КУИМ ВОЖА ТОПОЛЬ

Министр дорысь петӧм бӧрын Галина Сергеевна видзӧдліс часі вылас да акнитіс: 7 час! Дыр манитчис министр дорад. Светкаыслӧн жӧ талун выпускнӧй рыт! Кӧсйысисны ӧтлаын мунны...

А пеляс век кыліс министрлӧн гӧлӧсыс да быттьӧкӧ эз сет думайтны мыйкӧ мӧдтор йылысь:

— Мем кажитчӧ, тайӧ пӧрйӧ ті, Галина Сергеевна, кокньыдджык нӧбовтас зілянныд босьтны, — дыркодь чӧв олӧм бӧрын шыасис нывбаба дорӧ министрыс.

Татшӧм кывъяс вылад Галина Сергеевна дӧзмыштіскодь:

— Кокни нӧбовтас! Мыйла нӧ кокни?

— Кывкутны куим-ӧ-нёль класс вӧсна али республикаса став школа вӧсна? Чайта, абу дзик ӧткодь тайӧ?

— Ме велӧдысь. Министрӧс вежысь меысь оз артмы, — ышловзис Галина Сергеевна.

— Артмас, артмас! Буретш тіянлы сійӧ уджыс, — пӧсякодь шыасис министр. — Ті онӧ на тӧдӧй ассьыныд вынъястӧ. Пӧжалуйста, думыштлӧй на бурджыка. Ме кута надейтчыны...

Галина Сергеевна думъяснас вӧлі нин быттьӧкӧ школаын, выль велӧдчан воӧ пӧ бӧр накӧд лоа, менам нывкаяскӧд да зонкаяскӧд, и со, тайӧ сёрниыс... Думыштлы пӧ тай. Дерт, думыштны ковмас, но не ӧні, не ӧні. Ӧні колӧ гортӧ ӧдйӧджык мунны, колӧкӧ и, суӧда на Светаӧс.

Лифт ӧдйӧ тювӧдіс-лэччӧдіс сійӧс увлань. Вестибюльӧ петӧм бӧрын Галина Сергеевналӧн ыркмуныштіс сьӧлӧмыс. Паськыд стеклӧа ӧшинь водзын сулаліс Светкаыс, абу вермӧма мамсӧ виччысьны да ачыс воӧма.

«Мыйла бара сэтшӧм причёска-башнясӧ вӧчӧма-а? — шензьыштіс мамыс, но сэсся пыр жӧ гӧгӧрвоис, мый абу тайӧ Света, а Люция, Сандралӧн нылыс. — Господи, кутшӧма Светалань мунӧ! Нинӧм он вӧч, Даниллӧн ныв, чойяс...»

Люциякӧд орччӧн сулаліс-вежнясис сылӧн чойыс — Диана. Нывкаяс казялӧмны жӧ нин Галина Сергеевнаӧс, уськӧдчисны сылы паныд, Диана лясӧмӧн-лясліс сы дорӧ.

«Модаыс дзик Сандралӧн: леститчысь и немысь виччысьтӧм, вижов гырысь синъясыс веськыда дзоргӧны яндзим тӧдтӧг», — шуис ас кежас Галина Сергеевна да тшӧтш кутыштіс нывкаӧс мелі сывтырйӧн.

— Диан! Ва нявда кодь ӧд! — Люция кыскыштіс чойсӧ асланьыс да лабутнӧя юӧртіс, мый виччысьӧны найӧ Галина Сергеевнаӧс дыркодь нин.

— Мый нӧ? Лоис мыйкӧ али мый? — повзьыштіс Галина Сергеевна.

— Ті эн дивитӧй, пӧжалуйста, ӧтторъя грекӧвӧйтам да... Бара мог суис, — шуис Люция. Сылӧн чужӧмыс гӧрдӧдіс, тӧдчӧ, мый яндысьӧ.

Галина Сергеевна кутіс кыкнан чойсӧ киӧдныс, воськовтіс ывлалань.

— Но, локтӧй, мунігмоз и сёрнитам. Мыйся мог нӧ эськӧ?

— Этайӧ ӧбезьянкасӧ некытчӧ воштыны, — висьталіс Люция. — Менӧ куим тӧлысь кежлӧ Москваӧ курсъяс вылӧ ыстӧны, а мамӧ... Ог тӧд, кор сійӧс и лэдзасны. Бара ӧд наркологияын куйлӧ.

Люциялӧн мелі чужӧмыс татчӧ зумышмис, сэсся курыда вежыньтчыштіс, и син дорас сӧдзис синва войт.

— Мед кӧть сотчис ли мый ли нин, либӧ машина улӧ веськаліс. Куйлас больничаын, лечитчас, а петас да бара на юны босьтчӧ. Ме ог нин тӧд, мый сыкӧд керны, — курыда бӧрддзӧмӧн водзӧ шуаліс Люция, и Галиналы сьӧлӧм доймытӧдзыс жаль лоис тайӧ нылыс.

«Мамыслы вӧзйӧ кулӧм! Ок, Сандра, Сандра, кытчӧдз ассьыд челядьтӧ вайӧдін? А ӧд Люцияыд абу лёк нывка, сійӧс быдтіс-воспитайтіс бабыс, сьӧлӧма морт. Мукӧд кӧ Люция местаад важӧн нин татшӧм мамтӧ эновтіс, а тайӧ вийсьӧ, верӧс сайӧ ни нинӧм оз пет, а кад ӧд», — думыштіс Галина Сергеевна нылӧс жалитанамоз и эз на удит аддзыны сійӧ кывсӧ, медым бурӧдны бӧрдысь нылӧс, Люция бара шыасис синъяссӧ веськыда чунь помнас чышкалігтыр:

— Ме чайта, пионер лагерӧ медся бур лоӧ. Да путёвкаыс... Водзджык кӧ кори, дерт, сетісны мем удж вылысь, а ӧні... Ті дорӧ, со, бара шыасям. Верманныд кӧ...

— Эн тӧждысь, дона нылӧ, — кыдз позьӧ меліджыка да збодерджыка шуис Галина Сергеевна. — Пионер лагерад путёвкаыд ӧд абу на сэтшӧм позьтӧмтор, судзӧдам кыдзкӧ. А оз кӧ сюр, ми ордын на вермас овны, Светланакӧд сылы лоӧ гажа. Мунан ӧд ми ордӧ, Диана?

— Муна, — паськыда нюмдіс нывка.

— Но вот и бур, — кывкӧрталіс Галина Сергеевна. Сійӧ ӧні тӧдіс нин, мый Светаыс сійӧс та дыратӧ эз виччысь, муніс нин, кӧнкӧ, и нывкаяслы вӧзйис, эм кӧ пӧ кадныд, гашкӧ, колльӧдыштанныд менӧ гортӧдз, сэні пӧ ужын сайын и сёрнитыштам ещӧ.

«Быд морт чужӧ шудаа да радлӧмӧн олӧм вылӧ. Но мыйлакӧ олӧмас оз быдӧнлӧн артмы сідзисӧ, — нывкаяскӧд орччӧн гортланьыс восьлалігтыр думайтіс Галина Сергеевна. — Со этійӧ ичӧтик нывкаыс, Дианаыс, пример вылӧ, мыйӧн мыжа? А ӧд чужӧмсяньыс бать ни мам прамӧя оз тӧд, непӧштӧ налысь мелілун. То сутки чӧжъя ясли-садйын, то школа-интернатын. Бур ещӧ, ыджыдджык чойыс шань нывка, сійӧ кӧть рӧдимӧйыс эм. Мамсӧ ӧдвакӧ нин рӧдимӧйнас позьӧ шуны, вошӧма-прӧпадитӧма юӧмнас да дзик веськодь сылы, нывкаыс эм кӧть абу. Дерт, кутшӧмкӧ здукъясӧ, колӧкӧ, и Сандралы жаль аслас кагаыс».

Колян во кутлісны мырддьыны нывкасӧ, он кӧ пӧ вермы лоны мамӧн. Галина Сергеевна дорӧ гортас вӧлі воӧма, да ёна жӧ бӧрдіс-а: тэ пӧ ӧд комиссияын жӧ, кыв шу, мед оз мырддьыны, ог сэсся кут юны, лечитча.

Ачыс сэтшӧм рам да вежавидзысь гӧлӧса. И синмас сы мында корӧм да шог. Унаысь аддзысьліс водзті Галина Сергеевна Сандрушкакӧд, но татшӧмнад сійӧс некор на эз аддзыв.

— Ме ӧтнам ог решайт татшӧмторъяссӧ, — шуис сэк Галина Сергеевна.

Сандра эз пузьы ни скӧрмы, ышловзис сӧмын:

— А мый, шу, ме тэд бурсӧ вӧчлі, татшӧм корӧмнас шыасьнысӧ? Тэ, колӧкӧ, и рад менам шог вылӧ. Лӧгыд петӧ. А ме, сё ей бог, важӧн нин тэ вылӧ ог лӧгав. Мый лӧгавныс, тэныд ни меным Данилушко эз ло да...

Галина Сергеевналы быттьӧ кӧдзыд лолі, Данилсӧ гарыштіс да, йӧжгыльтчыліс, кыӧм шальсӧ пельпом вывсьыс зэлӧдыштіс сьылі гӧгӧрыс.

— Да, тэныд ни меным эз ло, — шуис сэки Галина Сергеевна. — А Воркутаас кӧ эн мӧдӧд, дерт, ловъя вӧлі мортыс...

— Ой, грешнӧй сійӧторсьыд, грешнӧй! — ымӧстіс Сандра да ӧтчаяннӧя клеснитіс кинас. — Мый нӧ ме верми вӧчны сэки мӧдторсӧ!? Ок, дона аньӧй... Сійӧ Данилушкоыд менам, со, кӧні — сьӧлӧм шӧрын! Мыйысь ме юа, чайтан, бур олӧмысь? Ок-ок-ок!

Татчӧ Сандра рик-рикӧн бӧрддзис да дыркодь омляліс вомгорулас мыйкӧ шуалігтыр. Сэсся лӧнис жӧ, чышкаліс синвасӧ платтьӧ сос помъясас да скӧра горӧдіс:

— А Дианасӧ некодлы ог сет! Вот! Энӧ и надейтчӧй! Верит, ог кут юны. Сета кыв, лечитча. А, Галина?

Бӧръя кывъяссӧ сійӧ шуис нин кевмысян гӧлӧсӧн, Галина Сергеевналы веськыда синмас видзӧдігтыр.

Сэтшӧм коньӧр кодьӧн кажитчис Сандра тайӧ здукас.

«Ок, Сандрушка, важ модаыд тай абу нин кольӧма! Водзті моз кӧть чибльӧгтӧ лӧсьыдика кӧртыштӧмыд, оз нин важ моз сатшвидз юрыд лӧсьыд пельпомъяс вылад, нюгыльтӧма, тыдалӧ, идӧртӧм-мывкыдтӧм олӧмыд кадсьыс водз. Колӧкӧ, и платтьӧыд вылад абу аслад, пельпомъясыс тай ӧшалӧны-а, урӧстӧны коркӧя туг кодь мича мыгӧртӧ».

Жальыс босьтіс Галина Сергеевнаӧс, вӧрзис сьӧлӧмыс, небзис. Окота лои эскыны нывбабалӧн кывъяслы.

— Мый тэ, Сандра, некод оз мырддьы нывкатӧ, ачыд кӧ он кӧсйы, — бӧрдысь мамӧс такӧданмоз шыасис Галина Сергеевна. — Ассяньыд сійӧ ставыс. Бура кӧ видзны кутан нывкатӧ и, он кӧ кут юны и... Комиссия вылас сідзи и шу: ог кут. Колӧкӧ, эскасны.

И со... Эскисны сэк. А мый артмис? Бара некытчӧ коньӧр нывкаыслы воштысьны...

Кокни узян унмыд мамыдлӧн, кор ӧтка нылыс сылӧн войбыд абу дінас. Муртса быттьӧ и ойбыртлыштас Галина Сергеевна, а сэсся бӧр ырскӧбтас-пуксяс крӧвать вылас, пондас виччысьны нылыслысь вӧзйысьӧм. Но звӧнок чӧв олӧ. А кадыс сёр нин, часі, со, петкӧдлӧ нёль час асыв, а нылыс век абу. Эз-ӧ мыйкӧ ло?

Мам сьӧлӧмын вуджӧртчис тӧжд. Сійӧ чеччис, видзӧдліс ывла вылӧ, сэсся дзирйыв восьтіс ӧшиньсӧ, и пель чуновтас лӧнь увкнитіс восьса ӧшиньӧ.

Карыс узьӧ на, весиг дворникъяс оз на кывны. Яр шонді ӧтнас ыпъялӧ став кар пасьтаыс, да пуяс вылын дзользьӧны лэбачьяс, чолӧмалӧны шонді петӧмсӧ. Сьӧлӧмӧ йиджтысьлӧм тӧждсӧ нывбабалысь быттьӧ личӧдыштісны: этатшӧм югыд шондіа войӧ оз жӧ вермы лёктор лоны! Прӧста дыр гажӧдчӧны том войтырыс, ӧд выпускнӧй рыт, а сэтшӧмыс ӧтчыд овлӧ, шондібан. И мед гажӧдчӧны. Янсӧдчӧны найӧ тарыт оз сӧмын школаыскӧд да ёртъясыскӧд, но и челядьдырныскӧд.

Кутшӧм ӧдйӧ лэбыштіс дас воыд! Быттьӧ ӧні на неважӧн нуӧдіс нывкасӧ первой классӧ. Киас ыджыд букетӧн восьлаліс Светлана мамыскӧд орччӧн, тольӧдчис мунігчӧжыс:

— А менӧ примитасны школаад? А дзоридзьяссӧ кодлы сета? Учительницаыслы, да?

Сійӧ арнас налӧн, эня-нылалӧн, кык ыджыд событие вӧлі: выль патера налы сетісны, таӧдз пыр на и олісны Митрей дядьясас, а нӧшта — Светка муніс школаӧ.

И со, дас во кольӧма нин, уна ва визувтӧма. Митрей дядь абу нин ловъя, кыдз шуласны, царство небеснӧй сылы. А Света школа помаліс.

Жаль, Галина Сергеевна эз вермы муннысӧ Светкалӧн выпускнӧй вылӧ да. Ӧбӧдитчыны на вермасны нывкаясыс да зонкаясыс, нарошнӧ корны волісны, пригласительнӧй билет и быдӧн вайӧмны. Медся радейтана учительницалы пӧ. Тадзи гижӧмны, кӧть эськӧ тайӧ бӧръя восӧ эз нин и уджав школаын. Кыз синваӧн да ковмис эновтлыны школасӧ, ассьыс радейтана предметсӧ, литературасӧ. Мыйлакӧ пондіс вошласьны гӧлӧсыс. Ларингит пӧ, шуисны врачьяс да сулалісны сы вылын, медым мыйкӧдыра кежлӧ вежлыны уна сёрнитан уджсӧ. Министерствоын инспектор пыдди ӧні, районъясті ветлӧ, школаясті. Быттьӧкӧ и кажитчӧ тайӧ уджыс, но узьӧ и вӧталӧ век на литература кузя урокъяссӧ, литературнӧй кружоксӧ, кодӧс нуӧдіс дас воысь дырджык.

Галина Сергеевналы, дерт, нимкодь лоис, мый абу на вунӧдӧмаӧсь сійӧс школаас, кӧсйысис тшук волыны. И со, эз мун. Абу и лӧсьыд, да мый керан, манитчыштіс Сандра нывъяскӧд да. Нинӧм. Сы пыдди Люция муніс сы дорысь долыдджык сьӧлӧмӧн. Локта пӧ курсъяс вылысь да вӧча тіянлы сэтшӧм причёска, сэтшӧмӧс, кутшӧмӧс и царицаяс оз новлыны, — шуис мунігас. Ме пӧ ӧд сэки лоа дамскӧй мастер, высшӧй класс.

Нывкаяс мунӧм бӧрын Галина Сергеевна заводитліс на пасьтасьны, но недыр падъялыштӧм бӧрын бӧр пӧрччысис, эз мун. Лов вылас вӧлі сьӧкыд, ӧнтая сёрниыс министрыскӧд бергаліс вежӧрас, гудрӧдліс сійӧс. Министрӧс вежысь — абу шутка, сразу «да» либӧ «ог» шуны некыдз оз позь.

А ӧні, со, лӧнь шондіа асывнас нимкодясигмоз, бара и окота лоис ветлыны том войтыр дорас, аслас челядь дорӧ.

«Интереснӧ, кӧнӧсь найӧ ӧні? Дерт, та дыра школаын оз пукавны. Гашкӧ, Сыктыв берег дорӧ лэччисны, гашкӧ, карса уличаясті гуляйтӧны либӧ кар шӧр площадь вылын йӧктӧны. Код тӧдас найӧс, том йӧзӧс, кытчӧджык кыскӧ сэтшӧм здукъясас».

А сэсся кысянькӧ ӧшинь увсяньыс быттьӧ кылыштіс музыка шы. Галина Сергеевна чургӧдыштіс ӧшиняс юрсӧ, аддзис: найӧ керка мышвывсянь петіс улич вылӧ еджыд дӧрӧма лӧсьыдик том морт. Сылӧн киас транзисторнӧй радиоприёмник, кысянь и разаліс музыка шыыс.

Галина Сергеевна шензьыштіс. Тайӧ вӧлі Игорь Любушкин, Светкаяс классысь. Мыйла ӧтнас? И кыдз татчӧ веськаліс?

Коридорын гораа тринькнитіс звӧнок, ӧтчыд дай мӧдысь. Тайӧ тшук нин нылыс. Галина Сергеевна уськӧдчис восьтыны.

— Мамӧ!

Быттьӧ еджыд бобув жбыркнитіс-пырис ӧдзӧсӧдыс нылыс. Сійӧ ставнас этайӧ гожся водз асыв мозыс жӧ югвидзис шудӧн да радлунӧн.

— Мамӧ! — выльысь горӧдіс нылыс да пыригкостіыс уськӧдчис мамыслы сьылі вылас и, сійӧс сывъялӧмӧн да окыштӧмӧн, пондіс тэрмасьӧмӧн, ӧтиторсянь мӧдӧ чеччалігтыр, висьтасьны рыт коллялӧм йывсьыс.

— Мамук, тэ кӧ тӧдін!.. Ми катерӧн гуляйтім Сыктыв да Эжва кузя, аддзылім шонді петӧмсӧ! Сетім клятва... А танцуйтім, мамӧ, мыйта! Прӧщайтчим школакӧд — нэм кежлӧ вежӧрӧ кольӧ! Жаль, тэ, мамӧ, эн вӧв. Тэнӧ гаралісны...

— Но и бур, нылук, гажаа кӧ школакӧд прӧщайтчинныд, — шуис мамыс да, юрӧдыс кутыштӧмӧн, окыштіс нывсӧ кымӧсас. — Ме ас думысь тіянкӧд жӧ вӧлі, рытывбыд. Манитчышті удж вылын да эг вермы волынысӧ-а.

— Ме сідзи и тӧді... Тэ пыр манитчан удж вылад. Мукӧдыс, кыдз настӧящӧй служащӧйяс, квайт час рытын гортасӧсь нин, а тэ...

Мамыс серӧктыштіс:

— Но, Света... Тарыт ме эг кӧсйы сёрмыны, да бара кыдзкӧ артмис. Министр дорын ме вӧлі, и, кӧсъян кӧ тӧдны, меным вӧзйӧны министрӧс вежысьлысь пост.

— Ой, мамӧ! Сійӧ жӧ зэв бур! Тэ, дерт, сӧгласитчин?

— Эг, Света.

— Э-эн? Повзин кывкутӧмысь? Но, тэ мамӧ... Эг чайт, мый тэ...

— Света! — скӧрмыштіс мамыс. — Быдӧнлӧн эм аслас места, сӧмын сылы лӧсялана удж. Менам местаыс школаын.

— Колӧкӧ, ме абу прав, мама, прӧстит... Мудзи ме сэтшӧма!

Светлана лэдзчысис улӧс вылӧ да, юрсӧ бӧрвыв лёткӧдӧмӧн, пукалыштіс здук, сэсся бӧр чеччис, долыда нюмдіс и пӧся вашкӧдӧмӧн юӧртіс:

— А менӧ, мамӧ, горт дорӧдз колльӧдіс Игорь. Любушкин, — содтіс ещӧ ним дорас и овсӧ, быттьӧ мамыс эз тӧд, коді сійӧ Игорыс. Тайӧ нимсӧ эз тӧдны найӧ школаын, гашкӧ, сӧмын первой класса велӧдчысьяс, мукӧдыс тадзинас тӧдісны сӧмын ӧти мортӧс — школаса комсомольскӧй секретарь Игорь Любушкинӧс.

Галина Сергеевна видзӧдліс нылыс вылӧ и бара шензьыштіс: кор удитӧма татшӧм мича да ыджыд нылыс быдмынысӧ! Кузь кокъяса тури сяма нывка друг мыччысис мамыс син водзӧ еджыд юсьӧн. Еджыд платтьӧа, еджыд туплиа, лязьвидзысь еджыд юрсиа, еджыда дзоридзалысь пиня. Шудӧн тырӧм, енэж рӧма синъясыс да алӧй кыаӧн ворсӧдчысь бандзибъясыс вӧчисны тайӧ еджыд паськӧмӧ вӧччӧм нывкаыскӧд чудӧ — рӧднӧй мамыс муртса тӧдіс ассьыс дитясӧ.

— Мамӧ, тэ кылін, Игорь, мися, колльӧдіс! — мӧд пӧв шуис Света.

— Но и мый? Нэм чӧжыс том йӧзлӧн колльӧдчан модаыс вӧлі. Колльӧдіс и колльӧдіс... — кыдз позьӧ збодерджыка шуис мамыс. Сылы эз вӧв окота, медым нылыс гӧгӧрвоис сылысь повзьӧмсӧ.

— Тэ менӧ, мамӧ, эн гӧгӧрво. Ми окасимӧй.

— Гӧгӧрвои ме... — шуис мамыс стрӧгакодь.

— Тэ, дерт, кӧсъян тӧдны: радейта-ӧ ме Игорӧс? Да, мамӧ, радейта.

— А сійӧ тэнӧ? — веськыда юаліс мамыс.

Светка кевмысьӧмӧн видзӧдліс мамыс вылӧ, мыйла пӧ юасян, ме ӧмӧй верма та вылӧ вочавидзны. И лэдзыштіс юрсӧ.

Мамыс гӧгӧрвоис сійӧс, ышловзис:

— Ладнӧ, прӧстит. Ме эг кӧсйы суитчыны, кытчӧ оз ков, но век жӧ ӧтитор юала ещӧ: унаысь кывлі тіянсянь, нывкаяссянь, мый Игорь дружитӧ Ларисакӧд. Сідз ме сёрнита, да?

— Но, да.

