гӧтрасян, да воас гажӧдчӧмлы пом!

Ок да, пӧттӧдз йӧкті мича нывъяскӧд,

Ужынтӧг и вода, окасьӧмнас пӧт!

Мефодьыслысь кыпыд сьылӧмсӧ кывзігӧн Роза эз и думыштлы нинӧм лёксӧ. Сійӧ дзик пыр татшӧм да: он и ылысав, мый вермас думыштны, йӧктыны ли сьывны. Серамбанӧн и шыасис Роза: «Сэсся, инӧ, миянкӧд он и кӧсйы ужнайтны? Сэтшӧм чӧскыд ужын дасьтім да...»

Розалы отсыштіс и кӧзяйкаыс: «Окасьӧмнас кӧ пӧт, мед каяс чардакас да и узяс. Менам тай со нюжвидзӧ жӧ, оз чеччы. Самӧкур румка сеті да, мед узяс! А ми, шу, Роза, тшӧтш юыштам да петалам жӧ гажӧдчыштнысӧ!»

Розалы сэтшӧм тешкодь лои кӧзяйкаыслӧн румка вӧзйӧмыс. Повзьыштіс весиг, гашкӧ пӧ, и Мефодьсӧ тшӧтш нин юктӧдіс? Но Мефодийыс вӧлі лючки, эз тӧдчы некутшӧм кодалӧм. Роза татчӧ и ассяньыс дэльӧдыштіс верӧссӧ: «А мый, петалам! Йӧктыштам! Мефодь, тэ абу прӧтив?»

Мефодьыс тешкодя видзӧдліс первой кӧзяйка вылас, сэсся Роза вылӧ, да бара на сьылӧмсорӧн и сетіс вочакывсӧ:

Кӧсъян кӧ, и петав, нинӧм ме ог шу,

Самӧкуртӧ сӧмын некодлысь эн ю.

Ок тэ, Роза, Роза, менам рочакань...

Кӧзяйка-ичмоньыд, шурыд-варовыд, шутка улӧ тайӧс ставсӧ и бергӧдіс, Мефодий сьылӧм шы улӧ кокнас тутш-тотшкерис да сьылыштіс водзӧ: «Рочаканьяс, рочаканьяс, том ичмоньяс кыкнанным, шудӧн-ладӧн кутам овны кык семьяыс ӧтлаын. Ме ӧд сьылысь-йӧктысь жӧ вӧвлі да... Да но ладнӧ, ог кут ошйысьны. А овмӧдчанныд кӧ миян ордӧ, огӧ кутӧй дзескӧдны. Ме кӧть Микайлӧ. Ми гознанным йӧзыдкӧд лӧсьӧдчысьӧсь, абу ыръянъяс. Гора гӧлӧса эськӧ ме да... А пӧсь пывсян бӧрад самӧкур румкасьыд, Розочка, оз ков ӧткажитчыны. Вирыд ӧд сэк ворсӧ...»

Роза сэки, сійӧ арлыднад, Мефодий мозыс жӧ челядь руа на вӧлі. Мый шуасны ыджыдджык ёртъясыс, сійӧс и примитліс. Маша-кӧзяйкаыслӧн бӧръя кывъясыс Розалы вежӧрас и кольӧмаӧсь, но пыдди эз пуктыв некор. Вирыс Розалӧн сідз нин ворсӧ, да мыйла нӧшта колӧ кутшӧмкӧ курыд самӧкур видлавны? Розалы выль оланінас кажитчӧ ставыс — и кӧзяин-кӧзяйкаыс, и зыбкаас вийсьысь кагаыс, и тольӧдчысь нывкаыс, и ӧшиньсайса шорыс, и весиг чардакӧ каян крут поскыс.

А ывлаӧ петас, да быдлаын йӧз: ветлысь-мунысь, кантораӧ пырысь-петысь. Ставӧн бур кывйӧн шыасьӧны, бур лунӧн чолӧмалӧны. Кантора йывсьыс и гарыштныыс кыпыд, а пыран, да медводз тэнӧ чолӧмалӧ уркай. Тешкодь нырнас мыйкӧ чипӧстлӧ-висьталӧ, борднас жбырвӧчлӧ: «Чолӧм, жбырунӧ! Дзескыд? И коді тэнӧ татчӧ йӧртӧма?»

Роза водз воӧ удж вылас, Мефодий мунӧм бӧрас регыд и петӧ. Но начальникыс со тані жӧ. Кылӧма Розалысь лэбачкӧд сёрнисӧ, петӧ аслас жырйысь, воча ки зыралӧ: «Тайӧ тэныд, мед он гажтӧмтчы, ленинградса зонъясыд кутӧмаӧсь да козин вайӧмны».

Роза радысла вачӧдыштӧ кияснас: «Меным! Ой, аттьӧ! Но эталы тані кажитчас? — Роза индӧ уркай вылас да ворсӧдчыштӧ сыкӧд. — Кынӧмыс, пӧди, сюмалӧ? Мыйӧн и вердны? Час, гортӧ котӧртла, нянь крӧшки вая». — «Весьыс эн котрав, оз сёй сійӧ миянлысь сёянтӧ», — начальникыслӧн синъясыс меліа нюмъялӧны и ыджыд сьӧд ускыс тешкодя лыбыштлӧ нюм петӧмсьыс. «Фёдор Григорьевич, мыйла? Ми тай нӧ Ленинградын век вӧлі воробейясӧс няньӧн вердам?» — «Воробейыд сійӧ — пышкай. А тайӧ — уркай! Вӧрса олысь. Коз кольяс килльыны радейтӧ, кӧйдыссӧ ӧктӧ». — «Лэдзны, сідзкӧ, колӧ!» — Роза дась нин и садӧксӧ тув йывсьыс нетшыштны.

Фёдор Григорьевичыслӧн бара нюмыс петӧ, но шыасьӧ стрӧгакодь нин, делӧвӧя: «Эновтлы сійӧс... Кывзы! Ме тэрмася. Райисполкомӧ корӧмаӧсь... Кодкӧ кӧ кутас юасьны, шу: ӧбед бӧрын сӧмын лоӧ... А уркайсӧ и збыльысь лэдз, мед лэбалӧ», — тайӧс шуӧм бӧрын сійӧ саялӧ аслас жырйӧ да недыр мысьт бӧр петӧ ыджыд портфельӧн. Ӧдзӧс дорас нин каймӧдлыштӧ Розаӧс: «А гажтӧмтчыны он кут. Визяорда миян пывсянӧ овмӧдчӧма, гӧститны татчӧ вайлам сійӧс».

Начальникыс петӧм бӧрын Роза эз кут дыр ноксьыны уркайнад, восьтіс ӧшинь форточкасӧ да садӧксӧ восьса форточка дорас и ӧшӧдіс, восьтіс садӧк ӧдзӧссӧ. Но лэбачыд мыйлакӧ эз пышйы, жбырӧдчис сӧмын... А кор петӧма да пышйӧма, Роза эз и казявлы, гижан машинка дорас нускис да. Окота вӧлі ӧдйӧджык велавны печатайтчынысӧ. Начальникыс кӧ абу места вылын, и могӧн пырысьыд абу, зэв нин кодкӧ пырыштлас да кыв-мӧд шуас, начальник йывсьыс юалас ли. А эм кӧ начальникыс, и локтысьыс эм жӧ. Розалы сэки ковмылӧ и мыйкӧ печатайтны либӧ кутшӧмкӧ документ корсьны, весиг и чайӧн юктӧдны могӧн локтысьяссӧ.

Татшӧм уджыс да кад коллялӧмыс Розалы пока кажитчӧ. Рытнас гортас локтас да сэні нокыс сюрлӧ: то кӧзяйкаыслы мыйкӧ ковмӧма, то нывкаыс ӧшинь улас ворсны чуксалӧ... Со керкаса кӧзяиныс, Микайлӧ, да Мефодий удж вывсьыс воӧмаӧсь. Пӧрччысьӧны, паськӧм вежӧны, со нин мыссьӧны-шыльӧдчӧны да шыалӧны: «Кӧзяюшкаяс! Вомӧ мыйкӧ сюйыштны эськӧ...»

Гаж лыбас пызан саяс пуксьытӧдз на. Марьюшка-кӧзяйкалӧн гӧлӧсыс да кага бӧрдӧм став шысӧ вевдӧ: «Час! Сечас!..»

Керка-юад Розалӧн сёр арыс да первой тӧлыс тадзи кымын и коли. Томдырйиыд тай он гажтӧмтчы. Кӧть кӧні. А тулыснас Мефодийсӧ ыстісны куим тӧлысся курсъяс вылӧ Сыктывкарӧ. Окотапырысь и муніс. «Прӧщайте, скалистые горы» бара на сьылыштіс мӧдігас. Но Розалы стрӧга накажитіс, кыдзи пӧ отпускад петан, мед дзик пыр ме дорӧ воӧма вӧлі. Сыктывкарас пӧ и кутан отпускавны. Розалы татшӧм ногӧныс кажитчис, да кокниа и торйӧдчис, ёна шогавтӧг кутіс виччысьны отпусксӧ. Гижис Ленинградас письмӧ пӧдругаясыслы, мый таво гожӧм оз вермыны волыны, Мефодийыс ӧд гожӧм чӧж кутас велӧдчыны. Вочакывйыс ӧдйӧ и воис ӧти пӧдругасянь: зэв пӧ жаль, мый онӧ вермӧй волыны, ӧд таво Ленинград кутас пасйыны кыксё ветымын во тырӧмсӧ. А тэнӧ тані нӧшта ыджыд радлун пӧ виччысьӧ...

Письмӧсӧ лыддигӧн Роза тайкӧ садьсӧ эз вошты. Батьыс!.. Батьсӧ лэдзӧмаӧсь! Волӧма детдомас, юасьӧма Роза йылысь! Ассьыс адрессӧ кольӧма!.. «Ветла!..» Розалӧн вунӧма ставыс, мыла быртӧдзыс виччысьӧ сійӧ лунсӧ, кор отпускӧ петас, июнь дасӧд луныс кор воас... Сійӧ жӧ луннас Роза вӧлі нин Мефодь дорас, Сыктывкарын, а кык вой мусукыскӧд коллялӧм бӧрын самолётӧ пуксис да лэбис Ленинградас.

Александровна баб ӧнӧдз бура помнитӧ, кыдзи сэки, самолётас пукаліг, сёрнитіс чужан карыскӧд, омлялӧмӧн моз быттьӧ и лыддьӧдліс: «Ленинградӧй, чужан-быдманінӧй менам, ог помнит ассьым чужан позйӧс, ичӧтикӧн ковмылӧма эновтны. Тӧда сӧмын улич нимсӧ, батьӧй гарыштліс «Канал Грибоедова». Ӧні кытчӧ овмӧдчис? Аддзысьлӧм кӧ лоӧ, тӧдмала. А быдманінӧй менам, Ленинградӧй, вежӧрын и син водзын пыр. Невалӧн дзирдалысь отыс и сэті шлывгысь пароходъяс, Исакийлӧн зарни юрыс и Петропавловскӧйлӧн ёсь йылыс, Гожся Садлӧн аллеяясыс и лӧсьыд скульптураясыс, Зимньӧйлӧн уна ӧшиньыс и Казанскӧйлӧн гырысь колоннаясыс. Трамвайяслӧн триньгӧмыс!»

А кутшӧм лӧсьыд сьылан-висьт дасьтіс Коми му йывсьыс да керка-юса вӧръяс да шоръяс йылысь. Мед кывзӧны батьыс и детдомса пӧдругаясыс да завидьтӧны, кутшӧм гажаинын олӧ Роза аслас муса Мефодьыскӧд. Кутшӧм шуда сэні.

Миян сэні вӧръясыс помтӧм-дортӧмӧсь,

Веж видзьясыс саридз пасьтаӧсь,

Паськыд юясыс вильыш коськаӧсь,

А сэн шоръясыс дзолюкъяс кодьӧсь.

Сідзи-й кыскӧны асланыс дорӧ,

Гажтӧм босьтас кӧ, сэтчӧ-й котӧрта.

Гальки изъяснас шорыс ворсӧдчӧ...

— Ворсышт мекӧд тшӧтш, кытчӧ тэрмасян?

— Туй помӧй менам, ой-ой, зэв ылын!

Енэжтас саяс, вой море гыын,

Сэтчӧ-й тэрмася, сэтчӧ-й писькӧдча...

Самолётысь чеччӧм бӧрын Роза дыр эз и думайт, кытчӧ мунны: Шлиссельбургскӧй вылӧ, пӧдруга дорас, али детдомас. Детдомас, дерт. Ӧд детдомыс, казеннӧй домыс сылӧн и гортыс. Мамыслӧн пӧсь сывтыр сэні, дерт, оз виччысь, но сэтчӧс нянечкаясыс эз на вунӧдны ӧти вонад, кутыштласны и ужнайтӧдасны. Войсӧ кӧ узьтӧдасны, водзӧ вылӧ мыйкӧ бара на думыштасны. Батьыс кӧ адрессӧ колис, тшук нин аддзӧдлас.

А аддзысьӧмыс батьыскӧд лои дзик спектак видзӧдӧм кодь.

Пӧдругаыс, коді гӧститныс корліс да батьыс йылысь юӧрсӧ ыстыліс, велӧдчӧ бӧръя во сійӧ жӧ техникумас, госстрах инспекторӧ жӧ. Ӧні буретш практика вылын пӧ, да вӧзйис Розалы ас пыддиыс мунны стракуйтчан делӧнас сійӧ улич да районас, кӧні батьыс олӧ. Керкасӧ да патерасӧ аддзыны абу сьӧкыд, а страхӧвӧй агентыдлы быдӧн восьтас. А сэні сэсся тыдовтчас...

Розалы татшӧм планыд кажитчис. Аскинас дас час гӧгӧрын и воис индӧм адрес кузяыс ыджыд керка дорӧ, а индӧм патераыс мӧд корпусын на. Роза збойиника и веськӧдчис сэтчӧ да медводдза подъездас, медпервой патераас звӧнитіс: ме пӧ страхагент и ветла сэтшӧмтӧ могӧн. Варов тьӧтка дорӧ и веськаліс, да сійӧ и шуӧ, луннас пӧ ӧд войтырыс удж вылынӧсь, рытнас пӧ колі локны. Роза смелмӧдчис да Шмидт йывсьыд и юаліс. Тьӧткаыд татчӧ ловзьыштіс: «Да, сійӧ гортас! Сійӧ ӧд неважӧн на воис. Гӧтырыс, Клавдия Николаевнаыс, некор эз и гарыштлы..., а представляйтан... Виталикыслӧн вӧлӧма бать!.. Найӧ выліас, нёльӧдын, олӧны...»

Роза аттьӧаліс да петіс... Страхагентлы абу быть кывзыны быдӧнлысь варовитӧмсӧ. Лифтӧ эз и пуксьы, пос кузяыс нёльӧд судтаад мӧдіс. Кодкӧ улісяньыс тэрыба тотшӧдӧ — тшӧтш кайӧ. Вӧтӧдіс Розаӧс, ордйӧдӧ нин, да Роза сувтӧдіс сійӧс: «Висьталӧй, Шмидт тані олӧ?»