— А кыдзи нӧ артмис, мый тарыт Игорь эз сійӧс, а тэнӧ колльӧдіс? Правильнӧ-ӧ сійӧ вӧчис?

— Но, мамӧ, тэ жӧ тӧдан Ларисаӧс! Ышнясьысь да вежнясьысь, а первойя экзамен и прӧвалитіс да эновтіс школасӧ.

— Тӧда, сы вӧсна и юала. Сідзкӧ, кыдз сьӧкыд лоис Ларисалы, сідзи Игорь орӧдіс сыкӧд дружба? Ме тадз гӧгӧрвоа...

— Абу сідзи, мама! Игорь абу сэтшӧм! Гӧгӧрво тэ, мама, кутшӧм на костын вермас лоны дружба? Игорлы абу интереснӧ сыкӧд.

— Шуам, гӧгӧрвоа. А кутшӧмкӧ кӧ ӧти кадӧ Игорлы оз ло интереснӧ и тэкӧд?

— Мекӧд?

Светлана, дерт, тайӧтор йывсьыд эз на думыштлы да татшӧм кывъяссьыд тӧкӧтьӧ эз тшӧкмун, но регыд аддзис петан туйсӧ и мамыслы сетіс колана вочакыв:

— Мамӧ, тэ менӧ Ларисакӧд ӧткодялан? Ме понда вӧчны ставсӧ, медым Игорлы мекӧд вӧлі интереснӧ. А лоас кӧ сідз — тэ, мамӧ, гӧгӧрвоан, мый ме кӧсъя висьтавны, — то ме ог кут жалитны. Ог сулалӧй, сідзкӧ, ӧта-мӧднымӧс. Ме вӧсна тэ, мамӧ, эн тӧждысь, ог ылав...

Игорь вӧсна вензигӧн чужӧмыс и синъясыс Светланалӧн лолісны стрӧгӧсь, гӧлӧсыс струна кодь чорыд, но бӧръя кывъяссӧ шуигӧн бӧр меліаммис. Медбӧрын бара сывйыштіс мамсӧ да сы дорӧ юрсӧ ляскӧмӧн некымынысь пӧся вашнитіс:

— Мамӧ, мамочка, мамук!

Галина Сергеевна вӧлі нылыслы эз сӧмын мелі да стрӧг мамӧн, найӧ вӧліны и бур ёртъясӧн. Света, со, бур пӧдругалы моз и висьталіс ассьыс гусяторсӧ. Оз быд ныв мамыдкӧд тадз юксьы. Мый жӧ вочавидзны Галина Сергеевналы? Мед эськӧ кыдзкӧ-мыйкӧ ковтӧм кывйӧн не ӧбӧдитны жӧ нывсӧ, не ӧтдортны ас дінсьыс. И сійӧ тшӧтш сывйыштіс нывсӧ, малыштіс небыд юрсисӧ, ышловзьӧмӧн шуис:

— Со, тэ менам и ыджыдӧн лоин. Ме эска: он ылав. — Сэсся здук мысти содтіс: — Кӧсъян кӧ, мун сёйышт да вод, шойччы. Регыд чеччан кад.

Но Светалӧн ӧмӧй ӧні вермас унмовссьыны? Узьны ӧні? Бурджык мӧд пӧв овны сійӧ здукъяссӧ, мый Светланалы козьналіс талунъя рытыс.

Со, сійӧ сулалӧ зеркалӧ водзын и видзӧдӧ сылы воча сулалысь еджыд платтьӧа ныв вылӧ. Видзӧдӧ шензьӧмӧн и донъялӧмӧн. Сэсся шыасьӧ тӧдса дорӧ моз:

— Светик, тайӧ нӧ тэ? Эг ӧд тӧд! Ме чайті, тэд мунӧ сӧмын пемыд свитер да кӧсаӧ кыӧм юрси. Вӧлӧмкӧ, и еджыд платтьӧ тэ вылын лӧсьыда пукалӧ. И лязгӧдӧм юрси! Помъяссӧ кудритыштӧмыд, да ещӧ нин лӧсьыд. Ах, синъястӧ краситны вунӧдін? Да тэнад найӧ и сідз мичаӧсь. А вот вом дортӧ ичӧтика позьӧ. Но вот... Колӧ, буракӧ, сӧмын тэныд, Светлана Даниловна, выль туплитӧ, хрустальнӧй башмачоктӧ, кокад сюйны. И тэ — принцесса!

И со, абу нин Светлана-школьница, а мича принцесса петіс ӧдзӧс мӧдарас, мӧдӧдчис сійӧ улича кузяыс, кыті быд асыв быдса дас во чӧж ветліс школаас. Колӧ сӧмын кежыштлыны Рая пӧдруга ордас. Сійӧ, кӧнкӧ, ёна нин виччысьӧ.

Виччысьӧ? Оз нин лӧсяв тайӧ кывйыс. Мортыдлӧн терпенньӧыс дзикӧдз бырӧма да котӧртӧ, со, ачыс воча Светалы. Ыджыд бобув кодь. Рыжӧй чолкаыс котӧртӧмсьыс чошмунӧма.

— Светка! Мый нӧ тэ керан?! — горӧдӧ сійӧ ылысянь на, да, пӧдругасӧ ки пӧлӧдыс кватитӧмӧн, ён вӧв моз заводитӧ кыскыны улича кузя школалань. — Медбӧрас воам. Абу и лӧсьыд.

— Ме мамӧс виччыси, — дорйысьыштӧ Света. — Эз мыйлакӧ лок, ковмис записка кольны...

А воӧмаӧсь буретш. Абу медбӧрын ни медводзын. Буретш сійӧ кадас, кор школаса директор Борис Павлович да комсомольскӧй секретарь Игорь Любушкин петісны налы воча кильчӧ вылӧ. Гашкӧ, кӧсйисны медбӧръяысь сёрнитыштны торжественнӧй рыт восьтытӧдз, а, гашкӧ, петісны найӧс, сёрмӧдчӧмаясӧс, паныдавны. Буретш кӧ та ради и эм-а, нывъясӧс аддзӧм бӧрын тай кыкнанныс ӧтвылысь горӧдісны-а:

— Нывъя-ас!

Найӧ гӧлӧсын кыліс и мича нывъясӧн нимкодясьӧм, и сёрмысьяс вылӧ дӧзмыштӧм.

Тайӧ здукас Светлана и кыйис Игорлысь видзӧдлассӧ, сійӧ висьталіс унатор.

А бӧрынджык Игорь нуӧдіс Светланаӧс танцуйтны. И сэтшӧм кывъяс шуаліс. Золушкаысь пӧ артмӧма еджыд юсь кодь принцесса... Да сідз водзӧ. Ачыс весиг бледӧдыштӧма да помся видзӧдіс Светланалы чужӧмас.

«Йӧймӧма кӧ-а!» — сераліс сы вылын Светлана.

Но кор найӧ, нывкаяс да зонкаяс, учительястӧг и бать-мамтӧгыс веськалісны катер вылӧ да пондісны шлывгыны Эжва кузя, Света гӧгӧрвоис: оз шмонит Любушкиныс. Кор аддзисны петысь шондісӧ да ставӧн кутісны горзыны, сэки Игорь босьтіс Светаӧс киӧдыс, нуӧдіс катер нырас да висьталіс шондіыслы и Светалы, мый радейтӧ Светланаӧс и кутас радейтны пыр, кувтӧдзыс.

— Игорь, тэ мый? Тэ вина юин? — збыльысь повзис Светлана. Сылы Игорыс кажитчис дай, гашкӧ, кӧнкӧ пыді лов пытшкас важӧн нин радейтіс, но медым сійӧ чувствосӧ вӧля вылӧ лэдзны — эз лысьтлы. И друг Игорь ачыс вӧзйӧ радейтӧмсӧ! Тайӧ оз вермы лоны! Сійӧ радейтӧ менсьым выль причёскаӧс, выль платтьӧӧс, но оз менӧ.

— Он ӧмӧй тэ Ларисакӧд дружит? — казьтыштіс Света.

— Челядьдырся дружитӧм тайӧ вӧлі, — горӧдіс Игорь. — Челядьдыр помасис.

— Кыдзи нӧ ме верма тэныд эскыны, кор тэ этатшӧм чорыда менсьым киӧс тракъян? — шуис Светлана да пышйис пӧдругаяс дорас.

Катер вылысь чеччӧм бӧрын шондіӧн мыссьысь тыртӧм карса уличаясӧд мунігӧн, Светланаӧс гортас колльӧдігӧн, Игорь ёнджыкасӧ чӧв оліс, весиг быттьӧ жугыльмӧма вӧлі. А сэсся друг кватитіс нылӧс сывтырнас да окыштіс вом дорсӧ.

Светаӧс быттьӧ кучкис электрическӧй токӧн, и оз вермы сійӧ мынтӧдчыны зон дінсьыс. Здук-мӧд эз вермы сі вӧрзьӧдны, непӧштӧ тойыштны Игорӧс.

Медбӧрын мыні жӧ тайӧ зэлыд вынсьыс да шыбитӧм мач моз уськӧдчис котӧртны. Котӧртіс, кытчӧдз эз лок асланыс кильчӧ помӧ, кытчӧдз эз кай поскӧд мӧд судтаӧдз.

Тані кашкӧмӧн сувтіс, но, кылӧ, Игорыс вӧтчис сы бӧрся, и Светлана уськӧдчис поскӧдыс бӧр увлань. Сэні, сыкӧд паныдасьӧм бӧрын, найӧ ещӧ на окыштчисны. Ещӧ дай ещӧ...

Некыдз оз нин вермы унмовсьны и Светланалӧн мамыс. Сійӧ тшӧтш думайтіс Игорь Любушкин йылысь. Галина Сергеевна эз вермы не думайтны тайӧ зон йывсьыс, ӧд нылыс муртса на ӧні юӧртіс сыкӧд окасьӧм йылысь.

«Гашкӧ, том йӧзлӧн сідз прӧста артмис колльӧдчӧмыс? А збыль кӧ радейтӧм? Шуд-ӧ ваяс тайӧ радейтӧмыс нывкаыслы? Игорь — пельк ныр-вома, лӧсьыд тэчаса, пыр ӧккуратнӧй да мича паськӧма — ёна кажитчӧ нывъяслы. А содтӧд — кыввора, тӧлка да вывті аслыс эскысь. Сэсся, со, сійӧс жӧ и бӧрйисны школаын комсомольскӧй организацияса секретарӧн. Кӧть эськӧ и Галина Сергеевна вӧлі паныд талы. Мыйла паныд? Да сы вӧсна, мый Игорыс сідз нин зэв пыддиасьысь лоны кутіс. Ыкшалуныс кутіс содны. Мыйла нӧ эськӧ? — мӧвпаліс ӧні Галина Сергеевна. — Шуам, батьыс прокурор. Но ӧд сійӧ оз жӧ лёк вылӧ велӧд радейтана писӧ? Мамыс, гашкӧ, вывтіджык лелькуйтӧ ӧтка писӧ? Оз удит думыштны Игорыс мыйкӧ, а мамыс сылы дась нин ныр улас сюйны. Магнитофон — пӧжалуйста, транзистор, кинокамера. А школаын кӧ кодкӧдкӧ абу артмӧма, мамыс жӧ дзик пыр явитчас, пиыс пыдди юасяс да тӧдмалас, миритӧдас и соритас. «Ме, кыдз родительскӧй комитетса член...» — шуас дай».

Галина Сергеевнаӧс шензьӧдіс, мыйла быд восӧ колӧ бӧрйыны Игорлысь мамсӧ родительскӧй комитетас. Класснӧй руководительницаыс тай коркӧ шуліс: оз пӧ уджав да кадыс сылӧн унджык миянлы отсасьны.

«Кӧнкӧ ӧд, нывбабаыс, Игорыслӧн мамыс, сӧмын бур жӧ кӧсйӧ пиыслы. Быдӧн кӧсйӧ аслас челядьлы бур. Быдӧн... Сӧмын вот кысь артмылӧ лёкыс?» — ышлолалӧ унсӧ воштӧм Галина Сергеевна.

Ньӧжйӧникӧн кок чунь йылас петіс аслас жырйысь нылыс, Светлана, да, мамыс крӧвать дорӧ матыстчӧмӧн, вашнитіс:

— Мамӧ, тэ он узь? Оз узьсьы меным...

— Менам тай оз жӧ, — воча нюмъёвтіс мамыс.

— Мамук, позьӧ кӧ, вай ме водыштла...

— Вод, кӧсъян кӧ.

Мамыс павтыртіс вывсьыс эшкынсӧ да вешйыштіс стенланьыс. Света тюркнитіс вольпась вылӧ, меліа сывйыштіс мамсӧ.

— Мамук тэ менам! Тэ сэтшӧм муса... И мича. Мыйла тэ он пет верӧс сайӧ? Ӧд тэ том на...

— Света! Мый тэ сёрнитан? — сыркмуныштіс быдӧн мамыс да йӧткыштіс дінсьыс нывкасӧ.

— Мамӧ, тэ эн дӧзмы, но тэ жӧ ачыд велӧдін менӧ висьтавны ставсӧ, мый думайта. Вот ме и висьталі. Сэсся, ме тӧда! Фёдор Григорьевич... тэнӧ...

— Света!..

— Ме жӧ, мам, тӧда. Ме жӧ абу нин ичӧтик. А Фёдор Григорьевич дядьыс абу лёк. Чайта, тэныд лоӧ бур другӧн. И меным тшӧтш... Мамӧ, меным тшӧтш. Тайӧ ӧд зэв колантор, медым семья вӧлі. Медым тэ эн вӧв ӧтнад...

Галина Сергеевналӧн дзикӧдз топаліс лолыс, оз тӧд, мый шуны... Оз тӧд, мый вӧчны... Ӧні сійӧ быттьӧ эз вӧв Светалӧн мамӧн, а быттьӧ сылӧн нылӧн вӧлі, кодӧс друг суисны мыйкӧ ёна позьтӧмтор вӧчигӧн...

Сэсся медбӧрын Галина Сергеевна кузя ышловзис да кайтыштіс:

— Гашкӧ, и сідзи ныланӧй... Но ӧні сёр нин верӧс сайӧ мунӧм йылысь сёрнитны. Ме чайта, ӧні тэ йылысь сёрнитны колӧ. Тэ ӧд эн прӧста сёрнисӧ пан менам верӧс сайӧ петӧм йылысь? Тэ збыльысь кӧсъян мунны медицинскӧйӧ? Мунны гортысь?

— Да, мамӧ! — пӧся шуис Света. — Ме бӧръя кадас уна думайті... Игоркӧд сёрнитім и... Ме тэ моз жӧ радейта литература... но ещӧ ёнджыка меным окота лечитны йӧзӧс... Мед эськӧ эз висьны найӧ... Шуам, сійӧ жӧ Сандра тётя коддьӧмъясӧс... Мыйта лёксӧ найӧ вайӧны аслыныс и мукӧдлы!

— Сідзи и эм эськӧ да... — ышловзис Галина Сергеевна. — Сӧмын тай, ныланӧй, ок, ёна сьӧкыд лечитнытӧ...

— Менам ставсӧ нин артыштӧма, мамук!.. Сӧмын меным абу лӧсьыд, мый муна да ӧтнад колян, гажтӧмтчыны кутан. Мыйла миян абу йӧзыс моз — папаным абу? Эськӧ кутшӧм лӧсьыд вӧлі!

Светка кузякодь очсыштіс, сэсся, мамыс бердӧ матӧджык топӧдчӧм бӧрын, содтіс:

— Мама, тэ помнитан, кӧсйылін висьтавны папа йылысь, кор ме быдма. Ӧні ме ыджыд нин, аттестат нин эм, висьтав, пӧжалуйста, мама.

— Ог ӧні, мӧдысь коркӧ, — шуис мамыс. — Тэ, со, узьны кӧсъян. Узьышт, дитяӧй, узьышт. — Мамыс шебрӧдіс нывкасӧ бурджыка да сывйыштіс сійӧс эшкын вывтіыс, ичӧтикӧс моз шочиника лапӧдігтыр.

Личкис Светланаӧс унмыс. Унмовсис мамыс дорӧ крепыда топӧдчӧмӧн. Галина Сергеевна эз лысьт вӧрзьӧдчынысӧ, медым не садьмӧдны нывкасӧ. Сійӧ дыркодь на куйліс сыкӧд орччӧн да видзӧдіс нылыс вылӧ мелі синмӧн да шензис, кутшӧма мунӧ Светкаыс батьыслань. Кульӧм и ляскӧм Данилыс. «Данилушка, Данил, и тэд эськӧ нимкодь вӧлі этатшӧм нывка вылад видзӧдны. Быдті ме век жӧ эг омӧль мортӧс. Юасьӧ, со, тэ йылысь. А мый ме сылы висьтала? Пола заводитнысӧ, а коркӧ быть ковмас. Том йӧзыд ӧд оз прӧщайтны ай-мамыслысь ӧшыбкаяссӧ, найӧ стрӧг судьяяс, найӧ жальлунсӧ оз тӧдны, найӧ томӧсь. А стӧчджыка кӧ сёрнитны, абу нин и сэтшӧм лёк тэнад батьыд, Светик. Абу. Вӧлі бурыс и лёкыс сылӧн олӧмын, но бурыс унджык вӧлі, ёна унджык...»

Победа лун суис Данил Лобановӧс Саксонияын, ичӧтик Лаутер карын, госпитальын.

Вӧлі горзӧма гӧлӧс сибдытӧдз «Ура! Победа!», сойяс жуявтӧдз сывъявлӧма ёртъяссӧ да окалӧма куим-нёль пӧвстӧн, бӧрдӧма и сералӧма, казьтылӧма ловъя и усьӧмаяссӧ да, дерт жӧ, гортсаяссӧ и мусукъяссӧ.

— Но, ӧні регыд сэсся гортӧ мӧдам мунавны!

— Помасис проклятӧй, мунам! Вот кок йылӧ ӧдйӧджык сувтны!

— Митӧ ловъяӧсь колим да мунам. А кодъяс кыз му улынӧсь?..

— Ой, оз эскыссьы, мый гортӧ коркӧ вола!

Тайӧ лунӧдзыс татшӧм сёрнитӧ ӧдвакӧ кывлін салдатъясыдлысь, а победа йылысь юӧр бӧрын тайӧ и сёрни лоис палатаясын.

Гортӧ! Гортӧ!

И, со, Данил Лобанов, гвардияса сержант, туйын, поездын.

— Выходила на берег Катюша... — юраліс быд вагонсянь гортӧ мунысь салдатъяслӧн гора сьылӧм шы, юӧртіс кӧрт туй пӧлӧн нюжӧдчӧм саксонияса, польшаса муяслы, сэтчӧс йӧзлы ыджыд вермӧм йылысь.

Гортӧ! Гортӧ!

Кузь вӧлі туй помыс Лобановлӧн коми пармаса ичӧтик Типӧ грездсянь сійӧ госпитальӧдзыс, кысянь ӧні гвардияса сержант вӧчис бӧрӧ туйыслы заводитчӧмсӧ. Квайт во чӧж чукльӧдліс-мукльӧдліс сійӧ туйыс. Кадрӧвӧй служба. Война медводдза лунъяс, сэсся отступление. Кымын сикт да кар вӧлі эновтӧма вӧрӧгысь бӧрыньтчигӧн, кымын сикт да кар бӧр мездӧма, кымын «языкӧс» кыскӧма ас пельпом вылын. А ранитчыліс сӧмын кыкысь и кыкнаннысьсӧ кокниа. Первой ранаыс война медводдза вонас. Кыдз ачыс Данил шуліс: «Ранитіс фриц, медым ёнджыка скӧрмӧдны менӧ». А Данил кодь ён морттӧ скӧрмӧдлы! Мый сійӧ вӧчас! Парма ош моз нырас, лямӧдас ставсӧ! Эз весьшӧрӧ сы йылысь став полкыс тӧд, эз весьшӧрӧ морӧс тырыс наградаяс босьт.

А мӧдысьсӧ ранитчис Берлин дорын нин, быттьӧ кутшӧмкӧ лёк мути торкис сійӧс фашистскӧй столицаӧ пырӧмысь.

— Ок, ассьым кырымпасӧс пуктытӧм лои звер гуас! — кулакъяссӧ чорыда кабыртӧмӧн да пиньсӧ гутш курччӧмӧн шуліс Данил: — О-ок!

Таӧдз Данил пыр асьсӧ чайтліс удачливӧй, шуда мортӧн. Норасьны, збыль, зонмыдлы нинӧмысь вӧлі. Туша-рожаӧн ни кывворӧн енмыс абу ӧбӧдитӧма. Йӧз дорӧ сибалысь. И нывъяслы кажитчыліс. Мый ещӧ зонмыдлы колӧ? А мый война вылад быдторйыс жӧ дӧнзьыліс сылы, то тайӧ нин дзик мӧдтор — ставыслы войнаыд сьӧкыда кучкис. Дай, веськыда кӧ шуны, кокниа на войнаыд шедіс Даниллы. Эз, дерт, чачаӧн ворсӧм вӧв, но век жӧ... пленӧ эз шедлы, штрапнӧйӧ эз веськавлы, сюсь разведчик нимыс вӧлі.

Ыджыд аттьӧ батьыслы, мый сійӧ велӧдіс пиянсӧ повтӧг, шы сеттӧг ветлыны вӧрті, ув трачнитӧм серти тӧдмавны звер-пӧткалысь и мортлысь петан туй, лэбигас уськӧдны любӧй пӧткаӧс, веськавны урыдлы веськыда синмас. Ачыс тай, коньӧрӧй, кӧть и пӧрысь нин вӧлі, снайпералӧма, вӧрӧг пуля улӧ веськалӧма. Эз ло. И вокъясыс усьӧмаӧсь. Кыкнан вокыс, кутшӧм багатыръяс вӧліны, эз лоны. Нёль мужик пыдди ӧтнас Данил локтас гортас. Кыдзи кутас бурӧдны синвасьыс мамсӧ да моньяссӧ? Полӧмӧн поліс тайӧ здуксьыс салдат, — кор паныдасяс мам синкӧд. Бурджык дас пӧв фрицкӧд паныдасьны, шогӧн тырӧм нывбаба синъясӧ видзӧдӧм дорысь.

Ачыс Данил, ен сыкӧд, абу гӧтыра-семьяа, эз удитлы гӧтрасьнысӧ. 40-ӧд воын армияӧ действительнӧй служба вылӧ муніс да сысянь на и ветлӧдлӧ. Оз позь шуны, мый радейтана ныв эз вӧв сылӧн. Сандрушка ас кинас вышивайтӧм носовик козьналіс. Сылы и кӧсйысьліс Данько армиясяньыс письмӧяссӧ ыставны. Но артмис сідз, мый мӧд ныв — белоруссияса Лилия, Лилюша Груздь вежис Сандраӧс. А сэсся регыд гортсяньыс юӧртісны, мый ыджыдджык вокыс Даньколӧн гӧтрасис да вайис Сандрушкаӧс...