Лӧсьыдик зонка, кузь тушаа, паськыда нюмдіс: «Сійӧ менам папа! Вӧтчы ме бӧрся! — пытшкас пырӧм бӧрын вӧлись юаліс: — Кутшӧм могӧн ветлӧ татшӧм мича нылыс?»

Роза быттьӧ оз и кыв юалӧмсӧ, сійӧ быттьӧ вӧтын, кыпмунлӧ лолыс и полыштӧ: «Тайӧ ӧд вок менам! Мый шуас, висьтася кӧ? Сітанӧ чужъяс кӧ да вӧтлас, аддзысьӧма пӧ чой! Но мыйкӧ ӧд колӧ шуны, вои кӧ нин». Роза ачыс эз виччысь, ыштӧ татшӧм збодера артмас вочакывйыс: «Госстрахсянь ме».

Тайӧ здукас пыді жырйӧ пыран ӧдзӧс дзурс воссис да мыччысис гортса халата, сук дзор юрсиа дядьӧ. Сійӧ нинӧм эз юав, сюся видзӧдіс аслас пи вылӧ да пырысь нывка вылад. Роза садьсӧ тайкӧ оз вошты, ставнас ыпмуніс: батьыс ӧд тайӧ, батьыс! Но мыйла татшӧм лажмыд тушаа? Папыс вӧвлі ыджыд, ён! Уськӧдчыны эськӧ сывтыръяс, горӧдны, но страхӧвӧй агентлы нӧ позьӧ сідзсӧ? Кыдзи и кутчысис...

«Папа, со Госстрахсянь воӧмны. Примит, — веськодьпырысь и юӧртіс пиыс ӧдзӧсад чӧла сулалысьлы да тэрыба пондіс лукйысьны порогдорса шкапас: — Ме тэрмася. Экзамен талун... Этатчӧ тетрадь кольлі...»

Мӧдыс довккерис юрнас Розалы: пыр пӧ жыръяс, но ӧдвакӧ мыйӧнкӧ верма могмӧдны.

«Видзӧдтӧ... — жыръяс пырӧм да агентлы улӧс мыччӧм бӧрын вӧлись шыасис сійӧ: — Ме не в курсе, а кӧзяйкаыс удж вылын. Так что ог вермы нинӧмӧн отсавны. Но чай юны верма пригласитны...»

Роза индӧм улӧс вылас эз и пуксьыв, сулаліс порог дорас, но жыр пытшкӧссӧ ставнас удитіс кытшовтны синвидзӧдласнас: еджыд штораяса ӧшинь, джуджыд мышка диван да диван вылас мича пӧдушкаяс. Джодж шӧрас гӧгрӧс пызан, кӧні веж коръяса быдмӧг улын кока рамка пытшкын фотокарточка: пукалысь нывбаба, а сыкӧд орччӧн моздорас кагаӧн сулалӧ галифе гача да френч кизьсӧ разьӧм том морт. Тайӧс аддзӧм бӧрын Розалӧн тюркнитіс синва тусь... Татшӧм фотоыс ӧд сылӧн эм жӧ. Батьыс ачыс и сетліс поездас мунігӧн. Босьт пӧ да видз. Ичӧтикыс пӧ тэ, Роза-Ниночка.

Медым дзикӧдз не бӧрддзыны да асьсӧ татшӧм ногӧн явитны, страхагентыд вирснитыштіс нырнас да веськӧдчис петан ӧдзӧсланьыс. Рытнас пӧ, инӧ, вола, сэки кӧ кӧзяйкаыд гортас нин лоӧ.

Розалӧн, буракӧ, нырнас вирснитӧмыс гораджыка артмис, гашкӧ, тайӧн и явитіс могсӧ... Порог воськовтігкостаыс тай батьыслӧн гӧлӧсыс сувтӧдіс-а: «Нӧрӧвитлы! Ме чайта, эн госстрах делӧясӧн пырав. Тэ... Тэ — Роза! Тэ менӧ тӧдін? Роза-Нина!» — «Да-а... Ме-е... Папа, извенит...» — шуаліс синва сорӧн Роза да эз вермы вӧрзьӧдчыны места вывсьыс. «Повзьӧді ме тэнӧ? Да эн бӧрд! Нылукӧ тэ менам... — батьыс сибӧдчис дзик сы дорӧ да кутіс малавны мышкусӧ, юрсӧ. Сэсся збодерджыка нин кайтыштіс: — Ме эг аддзы, а сійӧ аддзӧма менӧ! Но, нылук! Радлунсӧ мыйта вайин! Пӧрччысь да пуксьы вай пызан дорас, висьтась! А ме чай пукта...»

Висьтась пӧ. А мый и висьтавнысӧ? Кыдзи воштіс батьсӧ и мамсӧ, кыдзи виччысис батьыссянь юӧр? Но ӧд зэв дыр лоӧ висьтасьныыс, дай мыйла и колӧ тайӧ? А ошйысьыштны эм мыйӧн: ӧд верӧс сайын нин, медся мича да муса зон саяс! И олӧны зэв бура... Оз ыджыд карын, но гажтӧмтчыныыс некор; вӧр шӧр вӧрын, но абу баракын, а чача кодь керкаын.

Висьтасьныыд кокни, кор ставыс нин бӧрын: сьӧкыдыс и гажтӧмыс, да кор гажаа, бура овсьӧ.

А мый юавны батьыслысь? Кӧть нин тайӧ зонка йывсьыс?

Гӧгӧрвоӧ ӧд тайӧс батьыс. Мыйӧн нылыс помаліс ошйысьӧмсӧ, чӧв-лӧнь пуксис. Батьыс довкйӧдлыштіс юрнас да коркӧ торкис жӧ чӧв-лӧньсӧ: «Кыпыд висьтасянтор менам абу, но ошйысянторйыд эм жӧ! — збодера и шуис тайӧс да тапнитіс Розалы морӧсас: — Тэ, нылукӧ, абу вошӧмыд олӧмас! А батьыд ме... Прӧстит, эз удайтчы... Эг сяммы... Ни мамтӧ видзны, ни тэнӧ быдтыны. А мый керан? Кадыс сэтшӧм миянлы вичмис. Но водзӧ вылӧ, чайта да, ставыс на ладмас! Татшӧм ныв кӧ менам быдмӧма. И... вокыд, Виталик. Тэ ӧд аддзылін сійӧс, абу жӧ шыбитана!..»

Роза кывзӧ, и кажитчӧ сылы: батьыслӧн бӧр содӧ тушаыс, пельпомъясыс кыпалӧны. И ассяньыс смелджыка нин вӧзйӧ батьыслы: «Папа, а мунам мекӧд Комиӧ! Миян Керка-юын тэныд зэв лӧсьыд лоӧ!»

Батьыс шпыньмуніс: «Буртор эськӧ вӧзъян, да, чайта, оз артмы. Тані нин ковмас овны, ӧд семья менам тані. Виталик вокыд, сылӧн мамыс — менам мӧд гӧтыр, Клавдия Николаевна. Мый керан, тадз лои да. Лидусяӧй, мамыд тэнад, эз ло да... А тӧдан мый, нылукӧ! Вай курыдсӧ огӧ и кутӧ гаравны. Юыштам чай да петалам гуляйтны карас. Пенсионерыскӧд окотитан ветлӧдлыштны? Локтам рытнас...» — «Папа, да мый юасян?! Ветлам, дерт! Тэ тӧдан, мый дыра ме тайӧ здуксӧ виччыси!» — Роза ӧні збыльысь бӧрддзис. Курыд синва и шуда синва ӧтувтчисны, да лӧньны оз вермыны: лювгӧны и лювгӧны сӧстӧм войтъяс. Но ывлаӧ петігӧн, кузь посъяссӧ лэччиг, окота нин вӧлі риззьӧдны, ӧдйӧджык петны ывлаас да ошйысьны шондіа луныслы аслас радлунӧн и долыд синванас.

Ленинградас мӧдӧдчиг посёлокас кӧзяин-кӧзяйкаыслы и Сыктывкарас Мефодийыслы Роза кӧсйысис ветлыны недыр. Вежон пӧ, гашкӧ. Но манитчис дыркодь. Тайӧ лун-войсӧ Ленинград пасйис чужан лунсӧ. Сёрӧнджык кӧть, да мый и не гажӧдчыштны йӧзыслы. Сымда гӧсьт со чукӧрмӧма став страна пасьталаысь и суйӧр сайысь да. Ленинград ӧд, абу кутшӧмкӧ ичӧтик кар! Роза и то удитіс детдомса ёртъясыскӧд праздничайтны, и бать семьяыскӧд ӧтув гажӧдчыштны. Быд площадь и улич вылын гаж, мый нин шуан Дворцовӧй площадь йывсьыс... Финскӧй заливын пароходъяс вывсянь музыка кылӧ, сьылӧм шы.

Роза чайтӧм серти, детдомса челядь тайӧ лунъясӧ медся шудаясыс и вӧліны. Ювывса трамвайчикъяс вылын пӧттӧдзныс шлывъялісны уна лыда каналъяс кузя, Нева кузя, Финскӧй заливті. Розаӧс Виталик вокыс кыті эз и новлӧдлы, кутшӧм концерт эз и видзӧдны!.. Радлуныс сӧмын и чусмыліс, Мефодийсӧ тӧд вылас уськӧдас да. Сійӧ кыдзи? Виччысьӧ, кӧнкӧ. А мунны тайӧ лунъясӧ Ленинградысь — ыджыд проблема: поезд вылӧ ни самолётӧ оз сюр билетыд. Уна гӧсьттӧ другӧн он разӧд. Бӧрти тай кыдзкӧ судзӧдӧма жӧ батьыс билетсӧ Архангельскӧ мунысь воинскӧй эшелонӧ.

Роза тэрмасис верӧс дорас Сыктывкарӧ, а кор воис, эз и су Мефодийсӧ. Общежитиеас юӧртісны, бӧрӧ-водзӧ пӧ кӧсйис ветлыны Керка-юӧдзыс, а куим лун пӧ нин коли да век абу. Роза эз тӧд, татчӧ кольччыны да виччысьны Мефодийсӧ али гортас мунны. А друг да вежӧнасясны? А оз кӧ лок, мыйкӧ кӧ лои сыкӧд? Роза падъяліс, но мӧдіс жӧ Керка-юас. Но сэтчӧ самолётнад он лэбзьы и легковушкаыд оз тӧвзьӧд. Туйыс — мукӧддырйи сибдан да вӧрас и ковлӧ узьны. Роза ӧтчыд веськавліс сэтшӧм неминучаас, райцентрӧ аслас делӧясӧн ветлігӧн.

Тайӧ разыс лючки ӧшинь улӧдзыс вайисны. Сельпоса грузӧвикъяс стӧч Керка-юӧ тӧвар вайисны... А воис, да ок и каитчис тэрмасьӧмсьыс. Мефодьсӧ суис гортас, но сійӧ, ӧкаяннӧйыд, оз и тэрмась курсъяс вылад. «Мый нӧ, сы дыра ветлан да... — дорйысьыштіс сійӧ. — Чайті нин, мыйкӧ лои сэтчаньын... Колӧкӧ, и верӧс сайӧ нин мунін да. Ленинградӧдз нин тӧвзьыны вӧлі дась». — «Йӧюк тэ, Мефодьӧ. Мый нӧ мекӧд лоас? Сэні грандиознӧй праздник! Тэ кӧ тӧдін... Манитчи, билетыс бӧрсӧ воны эз сюр да». — «И тайӧ тэныд помка? И чайтан, ме эска?»

Роза сэки скӧрмис да сьӧлӧмсяньыс и горӧдіс: «Но, муні ме, муні мӧд сайӧ верӧс сайӧ! Кокниджык лои тэныд? Вот и бур, лӧньыштін. Ӧні жӧ пасьтась да мунам карӧ менӧ вайысь машинанас. Тэ курстӧ помавны кольччан, а ме Ленинградӧ, аслам выль верӧс дорӧ. Всё! Давай! И водзӧ сёрнитны ог кӧсйы! И сьӧвзьыны дулльӧй весиг жаль!.. Сійӧс пыдди пуктӧмӧн велӧдчыны мӧдӧдісны, а сійӧ гӧтырсӧ вежӧгтӧмла эновтӧма велӧдчӧмсӧ!»

Мефодьыс, буракӧ, гӧгӧрвоис Розалысь чорыда дӧзмӧмсӧ, норасян гӧлӧсыс со миритчана нин лои, сьӧлӧмсяньыс корана да: «Роза, да мыйла ӧні, вой кежлас, быть петны гортысь? Аски муна, ме ог кӧсйы велӧдчӧмсӧ эновтны. А тэ... Кӧсъян кӧ... Тэ ӧд кӧсъян менӧ карӧдзыс колльӧдны? Но, лун-мӧд сэні олан... Отпускыд жӧ эз на помась. Но, Розочка...»

Роза-Нина, Роза-Нина,

Ньӧбам тэныд пианино,

Кутам йӧктыны да сьывны,

Мӧда-мӧдлысь лов шы кывны.

Ӧні сибӧдчыв ме дінӧ...

Кыдзи верман татшӧм вылад дыр скӧравны? Дзик пыр и пакталіс Розалӧн дӧзмылӧмыс. Мефодь сывъяс нин, да радейтӧмысла чеччалӧ сьӧлӧмыс, а вомыс окалӧ мудер ручсӧ, мусук-йӧюксӧ.

Микайлӧ-кӧзяиныс ичӧт каганас буретш на дорӧ веськаліс, да том гозъякост бурасьӧмсӧ пасйӧм ради корис пызан сайын пукалыштны, видлыны Марьюшка гӧтырыслысь ӧмидз вылын сулӧдӧм макуттясӧ.

Макуттятӧ гарыштісны да, кӧзяюшкаыс сэні быттьӧ и вӧлӧма. Помӧй ведраӧн турк-тарк пырис, пуктіс ведрасӧ да паськыд нюмӧн шыасис: «Но-о, ленинградса гулякаыд воӧма! Мефодейыс эз нин и виччысь да. Приездом, инӧ. Меным, Микайлӧ, тшӧтш чолькнит. Татшӧм радлун, да не видлыштны ли мый!»

Роза гӧгӧрвоис: кӧзяйкаыскӧд мыйкӧ неладнӧ, да йӧз шогнад мӧй маитчан, кор аслад маетаыс тыр. Войнас дыр эз вермы унмовсьны, думайтіс... Сорсис ӧмӧй Роза, Мефодий саяс верӧс сайӧ муніс да. Нимкодясьліс тай нӧ сылӧн вежӧр да сюсьлун вылӧ. Олӧм сьӧкыдлунъяссьыс кӧ кутас пышъявны тайӧ разыс моз? Али мӧд ног колӧ гӧгӧрвоны сійӧс — Роза вӧснаыс шогалӧма... Кыдз ачыс шуис: кӧсйи нин пӧ Ленинградад мыськовтлыны... Олӧмыс петкӧдлас. Ӧд сэтшӧм этша на ӧтвывсӧ олӧны, кӧть детдомса вояссӧ киритны оз жӧ позь.

Тадз али абу тадз, Роза оз на тӧд, но Сыктывкарӧ Мефодийыскӧд аскинас быть ветлас. Сэтысянь и дыр кӧсйысян могсӧ кокньыдджык лоӧ олӧмӧ пӧртны.

Комиӧ воӧмсянь Роза думайтіс ветлыны Ӧдя баб грездас да аддзӧдлыны кодӧскӧ мам рӧдвужсьыс. Катьӧ тьӧткаыс, гашкӧ, ловъя на. Сэсся Анечка, Васьӧ кӧнӧсь? Оз кӧ тайӧ разыс аддзыв, кӧть тӧдмалас. Рӧднӧйяс ӧд... Мефодийсӧ тшӧтш сійӧтор вылас ышӧдас и...

Автобус сувтланінӧ, шойнаса вичко дорӧ, Александровна баб воис буретш сэк, кор рейсӧвӧй «Икарусӧ» тойласисны-пырисны йӧз. Пӧкрӧв субӧтанад шойна вылӧ кодрасьны волысьыд уна. Тырыс и шӧтісны.

Прӧстӧй лунъяснад бабӧ тайӧ автобуснас и ветлывлӧ. Эжваӧс Сыктывкаркӧд йитан тракт вылӧдз петас, а сэсянь Улыс Човйӧдзыд матын нин, подӧн шлапсьӧдас. Но талун эз нин кӧсйы сюйсьыны дзескыдінас, кольччис Эжваӧ нуысь автобус виччысьны.

Пырис вичко ӧграда саяс да мӧдіс матыса лабич дорӧ. Орчча лабич вывсянь кодкӧ чукӧстчис:

— Мекӧд нӧ он и кӧсйы пукыштны?! Сё во нин эг аддзысьлӧй да... Лок татчӧ!

Тайӧ вӧлі важ пӧдругаыс. Пӧрысьмӧма, да Роза пырсӧ эз и тӧд. Госстрахас ӧтлаын уджавлісны во дас, а сэсся, ӧкмысдасӧд вояснад олӧмыс тай кутіс вежсьыны да, вуджліс кынӧмпӧтаджык удж вылӧ, ресторанӧ пӧжасьны. Сёрнитыштны-гаралыштны важсӧ прамӧя эз и удитны. Вичкосьыс петісны пи гозъяыс, да пиыс шенасьны пондіс мамыслы, мунам пӧ. Асланыс машинаӧн, буракӧ, волӧмаӧсь.

Но Александровна баблы дыр гажтӧмтчыны эз сетны. Бара кык тьӧтӧ скамьяяс дорад воисны. Ӧтиыс лапкучкысис, бабӧтӧ пукаланінсьыс аддзис да.

— Но-о, тайӧ тай нӧ Мефодий Александровичлӧн гӧтырыс! Роза Александровна, чолӧм! Верӧс гу вылад волін? Кывлім кулӧм йывсьыс. Зэв жаль. Верӧскӧд тшӧкыда гаравлам, зэв визув да прамӧй морт вӧвлі. Помнитан, Керка-юад ельдӧгтӧ вотны кайлімӧ? Кутшӧмкӧ тьӧтӧ сэки самӧкур юны на чуксавліс...

Александровна бабӧс тайкӧ оз кезйӧд, сійӧ ветлӧмсӧ гарыштісны да. Дӧзмӧмпырысь думыштіс: «Талун нӧ лунтыр кежлӧ ли мый Марьюшкаыс менам вежӧрӧ лясіс? И тайяс со сы йылысь жӧ! Но ӧд тайяслы дӧзмӧмтӧ он петкӧдлы, тайяс абу мыжаӧсь». Бабӧ пыдісянь ышловзис да воча шыасис:

— Ӧні сэсся Мефодеюшко оз нин нуӧд некытчӧ, ельдӧг вотны ни тӧдсаясад гӧститны... А сійӧ ветлӧмтӧ помнита-а-а. Код нывбабасӧ и. Керка-юад олігӧн ми на ордын патеруйтлім. ЛПК-ад вуджтӧдз куим во сэн олім...

Кыдзи нӧ оз помнит? Сэки тайӧ гозъясьыс юр усьтӧдзыс яндзим вӧлі. Посёлокас воисны да, вӧрас пыртӧдз магазин дорӧ сувтыштлісны, куритчанла пӧ пыралам, мужикъясыс кутісны вӧзйысьны. Пыралам кӧ и пыралам! Роза этайӧ аньыскӧд тшӧтш пырисны и. Сійӧ кадас, сизимдасӧд-кӧкъямысдасӧдъясас, вӧр посёлокъястӧ тӧварнад бура на могмӧдлісны. Дыркодь и дзӧръялісны нывбабаяс, тӧварсӧ видзӧдалісны да шензисны, быдторйыс пӧ тай эм! Петісны ывлаас, а сэні важ кӧзяйкаыс, Марьюшка, садьтӧм код. Аддзис найӧс, буксыны кутіс: «О-о, тшак вотны? А важ тӧдсаяс дорад оз пыравны! Пыралам, Меподей, Микайлӧ другыд зэв рад лоӧ! Питӧ аддзылан и. Ӧшинь улын путболысь ворсӧ...»

Роза другӧн нинӧм эз и гӧгӧрво. А Мефодийыс мудер на вӧлӧма, кокниа и кужис мынтӧдчыны код бабасьыд. Пыралам пӧ быть, воимӧ нин кӧ татчӧ. Мун пӧ гортад да дасьты самӧкуртӧ. Веритчис ӧд Марьюшыд, радлыштіс да котӧрӧн и муніс гортас: виччыся пӧ... Тшак вотан могӧн воысьяслы эськӧ сэки пыр и позис вӧрас пышйыны, да Мефодийыс некор эз вӧв ылӧдчысьӧн. И тайӧ разыс эз ылӧдлы Марьятӧ. Лавкасьыс доз босьтіс да найӧ керкалань и мӧдӧдчис. Микайлӧ верӧсыс пӧ кывлас да забедуйтны кутас, огӧ кӧ пыралӧй. Ветла пӧ здук, а ті виччысьлӧй. Мунісны кӧть тшӧтш, да ӧд мый сэтысь и корсян, код бабасӧ аддзылісны нин со. Машина дорас и сулалыштісны. Мефодийыс кӧсйысис да ӧдйӧ и бӧр воис-а. Машинааныс пуксигӧн ёртыс Мефодийлӧн серӧктыштіс на, регыд пӧ тай ветлін. Мефодийыс серамбанӧн жӧ и вочавидзис: «Мый сэн дырыс? Кӧзяйкаыс ачыс нин став самӧкурсӧ юӧма, а ми Мишакӧд по-румки дозсӧ джынъялім дай».

Тайӧн и помасис сэк сёрниыс, тшакыдла веськӧдчисны. Гортас локтӧм бӧрын нин гозъякост сёрни лыбліс, венӧдз и бӧрдӧмӧдз волісны. Да Мефодий нӧ оз сяммы асьсӧ дорйыны да зык-шумтӧг мир лӧсьӧдны? Сылӧн аслыспӧлӧс талант та серти вӧлі: «Роза, но мый ӧні, дас во кольӧм бӧрад, гаравны сійӧс? Мыжа. И пӧкаитча. Ылавлі. Пи быдмӧ. Но тэнӧ ни менӧ оз дзескӧд. И тэнӧ ме радейта, тэысь мусаыс менам абу сэсся некод, асланым пиӧй да». — «А сійӧ, юысь Марьяыслӧн чуркаыс, инӧ, тэныд мустӧм?» — горӧдсис Розалӧн скӧрйывсьыс. Мефодийыс и татчӧ вочакыв сетны кужис. Сійӧ зонкаыс пӧ ӧд менам пи! Кыдз артмис, бурасӧ ог помнит, но менам! И радейта пӧ сійӧс ассьым моз жӧ! Кагаыс абу мыжа.

«Но, тайӧс кӧ гӧгӧрвоан, бур нин. Ковмас и сы вӧсна тӧждысьны», — миритчан гӧлӧсӧн нин шыасис Роза да пондіс чышкавны синвасӧ. Збыль ӧні, дас во бӧрад, нинӧмла нин зыксӧ лэптыны. Но Розалы эз на эскыссьы, ыштӧ зонкаыс Мефодийыслӧн, а абу кодлӧнкӧ мӧдлӧн. Ӧд Марья юышталіс да кӧть кодкӧд вермис лӧсьӧдны. Микайлӧ верӧссӧ восьсӧн и немӧстыліс да, пыр бокысь видзӧдіс гача морттӧ.

— Менам, Роза, менам! Дзик менам кодь! Но Микайлӧ, — мортыс, сійӧс зэв ёна любитӧ, асьсӧ батьӧн лыддьӧ. Оз кӧсйы эскыны, ыштӧ сылӧн челядьыс кодкӧ абу аслас: «Менсьым Марьяӧс кӧ кывзыны, нёльнан ныв-пиным йӧзлӧн артмӧ. Ме батьыс налӧн — и нинӧм! А зонкаыс чужӧмнас Мефодей кодь сы вӧсна, мый кынӧмас кагаыслӧн медпервой вӧрзигас Марья видзӧдӧма буретш патерант Мефодий вылӧ».

Тадз ли абу, а посёлокын збыль некор эз лыблы сёрни, ыштӧ Марьялӧн бӧръя кагаыс патерщик Мефодийсяньыс.

И со дас во бӧрти явитчис. Розалы юръяндзим кӧть абу, быть миритчы. Ачыс Мефодийыс висьтасис грек вӧчӧм йывсьыс да. Розаӧс на мыжгыштіс и... Сэки пӧ дыр ветлін да. Чайті ӧд пӧ, Ленинградас кольччин пыр кежлӧ. Меным пӧ сэтшӧм гажтӧм лои Сыктывкарад, да гӧниті Керка-юӧ, мися, друг да менӧ видлытӧг сэтчӧ воин... А кӧзяйка пывсян ломтіс, миянӧс верӧсыскӧд пывсьӧдіс, пывсян бӧрас ӧмидзӧн сулӧдӧм самӧкурӧн юктӧдіс. Микайлӧ пызан саяс и унмовсис. А менӧ кӧзяюшка чардакас вольпасьӧдз колльӧдіс, мед пӧ поссӧ кайигӧн он усь. А сэсся... Гашкӧ и, водліс дінӧ. Ог пӧ помнит. Кагаыс пӧ тай менам кодь-а...

Ок, Мефодий, Мефодиюшко... Тэнӧ пӧ, Роза, эг кӧсйы дойдны да эг висьтав сэки, а вӧлӧмакӧ, он на дзеб. Прӧститан он сэсся, пӧкаитчи пӧ тай-а...

А кыдзи он прӧстит, асланыс со пи быдмӧ да, регыд дас арӧс тырас. Виталиксӧ батьтӧг кольны лолыд нӧ лыбас?

Автобусын мунігчӧж Александровна баблӧн тайӧ и бергаліс юрас. Но Мефодий вылас ӧбида ни лӧг кутӧм эз вӧв. Син водзас сулаліс верӧсыс: югыд да сӧстӧм лов вежӧра. Да мед жӧ сы йылысь казьтылӧмыс пыр кежлӧ кольӧ югыдӧн да сӧстӧмӧн.

Улыс Човъяс чеччӧм бӧрын бабӧ тэрмасьыштіс гортас. Нелямынӧд лун ӧд талун, рытнас пи-моньыс да Вадик внукыс быть жӧ воласны казьтывнысӧ. Колӧкӧ, кодкӧ и суседъяс на воласны. Колӧ ӧд и пӧсь сёянтор дасьтыштны.

Дзиръяӧдыс пыригкоста и казяліс: кодкӧ гортас эм. Вадикыс, пӧди, дежуритӧм бӧрас воис. А пырис керкаас да повзьыштіс весиг бабӧ: диван вылас — куйлӧ ли узьӧ — тӧдтӧм ныв. Еджыд сяввидзысь юрсинас тупйӧма чужӧмсӧ. Куш кокыс петӧма кокни шебрас увсьыс. Бабӧ видзӧдыштіс узьысь вылад, смекайтыштіс керка пытшсьыс внуксӧ, сійӧ пӧ, пӧдикӧ, сӧтанникӧ, нывсӧ вайӧдӧма... Вадикыс некӧн эз тыдав. Медым не садьмӧдны узьысьтӧ, бабӧ петіс кильчӧ помас. Тані бара жӧ гунь-гонькерис гӧгӧрпӧв, чипан видзан сараяс пыраліс весиг. И тані некоді абу. Но, кытчӧ нӧ мунӧма? Пондіс чуксавны бабӧн шуысьсӧ:

— Зарни питорйӧ! Вадик, кӧні тэ?!

Воча некод эз шыась, да бӧр нин кӧсйис пырны керкаас: колӧ ӧд пачсӧ ломтны, воасны Мефодийсӧ кодравны, а сылӧн, бур кӧзяйкалӧн, пызан вылыс тыртӧм. Эм, дерт, мыйсюрӧ кӧдзыд закускаясыс, да пӧсь сёянтӧгыд гӧсьтъястӧ нӧ примитлӧны. Да ӧд ковмас гользьыны песнад да тасьті-паньнад, катас узьысьтӧ... Нӧрӧвитлас на пырӧмсьыс.

Кильчӧ пос кузяыс увлань и веськӧдчис.

Ӧшинь увсӧ кытшовтіс бабӧ, ыджыд льӧм пу дорас ветліс, гашкӧ, Вадикыс сэні льӧм тусьяснас чӧсмасьӧ. Сэні абу ни. Бабӧ пуксис кильчӧ пос бӧръя тшупӧдас да ышловзис... Мудзӧма. Талун сымда йӧзкӧд, важ тӧдсаясыскӧд паныдасьліс да, дерт. Ӧти Марьюшкаыс мыйта эбӧс босьтіс. Мортыс абу жӧ кӧ дзикӧдз юсьӧма-а. Ӧкитнӧй паськӧма да шыльыд чужӧма тай вӧлі. Мед эськӧ, сійӧ и бур. Дивитны ни лёк кевмыны сылы Роза оз кут. А вот Мефодийлӧн пи йывсьыс эз жӧ смелмӧдчы юавнысӧ, кыдзи да мый сійӧ. Тӧдіс ӧд водзджык нин Мефодийсяньыс: помалӧма институт вӧр овмӧс кузяыс да сэтчаньын, Керка-юас, инженерӧн уджалӧ. Гӧтыра и. А челядь эм-абу да кыдзиджык семьяыс, оз тӧд. Кӧть абу жӧ сэтшӧм бокӧвӧй да окота и вӧлі тӧдмавнысӧ. Да ладнӧ сы вӧснаыс, аслас со гортас тӧдтӧм ныв, гашкӧ и, Вадикыс гӧтрасис нин. Ӧнія том йӧзыд ӧд...

Дыр эз и ковмы падъявны да тӧдтӧмсӧ бергӧдлыны. Дзиръя саяс мыччысис Вадикыс да пыртӧдзыс на и горӧдіс:

— Бабуль! Тэ воин нин?