Быттьӧкӧ и бура ставыс артмис.

Зонка моз шырӧм сук еджыд юрсиа, збой да лэчыд гӧлӧса Лиля юрнуӧдіс Ивацевичи карса том йӧзлӧн ЮВС кружокӧн. Данил аддзысис сыкӧд стрельбище вылын, а сэсся и меткӧя лэдзӧм пуля моз сатшис сьӧлӧм шӧрас парма зонлы еджыд юрсиа нылыс. Кузь война чӧж шонтіс Данилӧс ныв йылысь казьтылӧм, надейтчис сыкӧд шудаа овмӧдчыны война помасьӧм бӧрас...

Брестӧ воӧм бӧрын юӧртісны налы, мый ковмас тан шойччыштны сутки кымын, виччысьны, кор сетасны выль эшелон. Данил падъявтӧг шуис аслыс: «Ивацевичиӧдз шутёвтла!» А кор тӧд вылас уськӧдіс вишня пуяс улысь да дзоридзьяс пӧвстысь неыджыд керкатор, эз нин вермы кутчысьны. Вишняяс улас пукаліг Данил унаысь висьтавліс коми парма йылысь, и Лиля збыльпырысь кӧсйысьліс, мый помалас Данилко армейскӧй служба, и мунасны найӧ сэтчӧ, коми пармаас. «Ур кутам кыйны ӧтлаын!» — содтыліс ныв, гажаа сералігтыр. Весиг ичӧт чойыс Лилялӧн, Галка-школьница, вӧлі радейтчӧма коми пармаӧ. Салдат гӧгӧр кань моз ниртчиг сійӧ тшӧтш вашкӧдӧмӧн шыасис:

— И менӧ тшӧтш босьт, Данилка. Ме тэнӧ ёна, ок ёна радейтны понда!

Галка. Кутшӧм раминик да мелі вӧлі сійӧ нывкаыс! Тешкодь, кык чой, а дзик разнӧйӧсь. И ныр-вомнаныс абу ӧткодьӧсь.

Лиля дженьыдик еджыд юрсиа, югыд вир-яя, тувсов асыв кодь кыпыд, гора. Галя мӧдарӧ — небыдик, вой. Мугов, мелі сьӧд синъяса, кузь сьӧд кӧсаа.

«Кӧнӧсь найӧ ӧні, кулӧмаӧсь али ловъяӧсь?» — думайтіс гвардияса сержант Ивацевичиӧдз билет босьтігӧн.

— А водзджык кӧ сетасны поездсӧ? — ӧлӧдӧмӧнкодь шыасис сы дорӧ землякыс, вяткаса дядьӧ, ефрейтор Перминов. — Гашкӧ, гортсяньыд бурджык письмӧ гижлыны? Кытысь найӧс ӧти здукнас корсян?

— Корся!.. Ловъяӧсь кӧ, аддза! — ыпъяліс Данил.

Вокзалдорса площадь вывті мунігӧн син улас уси сылы зыксьысь йӧз чукӧр. Сысянь ӧвтысь сісь чери дук да нывбабаяслӧн пинясьӧм серти позис гӧгӧрвоны, мый вузалӧны чери. Салдатлы чериыд оз ков и эз эськӧ, гашкӧ, и сувтовкерлы шум шыас, да мыйлакӧ жаль лоис чери вузалысь коньӧр нывкаыс ли мый ли.

— Стерво, тэ мый меным ӧшан?! Мукӧдыслы пластайтіс гырысьсӧ, а меным чунь пом кодьӧс! Сета кӧ чери бӧжнас! — став шумсӧ вевттис яр нывбабалӧн гӧлӧс. Чери вузалысь ныв пинялӧмсьыс падмӧма, эз тӧд, мый керны да шенасис сӧмын кияснас. Сылӧн мича сьӧд синъясыс вӧліны мудзӧсь и шӧйӧвошӧмаӧсь.

«Да горӧд тэ, вачкӧбты кулакнад ли мый ли! Сёясны ӧд!» — окота вӧлі сӧвет сетны шӧйӧвошӧм нывлы, но здук мысти и ачыс салдат падмӧмысла муртса изйӧ эз пӧр. «Галя жӧ тайӧ! Галя! Лилялӧн чойыс! Тшук сійӧ, со, и кӧсаяса!»

Сэтшӧм радлун шымыртіс Данилӧс! Ӧдйӧ падмӧмыд вошис, атакаӧ быттьӧ уськӧдчис йӧз пӧвстӧ. Медводз коліс мездыны Галкаӧс этайӧ ярмӧм нывбабасьыс.

— Мый шумитан, тётя!? — салдатскӧй ён гӧлӧснас шыасис сійӧ эргысь нывбаба дорӧ да вештыштіс сійӧс бокӧ. Сэсся ки пӧвнас водтӧдіс тыртӧм чери бӧчкасӧ бок вылас — он ӧмӧй пӧ аддзӧй, абу нин сэні нинӧм, и тшӧктіс вузасьысь нывлы босьтны сьӧрсьыс кассасӧ да вӧтчыны сы бӧрся. Ачыс кватитіс киняулас вескисӧ да кыскыштіс ас бӧрсьыс нылӧс, лок пӧ, вӧтчы.

Йӧз чукӧр лӧнис, наӧдз вӧлись воис, мый весьшӧрӧ шумитӧны, бӧчкаыс тыртӧм и выльысь оз вайны, со, салдатыс и вескисӧ нин нуӧ.

— Пыдӧсас жӧ коли на кымынкӧ чери! Коли жӧ... — повзьӧмпырысь шуаліс вузасьысь да эз тӧд, то ли вӧтчыны салдат бӧрся, то ли бӧчка пыдӧсас кольӧм чери дорас уськӧдчыны.

— Да чӧрту, мед колис! — кватитіс сійӧс шошаӧдыс Данил да пондіс кыскыны мырдӧн. — Галя! Галю! Да тэ менӧ эн тӧд? Ме жӧ тайӧ — Данилко! Парма зонтӧ ӧмӧй он нин помнит? Чудачка, ме жӧ...

Ныв тракнитчис салдат кабырысь, кыкнан кинас тільыштіс синъяссӧ, сэсся нюмдіс сэтшӧм ясыд нюмӧн, кага быттьӧ, и вӧлись бӧрддзис.

— Ме тӧді... Тӧді, мый тэ локтан! Тӧді...

Салдатлы ковмис сійӧс сувтӧмӧн бурӧдны.

— Ок, эсытшӧм невеста лоӧмыд, а бӧрдан! — шуис Данил да меліа лапӧдыштіс сійӧс мышкуӧдыс. — Вай инды, кытчӧ вескитӧ нуны, да лючки сёрнитыштам.

— Кытчӧ нуны! Со, этатчӧ, столӧвӧяс, и пыртам Лиля дорӧ. И сьӧмсӧ сдайта... Сылӧн сісь чериӧн и быдӧн! Ачымӧс чуть ульӧн эз сёйны...

— Тэ мый шуин?! Тэ Лиля дорӧ шуин?! Кӧні сійӧ? Тані?! — тайӧс юалігӧн Данил доймытӧдзыс чабыртліс нывлысь кисӧ.

— Тані, тані, — шуис Галя, ассьыс доймӧм кисӧ пӧлялігтыр. — Этайӧ вокзал столӧвӧяс и уджалӧ.

Ныв нюмкерис да ещӧ, тыдалӧ, мыйкӧ кӧсйис висьтавны, но Данил лёкысь горӧдіс сы вылӧ, мый нӧ пӧ, тані кӧ, сулалам инӧ?! Нуӧд ӧдйӧджык!

Салдатлӧн тэрмасьӧмыс вуджис и Галялы. Сійӧ мынтӧдчис Данил кабырысь и первойӧн тюркнитіс-пырис столӧвӧй зав кабинетӧ, лов пӧдтӧмсьыс тешкодя горзігтыр:

— Лиля! Лиля! Коді татчӧ локтӧ! Коді локтӧ!

Но кабинет вӧлі тыртӧм, и Галя уськӧдчис йӧз сёрни шы улас кухняӧ. Данил эновтіс кабинетас вескисӧ — и тшӧтш Галя бӧрся. Кухняын вит-ӧ-квайт нывбаба еджыд юсьяс моз сулалісны плитаяс дорын. Сэн вӧлі и Лиля. Пырысь-пыр жӧ Данил аддзис сійӧс, сюрс нывбаба пӧвстысь эськӧ казяліс. Кутшӧмкӧ томиник ныв-пӧварихакӧд сійӧ сулаліс плита дорын и, паськыд кӧрт лист вылысь вилкиӧн макарон гудралігтыр, мыйкӧ гажаа шмонитіс. «Век важкодь», — думыштіс Данил и кӧсйис горӧн чолӧмасьны, но Лиля сійӧс аддзӧма жӧ нин кухня порог вылысь. Здук кежлӧ синъясыс налӧн сатшлісны ӧта-мӧдныс вылӧ, здук кежлӧ сӧмын, Данил эз удит немӧй сёрниын висьтавны ставсӧ, мый кӧсйис, сы вӧсна, мый Лиляыс ӧдйӧ зэв вештіс синъяссӧ, быттьӧ эз кӧсйы примитны салдатлысь пӧся меліалан видзӧдлассӧ. Лиля — нылыс некор эз вӧв шӧйӧвошысь, и ӧні дзик пыр вежӧртіс, мый керны, ӧд сійӧ эз кӧсйы дойдны салдатӧс и рад вӧлі сійӧс аддзыны. Ойӧстіс, шлап кучкысис сиктса нывбабаяс моз и, кияссӧ чургӧдӧмӧн, мӧдіс гӧсьтыслы воча:

— Данилко! Парма зон! Ловъя? Видзӧдтӧ, кутшӧм мужик лоӧма! Гвардияса сержант...

Лиля первойсӧ поліс быттьӧ сы дорӧ инмӧдчыныс, видзӧдіс сӧмын меліа, нюмъялан синъясӧн, сэсся малыштіс наградаясӧн зяльвидзысь морӧссӧ и вӧлись уськӧдчис сьыліас да пондіс окавны бандзибъяссӧ, щӧкасӧ, кытікӧ пель боксӧ.

— Важ радейтӧм ради пӧттӧдз окалі, — шуис сэсся салдат дорысь эновтчӧм бӧрын да халатсӧ лӧсьӧдігмоз содтіс: — Извинит тэ менӧ, Данилушка, не сідз кӧ артмис. Ме ӧд, со... — Лиля индіс аслас ыджыдкодь кынӧм вылӧ да серӧктіс: — Пи новлӧдла. Верӧс сайын ме мӧд во нин...

Даниллӧн пемдіс син водзас, муртса эз пӧр сійӧ, оз тӧд, мый вӧчны... Ымӧстіс сьӧкыда... Кулакъясыс сьӧктісны... Вачкыны эськӧ бан бокас... Да сэтшӧм ӧмӧй Данил, фронтовик, медым ассьыс слаблунсӧ вӧля вылӧ петкӧдны? Ӧдзӧс кӧсякас сӧмын кабыртчис ёнджыка, мырдысьӧн нюммуніс, еджыд пиньясыс сяркмунісны, шуис:

— Пиӧс кӧ виччысян — бур... Салдатыд ӧні уна ковмас...

Сэсся бӧр петіс Данил столӧвӧйысь, лючкисӧ оз и помнит, кыдзи петіс. Ставыс сылы кажитчис пазалӧмаӧн, став олӧмыс... Кодарӧкӧ тай восьлаліс-а...

Но регыд кодкӧ меліа кутыштіс сійӧс сойӧдыс, видзӧдӧ — Галина. Сьӧд синъясыс сэтшӧм меліӧсь да бурӧсь, тшӧтш быттьӧ и радейтысьӧсь. И салдатлӧн выльысь вӧрзис сьӧлӧмыс.

«А, гашкӧ, ме тайӧ нывкасьыс тшӧтш гажтӧмтчи кузь война чӧжыс?»

Коми муӧ Данил бӧрсӧ воис сьӧд синма Галинакӧд ӧтлаын.

Кульӧ-лэбӧ «Брест – Москва» салдатскӧй эшелон.

Данил Лобанов гычасьӧ вагонын. Ён сьыланкыв поткӧдӧ сынӧдсӧ Белоруссия да Смоленщина весьтын. Но сійӧ юралысь шыас пӧшти оз кыв вына, ёсь гӧлӧсыс парма зонлӧн. Ышмылас, горӧдлас:

— Эх, встречай, да крепче обнимай!.. — но думыштчас мыйкӧ, ланьтас. Тӧнлун на вӧльнӧй казак — талун гӧтыра мужик. Со, топӧдчӧма сы дорӧ, меліа вашкӧдӧ мыйкӧ том гӧтырыс: — Данилушка...

— Данилушка, а помнитан, коркӧ тэ менӧ кӧмӧдін? Ме некыдз эг вермы гамашиасьны, а тэ... Помнитан?

Галялӧн пӧсь синъясыс шудысла вазьыштӧмны. И оз аддзыны найӧ нинӧм гӧгӧрпӧв — ни Данилушкоыслысь зумышвидзӧмсӧ, ни фронтовикъяслысь, вагонын накӧд ӧтлаын мунысьяслысь, уна лыда видзӧдласъяссӧ. Быттьӧкӧ дзик ӧтнаныс найӧ, тайӧ парма зонмыс да Галялӧн ыджыд-ыджыд радейтӧмыс.

— А помнитан, Данилушка, кыдзи коркӧ вишнятӧ ӧшинь улысь вотім? Тэ вевт вылӧ кайин и сысянь миянлы розъяссӧ шыблалін... Абу сэсся миян вишня пуным, ни ичӧтик керканым. И бать-мам абуӧсь. А ме босьті дай ловйӧн коли. Лиля сэсся партизанскӧй отрядас нуӧдіс. Ме сэні раненнӧйясӧс дӧзьӧриті, песласи. А мыйтаӧн кулісны сэні... А тэ локтін. Ме тэнӧ пыр гаралі, пыр. И кевми, мед локтан... Тӧдан, тэ кӧ менӧ эн корав, ме ачым эськӧ вӧзйыси... Он эскы?

Данил жалитӧмпырысь кутлӧ том гӧтырыслысь ичӧтик, чорзьӧм, сарӧгӧсь кияссӧ, малалӧ найӧс.

«Йӧй коньӧрушко, а киясыд быд удж, тыдалӧ, аддзылӧмаӧсь, со, кутшӧм чорыдӧсь. Сісь черитӧ вузалігӧн, дерт, оз нежитчыны».

— Уна удж тэныд вичмӧма, Галю... — сьӧлӧм сетӧ Данил.

— Ме восстановительнӧй уджъяс вылын карас уджалі... Лилялы отсаси и... Сьӧм кӧсйи унджык нажӧвитны. Сы вӧсна, мый арнас кӧсйи мунны Минскӧ учительницаӧ велӧдчыны. Мем зэв окота учительницаӧн лоны.

«Учительницаӧн, — гӧтырыслысь кияссӧ малалігтыр, думайтіс Данил, — учительницаӧн. Збыльмылас-ӧ тэнад кӧсйӧмыд? Мый миянӧс виччысьӧ сэні, коми сиктас? Кӧзяинтӧм овмӧс, ӧтка мам. Окма жӧ нин! Коді менӧ кывйӧд кыскис вӧзйыны талы сэтшӧмторсӧ! Вӧрсаыс али вакуль?! Эз некод! Ачым ме сэтшӧм! Нывбабаяс водзас медым не уськӧдны донӧс, а, гашкӧ, Лилялы водзӧс мынтӧм ради? Код тӧдас. Артмиссӧ, ок, эз дельнӧйтор! Ок, эз! Эгӧ вӧлӧй ни жӧникӧн, ни невестаӧн, нинӧм ӧта-мӧд йылысь огӧ тӧдӧй, а на тэныд — гозъя!..»

Дас луна-воя чӧж салдат том гӧтырыскӧд писькӧдчисны гортас. Вежон поездӧн, а сэсся кыті машинаӧн да кыті подӧн. Бур ещӧ — ичмоньыслӧн приданнӧйыс эз личкы пельпомнысӧ. Салдатскӧй нопйӧ тӧрис и кӧм-паськӧмыс невесталӧн, и гортсаяслы козиныс. Оз тай ярманга вылысь лок Данил — война вывсянь. Эз купеч семьяысь нывсӧ босьт ни.

Дасӧд сутки тыригас, сёр пажын кад гӧгӧр, найӧ вӧліны Даниллӧн чужан сиктас.

Сулаліс вый войталан лун, сиктын буретш турун пуктӧм заводитчӧма, да некод, зонпосниысь кындзи, налы эз и паныдасьлы грезд уличӧд мунігӧн.

Гортас ӧтнас Сандрушка вӧлі, моньыс. Сійӧ буретш лэдзасис ӧшинь улас. Мӧд во нин колхозлы йӧв кыскалӧ Сандрушка. Талун, со, йӧв нуӧм бӧрас вый заводӧ кыкысь ещӧ обратла ветліс да сёр пажын кадӧдз манитчис.

Бур здук Сандрушка пиверыслы сьыліас ӧшйӧмӧн омляліс-бӧрдіс, норасис дӧваӧн кольӧм йылысь, Даниллӧн муса вок усьӧм йылысь. Сэсся лӧнис жӧ да синвасӧ кикарнас чышкалігтыр наянмӧм синмӧн видзӧдліс тӧдтӧм ныв вылӧ:

— А этайӧ нӧ эськӧ коді?

— Гӧтыр тайӧ менам, гӧтыр! Тӧдмасьӧй, кык монь. Галинаӧн шуӧны, — Данил шыбитіс нопсӧ мыш вывсьыс кильчӧ помас, кутчысис кильчӧ сюръяӧ да гораа шыасис сы дорӧ: — Вои! Гортӧ вои!

Син дорас пыдзыртчис синва, но тайӧс нывбабаяс эз аддзывны. Найӧ асьныс, кык ичмонь, ас кежаныс син на син нуӧдісны сёрни.

Гӧтырнад шуис, да Сандрушка эз аддзы кывсӧ, мый вочавидзны, вежыньтліс сӧмын вомсӧ, тайӧн кӧсйис петкӧдлыны тӧдтӧм ныв дорӧ ассьыс мустӧмтӧмсӧ да брезгуйтӧмсӧ: сьӧд кос ракапи кодь пӧ тайӧ да, эн жӧ татшӧмсӧ гӧтыр вылӧ вай.

Галина небыдика нюмдыштӧмӧн копыртыштліс юрсӧ да шуис: «Здравствуйте».

— Здравствуёшь! — вочавидзис Сандрушка да веськӧдчис вӧлыс дорӧ, коді, дом поводас крукасьлігтыр, ветліс ӧшинь ув ласта вывтіыс, йирышталіс гежӧдиника чурвидзысь турун сіяс.

— Ме мамыд дорӧ гӧнитла! — горӧдіс Даниллы да звирк пуксис вӧв вылас, верзьӧмӧн рӧдтіс сикт уличалань.

— Тайӧ коді? — юаліс Галина верӧсыслысь.

— Ме жӧ висьтавлі тэныд, монь миян, Сандрушка, воклӧн гӧтырыс. Олӧ мамӧкӧд.

Галина довкнитіс юрнас: гӧгӧрвоана пӧ. Галина сідз жӧ гӧгӧрвоис, мый тайӧ моньыскӧд найӧ ӧти кывйӧ оз кутны воны. Но та йылысь Галина, дерт, верӧсыслы нинӧм эз висьтав, шуис сӧмын:

— А ыкша моньыд!

— Да, кутшӧм сэн ыкша, — ӧвтыштіс Данил ки пӧвнас. — Йӧй катша.

Сэтшӧм нин Типӧ грездын модаыс: воӧма кӧ кодкӧ фронтовикыд, ставныс мунӧны сійӧс видзӧдлыны. Понъяс весиг ӧшинь улас чукӧртчасны, челядь йылысь и гаравны нинӧмла, нинӧм оз кольлы натӧг.

Рытнас грезд пасьта сӧмын и вӧлі сёрни:

— Сандыр Петырлӧн пӧ ӧд ичӧт пиыс воӧма, Данькоыс.

— Воӧма пӧ, воӧма! Дай фрауӧс вайӧма сьӧрсьыс!

— Чӧлӧ! Сэтчаньысь бабаӧс он жӧ вай?! Этша ли мый асланым миян нылыс?

— Этша ли абу — а вайӧма. Сэтчаньсаыс, гашкӧ, чӧскыдджык да...

Тадзи, сёрнитігтыр, дивуйтчиг да завидьтіг, Сандыр Петыр керкалань пондісны люзьгыны нывбабаяс. Ветлам пӧ видзӧдлам вояка-зонмӧс да сылысь том гӧтырсӧ. Мужичӧйяс-пӧльяс да водзджык нин волӧм ранитчӧм фронтовикъяс — тарыт эз жӧ, дерт, гортас пукавны.

Сандыр Петырлӧн керка-короминаыс, шондібан, туйӧ мортыдлы видзӧдлынысӧ. Войнаӧдзыс муртса на ая-пиаяс дзик выльӧс лэптылісны. Абу удитӧма кильчӧ пос вежыньтчыны ни вевт вӧрзьыны. Дай овмӧсыс, ас кежас кӧть кӧзяйкаыс, Марпа, том ичмоньыскӧд кольліс, эз пусь-пасьмун, тыр олӧмӧн олӧ, мӧскӧн и порсьӧн. Сандыр Петырикаыдлы, майбырӧ, эм мыйӧн дона писӧ встретитны. Сёян-юанысь пызаныс чегӧ, и аскурыд ставныслы тырмас.

Керка пытшкын шум да табак тшын. Дона гӧсьтыс, Данил, морӧсас медальяснас зильӧдчигтыр, ӧтарӧ чеччыліс пызан сайысь выль локтысьясӧс паныдавны. Неуна гажмыштӧм, сійӧ быдӧнӧс сывйыштліс да окаліс и быть мыччыліс самӧкур румка. За встречусӧ пӧ вай точкысьӧмӧн юыштам! Сэсся вӧлись сёрни-басни, юасьӧм да висьтасьӧм пансьыліс. Ёнджыкасӧ, дерт, нывбабаяс асланыс верӧсъяс йылысь да пиян йывсьыс юасьлісны-висьтасьлісны. Кывлін-аддзылін пӧ, гашкӧ, кыськӧ миянлысь тшӧтш да.

Мамыс Даниллӧн, Марпа, ыджыд тушаа, гырысь лысера нывбаба, радысла и сир курыдысла ӧтторъя чышкышталіс вазьӧм синъяссӧ водздӧранас да тшӧтш сюйсьыліс сёрниӧ:

— Со ӧд, бобӧяс, со ӧд... Локтіс, югыдлун, муса пиӧй менам! Нёль мужикӧс колльӧді да ӧти локтіс! И ичмоньӧс вайӧма...

Сылӧн сёрниысь эз позь гӧгӧрвоны, рад али дзугыльмӧма роч, бокӧвӧй монь вайӧмсьыс. Марпа — нывбабаыд абу путі-паті, лючки-бура тӧдмавтӧг и суседсӧ эз некодӧс сукляв-пожъяв, а моньтӧ оз жӧ кут первой здуксяньыс. Олыштам пӧ, да кадыс петкӧдлас. Ӧні пӧ нинӧм сы йылысь, радлыны пӧ ӧні колӧ: пиӧй локтіс. Мужик лов гортас лоӧ, оз овмӧсыс лябмы ни кӧленаыс ор. А бабаыд бур мужик дорад — быдӧн бур. Шуласны тай, медтыкӧ пӧ бур вевтыс вӧлі. Мед сӧмын пиыс овмӧсас бур кӧзяинӧн лоас да бур семья кутысьӧн. Нылыс тай, быттьӧкӧ, абу чики-чоки, лабутнӧй кажитчӧ-а. Сӧмын вот крессянскӧй уджсӧ тӧдӧ, оз? Абу нин эськӧ сэтшӧм сера крессянскӧй уджыд да, сӧмын эн дышӧдчы. Том, велалас, окотаыс кӧ лоӧ. Дерт, бурджык вӧлі, ас нылӧс кӧ вайис, да ӧд рӧксьыд, шуласны, он пышйы. Шулӧма кӧ рочысь вайны. Вӧрас тай мыйта чукля пуыс, да карнан вылад сӧмын ӧтиӧс бӧръян, медся кажитчанасӧ. И пиыс аслыс пӧвсӧ медкажитчанасӧ жӧ, кӧнкӧ, бӧрйис. Абу дас сизим арӧса йӧй зон, кызь вит тырӧма, ас вежӧрӧ воӧма.

Тайӧ рытнас эз ӧтнас энькаыс выль ичмоньсӧ донъяв тадзисӧ. Грездысь быд баба пырӧ на порог вомӧныс, а синнас корсьӧ нин фрауӧс, выль ичмоньӧс. Кутшӧмӧс кӧть пӧ эстчаньысь вайӧма? Дерт нин, статя и садя, пӧдикӧ, мӧд пӧлӧстӧ и вайныс нинӧмла. Быть нин первой делӧ син пырыс нуӧдас ичмоньӧс, сэсся вӧлись шы сетас, юӧртас аслас воӧм йылысь, чолӧмасяс да видзаасяс. Выль ичмоньыдкӧд киасиг некод, дерт, восьсӧн кулитӧм ни завидьтӧм оз петкӧдлы, но унджыкыс ас кежас шуас: нинӧм пӧ сэтшӧмыс абу, кӧть и эстчаньсянь вайӧма, миян нывъяс пӧ шаньджыкӧсь дай мичаджыкӧсь. А талӧн пӧ морӧсыс абу, кос пӧв кодь, и нырыс неуна кузьджык, и синъясыс паськыдджыкӧсь, а главнӧйыс — оз куж весиг на моз сёрнитны.

Гашкӧ, абуджык дзик сідз, да ӧд завидьтігад пырджык омӧльтны морттӧ тэрмасян. А мый завидьтісны ичмоньлы, тайӧ збыль. Сьӧдіник пӧ, омӧлик, а этатшӧм зонмӧс крукыштны сяммӧма. Шудыс пӧ лов тырыс талӧн. Ми пӧ эськӧ сыысь абу лёкӧсь, да ковмас, колӧкӧ, нэмӧс ӧткӧн коллявны, мелуйтӧм ни радейтӧм аддзывтӧг. Окма, окма, ӧти зон, со, локтіс дзонь киа-кока дай сійӧ бокӧвӧй гӧтырӧс вайис. Мукӧдыс, гашкӧ, тадз жӧ сьӧрсьыныс фрауясӧс ваясны, ловйӧн кӧ воласны.

Сандра, ыджыдджык моньыс, пызан вылӧ сёян-юан ваялігтыр, дзенйӧдліс синъяснас то раминика пукалысь Галя вылӧ, то военнӧй гимнастёркаа, гажаа варовитысь, ён, статя Данил вылӧ и думайтіс: эг кӧ пӧ эськӧ йӧймыв да вокыс сайӧ мунлы, гашкӧ пӧ, ме и лои этайӧ молодечыскӧд орччӧн пукалысьыс, а ӧні пӧ, со, коді сыкӧд орччӧн кургӧ. И сэтшӧм забеднӧ лои сылы аслас судьбаыс вылӧ, эз и тӧдлы, кыдзи мича чужӧмыс вежыньтчис и визув синъяссьыс бырснитіс синва, бӧрддзис рик-рикӧн. Но дзик пыр кватитчис — бӧрдігас ӧд мисьтӧм зэв чужӧмыс, и медым Данил сійӧс эз аддзыв мисьтӧм чужӧманас, тювкнитіс вежӧс саяс да пондіс сэн ымзыны.

Энька мамыс казяліс Сандралысь тювкнитӧмсӧ, вӧтчис сы бӧрся, пондіс такӧдны. Эн пӧ бӧрд, гулюӧй, дӧваӧн колин том кадӧн, да мый керан, тэ пӧ абу ӧтнад татшӧмыс — сёӧн. Мукӧдыс пӧ куим-нёль челядьӧн колисны, да бӧрдӧмнад найӧс он быдты, а тэ пӧ ӧтнад, вӧльнӧй чикыш. Гашкӧ пӧ, коркӧ и выль чассьӧ аддзан.

— Ой, мамӧ, ой, мамӧ, — ымзіс Сандрушка, — мыйла нӧ менам шудтӧм чужсьылӧма?!

«Фрау», Даниллӧн том гӧтырыс, эз и думыштлы, мый сылы завидьтӧны гусьӧник. Мӧдарӧ, чайтіс, мый сійӧс жалитӧны, сы вӧсна пукаліс кӧть орччӧн верӧсыскӧд и йӧзыскӧд пызан сайын, вӧлі вошӧм ыж кодь, дзик ӧтнас. Дзӧръяліс синъяснас тӧдтӧм йӧз вылӧ и небыдика нюмъяліс. Мый сэсся сылы керны, кор нинӧм оз гӧгӧрво найӧ сёрниысь, дай ёнасӧ сыкӧд некод эз и сёрнит. Данилушкаыс, со, рытывбыд на йӧзыскӧд варовитӧ, сы вылӧ оз и видзӧдлы. Тӧд вылас уськӧдлас сӧмын сэк, кор кодкӧ выль морт локтас да юалас, тӧдтӧм ныв вылӧ индігтыр: тайӧ пӧ, гашкӧ, и гӧтырыд да, шуӧны тай, ичмоньӧс пӧ вайӧмыд?

— Тайӧ, тайӧ! Тӧдмасьӧй! — горӧдас Данил и чуткыштас бокас гӧтырыслы, тӧдмась пӧ, Галю, вочакиась, со, мортыскӧд. И Галя чургӧдӧ кисӧ. Кутшӧмкӧ тьӧтӧ кватитас сылысь векни кисӧ ас кабырас и дыр летӧ мыйкӧ гораа да гажаа шуалігтыр. Галя мортыслӧн чужӧм ворсӧм сертиыс ылӧсас сӧмын и гӧгӧрвоӧ, мый сиӧны сылы выль местаын бура овны-вывны. И вочакыв пыдди пӧшти вашкӧдӧ: «пассибӧ, пассибӧ», гогйӧдлыштӧ юрнас да нюмъялӧ, нюмъялӧ.

Та бӧрын сы йылысь бара вунӧдлісны. И бара выль ичмонь дзӧръялӧ гӧгӧрпӧв и небыдика нюмъялӧ, сідз прӧста, медым йӧзыс эз чайтны, мый сійӧ дзик ӧтнас.

Но тайӧ Галяӧс эз дӧзмӧд, тӧдіс — тадз колӧ. Мед Данилушкаыс аддзысяс тӧдсаясыскӧд. А сыкӧд удитасны на, налӧн водзын быдса нэм, быдса нэм ӧта-мӧдыскӧд лоӧны.

Война чӧжыс Марпа оз помнит, медым татшӧм вый войталан лунӧ эз пет колхоз удж вылад. Тӧвнас, шуам, коркӧ да коркӧ кольччывлывліс то песласьыштны, то ещӧ мыйкӧ, а кыдз тулыс локтас, гӧр юр дорӧ кутчысяс да сэсся лым усьтӧдзыс шойччан лунтӧ оз нин аддзыв. Страдна дырйи ытшкӧ да зорӧд чӧвтӧ, нянь идраліг — вундӧ, сёрӧм тэчӧ. Пыр мужичӧй удж нырис.

И талун чӧвтны ыстісны. Да эз кӧсйысь. Некытчӧ пӧ ог пет. Петыр лун пӧ талун — нимлун Петыр покониклӧн дай пи локтіс, эз на удит аддзысьны рӧдвужкӧд. Ужын кӧсъя дасьтыны. Аслыс дивӧ Марпалы, мый, со, вот босьтіс дай кольччис гортас. «А мед, абу грек ӧти лунтӧ кольны», — ассьыс сӧвесьтсӧ такӧданмоз думайтіс нывбаба.

Пиыс дай моньыс — кыкӧн сы пыдди петісны. Данькоыс и чӧвтас зорӧдтӧ. Выныс эм, а сям вылас да лад вылас напарникыс Епим дядь лоӧ — велӧдас. Кодкӧлун тай лун-мӧд ноксис да быттьӧ абу тӧлктӧм-а, майӧг сатшкыны кӧть пыкӧд сюйны сюся кутчысьӧ. Первойсӧ эськӧ вила босьтӧм бӧрас шмонитыштіс жӧ, автомат пӧ кутны велалӧмаджык. Епим дядь сэтчӧ сійӧс и крукыштіс, нёль во пӧ автоматнад вӧдитчин, тырмас сэсся, ӧні пӧ куран-косаӧн да вилаӧн вӧдитчыштны колӧ.

— Колӧ, колӧ, Епим дядь, — шуис Данькоыс да киас сьӧвзьӧмӧн босьтіс зэв ыджыд турун пласт, лэптіс зорӧд вылас. Немечӧс кӧ пӧ дубаситны велалім, велалам и зорӧд тэчны! И кутіс пластайтны! Епим дядь да ачыс Марпа сӧмын видзӧдісны да нюмдышталісны.

— Сідз сійӧс, едритвӧйӧс, сідз! Да шӧрас пукты тшӧтш, потас зорӧдыд! — нимкодясис да велӧдіс выль тэчысьӧс пӧрысь морт.

Тайӧс казьтыштӧм бӧрын Марпалы кокниджык лои быттьӧкӧ сьӧлӧм вылас, и збыль пӧ, мый ме ёна маитча, метӧг ӧти лунӧ справитчасны.

Пусис-пӧжасис, керка пытшсӧ идралыштіс и мӧдӧдчыліс нин ывлаӧ, картупель градъяс вывсьыс кӧть пӧ йӧнсӧ весалышта, да друг гӧстя пырис. Порог вомӧн вуджиг и заводитіс варовитны:

— Со ӧд, со, выль ичмоньнад кильчӧ помӧдзыс ставсӧ вильыд-вольк мыськӧма да чышкалӧма. Гортад пӧ талун, да пыри... Видза олан!

— Лок, лок, — шыасис сылы Марпа, — пыр, пуксьы, шойччы!

— А могӧн локті, быть пуксьы, абу тай эськӧ ёна пукалан кад, да могыд кӧ суас... — нывбаба лӧсьыдика лэптыштіс сарапан бӧждорсӧ, медым оз чукрась, да пуксис лабичас.

— Пи вӧд, Марпидушкаанӧй, гӧтрасьны кӧсйӧ, — пыр и пондіс висьтавны могсӧ гӧстяыд. — Пыри тэ дорӧ нарошнӧ. Сёрнитышта, мися. Сандратӧ, дӧва ичмоньтӧ, коравны пиӧй ыстӧ. Кажитчӧ пӧ сійӧ. Мый тэ, Марпа, шуан? Миян кӧть кок пӧла локтіс, а зонмыс абу шыбитана, ачыд тӧдан, куспромын, со, во лоӧ, сапӧг вуранінад уджалӧ, ки помсьыс артмӧ быдтор. Ме эськӧ шулі жӧ, гашкӧ, мися, мунлытӧм нывсӧ жӧ босьтан, а сійӧ — Сандра пӧ колӧ. А тэ, Марпид, мый шуан? Тіянлы ӧд сійӧ, пиыд эз лок да, бокӧвӧй кодь жӧ лоӧ, сэсся бара жӧ — кызь кык арсянь ӧткӧн овны...

Марпа кывзіс гӧстяыслысь могсӧ, дыр нинӧм эз шыав. Сэсся вайис пызан вылас пирӧг да шаньгаяс, вӧлись кыв сетіс:

— Пӧжасьышті талун Петыр лун ради, видлы пӧсь няньсӧ, казьтышт менсьым Петырӧс. А Сандра кузяыд ме, бобӧй, нинӧм ог вермы тэд шуны — да ни прӧтив. Аскӧдыс, сӧмын аскӧдыс та кузя позьӧ сёрнитны.

— Аскӧдыс, дерт, ковмас, да, гашкӧ, мися мам пыдди кыв шуин да, — бара шыасис гӧстяыс. — Сылӧн ӧд сэсся, тэысь кындзи, некод и абу. Господи тай, кутшӧм олӧмӧн олісны войнаӧдзыд, да ӧні керкаыс тувъялӧм ӧшиньяса сулалӧ!

— Война, мый керан, — ышловзис Марпа. — Эз тай быд керкаӧ кӧзяиныд во, и кӧзяйкаыс уналӧн сьӧкыд уджысла да шогысла кувсис. Сваттяыд сійӧ миян вӧрын кынмалӧмысь и висьмис да кувсис. Сватыс кӧ, шуам, локтіс, гашкӧ, и выль семья лӧсьӧдіс. А эз жӧ лок да. Сандрушка менам пи пыдди, сы кодь жӧ дона да муса. Олас кӧ ми ордын, мед олӧ, а мунны кӧ кӧсъяс — ог жӧ кутны вермы. Ачыс сійӧ кӧзяин, мед сійӧ и решитӧ.

Тайӧн и муніс гӧсьтяыс.

Аски рытнас чесьт-чесьтью жӧник и корасьысьяс воӧмны. Сандра гораа чукӧстіс мамсӧ мӧд керкасьыс, пырав пӧ, мамӧ. Мыйӧн Марпа пырис, сы дінӧ моньыс пыр жӧ сьыліас уськӧдчис, сывъяліс да заводитіс оллявны-бӧрдны. Сандралӧн гӧлӧсыс лэчыд да чунӧк, самӧй сьӧлӧм шӧрад бытшкӧ. Шуӧны тай вӧлі, мамсӧ гуалігӧн пӧ став сиктсӧ бӧрдӧдӧма.

А ӧні кывзасны корасьысьясыд невесталысь оллялӧмсӧ дай бӧр мунасны «да» ни «ог» вочакывтӧг.

— Мый нӧ вочавидзин корасьысьясыдлы? — пырысь-пыр и кывлӧмаӧсь да воисны кильчӧ помас Сандралӧн пӧдругаясыс.

— Ог, ог тіянлысь жӧник путӧ мырддьы, верманныд не шогсьыны, — ярскӧба вочавидзис Сандрушка, а сэсся дзирыда ворсӧдчыштіс пельпомъяснас да бекъяснас, гажаа серӧктіс да и вильышпоз моз видзӧдліс девер вылас, коді сійӧ кадас буретш пукаліс кильчӧ лабичас, шойччис-куритчис уджалан лун помасьӧм бӧрас.

«Ак тэ, чикыля бӧж, тэ, видзӧда да, вунӧдӧмыд нин менсьым коньӧр вокӧс», — думыштіс Данил, и сьӧлӧм діныс кыткӧ нёпмунліс, кор тӧд вылас уськӧдіс, мый и ачыс Данил радейтліскодь коркӧ тайӧ нывсӧ.

Сэки, кильчӧ вылын пукаліг, бурасӧ эз и гӧгӧрво Данил, мый кӧсйис висьтавны сылы Сандрушка тешкодь синвидзӧдласнас. Чайтіс, прӧста сідз том нывбабалӧн артмис. А абу вӧлӧма прӧста, абу. Воис тайӧ Данил вежӧрӧдз сӧмын сэк, кор невесткаыскӧд кыкӧн вӧр видз вылын аслыныс турун пуктісны.

Сідзи нин тай енмыс лӧсьӧдіс — кыкӧн веськалісны видз вылас. Рытсяньыс эськӧ и куимӧн лӧсьӧдчылісны — тшӧтш и Галина, но войнас Галинаыслӧн жар лыбис, кынмыштӧма купайтчӧм бӧрын, и энькаыс эз лэдз нёрпалысьтӧ сьӧкыд удж вылад. Пывсян пӧ ломта да шонта, и тіянлы на пӧ пӧсь пывсяныс дась лоӧ мудзӧм бӧраныд.

Ачыс висьысьыс эз кут вензьыны сэсся: ӧвтыштіс сӧмын кинас, мунӧй пӧ, татшӧм гажа лунсӧ пӧ ме вӧсна онӧ жӧ воштӧй...

— Гӧтырыд тай аминь полӧ мекӧд тэнӧ лэдзнысӧ, — туйӧ мӧдӧдчӧм бӧрын паніс Сандрушка деверыскӧд сёрни. — Зэв шог синъясӧн колльӧдіс.

— Полас мыйыськӧ?

— А друг да ме тэнӧ мырддя! — китш серӧктіс невесткаыс.

— Сандра! Тэ жӧ менам воклӧн гӧтыр!

— Вӧлі гӧтыр! А ӧні коді? Дӧва! Муніс воканӧйыд тэнад да эз ло. Война муніс — ӧтнам олі, ӧні помасис — бара ӧтнам. И сідз нэм чӧж! Абу колӧма вокыд сайӧ мунлыны. Йӧйталі сэки да, ӧні эськӧ мужика, тэнӧ кӧ виччыси, — зэв збыльпырысь шуис сэсся Сандрушка и пыддиасьӧмӧнкодь, челядь сямӧн юаліс: — Тэ ӧд сэки менӧ радейтлін?

— Мый вӧлӧма — кольӧма! — скӧра орӧдіс Данил. — И нинӧм сы йылысь!..

— Но, скӧралан тай, — дузгысис невесткаыс. — Оз кӧ позь, ог гарав. Верма и сёрниттӧгыс мунны. И лунтыр кыв не шыавны!

Водзӧ мунісны ланьтӧмӧн. Сандра пырксьӧдіс водзас. Кокньыдик, пелькиник, тюрис вӧр ордымӧд, и Данил, сы бӧрся вотчигтыр, гусьӧник нимкодясис моньыслӧн пельклунӧн да тотшкан кодь лӧсьыд мыгӧрнас.

Быттьӧ кык тӧдтӧм, пажынӧдз ытшкисны торйӧн, ӧтиыс видз ӧтар помас, мӧдыс — мӧдарас. Лэчтасьны Сандра эз жӧ матыстчыв — ачыс тольскӧдіс зэв спроворнӧя. Пажнайтнытӧ быть ӧтвывтчыны, ӧти тубрасын сёянторйыс да.

— Ичмоньӧ, ог на нуръясьыштӧй? — шы сетіс первойсӧ Данил.

— Но-о, ме чайті кывтӧ ньылыштӧмыд нин, — шыасис и ичмонь да, кымӧс вывсьыс ньылӧмсӧ чышкалігтыр, матыстчис деверланьыс, — мися нин талун тшыгйӧн кӧсйӧ уджӧдны, — Сандра ворсӧдчӧмӧн йӧткыштіскодь Данилӧс понӧль боксьыс, кӧні ӧшаліс пажын сумкаыс да перйис сэсь йӧв сулея, пондіс гуньгыны помсьыс. — Ок, и косьмӧма горшӧй!

И пыр жӧ быттьӧ бӧр чирк кодь кокни лои, чеччышталігтыр пондіс дзизӧдны шор логлань. Здук мысти кысянькӧ вель ылысянь нин кыліс сылӧн вильыш гӧлӧсыс: — Лок мыссьышт! — Данил тшӧтш сэсся тапиктіс сы бӧрся.

Пажнайтӧм бӧрын Сандра чӧскыда очсыштіс да кань моз куткыртчис ытшкӧм турун вылӧ. Данил босьтіс чер да кӧсйис мунны, зорӧд майӧг пу пӧ ветла корсьны.

Сандра друг серӧктіс гораа: — Пышъян ме дорысь?! Полан тай, зонманӧй! — Гӧлӧсыс, синъясыс — сідзи и дэльӧдчӧны, сідзи и дэльӧдчӧны.

— Вот йӧйыд, мыйысь мем повнысӧ? — збодерышталіс Данил, сувтовкерис, весиг Сандралань воськов вӧчис.

— Аддза синмӧн, менӧ он ылӧдлы. Даньӧ, Данюшкӧ! — Сандра друг звирк чеччис да кватитчис кыкнан кинас Даниллы кокас.

— Тӧда вед... Аддза... оз гӧтырыд вылӧ... Ме вылӧ синъясыд тэрмасьӧны. Ме вӧд тшӧтш... Ог кӧсйы, да синъясӧй вӧтчӧны...

Сандрушкалӧн сойясыс змейяс моз кыссьӧны, гартчӧны Данил кокъяс гӧгӧр, кынӧм гӧгӧрыс, малалӧны морӧссӧ, сывъялӧны сьылісӧ, паръясыс пӧсь руӧн ыпъялӧмӧн вашкӧны-вашкӧны мыйкӧ меліӧс, сьӧлӧм дінад лясанаӧс. И из эськӧ сылас, не сӧмын мужичӧй. Эз вермы кутчысьнысӧ Данил, кватитіс пӧсь нывбабаӧс ас сывтыръяс. Вошис Сандрушка сійӧ лапаяс улӧ, сыліс быттьӧ сӧмын пӧся вашкӧдӧмыс и висьталіс, эм пӧ тайӧ ён мужичӧй сывтырйын мӧд морт, нывбаба.

— Крепыдджыка сывъяв, крепыдджыка, медым ордлыяс тратшмунісны... Став нёльнан восьыс ӧтпырйӧ терпита! Мӧдысь сэсся ог некор, ог некор... Ме абу враг тіянлы... Карӧ пышъя, овмӧдча, паспорт сӧмын судзӧдны кыдзкӧ...

Дзизгис гут-ном, кылӧмны бара-й ловъя дуктӧ, жар шондіа лунӧ кыськӧ петӧмаӧсь.

Сандрушка, куш кокъясас вачӧдігтыр да ӧвад вылӧ ропкигтыр, кыпӧдчис первойӧн. Дзӧркнитіс виж синнас нюжвидзысь Данил вылӧ, кыпыда серӧктіс: — Подъём! Тырмас нюжмасьны, унмовсян ещӧ лӧсьыдысла.