— Вои да ассьым керка пытшкӧс эг тӧд, — дӧзмыштӧм петкӧдлӧмӧн вочавидзис бабыс.

Мӧдыс ыкмунліс:

— А тэ пыралін нин? Аддзылін?

— Да, лешакӧ-пиӧ, коді сійӧ? Гӧтрасин ли мый? Бабыдлы эн на юӧртлы да.

Бабыс пукаланінсьыс весиг чеччис, но внукыс бӧр пуксьӧдіс сійӧс да лӧньӧдіс, пукав пӧ, бабукӧ, висьтала ставсӧ, эг на пӧ гӧтрась, эг, невестаӧс эг на аддзы ни.

— Аддзӧмыд кӧ нин-а, керкаын куйлӧ да. Мед. Ме ӧд ог шу нинӧм, абу прӧтив гӧтрасьӧмыдлы и. Служба бӧрад и кад семйитчынытӧ.

— Бабук тэ, — внукыс сывйыштліс бабсӧ, пуксьӧдіс кильчӧбокса лабич вылас да висьталіс сыкӧд лоӧмторсӧ. Бабыс кывзіс, шензис и эз эскы. Ворсӧдчӧ пӧ, буди, бабӧн шуысьыс-а, гажыс бырӧма да. Но зонмыдлы шмонитмӧнӧдз-ӧ?

— Удж вылысь петӧм бӧрын суи карса автобус, сэтчӧ ӧдйӧджык и сӧлі да ыджыд туй вылӧдзыс муні. Вылыс Човйӧ кежӧдан туй помӧдзыс. Бабӧ дорӧ, мися, талун быть колӧ кежавны, дедлӧн ӧд нелямын лун. Сӧмын на чеччи автобуссьыс, мӧді Улыс Човланьыд, кыла, шуйгаладор вӧрас нывбаба гӧлӧс. Мый нӧ, мися, туй бокас кык пу костӧ али мый кодкӧ вошӧма? Кежи. А сэні... аддзи да повзи весиг: мися, вӧрсаыслӧн нылыс али мый воӧма татчӧ, туй бокас, журъялысь машинаяссӧ видзӧдны? Кузь юбка увсьыс кокыс оз тыдав, крукыль гыжъя лапаяса али тюпеля... Вӧсни кузь тушаыс мегыр моз нюгыльвидзӧ, копыртчӧма да увкйӧ-восӧ. Чужӧмыс оз жӧ тыдав, кузь еджыд юрсиыс сявмунӧма да занавесӧн моз чужӧмсӧ тупкӧ. «Э, мадам, тэ мый? Лёк тэныд?» — ылысянь на шыаси. Вӧрса нылыд веськӧдіс коссӧ, кузь юрси пратьяссӧ вештыштіс кинас да букышӧн видзӧдліс ме вылӧ, дӧзмӧмӧн чирӧстіс: «Мый тэныд колӧ? Весась та-тысь!» — «Но... Тэныд лёк, восӧдӧ... Гашкӧ, мыйӧнкӧ отсыштны верма?» — шуа сылы. Бергӧдчис мелань чужӧмӧн, зэв жугыль, но дӧзмӧм гӧлӧсӧн жӧ вочавидзӧ: «Ог тӧд, ог тӧд... Менӧ вукӧдӧ... Эновт менӧ, мед татчӧ кула». — «Татшӧм мича том нылӧс татчӧ кольны лолӧй лыбас-ӧ? Нет, брат! Мунан мекӧд!» — стрӧга горӧдчи да понді сойбордйӧдыс петкӧдны туй вылас. Сійӧ пессьытӧг и вӧтчис да ӧтторъя чышкаліс пыктӧм синсӧ да вом доръяссӧ, сӧмын никӧсталіс. Туй вылас петӧм бӧрын лӧньӧдышті: «Мунам, мися, мекӧд эстчӧ, Улыс Човъяс, сэні менам бабӧ олӧ, сійӧ зэв шань, бурдӧдас». И со... танӧсь! Тэ, бабук, ме вылӧ он дӧзмы, вайӧді да?

Бабыс нюммуніс да чушкыль-чошкылькерыштіс внукыслысь юрсӧ.

— Ок тэ, дед кок пӧв! Сійӧ тай, пакӧститчыштас кӧ, зэв меліа прӧща вӧлі корӧ. Тэ сэтшӧм жӧ... Ог жӧ вид бур вӧчӧмысь. Томиник да мича ныв, шуан? Мый нӧ, инӧ, сыкӧд? Вӧрас кыдзи веськалӧма? Ӧнъя оланногнад эськӧ нинӧм вылӧ нин он шензьы да. Узьӧ тай лючки диван вылын, — бабыс кузя ышловзис, мый водзӧ шуны, эз на тӧд да.

Но внукыс шензьыштӧмӧн юаліс:

— Тэ аддзылін нин? Узьӧ?

— Пырыштлі... Узьӧ да, бӧр петі, мися, мед, ог кат внуклысь мусуксӧ. А висьталан со мый! «Скорӧй» колі корны. Мыйкӧ кӧ ӧд сыкӧд лоӧ, тэнӧ мыжгасны.

— Менӧ? Мыйысь? Отсавны кӧсйи-а.

— Ок, дитя, мукӧддырйи и отсалӧмсьыс капканӧ веськавлан. Да ладнӧ, сы йылысь коркӧ мӧдысь на сёрнитлам. А ӧні... Тэ, пӧлинӧ, кытчӧ ветлін, ӧтнассӧ кольӧмыд?

— Да «Скорӧйсӧ» корны и ветлі. Час, воасны. Тэ, бабӧ, менӧ век на чайтан кагаӧн... Ме сійӧс тэнад туруна чайӧн юктӧді...

Тайӧ здукас дзурс воссис кильчӧ ӧдзӧсыс да петіс кӧмтӧм кока мича ныв. Лясвидзысь кузь юрсинас кажитчис русалка кодьӧн. Дзик пыр и шыасис:

— Ті «Скорӧй» коринныд? Эз ков. Узьышті да кокньыдджык лои. Ме нӧбася да сы вӧсна шогӧдӧ. Ме вӧсна энӧ тӧждысьӧй. Час, мыссьышта да кӧмася и муна, ог тіянӧс грекӧвӧйт.

Эз удит и воськов вӧчны кильчӧ столбас ӧшалысь мыссян дозлань, кыдзи бара мӧдіс вукӧдны, кузь, вӧсни тушаыс нылыдлӧн кыккусынь лои.

— Ойя да... — звирк чеччӧмӧн и ковмис бабӧлы уськӧдчыны ныв дорад.

Баба-внука оз тӧдны, мый керны: ӧтиыс ва вайӧ, мӧдыс кильчӧ лабич вылас пуксьӧдӧ. «Скорӧйсӧ» бура дыр виччысьны ковмис, сы воигкежлӧ нылыдлы кокниджык сэсся лои. «Скорӧйысь» врачыс тэрмӧдлӧ, больничаӧ пӧ колӧ нуны, а нылыд бара на пыксьыны кутіс, ог пӧ мун и став. Менам пӧ уна тысяча дон тӧвар карса рынокӧ кольӧма, а пӧдруга оз тӧд.

— Звӧнитлан пӧдругаыдлы больничасяньыс.

— Кытчӧ?! Сійӧ «чӧлнӧк», гашкӧ, Польшаын нин... — нылыд лӧвтіс, пыксис больничаӧ мунӧмысь.

Врачыс сэсся дӧзмис:

— Кыдз тэнӧ шуӧны?

Мӧдыс вочавидзис:

— Аллаӧн, — да бара пыксьыны кутіс.

Врачыс помӧдз скӧрмис да кильчӧ столбас тапкерис чунькытша кинас:

— Бонжур, мадам! Тэ кӧть и Аллочка, но абу Пугачёва! Дыр ыждавны ог сетӧй, но и татчӧ кувны огӧ жӧ кольӧй! Том морт, давай нуӧд машинаас, — тайӧ корӧмнас врачыд Вадик дорӧ шыасис, а бабӧлы, кильчӧ поссӧ лэччигмоз, шуис: — Крутӧй тай, зэв на и ыждалысь ичмоньыд тэнад.

«Ичмо-онь?! Ме-на-ам?! Врачыс тай нем тӧдтӧгыс меным и кӧвъяліс тӧдтӧм нывсӧ! Коді-я, кытысь-я... Гараліс тай рынок и чӧлнӧк, нӧбасьӧмсӧ и». — Александровна баб шай-паймунӧма, сулалӧ кильчӧ помас да видзӧдӧ, кыдзи пуксьӧдісны сылысь «ичмоньсӧ» машинаас, кыдзи клопкысис машина ӧдзӧсыс да Вадик внукыс шеновтіс налы кинас, да веськӧдчис дзиръяас. Сэтысянь нин горӧдіс: «Эжваса больничаӧ нуисны!» — и уфнитіс став ловтырнас.

«А уфкайтан и эм татшӧминас! — бабыс ышловзис жӧ да воськовтіс керка пытшкас. Рытыс таляліс, а кодрасян пызаныс бабӧлӧн век на абу дась! Пи-моньыс регыд локтасны! — Мефодеюшко, мыйла нӧ тадзи артмис тэнад нелямынӧд лунӧ? Абу жӧ кӧ вывті лёк тайӧ-а? Эгӧ тай нылыслы нинӧм лёксӧ вӧчӧй».

— Вадик, ичӧт пачтӧ чожа ломты! Пӧваритны кутам! — керка пытшсяньыс нин чукӧстіс бабӧн шуысьсӧ.

Ичӧт пач ваймӧма, пӧсь плита вылын чискӧны-жаритчӧны свежӧй чери дай яя котлетъяс. Кисель пуӧма и котлетъяс дорад картупеля рок. Чайникыс, кылӧ, шваркйӧ-пуӧ и. Пи-монь вотӧдзыс бабӧлы позьӧ и пӧрӧдчыштлыны. Вадикыс, дона пи, отсасис ёна, картупель весаліс и котлетъяс вӧчаліс. Эштӧдіс уджсӧ, да суседъясӧ, Юра друг ордас, петіс. Керкаас чӧв-лӧнь пуксис, каньыс сӧмын нявӧстлӧ, бабыс дорӧ вӧзйысьӧ тшӧтш шойччыштны.

Ӧшинь саяс ёна нин рудӧдны кутіс, да бабӧӧс и вугыр нин босьтліс. Гӧстяяслысь дзиръяӧд ни ӧшинь увті пырӧм эз и кывлы. Паляліс керка ӧдзӧс дзуркнитӧмсьыс да томиник збой гӧлӧсысь:

— Татшӧм гӧстяясӧс энӧ виччысьӧй? Ми Анна бабкӧд воимӧ. Микуньсянь!

— О, Господи! — бабӧ вирснитіс-чеччис, чуткис бисӧ, аддзис порог дорын сулалысьястӧ да уськӧдчис на дорӧ: — А кодъяс воӧмны! Анечка воча чоюкӧ, Анна Васильевнаӧ! А этайӧ збой гӧлӧсасӧ тай нӧ ог тӧд?

— Роза тайӧ. Тэнсьыд нимтӧ пуктімӧ... Менам бабӧн шуысь. Менӧ татчӧ вайӧдӧм ради нарошнӧ карӧдзыс воис. Медбӧръя во школаас велӧдчӧ да субӧта-вӧскресенньӧ кежлас гортсьыс пышйис, — шыасис и мӧд гӧстяыд да паськӧдӧм сывйӧн воча уськӧдчис кӧзяйка дорӧ.

Воча чойяслӧн, важ пӧдругаяслӧн сывъясьӧмлы да окасьӧмлы помыс абу. Бӧрти нывкаыс нин найӧс торйӧдіс:

— А менӧ некод оз и окышт?

Кыкнан бабыс серӧктісны да сійӧс пондісны окавны. А ӧшиньдорса диван вылас пуксьӧм бӧрын Александровна баб нориника нин шуис:

— Мефодий зятьыдлы, Аннушкаӧ, талун нелямын лун нин тырис. Пи-моньӧс виччыся... Ок эськӧ да! Гажтӧмысла ог и тӧд сэсся, водзӧ кыдзи кута овны?

— Тӧда, чоюкӧ, тӧда сійӧ гажтӧмтӧ, менам кымын во нин абу старикыс, — жугыль гӧлӧсӧн жӧ воча кыв сетіс Анна, да том гӧстюшкаыс на вылӧ ӧбидитчис, норасянныд пӧ, энӧ кӧть бӧрддзӧй.

— Тэныд, Анна баб, миянын, Микуняс, оз ли мый кажитчы, гажтӧмсян ли мый? Ме тэнӧ любита да.

— Любитан эськӧ, дитяӧ, да важ оланінад век лолыд кыскӧ. Нэмыс Айкиноас, Айкатылаас олі да, школаас уджалі да, ӧні век на челядьсьыс гажтӧм весиг.

Баба-внучкаа сёрни костӧ ковмис сюйсьыштлыны и Александровна баблы.

— Но, Аннушкаӧ, тэ, инӧ, вуджин ныв-зять дорад овны, а ме ӧд аски мӧді тіянланьӧ. Усть-Вымад Крестнӧй ходӧн Енлы эскысьяс да Коми му велӧдысьяс аски мӧдӧны, да ме тшӧтш вӧзйыси. А ачыд, Аннушка, пасибӧ, сысянь воин, да ме, инӧ, аски ог и мун, гортӧ и кольчча. Мефодий гу вылӧ ставӧн ветлам, шойнаса вичкоас пыралам. А ӧні... Дыр-ӧ кута тіянӧс сёрни-басниӧн гӧститӧдны? Пызан сайӧ пуксям. Менам со плита вылын быд сёян, пусьӧма и жаритчӧма. Пи-моньӧй ӧд коръя на воасны-а...

— А ми воимӧ! — Александровна баблӧн внукыс, Вадикыс, бырс пырис, сы бӧрысь Юра другыс да мамыс сылӧн — суседъяс. Ыджыд черинянь вайисны гӧснеч пыдди да водка доз на пызан вылас пуктісны.

Кӧзяйкаыслӧн любӧысла синваыс бырснитіс: со пӧ ӧд, Мефодийӧс казьтывны суседъяс пырисны. Любӧ жӧ, кӧнкӧ, Мефодьлы, эм кӧ сэтчаньын тӧдӧмкодьыс...

Пи-моньыс сэсся воисны, абу жӧ ас кежасӧсь, карса сусед гозъяыс накӧд. Гӧгрӧс пызаныс тыр лои гӧсьтъяснад. Рытывбыд и пукалісны-варовитісны да Мефодий поконикӧс гаралісны; быдӧнлы мыйкӧ и висьталанторйыд сюри, быдӧнлы дона мортыд и бур кыв шулӧма и мыйӧнкӧ шензьӧдлӧма: варовлуннас и писькӧслуннас, дельнӧй сӧветӧн и шмонь серамӧн.

Отеч Александр пырыштліс, молебен лыддис да регыд и мунны тэрмасис. Аскиа Крестнӧй ходнас юрнуӧдны Владыко сійӧс индӧма, да сы вӧсна сылы тӧжд-маета. Том йӧз пӧ унаӧн мунӧны, да мед жӧ лючки-бура ставыс лоӧ.