«А стерво жӧ эськӧ да... Черань везйӧ моз тывйыштіс, а сэсся и серамвыв лэптӧ», — думыштіс Данил и шыасис: — А ок-ок и Сандра... Лысьтан та бӧрын мамӧлы да Галялы синмас видзӧдлыны дай?

— Ме! Мый нӧ ме на вылӧ кута видзӧдны, абу ӧд мича зонъяс! Вот тэ вылӧ... А стӧча кӧ, нинӧм эз вӧв тэа-меа костын. Тэд сӧмын кажитчис! — Сандрушка тайӧс шуӧм бӧрын шурк бергӧдчис ас гӧгӧрыс и кияссӧ шелгӧдӧмӧн котӧртіс, быттьӧ лэбыштіс аслас покослань.

— Немтор эз вӧв! Кылан? — нӧшта на горӧдіс сэсянь.

«Кыдзи нӧ эз вӧв? Вӧлі, вӧлі! Эк, разведчик, кутшӧм кокни вӧлӧм тэнӧ ылӧдны виж синмаясыслы! Разведкаӧ повтӧг ветлі, эг думыштлы, мый шеда, а, со, видз вылын налькйӧ веськалі. Галя, мыйла тэ тшӧтш эн вӧтчы ми бӧрся? Мед кӧть и висян. Мамӧ, мыйла миянӧс ас кежын лэдзин?»

Рытнас, ытшканінысь гортас воигӧн, пиняліс Данил став вӧльнӧй светсӧ, не сӧмын асьсӧ да Сандраӧс. А вӧр пуяс шушӧдчисны, быттьӧ вӧйписны мисьтӧмтор лоӧмысь.

Аръявылыс, выль велӧдчан во кежлӧ, Данил ассьыс гӧтырсӧ, Галинаӧс, грездса школаӧ стӧрӧжикаӧн уджавны вӧзйис. Галина луннас учительницаяслы отсасис, сетіс звӧнок да переменаяс дырйи видзӧдіс челядь бӧрся, медым эз дурны. А рытнас мыськис да идравліс классъяссӧ. Школаын кык класс и вӧлі, посниджык челядьыс 4-ӧд классӧдз сӧмын и велӧдчисны, мукӧдыс котралісны шӧр школаӧ куим верст сайӧ. Галиналы кажитчис челядькӧд ноксьыны. Рытнас локтас гортас да Мишукъяс да Васьтольяс йылысь и сёрни. Сэк кежлӧ роч моньыд велаліс нин пӧшти коминад сёрнитны, и сы дорӧ пондісны пыравлыны грездса нывбабаяс юасьны и висьтасьны челядь йывсьыныс. Энька мамыс, Марпа, кывзыліс бабаяскӧд моньыслысь сёрнисӧ и вӧлі зэв дӧвӧль, со пӧ, моньыс и ас морт кодь грездын кутіс лоны. И шуны кӧ веськыда, быд боксянь ичмоньыс Марпалы кажитчис. Ӧти-кӧ, пӧслукман зэв, гортдор удж вылад быд уджӧ босьтчӧ: скӧттӧ идралас и ватӧ пыртас. Сэсся, мӧд-кӧ, ловъя кӧпейкатӧ, оз кӧть ёна уна, а век жӧ вайӧ, налогтӧ мынтыштан да ньӧбны мыйсюрӧ вичмӧ. А радлӧдіс Марпаӧс медъёна сійӧтор, мый лӧсьӧдчӧ внукӧс ли внучкаӧс козьнавны. Сёйигъясас нямлясьӧ да чукрасьӧ — шедӧма, тыдалӧ, гагйыс кынӧмас. Кагаыд кӧ лоӧ, сэки тыр олӧм бӧр лоас. Ачыс, Марпа, кага быдтыны да гортдор уджъяс вӧчны кутас, пиыс трудодень вылын — фуражиралӧ. Зэв эськӧ эз кӧсйы фуражирад пуксьыны, вӧрын пӧ кыйсьыны кӧсъя думысь, да ӧд абу ас вӧляыд, эз лэдз колхозыс. Арбыд учётӧ босьталіс гожӧмбыд заптӧм колхоз турунсӧ, а тӧвнас сэсся сенопунктын вески дорын ноксис дай. Мый сэсся, кодлыкӧ ӧд сэні ноксьыны жӧ. Некор Сандыр Петыр семьяыд эз аснырасьлы, кытчӧ колхоз индас, сэні и уджавлісны, и зэв пыдди пуктан туйынӧсь пыр вӧліны. Кӧть тай кутшӧм уджыд, морттӧ оз лёкмӧд. Ставныс, ен сыкӧд, быттьӧкӧ ас местаас и лоӧны. И бӧр овмӧдчасны бур йӧз моз. Тырмас тӧждӧн да синва кисьтӧмӧн овны сэсся, босьтіс войнаыд ассьыс пайсӧ уна нин. Ыджыд пиыслӧн, со, кык челядь сирӧтаясӧн быдмӧны, шӧркост пиыс Сандрушкаӧс том кадӧн дӧваӧн колис. Ас йывсьыс Марпа эськӧ оз нин гарышт да. Мед кӧть ичӧт пиыс ловйӧн локтіс да олыштас. Сылы ӧд ковмас вокыслысь сирӧтаяссӧ кок йылас сувтӧдны дай свет Марпаӧс, кулас да, кыз му улӧ сюйны.

Тадзсӧ думайтігӧн вермис-ӧ чайтны пӧрысь мам, мый абу на став шогыс быгыльтчӧма сы вывті, мый бара на выль шог кыйӧдчӧ дзик ӧдзӧс саяс нин.

Ставыс заводитчис Выль вокӧд ӧттшӧтш. Вӧлі Крещенньӧ вой. Марпа энькаа-моня пызан дасьтылісны жӧ. Гӧсьтъяс унаӧнкодь волісны, пӧрысь чожыс да ыджыд пиыслӧн гӧтырыс челядьнас, со, узьны и быдӧн кольччисны, вежӧс саяс вольсасьӧмаӧсь. Галяыс унмовсьӧма жӧ нин, дыркодь эськӧ, кылӧ, бергаліс да. А Марпалы оз узьсьы. Пиыс, Данилыс, оз гортас узь да, дерт, сыысь. Моньсӧ такӧдыштіс, узь пӧ, воас, некытчӧ оз вош тані сиктад. А эз, со, лок, ылаліс кытчӧкӧ код йӧзыскӧд ли мый ли.

«Петавны, гашкӧ, грездӧ, юасьлыны, да ӧд сёр нин, абу лӧсьыд йӧзсӧ грекӧвӧйтны», — майшасис Марпа да кӧйяліс войбыд, эз узь. А асывнас пач ломтыны водз чеччис, то ӧти ӧшиньӧ видзӧдлас, то мӧдӧ. Петіс мыйлакӧ кильчӧ помас — писӧ аддзӧ, зуйгӧ-петӧ Сандра монь керкасьыс. (Тӧвйынысӧ Сандраыс мыйлакӧ аслас ныв гортӧ петіс, мешайтчыны пӧ, гашкӧ, кута том ичмонь гозъяыдлы да).

Аддзис Марпа писӧ да ыркмуні, неладнӧтор думыштіс. А сэсся бӧр такӧдыштіс асьсӧ, праздник вояд пӧ ӧд, юыштӧм юрнад, кӧні вой суас. Абу тай йӧзӧ узьмӧдчӧма.

Но та бӧрын Марпа оз-оз дай бара и аддзылас пиыслысь Сандра дорсьыд кыйкнитӧм пырӧм-петӧмсӧ. «Абу бурысь тайӧ, ой, абу бурысь, — маитчис мам. — Мужикъясыдкӧд пӧ эськӧ овлӧ, гӧтыр нӧбасигас мӧд дорӧ ветлӧны, но татшӧм дивӧ, ас морткӧд! Сёрнитлыны гусьӧникӧн Сандрушкаыскӧд лоӧ, пиыскӧд абу лӧсьыд-а. Господьӧй, мед кӧть Галяыс оз жӧ кывлы да тӧдлы. Семьяыс ӧд вермас торксьыны! Мед кӧть оз жӧ йӧзась! Сёрнитла да прӧйдитас жӧ, гашкӧ, дурӧмныс».

Думайтнытӧ тадз думайтліс Марпа и сёрнитнытӧ кӧсйысьліс, да ӧд ачыс суӧмнас эз на сулы, друг да нинӧм абу. Кыдзи нӧ сёрнисӧ панан? Тӧвбыд сідз нюжӧдіс, эз и лысьтлы юавны ни висьтавны ассьыс думъяссӧ некодлы, гусьӧн мучитчис. Кыдз вермис меліджыка да частӧджык панліс сёрни Галяыскӧд, гашкӧ пӧ, сійӧ сёрниысь мыйкӧ коланатор тӧдмала. Но том ичмонь ньӧти кывйӧн эз петкӧдлы, мый налӧн гозъя костас мыйкӧ неладнӧ.

Нӧбасян первой тӧлысьяссӧ Галина мучитчыштіс сьӧлӧм гудрасьӧмнас, а сэсся дугдіс, шаньмыштіс весиг чужӧм вылас, мичаммис. А главнӧйыс — сэтшӧм спокойнӧй лоис. Гӧгӧрволіс ӧткымынысь, мый кӧдзыд верӧсыс сы дорӧ, но пыдди эз пуктыв. Сылӧн ӧні эм горт, бур, мелі энька, регыд лоӧ мӧд ичӧтик Данилушка, позяс став муслунсӧ да радейтӧмсӧ сэсся сылы и сетны. Кынӧмас на чужъясис кагаыс, а Галина сійӧс радейтіс нин, меліа сёрнитліс сыкӧд:

— Но, но, омӧльджыка вийсьы, зэв тай вильыш кӧсъян лоны! А папаыд талун бара зумыш вӧлі и муніс удж вылас меным кыв шутӧг, — друг окота лоліс норасьны верӧсыс вылӧ, но кага выльысь чужйыштчыліс кынӧмас, и Галялӧн бӧр воссьыліс гажлуныс.

— Чужас кӧ пи, — шыасьліс энькаыс дорӧ, — ичӧтик Данилушкаӧн понда шуны. Мед менам кык Данил лоӧны — ичӧт и ыджыд.

— Но, пи кӧ чужас, дедыслысь нимсӧ пуктам — Петыр, йӧзыс зэв сійӧс пыдди пуктылісны, — вочакыв сетліс энькаыс.

— А ныв кӧ, менам мамӧлысь инӧ пуктам! — пырысь-пыр бара сюйсьыліс том мам. — Александра! Позьӧ сідзи?

— Александра!? Сандра, сідзкӧ? — сразу и бытшкыштіс энькаыслӧн кытікӧ сьӧлӧмыс. — Миян семьяын Сандраыс эм нин да, — чорыдакодь артмис Марпалӧн да сэсся, медым небзьӧдыштны ассьыс кывъяссӧ, лӧсьыдика нюмкерис да вӧзйис ассяньыс:

— А ныв кӧ лоӧ, пуктам Светлана ним! Зэв тай югыд вир-яя да муса ныв тіян школаад Светлана нима учительничаыд, кодкӧ рытӧ тай пыраліс, век син водзын, аминь шань да мича. И лабутнӧй сёрниыс.

— А Светлана и пуктам! — кыкнан нывбабаыслы тайӧ нимсӧ казьтыштӧмысь лои долыд.

Учительница и водзті корсюрӧ пырыштавліс Галина дорӧ. Но кутшӧмкӧ рытӧ нарошнӧ воліс могӧн, сёрнитыштны Данилкӧд да мамыскӧд Галина йылысь. Учительница висьталіс, мый найӧ Галинакӧд та кузя сёрнитлісны нин и мый Галиналы колӧ велӧдчыны. Сійӧ ёна радейтӧ челядьӧс и чужлӧма быттьӧ учителявны. Аслас Галялӧн окотаыс эм велӧдчынысӧ, но тайӧ этша на, ковмас отсӧг Данилсянь да энька мамсяньыс, ӧд лоӧ регыд кага и велӧдчыны ковмас заочнӧ. Учительница ещӧ содтіс, мый ачыс сійӧ, кыдз вермас, кутас отсавны жӧ. Данил первойсӧ шмонитыштіс, учительша гӧтырыд пӧ ӧд менӧ тшӧтш велӧдны кутас зырымбедьясӧс моз, но сэсся топыда эскӧдіс: эм кӧ пӧ окотаыс, мед велӧдчас, насянь торкалӧм оз ло. Эз прӧтивитчы и мамыс, сійӧ весиг радлыштіс, мед кӧть пӧ ӧти учитель найӧ семьяын лоӧ. А учительшалы шуис, тэ пӧ, бобӧ, отсалышт и эм ичмоньыслы, верман кӧ. Кажитчис Марпалы и ачыс учительша, и сылӧн сёрниыс. Со тай, тӧд вылас уськӧдӧма, весиг сылысь нимсӧ внучкаыслы кӧсйӧ сетны, нывка кӧ пӧ быттьӧ пи-моньыслӧн чужас.

Тӧвнас да гожӧмнас ичӧтик раминик Типка ю, а ӧні, тулыснас, нӧбасьысь Галя моз жӧ польдӧма, кырсьыс петӧма, пӧшти школа кильчӧ помӧдз ылькнитӧма ваыс. Видзӧдӧ юлысь муткырасьӧмсӧ Галя и тӧд вылас уськӧдӧ энька мамыслысь кывъяссӧ: «Ва воссиг-туиг, сідзкӧ, кагатӧ ваян. Маитчысь-тӧждысьысь, ыджыд сьӧлӧма морт, сідзкӧ, вӧльнӧй свет вылас воас. А миян семьяын ставным сэтшӧмӧсь, абу и дивӧ. Миян рӧда инӧ лоӧ!»

Энькаыслы быттьӧкӧ и любӧ, мый тайӧ примета сертиыс артмӧ. Выль морт локтӧм сійӧ виччысис ыджыд окотаӧн, став сьӧлӧмсяньыс. Горнича стенъяссӧ еджыд сёйӧн мавтіс, пытшкӧс ӧшинь рамаяссӧ босьталіс. Тувсов праздник кежлӧ пӧ гажӧдамӧй керканымӧс дай тэныд пӧ, Галя, роженичалы, кокниджык лоӧ лов вылад. А ладинечыдлы зыбкасӧ пӧ ӧшам вежӧс сайӧ, сэні абуджык йӧз син водзын, озджык вомдзавны еретнича-бабаясыд. Сэсся ышловзьӧмӧн содтыліс:

— Менам эськӧ, куим пиӧс быдтылі да, некод эз вомидзнад висьлы да. Быдмисны багатыр кодь ёнӧсь. Сійӧ ӧд нежитӧм кагаясӧс босьтӧ вомидзыд. Тӧбасны да гартасны мукӧдыс ладинечтӧ — синмыс оз тыдав, а сэсся шуӧны, оз пӧ юрсӧ кут, тшук, вомдзалісны.

Галя кывзыліс энькаыслысь баснисӧ да тэчис вежӧрас кудйӧ моз быд кыв, том мамыдлы ӧд быдтысигад ставыс згӧдитчас. Прӧст кадӧ и сійӧ отсавліс энькаыслы баситны керкасӧ. Лиля чой гозъяыс ыстӧмны кага чужиг кежлас пӧсылкатор: креп-жоржетысь мича платтьӧпу дай кык пӧвста марляысь кага увтӧсъяс, ой-ой небыдикӧсь да еджыдӧсь. Германияысь пӧ тай ӧти тӧдса офицер козин пыдди вайӧма налӧн кагалы, но сійӧ кок йылас нин сувтӧма, да абу нин сылы ковмӧм татшӧмторйыд.

— Татшӧм мичасӧ буди огӧ жӧ убӧлитӧй кага увтӧснад лякӧсьтны-а, — шуліс энька мамыс Галялы, увтӧсъяссӧ видлаліг-лыддигӧн. — Увтӧсъястӧ ме дасьті нин, мыйсюрӧ важ кӧлуйысь вундалі, важиникӧсь кӧть, ставыс сӧдз дӧраысь дай сӧстӧмӧсь.

Галялы тшӧтш жаль вӧлі татшӧм сӧстӧминикъяссӧ кагаӧн лякӧсьтны, и сійӧ увтӧсъясысь вӧчаліс став ӧшиньясӧ еджыд занавесъяс.

— У-у, тіян вичкоын кодь сӧстӧм да югыд керкаад лоӧма! — шензьыштіс ӧтчыд Данилыс керкаас пырӧм бӧрын.

— Абу ӧмӧй том ичмонь гортын, дай огӧ мӧй праздник виччысьӧй, выль мортӧс дай, — шыасис мамыс.

Данил нинӧм эз шыав, кызӧктіс сӧмын да кыдзкӧ тешкодя видзӧдліс гӧтырыс вылӧ, коді мыйкӧ татшӧдіс-вурис вурсян машинаӧн енводз пызан саяс меститчӧмӧн.

— Пажнайтны эськӧ ме локті да, — вӧлись шыасис пӧрччысьӧм бӧрас кӧтшассянь пызан дорӧ Галялань матыстчигӧн.

Галина тэрмыштсис, дугдіс вурсьыныс, пондіс кватлавны-идравны пызан пасьта разӧдӧм рузумторъяссӧ.

— Тэ помав, помав, эн тэрмась, — ӧлӧдіс сійӧс мамыс, — виччысьыштлас, ме мӧскӧс эг на жӧ сёӧд, пета лэдзышта турунсӧ да вӧлись.

«Мый нӧ сэтшӧмсӧ вурӧны энькаа-моня, мый быть колӧ помавны?» — думыштіс Данил. Пыр и син улас уси сылы гӧтырыслӧн вуранторйыс: ичӧтик-ичӧтик кага дӧрӧм. Данилӧс шензьӧдыштіс дӧрӧмыс аслас ичӧтлунӧн, окота лои чунь помнас инмӧдчыштлыны дӧрӧм дорас.

— Кодлы татшӧмсӧ? — юаліс дӧрӧмсӧ малыштӧм бӧрын. — Татшӧм ичӧтик али мый чужас?!

— А тэ кутшӧмӧс кӧсъян? — Галя видзӧдіс верӧс вылас дивитан и ӧттшӧтш пӧсь синмӧн — со пӧ тэ менам кутшӧм ыджыд и кутшӧм нинӧм гӧгӧрвотӧм. Тайӧ пӧсь, меліа видзӧдысь синъяссӧ аддзӧм бӧрын и Даниллӧн небзьыштіс сьӧлӧмыс, тырис бать чувствоӧн. Водзӧ нинӧм шыавтӧг сійӧ крепыда топӧдліс Галинаӧс пельпомӧдыс, вашнитіс: — Тэ пиӧс вай, Галю, пиӧс.

Тайӧ инмӧдчылӧмсьыс, тайӧ вашнитӧмсьыс Галиналӧн верӧс вылӧ став чӧжсьӧм ӧбидаыс ӧти здукӧн вуні, сьӧлӧмыс тыри радлунӧн, ӧзйис бӧр верӧс дорас радейтӧмыс, бӧръя кадас сійӧ быттьӧкӧ дзикӧдз нин вӧлі кусӧма-тырӧма пӧимӧн.

Галя кватитіс Даниллысь кисӧ, вайӧдліс аслас вом дорас, сэсся пондіс малавны небыдика, меліа, ачыс думайтіс: «Весьшӧрӧ ме думайті, мый кӧдзаліс ме дорӧ Данилушкоӧй! Прӧста сылы ӧні и метӧг тӧждлуныс уна, ӧд фуражир — став колхоз скӧт вӧснаыс сылы колӧ тӧждысьны».

Даниллӧн, и збыль, тулыс воӧмкӧд шог-маетаыс содіс. Кӧрым бырис, выль эз на пет, а скӧтӧс мыйӧнкӧ быть верд. Сылысь, фуражирлысь, быдӧн требуйтіс — конюкъяс, МТФ-са зав и скӧт видзысьяс. Лун и вой вийсьӧ Данил, ю сайысь кымын и пур нин вуджӧдӧма пипу кражъяс да ньӧр, кымын зорӧд пыдӧс и ӧктӧма-куралӧма.

Но колхоз скӧт йылысь маета сійӧ ӧтувъя, сэні и председательша эм, и МТФ-са зав, и став колхозникъясыс юкӧны сылысь тӧждсӧ. А коді юкас сылысь гуся дойсӧ? Кык бана шаньгаӧн овмӧдчис, кык баба костӧ дзугсис, кык пу костӧ домалӧм вӧв моз, и оз тӧд ӧні, кыдзи мынтӧдчынысӧ.

Галина — законнӧй гӧтыр, кага виччысьӧ. Сандра арсяньыс ыждаліс, тэ пӧ колхоз начальство дорын матын, судзӧд паспорт и ме лэчча карӧ. А ӧні, кор паспортсӧ лои судзӧдӧма, друг петитчыны кутіс, нӧбася пӧ ме и некытчӧ аслам гортысь ог мун. Бур ещӧ, Галяыс, гӧгӧрвоӧ ли оз ли мыйкӧ, а шум-зык оз лэпты, чӧв олӧ. Но ещӧ ӧд эм мамыс, коді ставсӧ аддзӧ и гӧгӧрвоӧ. Сылы синмас видзӧдны лунысь-лун пондіс сьӧкыдджык лоны.

Сійӧ жӧ рытнас, Галяыскӧд миритчӧм бӧрын, Данил ветліс скӧтнӧй дворӧ, Сандраыскӧд сёрнитӧм могысь нарошнӧ и муніс. Сандра, колхозас йӧв кыскалысь, да рыт-асывнад пыр позис суны фермаысь, йӧв примитан жырйысь.

Пырис Данил, шапкасӧ пӧрччис, чолӧмасис. Сандра йӧв бакъясӧн ноксис ӧтнас. Гӧсьтӧс аддзӧм бӧрын пыр жӧ гажмис, бандзибыс гуранасис, ӧмидз рӧмӧн ӧзйис.

— Мӧс вӧра йӧв сӧмын на примиті. Гашкӧ, юыштан? — гумовтіс баксьыс йӧвсӧ кӧшӧн да мыччис мусукыслы.

— Ог нин, — ӧвтыштіс шапканас Данил.

— Но, мый нӧ сідз? Самӧкур вийӧдышті, рытнас инӧ пырав.

Данил тэрмасьтӧг пуксис стен пӧлӧн сулалысь кузь скамья вылӧ, сьӧкыда видзӧдліс Сандрушкаыс вылӧ:

— Вӧлі йӧйталӧм, пыравлі... А ӧні «тырмас» колӧ, Сандрушка, миянлы шуны... Абу лӧсьыд... Тэ ачыд гӧгӧрвоан... Нинӧмла...

— Но-о, рушкуаси да эг инӧ понды ковны? — ыпмуніс Сандра. — Гашкӧ, коймӧдӧс кодӧскӧ, томджыкӧс, аддзин?

— Сандра, тэ мыйла сідзи? Ме лючки сёрнитны кӧсйи, а тэ чилзӧмӧн. Менам семья, Галя кага виччысьӧ...

— Ак, тэ Галя йылысь ӧні тӧд вылад уськӧдін?! Энлы, тӧдлас Галяыд! Чайтан, ме ланьтӧмӧн кута овны?!

— Сандра!

— Мый Сандра, мый?!

— Галяӧс, пӧжалуйста, эн вӧрӧд. Ме сылы ачым висьтала ставсӧ, но тэ эн лысьт, ӧні эн лысьт, кага вайтӧдзыс. Кылін, Сандра? Эн лысьт!

— Эн повзьӧдлы! Аддзысьӧмыд андел... Эн пӧ ӧд ещӧ лысьт! Виан али мый тэ менӧ, йӧзӧда кӧ тэнсьыд межалӧмтӧ?

— Ковмас кӧ, и виа! Ме тэнӧ ӧлӧді!

Данил пасьталіс картузсӧ да петіс, а Сандра, кылӧ, дыр на сӧткис-пинясис аслас девер вылӧ. Гортас Данил локтіс сёр.

— Правление вылын та дыра пукӧдісны, — шуис мамыслӧн скӧр юалан синвидзӧдласыскӧд паныдасьлӧм бӧрын.

— Правленньӧ вылын кӧ, бур да. Гашкӧ, мися, яви нин пондін йӧз бабаяс дортіыс ветлыны да, — крапнитіс мамыс, первойысь тадз веськыда пиыслы синмас шуис. Таӧдз кывнас эз лысьтлы, кӧть унаысь нин кӧсйыліс. А тарыт крапкис. Гашкӧ, Галинаыс эз вӧв гортас да сійӧн смелмис.

— Мамӧ! — скӧрысь горӧдіс Данил.

— Мый мамӧ?! — чорыда жӧ шыасис мамыс. — Ме тэд кызь квайт во нин мамӧ! Та вӧсна и суитча... Тэ, пиӧ, дугды, садьӧн ов.

— Ме дугді нин, дугді! — бара горӧдіс скӧрысь пиыс, и друг быттьӧ кватитчис, мый мамыс вылӧ горзӧ, джӧмдіс. Сэсся раминика выль пӧв шуис:

— Мамӧ, ме збыль дугді нин, — и мыжа морт моз нюмдіс. — Эн сэсся та йылысь, ладнӧ?

Та бӧрын Данил тэрмасьтӧг пӧрччис паськӧмсӧ, муніс да пуксис пызан дорас, юаліс: — А Галинаыд узьны ли мый нин водіс?

— Узьсяс, коньӧрлӧн, верӧсыс гуляйтӧ, код тӧдас кӧні-а, — ропкыштіс мамыс, а сэсся бурӧн нин помаліс: — Учительница дорас тай петіс, декретнӧйӧ пӧ ыстӧны да.

— Декретнӧйӧ? Регыд нин инӧ кагаыс лоӧ?

Регыд кага лоӧм йывсьыс тӧдіс Данил, юаліс сідз прӧста, медым не чӧв овны, медым матыстчыны мамыс дорӧ, ӧти кывйӧ воны сёрнинас и ловнас. Мамыс быттьӧ гӧгӧрвоис пиыслысь сибӧдчыны кӧсйӧмсӧ, кыдзкӧ торъя небыда, сьӧлӧмсяньыс вочавидзис:

— Да вот, бур ногӧн кӧ... Медбӧръя лун-вой ветлӧ. Бать лоан...

Пиыс нинӧм водзӧ эз шу. Вель дыр сідз пукалӧм да чӧв олӧм бӧрын вӧлись выль пӧв вомсӧ восьтіс:

— Мамӧ, тӧдан мый, правление вылын ме шуи, мися, вӧвъяслы гӧриг-кӧдзиг кежлӧ турунсӧ выль петасӧдз колӧ чукӧртны йӧзыслысь. А, мамӧ, сюрас ӧд? Пример вылӧ, миян сарайысь додь турунтӧ позьӧ лишӧдны. Мукӧдлӧн кодлӧнкӧ бара жӧ сюрас...

— Мукӧдлысь ог тӧд, а миян, кӧсйысин кӧ, позьӧ додьтортӧ лишӧдны, — шуис мамыс пи вылас сюся видзӧдлӧм бӧрын да ышловзис. Пиыс эз гӧгӧрво мам ышловзьӧмыслысь помкасӧ да тшӧтш ышловзьӧмӧн шуис: — Колӧ, мамӧ, мый керан.

— Да ме ог сыысь, абу жаль туруныд. Ме тэ вӧсна ышлолала, кокниджык сьӧлӧм вылын лоис да. — Пиыс гӧгӧрвоис мамсӧ, эскӧданаа видзӧдліс сы вылӧ, ставыс пӧ бур лоӧ, эн маитчы. А горӧн шуис:

— Аски гӧрны нин петӧ миян бригада, Сизьдан шорӧ. Гашкӧ, сэтчӧ и, му вылас, нуны миян турунтӧ? Сандраыдлӧн вӧлыс эм. Крепыдджык додь кӧ тэчан, став Сизьдан шорсӧ гӧрны-кӧдзны тырмас. Ме аски гӧрны жӧ петала. Чайта, сямма гӧрны, эг на эськӧ кутчысьлы гӧр юр дорад да.

— Сямман. Война чӧжыс куш нывбаба вылын гӧра-кӧдзаыд кутчысис, — шуис мамыс да содтіс: — Ме таво тулыс абу гӧрысь ни кӧдзысь. Чужтіг-рӧдитіг костіыс Галя пыддиыд ачым ме кута школаас ноксьыны, ог некодлы местасӧ сет, велӧдчан во помӧдзыс кыдзкӧ кыскам.

— Да тэнӧ, мамӧ, ме некор сэсся ог лэдз гӧр юр дорад. Горт овны кутан да кага видзны! — шуис пиыс.

Тайӧ кывъяссьыс шоналіс мамыслӧн лов пытшкыс, небзис дзикӧдз сьӧлӧмыс, вазьӧм син дорсӧ чышкыштігмоз, сӧмын и кайтыштны сяммис:

— А сідзи и эм, пиук, сідзи, том йӧзлы уджавны му дорын, а миянлы кага видзны да горт овны кад.

Первой Май вечерняӧ Галина ветліс Вичкодор школаӧ удждонла да ӧттшӧтш декретнӧйсӧ босьтны. Мамыс вылӧ гижӧдіс ассьыс уджсӧ, кыдзи водзвыв сёрнитчылісны. Гортас бӧр мӧдӧдчывтӧдз пыраліс сельпо лавкаӧ. Зептас вӧлі кык тӧлысся сьӧм дай выль нянь карточка, мый и не пырыштлыны лавкаад.

Праздник кежлад буретш еджыд нянь пӧжалӧма сельпоыд. Чӧлӧй тупӧсь Галина ньӧбис дай тӧлысся сакар нормасӧ подушечка кампетӧн ставсӧ босьтіс. Праздничайтны кӧ пӧ и праздничайтны! Содтӧд сулея вина верӧсыслы гӧснеч ньӧбис.

И став тайӧ ньӧбаснас, нимкодь, Галина бӧр мӧдіс гортас.

Типӧ грездыд Вичкодорсяньыд дзик верст кык-ӧ-куим. Ӧдйӧ и бӧрӧ-водзӧ ветлӧмыс лои, эз дыр манитчы... Ен сыкӧд, бӧръя вежон кӧть ыджыд кынӧма ветлӧ, кок йылас вывті кокни Галина. Том вир-яйыдлы да уджалысь-пессьысь нывбабаыдлы нинӧм, тыдалӧ, нӧбасьӧмыд. Сэсся и тувсов тӧвсьыс удитӧма нин шупавны трӧпкаыс, кыті сійӧ мӧдӧдчис, медым дженьдӧдыштны туйсӧ. Вӧлі кыпыд, тувсов енэж кодьыс вӧльнӧй лолыслы, сідзи и нуӧдіс, восьлӧдліс-тэрмӧдліс водзӧ.

Локтіс горт дінас, Сандрушка муртса на заводсьыс воӧма, вӧлыс лэдзавтӧм на сулаліс. Сӧмын мыйлакӧ абу аслас ӧшинь улын, а найӧ кильчӧ помын. Телега вылас сулаліс ӧти бак, дерт, обрат ли рысь ва заводсьыс вайӧма энькаыслы праздник кежлад пӧжасьыштныс.

Галя пырис посводзас. Сарайсянь кылісны энька мамыслӧн да Сандра моньыслӧн гӧлӧсъяс.

— Мый нӧ, зыбка онӧ нин дасьты? — кылӧ, юалӧ Сандра и сійӧ гӧлӧсын тӧдчӧ наянитӧм. — Давай, давай, матушкаӧй! Регыд и мем ковмас зыбкатӧ дасьтыны!

— Тэ-э-ныд?

Тайӧ мамыслӧн гӧлӧсыс, неуна шензьысь.

— Меным! А мый, ме кос али мый, ог вермы кагатӧ вайны.

Недыр кежлӧ артмыліс кост, кыкнанныс чӧв-лӧньлісны. Сэсся бара Сандрушкалӧн гӧлӧсыс:

— Он тай нӧ юав, кодсянь виччыся?

— А мый юавнысӧ, — ышловзьӧ мамыс. — Тӧда, бӧжтӧм катша, кодӧс сибӧдан да мальӧдан вина румканад. Йӧз смек дай сё грек. Яндысьыштін кӧть мед эськӧ бур йӧзсьыс да поконик верӧс паметьсьыд. Код семья костӧ сюйсян! Господи да помилуй!

Мамыс ымӧстіс. Но Сандрушка пырысь-пыр горӧдіс сы вылӧ:

— Тэ менӧ мый янӧдан!? Ме мый?! Питӧ янӧд! Ачыс тэнад пиыд ниртчӧ ме дорӧ! Оз кӧ Галинатӧ радейт, менӧ кӧ радейтӧ, ме мыжа ли мый?! Весьшӧрӧ маитчан! Мекӧд Данилыд олысь лоӧ, шуа ме веськыда!..

— Сандра, господи, тэ нӧ мый сёрнитан, мый сёрнитан?! — бӧрдан, кевмысян гӧлӧсӧн заводитліс мамыс сійӧс янӧдны татшӧм сёрнисьыс, но мӧдыд ярскӧбтіс:

— Мый кывлін! — и вуджӧдіс сёрнисӧ мӧдтор вылӧ: — Вай, колӧ кӧ обратыд, пырт, чӧлӧй бак вайи. А вӧв ни телега эн надейтчы, ог сет. Сизьдан шор логас кытчӧкӧ жугӧдан, да сэсся мем мыйӧнкӧ кыскась!

Та бӧрын сійӧ тэрмыштсьӧмӧн ырскӧбтіс-лэччис сарайсьыс посводзӧ. Галинаӧс аддзӧм бӧрын козьныштіс сійӧс бугжыль видзӧдласӧн да пинь пырыс сӧдзӧдыштіс:

— Мый сюзь моз тані сулалан? Кывзысян? — и вылын юрӧн, бекъяснас тривылясьӧмӧн петіс кильчӧ ӧдзӧс саяс.

А Галина сулаліс. Сылӧн вежӧрӧдз эз дзик пыр во, код йылысь сёрнитісны энька мамыс да Сандрушка. А сэсся гӧгӧрвоис, и друг тыртӧммис морӧс кудйыс, быттьӧ кутшӧмкӧ лёк и мисьтӧм кабырӧн пычкисны сылысь став пытшкӧссӧ, а асьсӧ, тыртӧмсӧ, тувъялісны гырысь сім кӧрт тувъясӧн посводз джодж бердас.

Энька мамыс, тыдалӧ, кылӧма сарайсяньыд Сандралысь «мый сюзь моз сулалан» горӧдӧмтӧ, гоньгӧдліс юрсӧ сарай ӧдзӧсӧдыс, сэсся, Галинаӧс аддзӧм бӧрын, быттьӧ нинӧм эз и вӧв, чӧвтыштіс:

— Галина, тэ локтін нин? Пыр, видзӧдлы пачсьыд сёянтӧ, пакталіс, пӧдикӧ.

Мыйкӧ мамыс ещӧ на висьталіс, но Галина эз нин кыв сылысь сёрнисӧ. Сійӧс быттьӧ мездісны тувъялӧминсьыс мамыслӧн кывъясыс, али сылӧн синвидзӧдласыс, и кокни майтӧг гаддьӧс моз пӧльыштісны посводзсьыс ывла вылӧ.

Оз помнит Галина, кыдзи петіс кильчӧ ӧдзӧссӧ, прӧйдитіс вӧв дорас ноксьысь Сандрушка дорті, петіс ӧшинь ув потшӧссӧ, кыдзи сикт кузяыс муніс да локтіс школа дорӧ вадор кыр йылас. Воис тай ас садяс сы дорӧ кодкӧ инмӧдчылӧмысь-а.

— Галя, тэ ветлін нин Вичкодорад? Мыйла тані сулалан, буждас берегыс да усян ваас, — шуис инмӧдчысьыс.

Галина вежӧртіс: учительницаыс тай, Светлана Александровна. Тэрмасьӧ, перемена дырйиыс, тыдалӧ, кытчӧкӧ котӧртлӧма.

— Ог усь, — вочавидзис Галина да тешкодя серӧктіс. Сылӧн серамыс кажитчис Светланалы диклӧн кодьӧн, но думыштіс: «Шуда, кага виччысьӧ».

А Галина, сьӧд, муткырасьысь васӧ кок увсьыс аддзӧм бӧрын, ыркмуніс, вӧчис воськов бӧрлань, быттьӧ эз кӧ дзик пыр вешйы, то збыль ваыс сійӧс ньылыштіс, кыскис ас пытшкас.

«Ме нӧ мый, эг-ӧ нин татчӧ вӧйтчыны лок?» — шензьӧмӧн думыштіс сійӧ и став вир-яй кузяыс дрӧж муніс, и кыліс, кыдзи кынӧмас чужйыштсис кагаыс.

«Повзьӧді коньӧрӧс. Тэ чайтін, тэныд олӧм сеттӧдз и пӧгубитны тэнӧ кӧсъя? Ог, ог, эн пов, донаӧй! Ми тэа-меа кутам на овны! Кутам... И юр весьтын, со, тувсов югыд шонді! Оз гылавны бомбаяс, горшад оз гӧрддзась курыд сьӧд тшын. Ловйӧн кӧ колим война дырйи, ӧні мый миянлы не овны...»

Сэтшӧм нин, тыдалӧ, Галиналӧн судьбаыс. Олӧ свет вылас кызь ӧти во сӧмын, а мӧдысь нин, мӧдысь воштіс ставсӧ, мый сылы муса и дона. Ӧні сылӧн абу бать ни мам... И на бӧрын медся дона мортыс, со, позьӧ шуны, эз жӧ ло...

Но мый нӧ вӧчны ӧні, кытчӧ воштысьны? Татшӧмтор бӧрад гортас сійӧ оз вермы кок пӧвнас пырны... Некыдз оз вермы...

И сэк тӧд вылас уси, мый Вичкодорын, лавка дінысь, аддзыліс кык машина, кодъяс вайӧмны карсянь сельпоӧ груз да, дерт жӧ, карлань бӧр пондасны лэччыны. Галина веськӧдчис Вичкодорӧ нуӧдан трӧпкалань, кыті ветліс нин асывнас.

«Мед эськӧ суа жӧ машинаяссӧ! Мед эськӧ эз на жӧ лэччыны! — тайӧ здукас вӧлі сылӧн сӧмын ӧти кӧсйӧм — веськавны машинаӧ. Машинаыс кӧ карас лэччӧдас, сысянь и кӧрт туй матын. Оз ков думайтны, кытчӧ воштысьны. Дерт жӧ, Лиля дорӧ!»

Тадз думайтіг, Галина пӧшти котӧртіс Вичкодорлань. Бокас сылӧн тоньяліс кучик сумка, коді быд тувччигӧн сьӧкыда вачӧдіс бокъясас.

— Асывсянь нокся, вомӧ нинӧм на эг сюйлы. Вай, Галина, мыйкӧ сёйыштам да катӧда ещӧ турунсӧ гӧранінас Данилъясыдлы...

Бур кӧрӧб тыр варовитіс керкаас пыригкостіыс Марпа, чайтіс моньыс гортас, думсьыс сыкӧд сёрнитіс. А кватитчис да, ас кежас сёрнитӧма. Галинаыс некӧн эз тыдав: ни кылтас, ни вежӧс саяс, ни гӧбӧчас.

Марпа уськӧдчис чуксавны моньсӧ: — Галя! Галина! — Шы ни тӧв, некӧн оз кыв. Ни мӧд керкаас, ни кильчӧ вылас.

Пос помас сулаліс йӧв бак, Сандраыс, тыдалӧ, обрат вайӧма да кольӧма татчӧ. Со, и ачыс Сандра локтӧ буретш гортас, лэдзасьӧма нин. Пелькиника воськовтіс потшӧс вомӧныс, кайис кильчӧ вылас. Юрыс вылын, тшапа кутӧ.

— Сандра! — чукӧстіс ас кильчӧ вывсяньыс энькаыс.

— Мый горзан, гажтӧмсин ли мый, ӧні на аддзысьлім да? — ярскӧба шыасис моньыс.

— Галинаыс кытчӧ муніс, эн аддзыв? Абу тай некӧн гортын.

— Вӧтлыся ли мый ме тэнад Галина бӧрся! Ӧнтай тай кытчӧкӧ школаланьыс ділгис-а. Ӧні ог тӧд. Тэнад Галинаӧн и быдӧн!

Потшӧс саяс петӧм бӧрын Марпа пыр жӧ веськӧдчис школалань. «Абу эськӧ лӧсьыд вӧтлысьныс, да мед. Шуа ӧд, меся, пӧпуттьӧ пыри, конюшняӧ мӧдӧдчи да».

Школаын некымын нывка да зонка учительницалӧн вомнас труньӧдчӧм шы улӧ йӧктісны кианыс бумагаысь вӧчӧм дзоридзьясӧн.

— А Галинаыс нӧ миян абу тані? — юаліс Марпа.

— Абу. Талун эз на волы. Талун ӧд, праздник водзвылад, ми огӧ велӧдчӧй, тайӧяскӧд сӧмын чукӧртчыштлім, — окотапырысь юӧртіс учительница. — Ме неважӧн сійӧс берег дорысь аддзылі.

— Берег дорысь?! — садьтӧгыс повзис Марпа. — Гашкӧ, вӧйис нин да!?

— Мый тэ, Марпа тьӧтка?

— Ок, югыдлун, ог и тӧд, мый думайтны, ог и куж, кыдзи висьтавнысӧ. — Марпа тьӧтка бӧрдіс курыд синваӧн.

— Марпа тьӧтка, мый повзьӧдчан? Висьтав, мыйкӧ лоис ли мый?

— Ог тӧд, ог тӧд... Светлана, бобӧ, тэ суседъяссьыд юасьлы, а ме... Ме горт дорысь ещӧ корсьла.

Шондіа и лӧнь.

Сизьданшор лог пӧлӧн нюжвидзысь му пластъяс тувсов гож водзын шонтӧны чужӧмбаннысӧ. Сӧмын гажа тулысыслӧн шыясыс и торкӧны чӧв-лӧньсӧ да вӧлыслӧн сьӧкыд лов шыыс.

— Но, батько! Бӧрӧзда! — кылыштас корсюрӧ неылын гӧрысь нывбабаяслӧн чунӧк гӧлӧсныс — и бара лӧнь.

Шенасьӧны тувсов вильыш тӧв улын му гӧгӧрыс быдмысь ловпулӧн кузь вожъясыс, виж быгйӧн шапкаасьӧм бадь пуяс меліа вашкӧны мыйкӧ, дерт, чуксалӧны ас дінас на гӧгӧр дзизгысь мазіяссӧ да ловзьӧм гут-гагъяссӧ. Радлӧ ставыс гӧгӧр! Со и чавканъяс шелъялӧны-вӧтлысьӧны гӧр бӧрся, кокалӧны-ӧктӧны уль му вылысь тшӧг лёльӧяссӧ, корсюрӧ горӧдлӧны: — Аддзи! Сёя! Кокышта!

Да, коді абу рад тулысыдлы, первой бӧрӧздаыдлы. Воронкоыс Даниллӧн и то корсйӧдлӧ кыдзкӧ тувсов ног. Гашкӧ, думайтӧ и сійӧ аслас вӧв юрӧн, мый регыд веж турун петас. А ӧні, со, коньӧрӧй, терпитӧ, сьӧкыда пушкӧ, а кыскӧ ӧд гӧрсӧ, оз сувт. Пӧрысь вӧв тӧдӧ ассьыс делӧсӧ, доддялӧмны кӧ, колӧ кыскыны. И эсійӧ нывбабаясыс, коньӧръяс, зарни аньяс, кыв ни джын ӧд оз шыавны, ланьтӧмӧн восьлалӧны гӧр бӧрсяыс, а, колӧ чайтны, лов выланыс и налы рад. Тулысыс бара на воис, тшыглы ӧні налӧн челядьыс оз нин кувны, шомкорӧн да гӧньӧӧн тыртасны нин кынӧмнысӧ. Сэсся ӧд и кӧдзны заводитӧма, Ен кӧ сетас, ар кежлас выль нянь лоӧ. Войнаыс тай помасис, гашкӧ, аслыныслы нин сэсся вичмас тайӧ урожайыс.

Данил чорыда кабыртчӧма гӧр воропъясӧ, велавтӧгыд ӧд и оз на лючки артмы. Тувччӧ ӧтторъя, восьлалӧ водзӧ. Сёйӧд муыс сибдӧма сапӧг пыдӧсас, гашкӧ, пуд. Плеть воропнас чуктӧдас кыз пластсӧ коксьыс и бара водзӧ воськовтӧ. Сылӧн гӧрйыс дугдывтӧг вундӧ мутшмӧм, эжсялӧм важ сю подъя мусӧ, бергӧдӧ-путкыльтӧ увлань юрӧн, гӧр бӧрся кольӧ гӧрдоват свежӧй му, кытчӧ агсалӧм-пиняйтӧм бӧрын кояласны кӧйдыс, а сэсся сійӧ, шонді-мамӧ да зэръяс отсӧгӧн, чужтас-быдтас нянь — крестьянинлы медся дона да мусаторсӧ.

Тадзи быд тулыс нянь вӧсна тільсьывлісны му вылын сылӧн дедъясыс и батьыс. Ачыс Данил гӧр дорад первойысь, водзті эз на сюрлы кутчысьлыны. Агсасьны — унаысь агсасьлывліс! Мукӧддырйи куимнан вокыс агсасянінад веськаласны. А батьыс кӧдзӧ. Ветлӧ му вывтіыс и шунькйӧ-койӧ кӧйдыссӧ, морӧсас ӧшалӧ кӧйдыс кудйыс. Латшкӧс тушаа, косіник, лым еджыд юрсиа — шапканас эз радейтлы му вылас петнысӧ — пелькиника тувччӧ му вылас, койыштӧ, тувччӧ и койыштӧ.