Вадикыс пыр и отсасьысьнад вӧзйысис. Ме пӧ, инӧ, тшӧтш ветла да фотографируйтала кӧть войтырсӧ.

И Розаыс Анна баблӧн тшӧтш кутіс вӧзйысьны:

— А меным позьӧ тшӧтш ветлыны?

Мый сылы вочавидзис батюшкоыд, Александровна баб эз и бура кыв. Но аски асывнас кык бабӧ вольпасяс на колины, а кык том мортыд, Вадик да Роза, петісны нин ывлаас, мед пӧ отеч Александр оз жӧ коль.

Челядь петӧм бӧрас Анна бабыс недыр чӧв олыштіс, а сэсся шыасис:

— Кывзы, Роза, а найӧ, миянӧс бабӧн шуысьясыд, Енлы эскысьяскӧд мӧдӧны Емдінас?

— А мый? — воча юаліс Роза чойыс.

Мӧдыс мыкталыштіс:

— Кыдзкӧ абу и лӧсьыд. Миянлы век шулісны: Енмыс абу. А сэсся ӧні бара кутам шуны — эм!

Роза баблӧн серамыс петыштіс:

— Анечка, донаӧй, тэ Сӧвет кадся учительницаӧн и кольӧмыд. А олӧмыс мунӧ водзӧ. Аддзан, кыдзи вежсис?

Анна баб ӧбидитчыштіс весиг:

— Мый нӧ, ме омӧль учительница, инӧ, вӧлі? Лёк вылӧ челядьсӧ велӧді? Ошкылісны тай, завучӧн индылісны и.

Роза сійӧс бурӧдіс, кыдзи сяммис:

— Анечка, Ен мед видзас тэнӧ лёкавны. Гашкӧ, тэ кодь велӧдысьяс вылын и кутчысьӧ олӧмыс. А челядьтӧ он велӧд мырдӧннад, сӧмын «Енмыс эм ли абу ли», «эн да дугды» шуӧмнад. Мед талун йылӧмъясным ветласны Енлы эскысьясыскӧд. Налы бур экскурсия лоӧ. Сувтласны Эжва карӧ, Зеленечӧ, Емдінад. Емдіныс ӧд Коми муыслӧн чӧлӧй история. Православие сэн чужис коми войтырыслӧн. Чайта, талун унатор найӧ аддзыласны и кывласны, мӧда-мӧдыскӧд тӧдмасясны и, видзӧдласъяснас юксясны. Сэки и бӧръясны, эскыны ли абу Енмыслы. А мый сійӧ Енмыс? Ме чайта да, честнӧя овны-уджавны, йӧзсӧ пыдди пуктыны — тайӧ и лоӧ Ен ногаыс. Помнитан, Ӧдя бабным пыр шулывліс: «Эг вӧруйтлы, эг блядуйтлы, судӧ весиг свидетельӧ эг веськавлы. Ен ногӧн пыр олі».

— Помнита эськӧ да, — ышловзис Анна баб Роза чоюксӧ кывзӧм бӧрын. — Дерт, сідз кӧ кутасны челядь овны, честнӧй уджӧн да пыдди пуктӧмӧн, олӧмыс водзӧ на мунас и бурмас на. А ӧні... Ог тӧд... Абу тшыгӧсь и абу пасьтӧмӧсь, а окота кувны, кӧть ас кок йылын на и юр вежӧр лючки на. Ӧні эськӧ каитча ас оланінысь Микуняд, ныв-зять дорад вуджӧмысь, да гырддзатӧ он курччы. Дерт, пӧрысьман да пань тыр ватӧ сетысьыд колӧ жӧ, но гортын ме, ӧтнамыд да, ачым кӧзяин и кӧзяйка вӧлі: кӧсъя — куйлышта, кӧсъя — гуляйтны сиктас петыштла. А тані... Ой, Роза, норася да абу лӧсьыд, но овны эз кут позьны. Ог кӧть эськӧ норась да... Зятьыд, коньӧрӧй, пенсия вылас лэдзисны да, юсис дзик. Оз гортас семьяыскӧд ов, да оз ёна дӧсаждайт. Мамыс дорӧ вуджис, пӧрысь мамыскӧд пенсиянысӧ ӧтув сысъялӧны. А нылыд менам, Ӧдюкӧ, Ӧдя баблысь нимсӧ новлысьӧ, шань да рам, мед жӧ сылы, инӧ, Енмыс терпенньӧ сетас. Шань да рам быдӧнкӧд, горӧдӧм сылысь он кывлы, пыр мелі. Мекӧд кӧть йӧзыскӧд. Челядь дорад ме моз жӧ школаын уджалӧ кызь во нин, да он кывлы некодсянь кулитӧм ни лёкӧдӧм. А вот аслас пиыс, менӧ бабӧн шуысьыс, Сергей, код улынъя пӧжсьылӧма? Сылы кыв эн шу — пӧперегалас, сылань воськов эн вӧч — бокӧ тойыштас. Менӧ кӧ, шуам, ӧтдортӧ, абу дивӧ: эг ичӧтысяньыс быдты-видз. Но ӧд и мамыслы пыр пӧперег. Воас удж вывсьыс... Кытчӧкӧ тай коньӧрӧс кӧрт туй вылас уджавны эськӧ примитӧмаӧсь, да ӧшъяс оз-а, видзасны-ӧ сэтшӧмтӧ?.. Вомсьыс мать да глӧть и лэдзӧ! Мамыс вылын ыждалас да ыждалас. И сёяныд пеж, и паськӧмыд дзескыд! Код рӧдӧ рӧдйӧма? Ми тай нӧ мамӧкӧд быдмимӧ... Бать война вывсьыс эз и волы, ме, дас арӧс тырис да, петі детдомсьыд да мамӧлы отсасьысь нин вӧлі пач дорын кӧть скӧт дорын. А куим вок пиысь кодкӧ кӧ ыждалан кыв шуліс пызан саяд мамӧлы кӧть меным, горт олысьлы... Ӧні воласны кӧ отпуск дырйиыс чужан гортсӧ видлыны, первой мунӧны Ӧдя пӧч да мамӧ гу вылӧ. Куимнан вокыс олӧны Архангельскад. Васьӧ дорӧ вӧр пилитан заводас служба бӧрас инасьлісны... А тайяслысь мый виччысьны? Чоя-вока и эм мамыслӧн, да пыр венӧ воӧмаӧсь. Розаыс пиня-гыжъя кутіс лоны и. Мед эськӧ талун ветлас да... Пӧльза вылӧ кӧ лоӧ...

Аня чойыслӧн норасьӧмыс гудыртіс Александровна баблысь сьӧлӧмсӧ: «Кыдзи нӧ сідз? Мам вылас ыждалӧ, матькӧ-пинясьӧ Сергейыс? Ой-ой ӧд, семья костад зыкыд абу лӧсьыд! Мыйыськӧ ӧд ыждалӧ жӧ зонкаыс? Батьыс ӧтдортчис, да сыысь, колӧкӧ?»

Тайӧ кывъяснас и шыасис Аня чойыс дорӧ. Мӧдыс кузя ышловзьӧмӧн кайтыштіс:

— А код тӧдас? Суседкаяс тай шуӧны, асьныд пӧ пӧвадитӧмныд. Ӧтчыд кӧ пӧ тшак жаритан рачӧн жбонкнитлан юрас, мӧдысь оз кут! А мамыс сӧмын вочавидзас: меным пӧ ки лэптавны оз позь — челядькӧд уджала. Ӧтчыд да мӧдысь ки лэптан, дай велалан...

— Да, тайӧ збыль, кинад воӧмыд бурӧ оз вайӧд. Зонкаыс ӧд сэсся ыджыд нин, ачыс вермас водзӧс сетны. Кинад оз позь. Ӧдя бабыд век вӧлі шуӧ: велӧд кагатӧ, кор лабич пӧперег на куйлӧ...

— Сійӧ ӧд и эм, — тэрмасьӧмӧн сӧглас сетіс Анна баб. — Ог кывзӧй олӧмаяслысь сӧветтӧ да сэсся асьным жӧ и маитчам. Ме ӧд сэтшӧм жӧ вӧвлі томдырйи, эг жӧ кывзыв Ӧдя бабӧс. Но Дуняшаӧ менам ӧтнас быдмис да кывзысьысь тай вӧвлі, рам и мелі. Ачыс ӧні наян пиыскӧд мучитчӧ, а ме нинӧмӧн ог куж отсавны. Кодкӧ лунӧ тай Дунялы вӧзйи нин-а, мися, мунам, менам керкаын кутам овны, тайӧс ӧтнассӧ эновтам, мед олыштас армияас мунтӧдз ас кежсьыс. Гашкӧ, мыйкӧ гӧгӧрвоыштас. А оз кӧ... Ныв кӧ эськӧ аддзысяс, да мед радейтӧны мӧда-мӧдсӧ... Ме тай надейтча армия да ныв вылӧ. Асьныс гозъя эз сяммыны, а ме бокын олі, нинӧмӧн жӧ эг отсав. Вои тай со ӧні на дорӧ овны, да каитча-а. Мый и вӧчны? Медвойдӧр колӧ синмӧс бурдӧдны. Карса больничаад корӧмаӧсь, гашкӧ пӧ и операция вӧчасны. Сыысь тшӧтш шог. Выльлуннас ковмас больничаад и мунны.

Лунтыр кӧть сёрнит, эм мый висьтавны и юасьны воча чойяслы. Шоча ӧд аддзысьлӧны. Но кад нин и тэрмасьыштны: пи-моньыс Роза баблӧн, он и тӧдлы, карсяньыд воасны. Ковмас тшӧтш ветлыны Мефодий гу вылас. Том войтырыд эськӧ оз дыр овны сэнтӧ, мода вылас гу вылӧдзыс воласны и то бур.

Александровна баб серти и лои. Ас машинанад да, ӧдйӧ журкнитісны-воисны шойнаса вичко дорӧ... Кевмысян жыръяс муртса и удитісны сись ӧзтыны, пиыс кутіс тэрмӧдлыны: «Мунам. Батьӧ, пӧди, виччысьӧ нин!» А гу вылас сӧмын на румка юисны да черинянь чепӧльтлісны, моньыс кутіс няргыны, бур кино пӧ телик пыр петкӧдлӧны, регыд заводитчас... «Мунам, мунам...», — кайтӧ Александровна баблӧн пиыс муса гӧтырыслы, а видзӧдлӧ мамыс вылӧ, мый сійӧ шуас.

А мый шуан татчӧ? Арся луныд и збыль дженьыд, рӧмдӧ нин со.

— Мунам, инӧ. Батьтӧ сьӧрсьыд чукӧстӧй, мед тшӧтш мунас гортӧ. А тэ, ичмоньӧ, нянь коляссӧ эстчӧ туй бокас петкӧд да крӧшит, мед лэбачьясыс чӧсмасясны. Со мыйтаӧн лэбалӧны.

Роза баб эз и видзӧдлы, ичмоньыс чушнитліс эз парсӧ. Асныра жӧ, оз радейт тшӧктӧмтӧ... Но со тай босьтіс, газетӧ гартовтіс. Анна баб тайӧс синйис да любӧ лои, вашнитіс Роза чойыслы:

— А тэныд тай зэв лӧсьыд овнытӧ!

Роза баблы Аня чойыс весиг жаль лои: «Тадзи кӧ нинӧм абусьыс завидьтӧ, кутшӧма нӧ, инӧ, коньӧрлы ныв-зять дорас да ыждалысь внук дорас овсьӧ? Гашкӧ, колӧ кольӧдны, мед и олыштас тані? Ми эськӧ, кык ӧткодьыд, бура и жыкруйтім-олім! Да лыбас-ӧ Анялӧн лолыс ассьыс нывсӧ, Дуняшасӧ, ас кежас кольны ин-арт тӧдтӧм внукыскӧд? Ӧдвакӧ... Гашкӧ, пӧрысьясыслы сідзи и шулӧма овны да, быдтасъяс вӧснаыс тӧждӧн?»

Машинаас пукаліг Александровна баб туй чӧжыс шогсис-маитчис, но сёрни панны эз жӧ ышты. Мед на пӧ пока больничаас куйлас, синсӧ лечитас. Бӧрас тыдавны кутас.

Иномаркаыд ӧдйӧ тӧвзьӧдіс. Асьныс пи-моньыс эз и пыравны сэсся, дзиръя дорас и окасисны да янсӧдчисны: кино видзӧдны тэрмасьӧны. Ме-ед, и натӧг гажа чоюкъяслы. Томуловыс сэсся регыд воасны Крестнӧй культпоходсьыс. Накӧд и нӧшта гажа лоӧ. Мыйдыра кӧть пемыдгорулав.

Ас кежас кык баблы пемыдгорулавнытӧ эз и вичмы дыр. Вадикыс локтіс, ӧдзӧсӧд пыригкоста и пондіс горавны-ошйысьны:

— О, бабук!

— А Розаыс нӧ менам кӧні? — шай-паймуніс Анна баб.

— Да сы вӧсна эн шогсьӧй, зэв сюсь нывкаыс! — ошкыштіс Вадик туй выв ёртсӧ. — Ми сыкӧд ставсӧ фотографируйтімӧ! Туй чӧжыс уналаӧ вӧд и сувтлісны! Йӧзыс уна, куим автобус тыр. Вичкоас пырамӧ вӧлі да ӧдва тӧрам! А ми юрбитім тшӧтш, «Отче наш» молитва лыддим и. Тӧданныд, кутшӧм гажаинын Емдінас вичкоыс! Джуджыд пос кузя каян... А гӧгӧрпӧв ва тыдалӧ, Эжва юыс! И жыннян шы бонгӧ! Меным зэв ёна кажитчис Емдінас! И музейыс сэні! Бабӧ, тэ кӧ тӧдін!

Вадиклы кажитчӧма, сьӧлӧмсяньыс висьтасьӧ. Бабӧяс кывзӧны, нюмсермунӧмаӧсь, но налы медводз окота тӧдны, кӧні сылӧн нывъёртыс, томиник Роза. Анна баблӧн вом дорыс ёсьмӧма, оз терпит, кӧсйӧ юавны.

— Да Роза вӧснаыд, Анна баб, эн тӧждысь! Сійӧ сэтчӧ кольччис. Кӧсйис мунны гортас, Микуняс. Бӧрсӧ мыйла нин татчӧ воас? Сылы ӧд аски школаӧ!

— Сідзсӧ бур эськӧ, да менӧ асывки коді больничаас колльӧдас? — майшасьыштіс Анна пӧч, но ыззьӧм Вадик дзик пыр лӧньӧдіс, ме пӧ и нуӧда, Розаыдлы пӧ кӧсйыси.

— Ладнӧ, инӧ, кӧсйысин кӧ. Со ӧд, со ӧд... — дӧвӧльпырысь кайтыштіс бабыд да бара на окота сылы юавны, Айкиноас кӧ ветлісны, керкасӧ дед-бабыслысь аддзылісны эз да рӧдвужсӧ казьтыштлісны эз?