Мамыс, ён, гырысь лысера нывбаба, пырджык тулыснад гӧрлывліс. Дзонь бригада пӧ Сандыр Петырлӧн семьяыс талун му вылын, шулісны грездын.

Сідзи и вӧлі войнаӧдзыс. Война кадас мамыс ӧтнас мырсис колхоз муяс вылын. А талун сы пыдди петіс Данил. Ӧтнас жӧ. Абуӧсь ни батьыс, ни вокъясыс. Абуӧсь. Кымын нянь кӧдзысь-быдтысь эз лок гортас!

Данил копыртыштӧма юрсӧ, мунӧ гӧр бӧрся, кок улас сылӧн ӧти вежсьывтӧм серпас — уль, ловъя му, а вежӧрас сы мында нин серпас вежсис: ӧти вежсьӧ мӧдӧн, и мыйсӧ нин эз гарыштлы, а усьӧм батьсӧ да вокъяссӧ тӧд вылас уськӧдіс да дзик пыр и выль серпас син водзас воис — колян вося Победа ваян тулыслӧн серпасыс.

Ичӧтик Лаутер кар. Госпиталь ӧшинь пыр тыдалісны вӧдитан и эжсялан муяс, ылынджык — гӧраяс и веж вӧр. Данил бура дыр видзӧдлывліс ӧшинь пырыс, и сылӧн сьӧлӧмыс заводитліс муткырасьны. Сэні — вӧля, а тані дзескыд палатаын тюрьмаын кодь. Петыштлыны кӧ эськӧ вӧльнӧй воздух вылас! Первой луннас жӧ, кор шуисны, мый позьӧ чеччыны да ветлыштны, сійӧ петаліс госпиталь ӧграда сайӧ, куньтыраліс синъяссӧ лӧз енэж вылас видзӧдігмоз да весиг мурзіс. Мурзӧмыс, гашкӧ, артмис лӧсьыдысла, ывланас нимкодясьӧмысла, а, колӧкӧ, дойсӧ кутӧмысь, быд воськов вӧчигӧн сідз сутшкыліс пакас да ёнтыштліс бокыс, мый абу и дивӧ мурӧстыштныд.

Ӧтчыд, Победа лун бӧрас нин, кутшӧмкӧ подразделение сувтіс шойччыны дзик налӧн госпиталь дорӧ. Походад ӧд кыдзи? Шойччӧгтӧ шуасны, да он удит и синтӧ лапнитны, личӧдчалӧны нин кӧм-паськӧмсьыс салдатъяс, кодкӧ удитӧма нин нюжгысьны, а кодкӧ, со, и орӧм кизьсӧ нин вурны дасьтысьӧ, кодкӧ нямӧдсӧ косьтӧ. А кодлы и музыка ковмӧма, сьылӧм-ворсӧм шы нин кысянькӧ кылӧ. Сэсся походнӧй кухня заводитӧ тшынасьны.

Госпитальса войтырыд, дерт, коді вермис, эз палатаясад кольччы. Ӧдйӧ гузьнитісны ывла вылӧ да забор пӧлӧныс лясісны, пондісны чуксасьны, юасьны, коді кытысь. Сэсся и землякъяс аддзысисны — Войвылысь и Сибирысь. Мыйта радлӧмыс!.. А сэсся и баян нин кыпыда няжӧбтіс. Кыдзи он йӧкты, кор кокъясыд асьныс чеччовтӧны? Сибирса ӧти дядьӧ вачкӧбтіс воча ки да и мӧдӧдчис, мӧдӧдчис сизьдыны эжасӧ кӧмтӧм кокнас. Но друг мыйлакӧ сійӧ ымӧстіс, кутчысис морӧсас да заводитіс ньӧжйӧник пӧрны, сэсся гатш зымгысис-усис и эз нин вӧрзьыв.

Первойсӧ некод эз думыштлы, мый усис сійӧ стӧча лэдзӧм пуляысь. Ӧд войнаыс помасис нин, эз нин лыйсьыны. Чайтісны, тешитчӧ ышмӧм дядьыд. Но кодкӧ шутёвтіс и уськӧдчис госпиталькӧд орччӧн сулалысь ёсь сигӧра керкалань.

— Эсысянь, эсысянь лыйисны!

Шойччыны лӧньлӧм салдатъяс шызисны, лыбис шум, а кӧмтӧм дядьӧ куйліс, быттьӧ водӧма шойччыштны да кокъяссӧ шонді водзас шонтыштны, эз кыв сійӧ нинӧм, и веськодь сылы вӧлі ставыс, юрсӧ чатӧртыштӧма, видзӧдӧ-видзӧдӧ вылі енэж югыдас.

Регыд кык салдат вайӧдісны шошаӧдыс ар дас квайта зонкаӧс. Ӧтиыс, крепыд, ён дядьӧ, чӧв оліс, видзӧдіс эз зонка вылӧ, а куйлысь сибиряк вылӧ да кулакнас чышкаліс синвасӧ. Мӧдыс, чийӧбиник, косіндзи, ӧтторъя тракнитліс зонкаӧс да немечасис:

— Варум? Варум, мися, тэ этайӧс?

Зонка, повзьӧм да дикмӧм синъяса, дженьыдик кучик гача да кузь гӧленя хромӧвӧй сапӧга, дзибрасис став тушанас да горзіс:

— Найн! Найн! Их нихт!

— Ак, змей пи, ещӧ эг пӧ ме, шуӧ! — чийӧбиник салдат шеныштчис кулакнас дай, гашкӧ, и вачкис зонкаыдлы, но ёртыс кватитіс сійӧс сойӧдыс:

— Да энлы тэ! Аддзан, дзик дикмӧма мортыс!

— Аддза, аддза. Нырыштны колӧ гадӧс!

И мукӧд салдатыс уськӧдчисны... Сэсся ӧтчукӧрӧ лемасьӧм, ыззьӧм йӧз чукӧрыс вешйис госпиталь водзысь...

«Мыйта лёклуныс чукӧрмис война чӧжыс ӧтарас и мӧдарас!.. — ышлолалӧ ӧні Данил. Кияс доймытӧдзыс чабыртчыліс сійӧ гӧр воропас. — А ме коли ловйӧн, и колӧ гӧрны-кӧдзны на пыдди тшӧтш, став усьӧмаяс пыддиыс».

Данил пӧсялӧма-ньылӧмзьӧма дзоньнас. Важиник пинжакыс важӧн нин ӧшалӧ эстӧн му помас бадь вож йылын. Гимнастёрка кизьяссӧ разялӧма вывдорсяньыс да улӧдзыс и тасмасьыс нин личӧдчис, шыркнитӧма сійӧс гӧр вожъяс, а ньылӧм век письтӧ и письтӧ кымӧс вылас, мышкуас и быдлаӧ.

Шоныдыс талун! Мед. Ӧдйӧджык вежӧдас...

Даниллысь думъяссӧ торкис нывбаба гӧлӧс. Чуксасис сійӧ эсысянь, му помсяньыс, кӧні мича том кыддза рас юкӧма тайӧ мусӧ мӧд му пласт дорысь.

— Эй, бабаяс! Шойччӧдыштӧй чибӧяснытӧ! Локтӧй этані ыркыдінас пукалыштамӧй! Некыдз талун гӧрнысӧ ог вермы, гача морт миянкӧд тшӧтш да! Пыр на сы вылӧ син бугыльяс баргӧны! Данилушко, кылан, тэнӧ вед шуа! Лок тшӧтш татчӧ! Исалыштамӧй кӧть, кыдзи мужик дукыс петӧ!

Тайӧ вӧлі Аньӧ, Ӧндрей Степу гӧтыр, учительница Светлана Александровналӧн кӧзяйкаыс. Данилысь ар дасӧн ыджыд, лӧсьыдик ныр-вома да ой-ой ёсь кывъя баба. Помнитӧ Данил, ичӧтдырйиыс на Аньӧ сійӧс вильшавліс. Ок, шуас, Данилко, мыйла нӧ пӧ он ӧдйӧнджык быдмы, эськӧ тэ сайӧ верӧс сайӧ петі, вывті нин тэ муса паръяса зонкаыс. Данил сэк сэтшӧма вӧлі яндысьӧ тадзтӧ шуӧмысь. Ӧні, со, Аньӧыс дӧва. Степаныс пӧ война первой вонас и усьлӧма, юӧр волӧма, пал пӧ смертью храбрых. Батьтӧм кык челядьӧс быдтӧ.

— Оз ӧд тэрмась. Лок, меся, югыд шонді, этані то кыдзьяс бокас кутчысьыштлам, кытчӧдз мукӧд бабаясыс эз воны! — чуксаліс сійӧ Данилӧс да чужӧм тырнас нюмъяліс.

— Да, тэныд ӧтнадлы ли мый?! — бӧрӧздасянь лэптысис шмонитны и мӧд ань.

— Эн тэрмась, Данил, бурджык менӧ виччысьлы!

Бӧрӧзда помӧ Данил локтіс пӧшти медбӧръяӧн. Небыдика нюмъялігтыр сійӧ петіс эжа вылӧ да пондіс весавны сапӧг пыдӧсас лясӧм няйтсӧ.

— Шойччышт, Данил Петрович, мудзин пӧдикӧ, — шыасис сы дорӧ мамыс арлыда кымын жӧ нывбаба, коді удитӧма нин нюжгысьны ласта вылӧ. — Миян бабаясыд ӧд тайӧ вояснас дубалӧмаӧсь нин да мудзсӧ весиг оз кывны. Со тай, аддзан...

— Да, сетам ми сылы шойччыны, — бара и шыасис ёсь гӧлӧс. — Сюрис ӧні! Гильӧдыштам!

— А кысь на ещӧ и гильӧдан сійӧс, мамыс, со, локтӧ да, — шыасис кодкӧ бабаяс пӧвстысь му мӧдар помас индігтыр.

Сэні, збыль, Даниллӧн мамыс, Марпа, тыдовтчис. Сійӧ шенасис кинас да чуксаліс Данилӧс. Пиыс котӧртіс сылы воча.

— Ок тэ, сизим адгорш тэ! Эк тэ... — ырыштчис мамыс пиыс вылӧ лёка видзӧдлӧмӧн да ымӧстіс-бӧрддзис.

— Мый нӧ, мамӧ? Мый лоис?!

— Мый лоис, юасян... Мый корсин, сійӧ и лоис! Галинаыд некӧн абу! Учительница висьталӧ, вадорын пӧ сулалӧма. Вӧйтчис, гашкӧ, да...

— Вӧйтчис? Мыйла вӧйтчис? Тэ, мамӧ, сӧран жӧ кӧ-а? Кагасӧ вайны, кӧнкӧ, дзебсис кытчӧкӧ. Бабаясыд пӧ тай рынышӧ да лясниӧ вайӧны...

— Чӧв, он кӧ тӧд бабаяс йывсьыс нинӧм! — лёкысь чирыштіс сійӧс мамыс. — Ме сӧра ли ог, а тэ вот сӧран! Нарошнӧ сарай шӧрӧ Сандраыд ошйысьны пыраліс. Кага пӧ ме Данилсяньыд виччыся! Галина, гашкӧ, сы понда лоталіс юрсӧ...

— Сандра висьтасис?! — Данил скӧрысь кабыртчис мамыслы пельпомас, сэсся сылӧн синъяскӧд вочаасьӧм бӧрын нинӧм водзӧ эз шу да пондіс резны-котӧртны бӧр сылань, кысянь воліс.

Данил котӧртіс гӧрӧм му вывті, и быд тувччӧм сылӧн быттьӧ горзіс: Вӧйтчис? Вӧйтчис?

Эбӧсысь бырӧм, гораа кашкигтыр, сійӧ воис межа помӧ, кытчӧ сувтӧдліс вӧвсӧ да заводитіс Воронкосӧ лэдзавны. Тэрмасьӧмысла сылӧн нинӧм эз артмы, и пинь пырыс сӧдзӧдӧмӧн сійӧ мыйкӧ ёрччис ас кежас.

— Гоз пи ли мый нӧ гӧтырыд вайӧма? Он тай нӧ нинӧм висьтась, — шмонитны заводитліс кодкӧ нывбабаяс пӧвстысь, но регыд ланьтіс. Мукӧдыс чӧв олісны, тӧдісны: бур юӧрысь мортыд абу татшӧм быгалӧм чужӧма да йӧй биӧн дзулъялысь синма.

Вӧв вылад гӧнитігӧн Данил ылӧ бӧрӧ колис мамсӧ. Грездӧ воис сытӧг. Челядь да нывбаба чукӧрӧс аддзӧм бӧрын вӧвсӧ веськӧдіс веськыда сэтчӧ. Вӧркань моз звирк чеччыштіс вӧв вывсьыс, воськовтіс учительница Светлана Александровна дорӧ. Шуныс нинӧм эз сяммы, сӧмын чашкӧдліс нырбордъяссӧ, буракӧ, сынӧдсӧ ньылыштны некыдз эз вермы.

— Тэ, муса пи, тайӧясӧс, вӧлкаличьясӧс, эн кывзы. — Даниллы мышкуас инмӧдчыштӧмӧн шыасис лабутнӧя да меліа Проня гӧтыр, грездын пошта новлысь. — Со, ме муртса на Вичкодорсянь, — шуис сійӧ бокас тоньвидзысь брезент сумкаас кинас лапнитігтыр, — эг на удит весиг разӧдны поштаӧс. Сэні Галинаыд вӧлі, Вичкодорас. Лавкаӧ пыраліс, карӧ лэччысь машинаяс юасис. А ме ӧд сэтшӧм: мися нӧ, мый тэныд карса машинаясыс ковмисны? А сійӧ серӧктіс, гортӧ пӧ соч дорӧ кӧсъя мунны. Мися, пиалан ӧд туй вылас. Ог пӧ, шуис. Сё ей богу, лӧж ог байт, тадзи сёрниыс вӧлі.

Проня гӧтыр чӧвтіс пернапас да килутшнас вӧсни ёсь ныр-вомсӧ чышкыштӧм бӧрын бара шыасис:

— Ме вот, Петрович, тадз думайта-кумекайта...

Но Данил эз кут кывзыны ни почтальонӧс ни некодӧс, бӧр звиркнитіс вӧв вылас да гӧнитіс Вичкодорлань.

— Ой-ой, машинатӧ суан миян сувтӧм вӧвъясӧн! Сійӧ ӧд ӧнтай нин вӧлі. Ӧні, пӧдикӧ, машинаыс райцентрӧ нин воӧ. — Скачитысь Данил вылӧ видзӧдіг ышловзис Проня гӧтыр да сэсся, эз сійӧс кывзыны да сыысь ли мый ли дӧзмыштӧмӧн, ырыштчыліс гӧгӧрыс шумитысь челядь вылӧ:

— Вӧлкаличьяс!..

Тайӧс жӧ ковмис висьтасьны Проня гӧтырлы и Марпакӧд паныдасьӧм бӧрын и ещӧ уналы на. Сійӧ быттьӧ талун именнича: быдӧн сы дорӧ шыасьӧ, быдӧн сылысь Галина йылысь юалӧ, збыль ли мый пӧ? Дерт, сійӧ юӧрын нинӧм жӧ ёна бурыс эз вӧв, но век жӧ... Мездіс кӧть бур йӧзсӧ тувсов туӧм ва пиын гудрасьӧмысь. Ловъя юӧрыд сійӧ пыр нин бурджык кулӧм юӧрсьыд.

— Ловъя, слава богу! — Проня гӧтырӧс кывзӧм бӧрын чӧвтіс пернапас Марпа, но сьӧлӧмыс эз дугды ойзыны да лӧвтны.

«Галина, Галинушка! Мыйла нӧ сідзсӧ вӧчин меным висьтасьтӧг? Эськӧ ми ӧтвылысь кыдзкӧ и бедасӧ вермим, гашкӧ, бокӧ вештыны. Со ӧд, евокаанӧй, мый думыштӧма. Пӧдикӧ шуӧ, муна пӧ висьтасьтӧг-прӧщайтчытӧг дай. Рӧдимӧяд жӧ тай, чой ордас... А кыдзи нӧ сійӧ сэтчаньӧдзыс мунас? Абу ӧд матын. Ӧд и сьӧм колӧ, сёян-юан и. А нырӧдзыс рушку, гашкӧ, талун ваяс. Невежаяс, мыйӧдз вайӧдісны нывкасӧ! Ок, Данил, рӧдимӧй дитя, а ог ошкы татшӧмторсьыд, ог! Верми кӧ, тасмаӧн кули. И ме ачым сэтшӧм жӧ... Мам шуся, дзор юрсиӧдз олі. Аддза ӧд, неладнӧ, да век чӧв ола, чайта прӧйдитас. Вӧчисны тай йӧз яндзимтӧ! Кыдзи нӧ та бӧрын йӧзыслы синмас видзӧдны кутан?»

Лун коляссӧ дай рытывбыд и войбыд маитчис Марпа. Петукыс сараяс вой пуксьӧм йылысь нин юӧртіс — водны пӧ колӧ, сэсся вой шӧр кад висьталіс. Со нин, и шонді петӧмсӧ голькйӧ-сьылӧ, а пиыс век абу. Марпа инас оз ӧшйы, и киас уджыс оз пыр. Пачас тай бисӧ сюйис жӧ-а.

Сандраыс мыйкӧ водз жӧ талун чеччӧма. Кильчӧ вылас петіс. Кисӧ кӧзыркаӧн плеш вылас пуктіс, видзӧдліс Марпа керкалань. Лэччис кильчӧ поссӧ, мӧдӧдчис йӧрас.

Марпа видзӧдіс ӧшинь пырыс, и забеднӧыс сійӧс босьтіс Сандра монь вылас, и лӧгыс петіс.

«Кор оз колыс, дасысь кыссьылас-волас, а тӧрыт эз и пырав. Кыдзи пӧ тэ, мамӧ, ӧтнад тан? Стыд тӧдтӧм рожа, прӧстит менӧ, Господи. Монь ӧд, шӧркост пилӧн гӧтырыс, а мый вӧчӧ, мый вӧчӧ!.. Господи, мый нӧ тайӧ олӧмас вӧчсьӧ?.. Война вылын йӧзӧс нырисны... Сымда шог муніс... И бара дой да шог...»

Сандралӧн эськӧ юр ни сьӧлӧм эз вись энька мамыс ни ичмонь вӧснаыс, да со войбыд жӧ бергаліс вольпась вылас, эз вермы унмовсьлыныс.

Вичкодорӧ тӧнлун карса артистъяс воӧмны, кольӧм тулыс найӧ жӧ волісны и. Сандра эз лысьт дыр кежлад Вичкодорас кольччыны, здук кежлӧ сӧмын сувтӧдліс клуб мышкас вӧвсӧ. Телега тырыс обрат тыра бакъяс, да кысь лысьтан дырсӧ овны. Челядьпиян ещӧ босьтасны дай пӧрӧдасны бакъяссӧ. Тӧкӧтьӧ кежлӧ и пырыштліс клубас, аддзыла пӧ, гашкӧ, эсійӧӧс, колян тулыс кодкӧд тӧдмасисны. Стасик нимыс, зэв муса том морт. Абу нин эськӧ ёна том, да абу и пӧрысь. Сандра вылӧ пыр жӧ любитчис. Ок пӧ, татӧн кутшӧм интереснӧй краляяс, вӧлӧмкӧ, олӧны! Тэ пӧ тай дзик балерина кодь, мыйла нӧ он карӧ лэччы да балеринаӧ велӧдчы. Сандралы кажитчис татшӧм ошкӧмыд да китшйис-сераліс. Асылӧдзыс артистыд Сандрушкакӧд колльӧдчис, окасисны, гашкӧ, сё пӧв. Вунӧдан ӧмӧй тайӧс?

Ӧнісӧ пырис Сандра клубад да буретш билет вузаланінсьыс и аддзис ассьыс тӧдсасӧ.

— Стасик, видза олан! — радысла уськӧдчис Сандра билет вузалысь дорад.

— Здравствуйте, — син пӧвсӧ читкыртыштӧмӧн видзӧдліс Сандра вылӧ мӧдыс.

Сандра серӧктіс: — Он ӧмӧй помнит? Ме тайӧ, Сандрушка! Колян тулыс тай тэа-меа... Ещӧ тшӧктін артистӧ велӧдчыны...

— А, ме ӧд уналы тадзтӧ шулі да... Таво миян и збыль воссьӧ театральнӧй студия, кӧсъян кӧ, пӧжалуйста, лок, велӧдчы!

— А тэ чайтан, менӧ примитасны?

— Возможно! Гиж заявление на имя директора, ыштӧ, кора примитны менӧ тіян студияӧ велӧдчыны. Тэныд кымын билет косявны? Пыран спектак вылас?

Да ме жӧ... Аски рыт кӧ эськӧ...

— Ну, барышня, аски рыт ми лоам мӧд сиктынӧсь нин!

— Ме обязательнӧ заявлениетӧ гижа, — шуис Сандра билет вузаланінысь вешйигмоз.

— Лоам зэв радӧсь! — жеркнитіс мӧдыс да окыштіс чунь помъяссӧ.

«Гижа заявлениесӧ, гижа да ыста карас. Гашкӧ, збыль примитасны! — ыззис та бӧрын Сандра. — Сэсся и лэчча карас. Тані ӧд оз жӧ олӧм сетны Данил эня-пиа. Со тай, кыдзи шогӧ усьӧмны, эсійӧ кос чери кодь фрауыс пышйӧма да. Карӧдзыс, буракӧ, вӧтчис Данилыс. Овлӧны сэтшӧм шуда бабаясыд. Мужикыс вӧтлысьӧ, со, кыдзи. А ми воклы, колӧкӧ, нэм ковмас йӧз мужикъяс бӧрся вӧтлысьны дай. Чӧвлы на, гашкӧ, и ачым на артист гӧтыр лоа. А верма на и знаменитӧй артисткаӧн лоны. Найӧ ме бӧрся вӧтлысьыштасны!»

А мый пытшкас неладнӧ нин сылӧн, тайӧ Сандрушкаӧс эз быттьӧ и майшӧдлы. «Гудйысьӧны тай мукӧдыс, ме ог али мый вермы шыбитнысӧ, ковмас кӧ? Пельшерича дорӧ сӧмын ветлы бур гӧснечӧн...»

«Галя, Галю! Прӧстит тэ менӧ! Эг кӧсйы ме тэнӧ ӧбӧдитны — ачыс артмис кыдзкӧ. Дзугси ме...» — Вичкодорлань кыккокйыв скачитіг, думайтіс Данил и мый вермис век кулис вӧвсӧ. Ӧдйӧнджык! Ӧдйӧнджык! Ӧд сійӧ эскис, мый суӧдас кӧ Галинасӧ да шуас тайӧ прӧща кывъяссӧ, Галюыс сійӧс гӧгӧрвоас да прӧститас. Бур сьӧлӧма Галяыс, тӧлка дай содтӧд радейтӧ Данилӧс, прӧститас. И ставыс лоӧ бур, ставыс!