Вадиклӧн татчӧ нюмыс мыччысьліс, бабӧясӧс пӧ со мый, вӧлӧмакӧ, майшӧдлӧ, а сійӧ висьталӧ джуджыд пос да музей йылысь. Вадик ӧд армияысь петӧм морт нин, абу нин веж зонка, а со кыдзи ышмӧма... А збыль ӧд, зэв кыпыда и артмис ветлӧмыс! Томджыкъясыдлы медся ёна кажитчис, дерт, бӧрсӧ локтігӧн нин Эжва ю берегӧ сувтлӧмыс. Бипур ӧзтылісны, чай пузьӧдлісны да юисны-гажӧдчисны. Телевидение тшӧтш накӧд вӧлі, да найӧ снимайтісны и. Та йылысь бӧртиджык висьталас, а ӧні мый Анна баб юалӧ.

— Айкиноад рынок дорас сувтыштлімӧ дай вичкоас служба кывзімӧ. Важ вичкоыс пӧ сотчылӧма, выльӧс, зэв мичаӧс стрӧитӧны. А службаыс муніс сарай кодь стрӧйбаын, но меным зэв ёна кажитчис, и ачым ог тӧд мыйла... Да! Роза дорӧ шыасьліс кутшӧмкӧ тьӧтка. Варовитыштіс да мунігас шуис, пырӧй пӧ, инӧ, вичкоас да сись пуктӧй, пӧль-пӧчнытӧ и дядь-тьӧтканытӧ казьтыштӧй, мед мӧдаръюгыдсяньыс тіян вӧсна кевмасны... Нӧшта юӧртіс, ми пӧ Анна бабыдкӧд детдомын зэв ёна ёртасьлімӧ, дай роч Розатӧ пӧ тӧда.

— Но, коді нӧ, инӧ, сійӧ? Кодкӧд ӧтлаын детдомас овлімӧ? Он и уськӧд тӧд вылӧ, унаӧн сэк батьтӧгыд быдмимӧ да. Но, мед жӧ. Розалысь коркӧ юала, гашкӧ, кужас висьтавны. А керкасӧ ассьыным, инӧ, эн и аддзылӧй?

— Керкатӧ — эг. Сійӧ пӧ кӧнкӧ бокынджык, ю дорланьыс да...

Вадиклӧн и та вылӧ вочакывйыс лӧсялана артмис. Ми пӧ ӧд вичкосьыс петім да дзик пыр автобусӧ сӧлім.

— Дерт, дерт, — кыкнан бабыслӧн ӧткодь кывкӧртӧд сэсся и лои вӧчӧма. — Сымдаӧн вӧлінныд да, миянлысь керка он кутӧй корсьны. Бур нин, вичкоас пырыштлӧмыдӧсь, дед-бабтӧ казьтылӧм могысь сись пуктӧмыдӧсь и.

Мый нӧшта том войтырсянь виччысьны? Бур руа тай Вадикыс локтіс, кажитчӧма экскурсияыд. Пӧкрӧв лунсӧ вежӧрас нин тэчас.

Бабӧяслы висьтасьӧм-ошйысьӧм бӧрын Вадик азыма нуръясис да петіс Юра другыс дорӧ. Том мортыд старукаяскӧд оз кут рыт коллявны. Но кӧсйысис бӧр локны, карӧдз пӧ вой улӧ ог и мун, тіян дорын узя. Асывки Анна бабӧс пӧ больничаӧдзыс ӧти сайысь и колльӧда.

Сы петӧм бӧрын Анна баб кыдзкӧ зэв долыда нюммуніс:

— А сьӧлӧм вылын быдӧн лӧсьыдджык лои, больничаӧ мунӧмысь шог быри. Омӧля аддзигад ӧд и ывлаас петӧмысь шог, — кайтыштіс тайӧс да зэв кузя ышловзис.

Александровна баб нӧ оз аддзы, кыдзи воча чойыс майшасьӧ. Гӧгӧрвоӧ и: оз сӧмын аскиыс вӧсна шогсьы. Медым ылӧдны чоюксӧ, босьтчис висьтавны колян лунӧ дивӧ лоӧмсӧ, виччысьтӧм гӧстяыскӧд паныдасьӧмсӧ. А мый вӧлісӧ висьталӧм бӧрын кывкӧртӧд быттьӧ вӧчис, збой гӧлӧсӧн и кайтыштіс:

— Больничасьыд быдӧн полам, а матайтчӧминад быть мун. Сэн бурдӧдасны. Ӧні врачьясыд зэв грамотнӧйӧсь. И тэ, Аннушкаӧ, эн пов. Гажтӧмтчыны ме тэныд ог сет, кута волывлыны. Меным бара на и уджыд лоӧ... Эсійӧ нывка дорас быть ветлыны колӧ и. Кыдзи-мый сэтӧн? Миянсянь ӧд муніс да... Асывки тэнӧ колльӧда да сэтчӧ и ветла, Эжва больничаас. Быдӧн ловъя лов, быдӧнлы колӧ, мед сійӧс эз вунӧдны. Кычанӧс малыштан, да кыдзи бӧжнас легӧдас радысла! А мортыслы нӧ оз ков...

Воча чойыс, Анна, кывзӧ да юрнас сӧмын довкйӧдлӧ, сідз пӧ, сідз, да бара на сёрнисӧ кежӧдӧ аслас шог-маета визьӧ:

— А том йӧзыд ӧні ас вӧлянасджык и олӧны, ай-мамтӧ оз кывзыны. Вот ме тані пукала, тэкӧд варовита, а думӧй гортӧ, челядь дорӧ вӧзйысьӧ. Роза лючки-ӧ воӧдчис гортас? Челядь руа на да мед жӧ оз ылав. И детинаыс... Сергей, батьтӧгыд да, телевизор-велӧдысьнад кутшӧм лоис! Пӧди, бара воис удж вывсьыс да мамыс вылын ыждалӧ! Ойя да, войсӧ узьны ог вермы, думайтсьӧ. Яндзим и висьтасьнысӧ, эня-ныла кыкнанным велӧдысьяс шусям, а быдтасным...

Мӧдыс ӧлӧдыштіс:

— Эн сэсся, Аннушка, нинӧм лёксӧ думайт! Ставыс лоӧ бур! Сейчас пӧсь ва юам турун заваркаӧн, унмовсян — кыдзи войыс кольӧ, он и казявлы. Аскиа лун йылысь миянлы ӧні колӧ думайтны. Чӧскыд ун бӧрад и луныс кокни.

Александровна баб бӧръя кадас велаліс нин аскиа лун йывсьыс думайтны рытсяньыс. Водтӧдзыс и дасьтас ставсӧ. Быд лун пӧшти верӧс гу вылас ветліс, да ёна босьтанторъяс вылас юрсӧ эз и жугӧд. А больничаӧ мӧдӧдчысьыдлы, дерт, мыйкӧ гӧснечтор колӧ пуктыштны дай эсійӧ нывкаыслы Эжва больничаад мыйкӧ нуыштны ковмас. Да и мый сыкӧд кутан сёрнитны, тӧдтӧмыскӧд? Та йылысь ӧд колӧ жӧ мӧвпыштлыны. Мыйла пӧ тэ воин да тэд кутшӧм делӧ, вермас на шуны. А Роза баблы сьӧлӧмыс тшӧктӧ: ветлы пӧ.

Эжваас воис да, мича стрӧйбаясыс, сӧстӧм уличьясыс, сэсся югыд витринаяс да синмӧ шыбитчана плакатъяс дзик пыр шымыртісны вежӧрсӧ. Шемӧсыд босьтӧ, оз и эскыссьы, ыштӧ во кызь-комын сайын тані пемыд вӧр на вӧлі; эсыті шор визувтіс, вылынджыкас ӧтка керка вӧвлі, мукӧд керкаяссьыс торйӧнкодь. И сійӧ керкаас олісны найӧ Мефодийыскӧд тӧлысь куим, пока карсьыс эз сетны лючки патера. Роза сэки ыджыд кынӧма вӧлі да удж вылас эз нин ветлы.

Асывъяснас Мефодийыс мунліс удж вылӧ, рытъяснас кутшӧмкӧ курсъяс вылӧ, а Роза лунтыръясӧн ӧтнас. Гаж корсьны шор дорас и лэччывліс. Шорыс варовитӧ, мыйкӧ висьталӧ, а Роза пуксяс воча и нюмъялӧ аслыс. Регыд ӧд гажтӧмтчыныс некор лоӧ. Чужас гора гӧлӧса да зэв муса выль олысь: нывка ли питор кынӧмас чужъясьӧ-а?

Коми мулӧн шоръясыс да визув ёльясыс Розалы медся радейтана вомъёртъяс быттьӧ, налысь больгӧмсӧ кывзыштас и ачыс мыйкӧ сьылыштас.

Кытчӧ и уян-котӧртан, шорӧ?

Нуӧдлы менӧ пув-тшакла борйӧ!

Содз тырӧн эськӧ кисьмӧм пув вотны,

Виталик пувсӧ чужъясьӧ-корӧ,

Ӧтторъя шыасьлӧ мамукыс дорӧ...

Мефодийлы шор дорад ворсӧдчыны некор, уджалӧ и велӧдчӧ. Вой узьны сӧмын и воыштлас. Розалысь ыджыд кынӧмсӧ малыштас, шпыннялӧ вомтырнас: «Но мый, наследникным оз на вӧзйысь? Тані шор дорас кӧсйӧ чужны али карса квартира виччысьӧ? Между прочим, медводдза панельнӧй керка лэптӧны карас, регыд сдайтасны. Миянлы кӧсйысьӧны сэтысь оланінтӧ. Роза, радлы, карын кутан овны». — «Меным тані кажитчӧ жӧ...»

Роза ставнас зэв дӧвӧль, вомыс пырджык нюмдыштӧма. Мефодийыс татчӧ вуджӧм бӧрас тӧдчымӧн верстяммис, лӧньджык лои. Дерт, и мудзыс сюрӧ унджык. Тшӧкыда пондіс Ленинградсӧ гаравны, ассьыс челядьдырсӧ. Кодкӧ рытӧ гӧтырыслысь кынӧмсӧ малыштӧм бӧрын тӧд вылас мыйкӧ уси ли мый ли, кывбурӧн и пондіс джодж кузяыс ветлӧдлыны:

Невскӧй кузя котӧртӧны нывкаяс,

Быдӧн киас кутӧ гӧрд флажок,

Казанскӧйӧ пыранінын пос вылас ме пукала,

Кычипи моз дзоръяла,

Ньӧбасьысьӧс чуксала:

— Кодлы колӧ? Вузала!..

Киын гырничтор кута,

Дзоридзсӧ сэсь лелькуйта...

Роза кывзіс-кывзіс да серӧктіс: «Но, кутшӧм нин выль песня аддзӧмыд? Джодж кузя лажъялан да сьылан».

— А абу и выль песня, — зэв лабутнӧя вочавидзис верӧсыс. — Буретш да и важыс, челядьдырсяыс. Тӧд вылӧ уси челядьдырӧй да гарышті тай со. Мамӧ кулӧм бӧрын суседка шуӧ, ну пӧ, вузав дзоридзтӧ ӧшинь вывсьыд, сьӧмтор сетасны, ньӧбан чӧскыд сукар да джибӧдны кутан.

...Кутшӧмкӧ дама локтіс,

— Донысь сетан? — юаліс.

Менам льӧбйӧй нюжаліс...

Сідзи дамаыдлы донсӧ шуны эг и сяммы. Дамочкаыс шурыд-визув вӧлӧма, босьтіс киысь гырничтӧ, зэв меліа шуӧ: «Тэ, милок, быттьӧ тайӧс меным козьналін. Ладнӧ? А ме тэныд тшӧтш козин вӧча. Со, комын шайт».

Сійӧ шарӧдчыштіс ичӧтик редикюляс да мыччис меным куим даса. Ме мышвыв бӧрыньтчышті: «Меным оз ков сымдаыд. Тайӧ уна. Ме шайт-мӧд кӧсйи...»

Дамочкаыд ме вылӧ сідзи видзӧдліс! «Босьт, — шуӧ, — абу уна. Со кыдзи чередитӧмыд да, мичаа дзордзалӧ да». — «Эг ме, мамӧ чередитіс. Но сійӧ кулі», — мыйлакӧ и мамӧ кулӧм йылысь нин юӧрті тӧдтӧм тётяыдлы. Сійӧ бара ме вылӧ видзӧдліс да юалӧ: «Кынӧмыд сюмалӧ? Кӧсъян, ме ордӧ пыралам да чай юам. Ме со тані, матын ола». — «Ог! Менӧ суседка, Лиза баб, пӧди, виччысьӧ нин», — вочавидзи да уськӧдчи котӧртны. Ме чайті: муна кӧ тайӧ тётяыскӧд, гортӧ сэсся некор ог и волы, а Лиза бабыс кутас менӧ виччысьны. Йӧй на сэки вӧлі, кӧть эг нин ёна ичӧт вӧв. Ар кӧкъямыс нин, буракӧ, тырлі. А колӧкӧ, вывті нин тӧлка...

Бӧръя кывъяссӧ Мефодьыс шуаліс ньӧжмыда, быд кыв дорӧ сувтыштлӧмӧн, весиг дугдіс джодж кузяыс ветлыны. Роза уськӧдчис сы дорӧ, сывйыштіс мышсяньыс: «Мефодь, донаӧй, тэ тай нӧ тайӧс некор на меным эн висьтавлы. Сэтшӧм интереснӧ...»

— Со тай и висьтала. А интереснӧйыс нинӧм абу пока. Водзын на интереснӧйыс, менам чайтӧм серти кӧ. Кывзы водзӧ. Котӧрӧн локті гортӧ, пыри асланым коммуналкаӧ. Лиза бабыд быттьӧ менӧ и виччысьӧма, сэні нин. «Вузалін?!» — горӧдӧ шензьӧмӧн, радлан гӧлӧсӧн. «Козьналі», — шуа ме да мыйлакӧ паськыда нюмда да мычча куим дасатӧ бабыслы. «Козьналін кӧ, кытысь, инӧ, сьӧмыс? Эн жӧ ӧд гусяв?»

Ковмис бабыдлы висьтавны ставсӧ. Менӧ кывзӧм бӧрын бабыд кыдз тай сывъялас да бӧрдны-омлявны. Котӧртӧма пӧ ӧд ме дорӧ, абу ылалӧма. Ог пӧ некутшӧм детдомӧ сет, ачым быдта, нажӧвитчыны нин со кужӧ да...

Ме сэки сідзи эг и гӧгӧрво, мыйла бӧрдӧ бабӧыс и мыйла менӧ ошкӧ, кӧсйӧ пи пыдди быдтыны. Ӧні сӧмын куті гӧгӧрвоыштны олӧмсӧ, кор ассьым нин кага виччыся. Чужас сійӧ тані, шор дорас, этайӧ крестьянскӧй керкаас, а котравны кутас... Ме ог и представляйт, мый тайӧ керкаыс оз ло... Ни шорыс. Проектируйтӧны татчӧ уна судтаа ыджыд керка стрӧитны, орччӧн неылӧ больнича. А садикас каганым кутас котравны асфальт туй вывті нин. Ме мыйлакӧ бӧръя кадас Ленинградысь куті ёна гажтӧмтчыны. Ветлыны эськӧ, да пока абу на позянлуныс. Да ладнӧ, ветлам на, ичӧтикным быдмыштас да. Пока стрӧитны кутам Ленинградын моз жӧ кыпыд, мича керкаяс. Ӧд ЛПК Ленинград мозыс жӧ став мир пасьтаыс кывсяс.

Роза кывзіс верӧсыслысь горӧн мечтайтӧмсӧ да небыдика нюмвидзис. Мыйкӧ ӧні шуны — весьшӧрӧ. Мефодийыс ыззьӧма. Мед мездысяс лов пытшкас чӧжсьӧм мӧвпъяссьыс. Сӧмын кор пуксисны пызан сайӧ ужнайтны, Роза кайтыштіс: «Мӧд во гожӧм отпуск босьтан дай вермам ветлыны Ленинградад. А таво кага чужас да батьӧс корлам гӧститны, мед внуксӧ видзӧдлыны волас. Бур мӧвп ӧд вӧзъя, Мефодиюшко? Мый шуан?» — «Мый пӧ шуа? Корлам! Мед волас тесьтӧй! Сӧмын колӧ чужтыны. Тэ, давай, ӧдйӧджык нин...»

Роза некор тайӧс оз вунӧд: кыдзи вӧлі шуӧма тайӧ кывъяссӧ и кутшӧм синмӧн видзӧдіс верӧсыс сы вылӧ. Сійӧ видзӧдлассьыс Розалӧн пытшкӧсас чужис сэтшӧм ыджыд вын да надея, гажаа серӧктӧмӧн и сетіс верӧсыслы воча кывсӧ: «Чужас! Виталик менам тӧдӧ, кодыр петны! Сійӧ ми дорысь тӧлкаджык!»

Тайӧ ставыс тӧд вылас уси Александровна баблы, да зэв кузя ышловзис. Шондібан, том кадӧй пӧ, кор сійӧ и вӧлӧма?! Томлуныд ӧд сійӧн и бур, мый сэки водзӧ олӧм вӧснаыс он шогсьы, мечтайтан, бур вылӧ надея кутан. Мефодийыс со кыдзи мича кар йылысь сэк мечтайтліс, пи пӧ кутас котравны садикас асфальт туй вывті нин. Ӧні тані асфальтыд тырмӧ! И стрӧйбаясыс кутшӧм мичаӧсь, кутшӧм югыд ӧшиняӧсь. Вичко гӧгӧрыс со мича ӧграда вӧчӧмаӧсь. Во куим-нёль водзті эз на татшӧм мича Эжваыс вӧв... Томдырся мечтаныс збыльмис, мича кар быдмис татчӧ. А ачыс мечтательыс со и абу нин, муніс пыр кежлӧ.

Александровна баб мунӧ талун сійӧ жӧ больничаас, кӧні коркӧ Мефодийыс бурдӧдчис. Кымын ёнджыка матыстчӧ больнича дорас, сымын сьӧлӧмас тӧжд кыптӧ: а воа больничаас, да мый пӧ и кута шуны? Весиг и овсӧ оз тӧд сійӧ нылыслысь. Нимыс Алла, сэсся нинӧм.

Тӧдтӧм нывтӧ юасьны эз жӧ дыр ковмы тай. Алла нимыд ӧд гежӧдика ӧні овлӧ. Регыд и аддзисны сылысь палатасӧ. Нӧшта на висьталісны овсӧ, Яковлева пӧ. Смела и кайис сэсся мӧд судтаас да палата ӧдзӧс дорас сувтыштлӧм бӧрын тутш-тотшкерис, воськовтіс порог вомӧныс. Палатаыс ичӧтик, куим крӧвать и меститчӧма. Ӧти крӧвать тыртӧм, а кыкас куйлысьяс эмӧсь. Бабӧ пырис, да кыкнанныс лэптыштлісны юрнысӧ, но некоднанныс эз шыасьны, видзӧдлісны сӧмын мӧда-мӧд выланыс. Веськыдвывсасӧ бабӧ пыр и тӧдіс. Сійӧ и эм, кодӧс корсьӧ. Аллаыс. Пыктӧм синма: пыр на бӧрдӧма, тыдалӧ.

Бабӧ пырис нин да, оз кут нинӧм шыавтӧг порог дорас сулавны. Воськов вӧчис сылань да варова шыасис:

— Волі Эжваас да, мися, Аллочкасӧ, мича нывсӧ, видла, кыдзи-мый. Бӧрдан тай нӧ. Ёна ӧмӧй висян?

Бабӧ юалӧм вылӧ нылыд нинӧм эз вочавидз, видзӧдліс сӧмын пыктӧм синъяснас. Сы пыдди шыасис мӧд крӧвать вылас куйлысьыс.

— Оз вись, ыждалӧ, — шуис аньыд да стрӧгакодь и шыасис бӧрдысь ёрт дорас: — Алла, дугды бӧрднытӧ, мича синъясыд пыктӧмаӧсь. Чеччы, шыась, гӧстя воис тэ дорӧ!

Аллаыд синсӧ тілянмоз чеччис, пуксис крӧвать вылас да вӧлись шыасис:

— Аддза: воӧма. Ме тӧді тэнӧ, бабушка. Тэ Владлӧн бабыс, Улыс Човйысь.

— Тӧдін и эм, — кайтыштіс бабыд да мыйлакӧ нюмсермуніс.

Ловзьыштіс и нылыд, нюжӧдіс кокъяссӧ, бара шыасис:

— Меным сэтшӧм яндзим тіянысь... И Владыдлы сэтшӧм ыджыд аттьӧ, мездіс менӧ да. Но, гашкӧ, эз и ков. Мед сэні, вӧрас, и кулі.

Нылыд бара бӧрддзис, а кыкнан нывбабаыс, бабӧ и Аллалӧн куйлысь ёртыс, ӧтпырйӧ кайтыштісны:

— Татшӧмтор ӧд он жӧ шу. Мыйла нӧ кувны колӧ этатшӧм том да мича нылыслы?

— А мый нӧ меным колі вӧчны? — воча бӧрдан горӧн жӧ юаліс нылыд. — Кыдзи нӧ ме кута овны, кагаыс чужас да? Менам некод абу рӧдняыс. Патера абу ни. Гортын, Коношаын, бать эм, да юсьӧма, видзӧдны сы вылӧ оз позь. Тані, Сыктывкарас, ӧти тьӧтка дорын олі, да шуӧ, меным пӧ кагааыд оз ков, корсь мӧд оланін либӧ пӧ аборт вӧч, вӧтлы кагатӧ. Сійӧ и сетіс меным кага вӧтлан зеллясӧ. Тайӧс пӧ юан и кагаыд петас. Сӧмын пӧ колӧ юны шонді лэччигас да сэтшӧм местаын, кӧні ёна кевмӧны-молитчӧны. «Вичкоын?» — юала ме, а сійӧ: «Йӧй кӧ тэ-а?» Ме пӧ тӧда сэтшӧм местасӧ, ачым кыкысь нин сэтчӧ ветлі. Ёна отсалӧ, кокниа мынан ковтӧмторсьыд... Ме, йӧйыд, кывзі кӧзяйкатӧ. Ачымӧс мустӧмтӧмла ӧні и бӧрда. Сійӧ менӧ, колӧкӧ, кувны мӧдӧдіс. Кага вӧчысьыс ӧд пиыс сылӧн. Кулі кӧ, мынӧма эськӧ лои меысь дай мыйсюрӧ на менам добраысь сылы коли. Аслам вузасян точка эм рынокын. Тётя менам озыр, Стамбулӧ верӧс сайӧ петіс, ёна отсалӧ...

— Да мыйла нӧ тэныд быть колі кагасьыс мездысьны? — ойӧстӧм артмис бара жӧ кыкнан кывзысьыслӧн. — Олӧны жӧ кыдзкӧ да быдтысьӧны мукӧдыс. Ӧні миян джын челядьыс нин батьтӧм кагаяс да.

— Муса зонсянь кӧ, позьӧ и быдтыны, а сылысь ог кӧсйы. Сійӧ менӧ мырдӧналіс...

Нылыдлы, буракӧ, забеднӧ лои да бара на бӧрддзыліс, но Александровна баб такӧдыштіс. Киӧдыс кутыштліс да шуис:

— Сэтшӧм кӧ мустӧм, мездысьныс колі врачьяс дорӧ шыасьны, а не вӧрӧ мунны.

— Да кӧзяйкалы эски. Човъяс пӧ чӧжсьӧма став проклятиеыс, и сэні жӧ пӧ медся уна кевмӧм-прӧща корӧмыс. Чов помас пӧ, вӧрас, крест эм, сэтчӧ пӧ мун да кевмы, дай ставыс лоас бур, вӧтлас ковтӧм олысьсӧ кынӧмсьыд. Гашкӧ, и збыльтор кӧзяйкаӧй висьталіс, да ме крестсӧ эг аддзы. Корси, но эг аддзы крестсӧ. Вӧрыс ӧд абу и паськыд, гӧгӧрпӧв нин стрӧйбаяс да...

Нылыдлӧн кывйыс разьсис да окота, буракӧ, лои ставсӧ висьтавны, но мӧд койка вылас куйлысь нывбабаыс суитчис друг: крестсӧ пӧ дзик мӧдлаысь корсьӧмыд да, дерт оз сюр. Сійӧ пӧ ӧд Чов ю дорас дзик, туй бокас матын. А Александровна баб ышловзис да шуыштіс сӧмын, ми пӧ сэтшӧмӧсь и эм, эскам быдӧнлы, честнӧй мортыд пӧ тай чайтан, ставӧн тэ кодьӧсь, оз пӧръявны.

— Да но ладнӧ, огӧ сэсся тайӧс гаралӧй ни каитчӧй. Мый лоны — лоӧма, водзӧ вылӧ урок... А ме тіянлы гӧснеч вайышті, гашкӧ, видланныд. Сакара пув дай кампет-печенньӧ на.

— Сола сельги кӧ эськӧ, солаыс зэв ёна колӧ, — тайӧ шыасис мӧд нывбабаыс, а Алла чургӧдіс кисӧ пувтыра доз дорад: — Ой, пув! Сёйышта! Кувны лӧсьӧдча, а со кыдзи пув дорас уськӧдчи! — нылыд дивитыштіс асьсӧ, но бабӧ сійӧс бур кывйӧн паныдаліс: — Сёй, сёй, на здоровйӧ! Пувйыс менам эм. Вадик ёртыскӧд кыкысь ветліс, уна вайисны. Ачым вӧрад ог нин ветлы-а, верӧс гу вылӧ сӧмын арбыд ветлі. Кулі сійӧ менам... Со ӧд кыдзи варовми, норася нин. Тіянӧс кыпӧдны пыри-а. Муна сэсся. Тіянлы шойччыштны колӧ. Ме верма на и нӧшта волыны. Автобусыс ӧшинь улӧ сувтӧ да гуляйтігмоз и вола, гортын ӧд ог пукав.

Гӧснечсӧ бабӧ колис пызан вылас да веськӧдчис петан ӧдзӧсланьыс. Сылы паныд лои врачыс ли медсестра, кыпыд гӧлӧсӧн шыасис: «Но, талун Аллочканым оз нин бӧрд? Пӧрччысьлы, кывзышта сьӧлӧмтӧ...»

Александровна баб петіс. Водзӧ мый сёрнитіс врачыс, эз кыв. Пос кузя увлань лэччигас думыштіс: гашкӧ пӧ и колӧ вӧлі виччысьыштлыны, мый врачыс шуас. Но эз жӧ тай бергӧдчы. Бергӧдчылӧмыс пӧ абу бур, шуласны да. «Поводдяыс тай бур, лун-мӧд мысти позьӧ бара на волыны... Эз тай дӧзмы ме вылӧ. А, коньӧранӧй, челядь руа на. Кодлӧнкӧ и лыбӧма лолыс нывкатӧ ылӧдлыны. Господьӧй, прӧстит миянӧс, мувывса олысьяссӧ, татшӧмӧсь да...»

Больничасьыс петӧм бӧрын Александровна баб эз на тэрмась гортас, веськӧдчис магазинъяслань. Ньӧбышта пӧ мыйкӧ чай юны, тані ӧд и кампетыс, пӧди, юмовджык Улыс Човъяд дорысь. Сідз нин тай морттӧ лӧсьӧдлӧмаӧсь, йӧз пирӧгыд пыр чӧскыдджыкӧн кажитчӧ. А ньӧбис сэтшӧм жӧ вафли, кутшӧмӧс ньӧблӧ асланыс лавкаысь. Тайӧ гӧснечнас и воис гортас. Бабӧн шуысьыс, Вадикыс, ӧшинь улас пелысь вотӧ стеклӧ банкаӧ. Босьталышта пӧ, пока ставсӧ кайясыс эз нӧбӧдны, со кыдзи пӧ ноксьӧны, весиг меысь оз повны.

— Запаситчам тай быдӧн кыдз вермам, — воча шыасис бабыс да ошйысьыштіс аслас ньӧбасӧн. — Со ме тэныд Эжваысь гӧснеч вайи чайтӧ юны.

Вадикыс радлыштіс:

— О! Ме дежуритны вой улӧ талун муна, да згӧдитчас.

Пырисны да бабыс бара шыасис внук дорас:

— Он тай нӧ и юав, кытчӧ ветлі?

— Да тэ, бабуль, гортын он и пукавлы да, пыр кӧнкӧ ветлан... Пыр ӧд ог юась.

— Сідз эськӧ да. Талун ме Эжваас... Эсійӧ мича нывтӧ тэнсьыд видлыны нарошнӧ ветлі.

— Менсьым? Мича ныв? — бабӧн шуысьыс дӧзмыштіс весиг. — Ӧти-кӧ, сійӧ абу менам, а мӧд-кӧ, тэнад, бабукӧ, сы вӧсна юрыд мый висьӧ? Сійӧ, колӧкӧ, коді и эм да! Ӧнъя нывъясыд ок сюсьӧсь! Ылӧдласны и пӧръявласны!

Бабыс сійӧс панъёвтіс:

— А ӧнъя зонъясыс оз? Ӧткодьӧсь. Ышмӧмныд... Ог тӧд эськӧ, коді мыжаыс да... Гашкӧ, и асьным. Эскыны кӧ нылыслы... Висьтасис да, менам юрси сувтліс!

Внукыс сералыштіс бабыс вылын: но пӧ и, бабуль, тэ быдтор тӧдны окотитысь. Кӧсъян кӧ тӧдны сійӧ ныв йывсьыс, мун карса базарӧ да юав первой паныд воысьыслысь, висьталасны ставсӧ. Шуис жӧ, карса базарын пӧ менам аслам вузасян точка эм. Сідзкӧ, сэні быд лун овлӧ. Татшӧм мича ныв йывсьыд сэні быдӧн ставсӧ тӧдӧ. Мун пӧ юась, абу кӧ дыш, а менӧ оз интересуйтны сэтшӧм нывъясыд, и эн касайт менӧ. Вай пӧ, бурджык, чай юам гӧснечнад, да меным мунны колӧ.

Вадикыс делӧвӧя, тэрыба чуткис электрочайниксӧ да сёрнисӧ бабыскӧд дзик пыр вунӧдіс быттьӧ, но бабыс эз на кӧсйы лӧньны, укӧрбаӧн моз и шыасис:

— Тэ тай, пиукӧ, зэв чорыд сьӧлӧма кӧсъян лоны, ловъя мортыс, инӧ, тэныд веськодь? Тэныд абу и интереснӧ, мыйла вӧрын нылыс да мый водзӧ лоӧ да? А меным вот интереснӧ. Тэ зэв на и бур сӧвет сетін, меным и нимкодь, тӧлка вежӧра лоӧмыд да. Аски ветла карас Анна бабтӧ видлыны да быть кежала базарас, вузасьысьясыскӧд сплетничайтышта.

Бабыслӧн чужӧмыс да наян гӧлӧсыс петкӧдісны внукыслысь серамсӧ. Вадик гажаа шпыньмунліс да кутыштліс бабсӧ:

— Ок тэ, сыщик миян! Телевизор пыр тай петкӧдлӧны нывбаба-сыщикъяс йывсьыс киносӧ, дак тэ тшӧтш Шерлок Холмсӧн лоӧмыд.

Бабыс шмоньӧн жӧ, эз лёкпырысь, но топыда на и кайтіс:

— Ме детдомын быдмылі, менӧ велӧдлісны йӧз вӧснаыс тӧждысьны. Сійӧн и ветлі талун. Тэныд аттьӧ тшӧктіс висьтавны, а тэ...

— Мый ме, бабӧ, лёк морт, инӧ? Но аттьӧ кӧ тшӧктіс висьтавны, ме дзик пыр бурми! Любитчыны на верми сэтшӧм мича ныв вылад! — шмонитыштіс Вадикыс...

— Вот тадзи и сёрнит. Кивыль, а эн пӧперегась.

— Ог, бабӧ, ог сэсся... — кӧсйысис внукыс да выль пӧв на юаліс: — Збыль, аттьӧ тшӧктіс шуны? Помнитӧ менӧ?

— Кыдзи нӧ оз? Мездін да. Кувны ӧд вермис, эг кӧ больничаас мӧдӧдӧй. Отравитчӧма пӧ, врачьясыс шуисны.

— А ӧні сылы бурджык?.. Но и ладнӧ! Ме ӧд, бабук, сы йылысь тӧнлун лунтыр жӧ думайті, висьтавныс эг окотит-а.

Вадик мунӧм бӧрас бабӧ дыр на думайтіс ас кежас внук йывсьыс... Нывъясыскӧд эськӧ ёнасӧ оз на, буракӧ, ноксьы. Унджыкысьсӧ тані, бабыс дорын, и узьлӧ да, рытнас сӧмын петыштлас Юра сусед дорас. Водзӧ кыдзи лоӧ-а? Батьыс тай кызь арӧсӧдз жӧ рытъяснас телевизор видзӧдліс, а сэсся ӧтчыд другыслысь чужан лун пасйыны муніс, да войсӧ кӧнъя и коллялӧма. А тӧлысь бӧрти кутіс шуны, ме пӧ гӧтрася, мамӧ! «Кыдзи гӧтрасян?! — писӧ жалитӧмысла сэки синваыс тюрӧб исковтіс. — Кызь арӧссянь асьтӧ сийӧсавны сетан?»

А пиыс лӧня вочавидзис: «Миян кага лоӧ».

Мамыдлы ӧд мый сэтчӧ и шуны? Кыськӧ кывлӧм пӧслӧвичаӧн и кайтыштіс: вози пӧ саночки, кататься коли любишь, дона пиукӧ.

Пиыслы тадз шуис, а ачыс дыр на эз вермы миритчыны том зонтӧ гӧтралӧмысь. Дай, веськыда кӧ шуны, моньпуыс эз вӧв сьӧлӧм серти: абу визув, абу сёрниа йӧзыскӧд, вылӧджык быттьӧ асьсӧ пуктӧ и. Но ӧнӧдз со олӧны тай лючки. Ас костаныс кӧ лӧсялӧны, мамыдлы мый и колӧ? Найӧс, гозъяӧс, эз тай ӧтдортлыны-а. Пиыс, Виталий, мам-бать дорас зэв мелі пыр вӧвлі. Александровна баб и ӧні надейтчӧ пи-монь вылас. Дыр кӧ пӧ ӧд кута овны, оз жӧ ӧд дзикӧдз эновтны, видзасны жӧ кувтӧдз да дзебасны кыдзи колӧ. Мукӧдторсӧ ӧд виччысьны сэсся сійӧ арлыдӧн он нин и лысьты... Тӧв регыд воас, ковмас, гашкӧ, карса патераас и вуджны. Тані, Човъяс, эськӧ и зэв лӧсьыд, да пес ӧд ковмас тӧв кежлад уна. Ковмас юавлыны, мый шуасны. Тані ӧд ӧні чӧлӧй овмӧс — кань и, чипанъяс и...

Видзӧдтӧ, карын чужліс и быдмыліс, а крестьянскӧй вирыс босьтӧ ассьыс. Мамыслӧн генъясыс, буракӧ, унджык лоӧма батьыс дорысь. А колӧкӧ, коми вӧр-ваыс ас дорас сэтшӧм сибӧдысь. Мефодийыс тай нӧ чистӧ карса вӧлі, да радейтіс жӧ Керка-юас овны, и тані, Улыс Човъяс, кажитчис сылы. Кулігас на шуліс, ывлаас пӧ видзӧдла и сьӧлӧм бурмӧ, веж йӧрыс да льӧм пу кышӧдчӧмыс лолӧс баййӧдлӧны.

Сідз нин кыдзкӧ ладмӧ Александровна баблӧн — код йылысь кӧть оз думайт, а Мефодь дорас бара и кежӧдас вежӧрыс. Водігас тай быд рыт син водзас сувтлӧ. А шебрас улас пырас, да бур вой кевмӧ оз сӧмын аслыс да челядьыслы, и земля-матушка вылас став олысьыслы да аслыс му шарыслы тшӧтш. Выльторъястӧ кывзӧм бӧрын тай стракыд босьтлӧ, сы мында висьталасны лёк лоӧмторъяссӧ: сэні вӧрзьӧма муыс... сэні ойдӧма... сэні йӧз тыра автобус пӧрӧма... сэні вир кисьтана тыш мунӧ. Мед жӧ пӧ тайӧ войыс лоас лӧнь, мед некодӧс оз повзьӧд лёк вӧтыс, — быд лун сиӧ. Ӧд и ачыс Александровна баб аддзылӧ повзьӧдлана вӧтсӧ: быттьӧ кысянькӧ ылысянь видзӧдӧ му шар вылас... Кутшӧмкӧ лёк вына тӧв пӧльтӧ, зільӧ нӧбӧдны му шарсӧ, но мӧдыс кутчысьӧ, оз лэб, виччысьӧ, кор лӧняс тӧлыс да шонді нюмъёвтас.

Татшӧм вӧтъяс бӧрас бабӧ садьмас да первой делӧ ӧшиняс и видзӧдлӧ. Мыччысьӧма, донаӧ, меліника лыньгӧ. «Но, слава богу, олам на!» — кайтыштӧ бабӧ, а сылы воча лэбувсяньыс том петрӧван-быдтасъясыс куим гӧлӧсӧн ӧтув чуксасьӧны, славитӧны шондісӧ.

— Чӧвлӧ, кикируллюяс! Пета, лэдза тіянӧс, гуляйтыштӧй, пока шоныд ывлаас. Лым регыд усяс, Дева Марияыс тупкас му эжсӧ, шебралас еджыд эшкынӧн да век нин шоныдджык лоӧ земля-матушкаыслы.

Талун, пока кос да мича, Сыктывкарӧдзыс и тӧвзьыштлас. Аннушка больничаас, пӧдикӧ, шогсьӧ-маитчӧ нин. Сэсся ӧд ловъя мортыдлы олӧмыс тай век нин козьналӧ кутшӧмкӧ удж-маета. Мед и татшӧм мог, кутшӧмӧс бӧръя кадӧ вӧчӧ Александровна баб, — верӧс гу вылас ветлӧм да больничаысь висьысьӧс видлӧм. Уси тайӧ могыс, да пока вермӧ, быть ветлас. Олӧмыслӧн заптӧма быдӧнлы ассьыс удж. Весь овны некод абу чужлӧма.

Бӧркыв пыдди

Ӧдйӧ жӧ кадыс кольӧ, шондібан. Быттьӧ дзик на неважӧн Александровна баб тайӧ туй кузяыс ветліс-восьлавліс гылалӧм виж коръяс вывті, а талун со и гажа тувсов лун нин. Вильыш лун тӧв пӧльтӧ. Туйбокса коз пуяслӧн веж лапъясыс легнитыштлӧны, быттьӧ чолӧмасьӧны туй вывті мунысьыдкӧд. Пипуяс да кыдзьяс пасьтӧмӧсь на, но радлӧны жӧ нин тувсов тӧлыслы. Зато берба вӧччӧма эзысьӧ да сярвидзысь пиня ныв моз и сералӧ — чолӧмалӧ тӧдса бабтӧ. Берба лун кольӧма нин, регыд Ыджыд лун... Туйыс со удитӧма нин сывны да шупалыштны.

Восьлалӧ бабӧ шойна пӧлӧн нуӧдысь туй кузя да верӧс гу дорас вотӧдз думайтӧ, кыдзиджык сы дорӧ шыасьны, Мефодеюшко дорас. Ӧд тӧвбыд эз волы, поліс пыдын лымсӧ тальны. Эновтчыліс тулысӧдзыс... Юксьыштас аслас майшасьӧмӧн и радлунӧн. Найӧ тай кык чой моз пыр ӧтув мортыдкӧд ветлӧны. Первой делӧ, дерт, ас йывсьыс ошйысьыштас: дзоньвидза на пӧ да лючки тӧвйи Улыс Чов керкаас, кань да чипанъяс кындзи пӧ, и ловъя морт на, тӧварыш оліс — моньпу, Вадиклӧн невестаыс. Зэв шань да мича ныв пӧ, и нимыс мича — Алла. Йӧз дорӧ зэв сибыд и удж бердӧ кутчысьӧ сьӧлӧмсяньыс. Миянӧ, Улыс Човъяс, ассьыс лавка восьтіс, ас тӧварӧн вузасьӧ. Ньӧбасьысьыд сы дорын пыр эм, кужӧ йӧзсӧ сибӧдны. Дзик гректӧм, дерт, абу жӧ, кага нин новлӧдлӧма да перйылӧма. Но воча чойӧ менам, Аннушкаӧ, мед сылы Енмыс бур дзоньвидзалун сетас, нарошнӧ нуӧдліс моньпутӧ ас дорас, сиктас, гӧститны да Эжва мӧдарас вуджӧдліс святӧй Микӧла вичкоӧ батюшко Тит дорӧ пӧкаитчыны. «Рӧдвужкӧд и семья костын зіля бур йитӧдӧн овны, Мефодеюшкоӧ, — шӧпкӧдӧ Александровна баб. — Водзӧ ог тӧд кыдзи, но эска бурыслы. Бӧръя вежонсӧ мыйкӧ сьӧлӧм маитчыштӧ. Вадиклӧн ӧд невестаыскӧд кикутӧмакодь нин лои, вежон нин абу гортынӧсь. Свадебнӧй путешествие пӧ тай, шуисны. Мунісны зэв ылӧ, Турцияӧ. Аллочкалӧн сэні, Стамбулас, рӧднӧй тьӧткаыс олӧ, сы дорӧ гӧститны мунісны. Со ӧд кыдзи олӧмыс кутіс вежсьыны! Чӧлнӧк жӧ вӧлӧма, тӧварла ветлывлӧма Турцияас, а сэсся аддзӧма сэтысь жӧникӧс, турокӧс. Олӧ пӧ зэв бура, гижӧ. Быть пӧ волӧй да видзӧдланныд менӧ. Золотой Рог залив дорын пӧ и керканыс, а неылын зарниысь вӧчӧм сикӧтш-чунькытшӧн вузасян базар. Сэні пӧ и верӧсыс вузасьӧ. Миянлы, велавтӧгыд да, тайӧ тешкодь зэв, а Аллалӧн тётяыс со и велалӧма нин сэтчӧ дай ошйысьӧ, гӧститны корӧ... Томъясыд миян сэсся ыштісны да мунісны тай. Аллаыс ӧд оз жӧ нин первойысь мун, ветлывлӧма жӧ тӧварысла. Польшаӧ и Германияӧ... Ай-мамыс Вадиклӧн оз и ёна тӧждысьны, мунісны кӧ пӧ, мед ветласны, том кадыс сы вылӧ и эм. Ӧні пӧ ставыс нин быдлаті ветлӧны да миян пайтӧм макаръяс ли мый, мамыс шуӧ.

Менӧ майшӧдлӧ, дерт, абу гортынӧсь да, но виччыся бур юӧр. Найӧ воигкежлӧ дасьтыся нин и. Керкаын ремонт заводитлім. Пи гозъяыд медалӧмаӧсь керка пытшкӧс баситысьясӧс. Ӧні лӧсйӧм керъя керка стеныс лоис куш. Кык нывбаба талун чаш да чуш вӧчисны. «Керка пытшкын джек ни пызан, ӧдзӧс ван... Мешайтчанаыс пӧ ӧні эз коль нинӧм», — тадзи кымын сьылігтыр и колины гортӧ кык том ань. Меным шуисны петігӧн, ветлы пӧ пока верӧс гу вылад, ми пӧ сы коста выль шпалерӧн стен-пӧтӧлӧктӧ кышам, евроремонт вӧчам... Со ӧд, ӧнія кывъяснад и ме нин пӧльзуйтча.

Евроремонт да еврообувь, да евроуют быд пельӧсын вӧзйӧны... И газетъясад гижӧны тай. Олӧмсьыс ог жӧ кольччы.

Тэнсьыд радейтана статуэткатӧ, Пушкиныд тай, Вадиклы козьналі. Мися, керкаад кӧ тайӧ лоӧ — гаж оз быр, кывбуръяссӧ тай, мися, дедыд пыр сьывліс. Шусьӧгъястӧ тэнсьыд налы казьтывла и. Внуклы тай ӧтикӧс лыдди, да сэсся ӧтув сералыштім, и тэнӧ, вунлытӧмторйӧс, гаралім...»

Помассис паськыд, шыльыд туйыс, да бабӧлы ковмис вунӧдны Мефодьыскӧд сёрнисӧ и кывбур лыддьӧмсӧ. Кежны колӧ шойна вылас. Таті лымйыс абу на бура сылӧма, гашкӧ, и собыштны на ковмас, пока верӧс гу дорӧдзыс локтас. Мефодьыс мед и отсыштас. Пӧди, ёна нин и виччысьӧ Роза-Нинасӧ.

Ӧдйӧ сибӧдчы ме дорӧ,

Муса нюмыд синмӧс ёрӧ...