А весьшӧрӧ и тэрмӧдлӧма вӧвсӧ. Эз нин су Галясӧ.

— У-у, сійӧ машинаясыд важӧн нин мунлісны! — висьталісны сылы лавка дорын шуксьысь-ворсысь челядь. А лавка кильчӧ вывсянь кодкӧ содтіс: пӧдикӧ пӧ, райцентрӧ нин воӧны. Сэтчӧ тэрмасисны. Сельпоас. Ӧбедӧдз кӧ пӧ складовщиксӧ ог суӧй, ковмас узьмӧдчыны, — окотапырысь висьталіс кильчӧвывса нывбаба, лавкаса вузасьысьыс.

«Райцентрын? — Даниллы дзик пыр кучкис юрас мӧвп. — А сэтчӧ кӧ гӧнитны? Тані кӧ эг су, райцентрын всё равно суӧда!»

И веськӧдіс вӧвсӧ мир туй вылӧ. Машинаясӧн пазӧдӧм тувсов няйтӧн кизьӧрмӧм туй вылӧ.

Воронкоыс ещӧ ён на вӧлӧма. Кӧрымтӧм воад ӧд тувсов вӧлыдлысь уна он виччысь. Кыті позис, канава мӧдартіыс, а кыті эз, шупалыштӧм туй бок рӧчьяс вывтіыс пыр гӧнитӧдіс коньӧр пемӧсӧс. Плетьыд тай вӧтлӧ. А сэсся Гӧрд чой паныд и сувтіс Воронко. Дзикӧдз сувтіс, кок йывсьыс усис. Лямгысисны бӧр кокъясыс дай ва пытшкас канаваӧ и колисны. Данил лӧсьыда чӧліс вӧв юр вомӧныс да тімбыльтчис няйтӧ. Скӧр вывсьыс лэптыліс на ещӧ плетьсӧ Воронко вылас — тэ пӧ мый!? Да плетьыс ӧшйис сынӧдас. Гӧгӧрвоис вӧвсӧ аддзӧм бӧрын: ставыс! Эштӧма... Данил лёк змейӧс моз шыбитіс плетьсӧ кисьыс, ымӧстіс.

Вӧлыслӧн синъясыс вӧліны куньсаӧсь. Гадиктӧмысла сылӧн ставнас ыджыд тушаыс тірзис.

«Дзикӧдз тай уськӧді вӧвсӧ кок йывсьыс!»

Тайӧ мӧвпыс быттьӧ лёк вӧтысь пальӧдіс сійӧс и друг мортыд гӧгӧрвоис, мый и ачыс мудзӧма дӧбелькиӧдз, муртса кок йылас сулалӧ.

«Но, Воронко, ӧні шойччам. Тэрмасьны сэсся нинӧмла», — шыасис сійӧ думсьыс вӧлыс дорӧ и лэччысис сыкӧд орччӧн. Ыджыд дой быттьӧ пычмуніс сы пытшкысь, ымӧстӧмӧн ышловзис да кутчысис кияснас юрас.

Тадзи рудзмунӧмӧн бура дыр пукаліс Данил. Лэптіс сійӧс кок вылас вӧлыслӧн гӧрӧктыштӧмыс. Туй вывті налы паныд локтіс телегаа-вӧла. Воронкоыс кылӧма налысь шытӧвсӧ кӧзяинсяыс водзджык: сьӧд бурыся рыжӧй вӧв юрсӧ копыртыштӧма, тэрмасьтӧг восьлаліс гортланьыс. Телега нырас пукалысь нывбаба не то вуграліс, не то зумыштчӧмӧн думайтіс кутшӧмкӧ дум, а сӧмын телега шӧрас нюжвидзысь кӧрт бӧчка пытшкын буля-болякыліс мыйкӧ.

— Вирӧк-варӧкаяс, повзьӧдінныд! Чайті нин чиганъяс! — друг лэптіс юрсӧ да шыасис нывбаба ёсь гӧлӧсӧн, быттьӧ некутшӧм вугралӧм сылӧн эз вӧв. — Ас йӧз жӧ тай. Типӧ грездса Данил нӧ тэ ли мый? Мый тэ тані? — Сійӧ сувтӧдіс вӧвсӧ да пырысь-пыр чеччис телега вывсьыс.

— Со тай, шойччам... — вӧв вылас юрнас довкнитӧмӧн шуис Данил.

— Шойччад... — нывбаба нюлыштіс косьмӧм вом дорсӧ да юрсьыс чышъянсӧ лӧсьӧдыштӧм бӧрын бара шыасис:

— Со ӧд, тувсов вӧвъясыд. Кытчӧ нӧ эськӧ верзьӧмнас мӧдӧдчин?

Данил быттьӧ эз и кывлы юасьӧмсӧ, оліс чӧв. Нывбабаыд, тыдалӧ, ёнасӧ эз и виччысь вочакывтӧ, сідз прӧста, медым сёрнисӧ нуӧдны и юаліс сӧмын. А коді кытчӧ мунӧ-локтӧ, сылы дзик веськодь.

— Сувтас жӧ, гашкӧ, эн шогсьы, — шуис нывбаба куйлысь Воронкоӧс видлалӧм-малалӧм бӧрын да содтіс: — Тэ, пиук, со мый вӧч: этані Гӧрд чой пӧлӧныс пуктан видзьяс эмӧсь. Гашкӧ, кутшӧмкӧ зорӧд пыдӧс и сюрыштас. Ветлы жӧ. Воськов ветымынся уна оз и ло. Ме вӧлӧс шойччӧдыштігмоз тані сулышта.

Кор Данил неыджыд турун нӧбйӧн бӧр воис вӧв дорас, то радлӧмӧн шензьыштіс: Воронкоыс чеччӧма. Сулаліс сійӧ Рыжко дорын. Нывбаба мыйкӧ меліа шуалігтыр малышталіс то ӧти вӧвсӧ, то мӧдсӧ.

— Вайин? Аддзин? — горӧдіс нывбаба Данилӧс аддзӧм бӧрын. — Вай вердышты дай вӧрзям. Менам Рыжко бӧрся ӧні вӧтчас.

— Маниті ме тэнӧ. Пасибӧ зэв ыджыда. Тэ тэрмасян кӧ, мун. Турунтӧ со, колӧкӧ, сьӧрсьыд босьт, либӧ тшӧтш Рыжкотӧ верд. Ме ещӧ ветла. Сэтысь сюрыштас на курыштавныс.

— Но, тэ инӧ он лӧсьӧдчы мекӧд мунныс?

— Ог, ме шойччӧдышта на Воронкоӧс.

Веськыда кӧ шуны, сылы неокота муннысӧ. Ӧти-кӧ, нывбаба варов, пондас юасьны ӧтитор да мӧдтор, а мӧд-кӧ, эз кӧсйы, медым сійӧс, мужик мортӧс, аддзыліс кодкӧ, кыдзи сійӧ шлёниктӧ-мунӧ сувтӧм вӧв бӧрысь. Но медъёна поліс гортас, мамыс дорӧ локны.

«Пемдыштны кутас дай мӧдӧдча» — думсьыс шуис сійӧ.

Сэсся и пемдыны нин кутіс, а сійӧ век эз думайт вӧрзьыны.

«Узя тані. Мыйӧн тані лёк? Лӧнь, некод оз дӧзмӧд. Вӧлыслы сёян эм, мутшкӧ, со. Кӧтасьлӧм зорӧд пыдӧсыд, дерт, абу бур сёян, да ӧд конюшняас пӧтмӧныс и татшӧмсӧ оз сетны». Ачыс бипур дорын коллялас войсӧ. Аслыс сылы сьӧлӧм шог дырйиыд и сёйнытӧ оз ков.

Ыркыдкодь ясыд рыт ньӧжйӧник пондіс лэччыны вӧр весьтӧ. Сэсся коркӧ и пемдіс. Енэжын кодзувъяс мыччысисны. Быттьӧ и бур ногӧн читкырасьӧны Даниллы, эн пӧ шогсьы, узь чӧскыда, олӧмад пӧ и не татшӧмтор вермас лоны. Кодлы-кодлы, а тэнад пай вылӧ сюрліс жӧ нин кодзув югӧр улад узьлынытӧ.

Яра ломтысис бипур, койис пемыдас югыд киньяс. Орччӧн мутшкис вӧлыс, корсюрӧ видзӧдліс мургысь кӧзяиныс вылӧ, сылӧн синъясас ворсіс яр гӧрд бипурыс дзоньнас. Данил бергалӧ ӧтар бок вывсяньыс мӧдарас, но узян ун оз лок. Вӧлыс, со, дугдіс нин мутшкынысӧ, водіс, вугралӧ, вой тӧлыс лӧнис лап козъяс улӧ, а Данил век на бергалӧ небыд лыс вольӧс вылас. Дугдывтӧг бергалісны юрас и сьӧкыд думъясыс. Став олӧмсӧ ассьыс видлаліс, выль пӧв оліс.

Асъявылыс сӧмын и сыркмунліс. И вӧталіс эз мамсӧ, ни Галяӧс, ни Сандраӧс, а Лилясӧ. Сё дивӧ, сійӧс! Быттьӧ сыкӧд кыкӧнӧсь, мунӧны грузовик кузовын. Лиляыс ставнас еджыд паськӧма, мича, кыпыд, ӧтторъя Данилӧс кутлыштлӧ да окалӧ, но мыйлакӧ оз сетчы Даниллы морӧс бердас топӧдлыны. Сӧмын на кутлас сійӧс Данил кватитны, а сійӧ бырс бокӧ вешйӧма, быттьӧ ртуть. И друг быттьӧ Лиляыс борда лоис и жбырк лэбзис вывлань, а сэсся тювгысис-уськӧдчис муас машина кӧлеса улас.

— Ой, ой, Лиля, Лилечка, мый нӧ тэ вӧчин?! — бӧрдіс-горзіс Данил. — Галя вӧснаыд али мый тадзи помалін асьтӧ?.. Мед сылы, чойыдлы, бурыс вӧлі? Да ме жӧ... Ме...

Татчӧ и садьмис сэсся Данил. Кӧть и ыркыд вӧлі ывлаын, но Данил вӧлі пӧсялӧма татшӧм вӧтсьыд.

Буретш югдӧ. Асыввылас кельыд, вот-вот быйкнитас шонді. Татшӧм асывнас эськӧ тар койтын пукавны. Галинаыслы номсасянінас чӧскыд пӧтка яй вайны. А со, кӧні тар койт пыддиыд лоис войсӧ коллялӧма.

Даниллы и асылыс эз сет некутшӧм личӧд. Мый кӧть эз думышт, кватитчас да бара аслас шог мӧвпъясӧ вӧйӧма.

Сідзи личавтӧм сьӧлӧмнас мӧдӧдчис гортас. Вӧвсӧ вӧтліс водзас, ачыс восьлаліс бӧрсьыс. Вичкодорӧ воис, пачьясыс уналӧн нин ваймӧмны, но ӧткымынӧнлӧн тшынасисны на. Улич кузя ветлысь-мунысь некод эз тыдав. Сельсӧвет да больнича вевтъяс вылын шпорӧдчысь флагъяс висьталісны — талун 1 Май праздник.

Типӧ грездӧ воигӧн вӧлись ловъя морткӧд паныдасис. Тайӧ вӧлі Сандрушка моньыс. Нуис маслозаводӧ фермасянь йӧв. Тёпвидзис-пукаліс сійӧ телега нырас шӧвк чибльӧга да мича платтьӧа, пинжакыс мышкас, йӧв бак вылӧ гаровтӧмӧн куйліс. Данилкӧд ӧтвесьтӧ воӧм бӧрын сылӧн мича вом доръясыс воссисны наян нюмысь. Тшап юрсӧ дзӧрӧдыштіс, шыасис: — Празником, Данилушка! Кӧн нин ветлан? Мися нин Вичкодорӧ войпукны кольччис. Али карӧдзыс вӧтчылін фраулечкаыд бӧрся? Ӧтнад жӧ тай нӧ? Кӧн нӧ сійӧ?

Бӧръя кывъяссӧ вӧлі шуӧма торъя нин лёк серамӧн. Кыккокйыв веськыда сувтӧдісны Данилӧс тайӧ кывъясыс, и сійӧ эз вермы асьсӧ кутны да тшапнитіс Сандралысь вӧвсӧ ныр-вомӧдыс, сувтӧдіс. Сэсся уськӧдчис Сандрушка дінӧ да плетьнас вурыштігмоз сӧдзӧдіс:

— А этайӧ нӧ коді, абу ӧмӧй тэ и эм фрауыс? Он мӧй помнит?

Вачкӧбтӧмыс, тыдалӧ, лоис сэтшӧм вынӧн, мый Сандрушкалӧн шӧвк платтьӧыс пыр и потіс мыш кузяыс.

Сандрушка, лёкысь чилӧстӧмӧн, чеччыштіс муас да, йӧв бакъяс саяс дзебсьыштӧмӧн, пондіс пинясьны:

— Звер, йӧй звер!

Данил ещӧ ёна скӧрмис «звер» кывсьыд, чеччыштіс веськыда телега вожъяс вомӧныс Сандра дорӧ да пондіс кульны сійӧс кытчӧ веськалӧ. Сідз куим-ӧ-нёльысь вурыштіс веглясьысь-чилзысь Сандралы, сэсся шутёвтіс аслас вӧлыслы, мун пӧ, котӧрт конюшняад, а ачыс веськӧдчис йӧр потшӧслань да сы вомӧн чеччыштӧм бӧрын мӧдіс тэрыба восьлавны асъя шонді водзын гажаа югйыштлысь Типка юлань.

Сандра дыр на никсіс-малаліс кульӧм бокъяссӧ. Мышкусьыс платтьӧ потӧмсӧ казялӧм бӧрын сійӧ дугдіс никсынысӧ, сувтіс да видзӧдліс шалксьӧдысь Данил вылӧ, петкӧдліс кулаксӧ:

— А, тэ тадзи! Энлы...

Сандрушка синъясын вӧлі сы мында лӧглун, мый сылӧн жарыс ӧти здукӧн косьтіс синвасӧ чужӧмбансьыс и син гуранъяссьыс.

Шулӧма тай кодкӧ: пов пӧ нывбабаысь, коді синва сорӧн пинясьӧ. Абу, тыдалӧ, подувтӧгыс тадзсӧ шулӧма.

Сандрушкалӧн быттьӧ синва ни дой абу и вӧвлӧма, уськӧдчис телега дорас, кӧні радӧн-радӧн сулалісны йӧв тыра вит бак да тэрыба пондіс гольсйыны восьтавны бак вевтъяссӧ. А сэсся ӧти бӧрся мӧдӧс став бактӧ гыпйӧдліс-пӧрлӧдліс. Йӧлыс еджыд шорӧн ызгис телега скат вывтіыс муас да артмис еджыд ты.

— Аддзылін?! — лёкысь шыасис сійӧ код дорӧ кӧ, дерт, эстчаньын, вадорлань зуйгысь Данилыс дорӧ и пондіс лэдзны вӧвсӧ.

Вӧлыс, дерт, эз гӧгӧрво нинӧм, гӧгрӧдліс пельяссӧ да видзӧдіс скӧр кӧзяйкаыс вылӧ мылькъя синнас. Гӧгӧрвоис сӧмын сэк, мый колӧ вартӧдны, кор кӧзяйкаыс сӧліс мыш вылас да ырӧстӧмӧн зургис пакас: — Н-но, зараза! Вӧрзьы!

— Эм на ӧд управаыс тэ вылӧ, эм на! Сельсӧветыс мый вылӧ? — вӧв вылас рӧдтігмоз ыршасис Сандрушка Данил другсӧ быдсяма ногыс ёриг-видігтыр.

Садьмис Галина и пыр жӧ вежӧртіс, мый бара сулалӧ машинаыс. «Ой, воимӧ нин, тыдалӧ, карад!» — вирдыштіс юрас мӧвп и тайӧ мӧвпсьыс друг повзискодь сьӧлӧмыс, и мышку вылас чепӧсйис кӧдзыд ньылӧм.

Галина шыбитіс вывсьыс рогожа мешӧксӧ, кодӧн шебрыштсьыліс водігас, и тэрмыштсис чеччыны. Ӧдйӧ звиркнитӧмысь ли мый ли пемдыліс здук кежлӧ син водзас, дурмыштіс юрыс. Удитіс жӧ тай кватитчыны кузов дорышас. Уль ру дукӧн, сісьмысь вӧр кӧрӧн чапнитіс ныр-вомас.

«Вӧрын тай на сулалам, шор адз, тыдалӧ, увтасін, со, козъя вӧр ставыс и ваӧн ойдӧма вӧрыс. Бара сибдӧмны», — думыштіс сійӧ, кор казяліс, мый водзын мунысь машинаясыс няйт гӧптӧ кынӧмӧдзыс вӧйӧмаӧсь. Налӧн машинаыс вӧлі медбӧрын и, буракӧ, ӧтнас эз вӧв сибдӧма. Шоперъясыс, вит мужичӧй, дыркодь нин, тыдалӧ, майксьӧны тані, и ӧні, негораа намӧдчиг-сёрнитіг, сулалісны ӧтчукӧрын, куритчисны, тыдалӧ, сӧветуйтчисны, кыдзиджык мынтӧдчыны тайӧ няйт нальксьыс, кодӧс октӧма налы увтаса шор адзыс.

Водзынджык тыдаліс ичӧтик шор пос, а ещӧ водзын, шор мӧдарас, керӧс йылын, тёпвидзисны некымын керка да неуна бокын насянь — посни ӧшиньяса, лажмыдик да кузь кык скӧт карта.

Тайӧ серпассӧ аддзӧм бӧрын Галиналысь сьӧлӧмсӧ нёньыштіс дой: тӧд вылас уси Типка сикт, энька мамыс. «Ӧні, пӧдикӧ, сылӧн пачыс ломтысьӧ жӧ этайяслӧн моз».

Ӧдйӧ-ӧдйӧ син водзтіыс визьӧбтіс Типка грездын пӧшти вогӧгӧрся олӧмыс, и лов пытшкыс ымӧстіс сьӧлӧм дойысла, гажтӧмысла, асьсӧ мыжалӧмысла да каитчӧмысла.

«Кыдзи верми энька мамӧлы прӧщайтчан кыв шутӧг петны да мунны гортысь? Ме вывті лёка вӧчи, ӧд сійӧ меным ни ӧти лёк кыв эз шулы, пыдди пуктіс. Но ӧд Данилыс и Сандрушкаыс радӧсь лоӧны, мый муні. Гашкӧ, таладор вӧльнӧй свет вылас оз и позь ӧтилы дой вӧчтӧг мӧдыслы радлунсӧ вӧчны да?» Галина кыліс, кыдзи сьӧлӧм дойыс кынӧмсӧ вундігтыр морӧс увсяньыс лэччис увлань. Тайӧ дойсьыс Галина весиг нюкыртчыліс да кутчысис кынӧмас.

Лов пытш висьӧмыс и кынӧм дойыс ӧтувтчисны быттьӧкӧ ӧти ыджыд дойӧ, но кынӧм орӧдӧмыс век жӧ лоис быттьӧ мездысьӧн, мездіс Галинаӧс эсійӧ мӧд дойсьыс, лов пытш висьӧмсьыс, коді муртса эз поткӧд сьӧлӧмсӧ.

Кынӧмсӧ малалыштӧм бӧрын Галина чукӧртіс кок увсьыс вольӧс-шебрас мешӧкъяссӧ ӧтчукӧрӧ кузов пельӧсас и пондіс смекайтны вӧрсьыс, кытчӧджык котӧртлыны ывла вылӧ, медым шопер мужичӧйяс эз жӧ сійӧс, загреки, аддзыны.

Няйт муӧ тювӧдчыны ньӧти эз кӧсйы: выль хром сапӧгъяссӧ лякӧсьтас дзикӧдз, ӧд тӧнлун асыв первой на кӧмаліс, медым Вичкодорӧдз ветлыны. Энькаыс нарошнӧ ичмоньыслы старикыслӧн вӧччан сапӧгсьыс куспромын вурӧдіс, новлы пӧ, тэ том.

Вӧрын Галялысь кынӧмсӧ выль пӧв топӧдліс, и сійӧ гӧгӧрвоис: тайӧ абу прӧстаысь — кага вӧзйысьӧ кынӧмсьыс. А чайтіс ӧд: сёрӧнджык тайӧ лоӧ, Лиля чой дорас воӧм бӧрти.

Галина ёнакодь повзис, повзис, мый, со, ӧні, тайӧ здукас и кагаыс чужас. А мый сійӧ кутас керны тані сыкӧд? Том нывбаба бура дыр нюкрасис коз пу бокын, ветліс пычьялысь нитшка му вывті, виччысис думнас кага мыччысьӧм, но кага эз пет и весиг кокньӧдыштіс быттьӧкӧ. «Оз на, сідзкӧ, а ме нин чайті...» — кокньыдика ышловзьӧмӧн сійӧ мӧдӧдчис бӧр машина дорас.

Шоперъяс помалӧмаӧсь нин куритчӧмсӧ, заводитӧмаӧсь разӧдчавны коді кытчӧ, кыкӧн вӧрланьыс веськӧдчисны, со, кодкӧ шор поссӧ нин вуджӧма, скӧт карта потшӧс йӧрсӧ косявны, буракӧ, лӧсьӧдчӧ. Галиналӧн шоперыс, Митрей дядь, ыджыд сапӧгнас няйтсӧ лойигтыр, матыстчис аслас машиналань. Синъяссӧ куньтыралігтыр сійӧ видзӧдлывліс шондіа асъя енэж вылас да быттьӧ дивуйтчис, кытысь пӧ та мында няйтыс этатшӧм мича югыд енэж дырйиыс. Латшкӧсіник, пидзӧсӧдзыс няйтын, сійӧ кажитчис ещӧ нин ичӧт тушаа да ыджыд юра.

Машина дорсьыс пассажиркасӧ аддзӧм бӧрын сійӧ мыжа морт моз нюмдыштіс да шыасис:

— Эх, путь-дорожка фронтовая! Сибдім ӧд бара, нылук! А тэ нӧ мыйла чеччин? Мед узин на, — шуис тадз и зумыш гӧгрӧс чужӧмыс пыр жӧ югдыштіс да мелъяммис.

Эмӧсь сэтшӧм мужичӧйяс, кодъяс чужӧм выланыс абу меліӧсь и сёрнинас абу зэв лышкыдӧсь. А вот видзӧдлан на вылӧ да пыр и гӧгӧрвоан: бур сьӧлӧмаӧсь найӧ и некор оз ӧбидитны ни лёк кывйӧн, ни сьӧкыд кулакнаныс. Буретш татшӧмӧн и кажитчис Галиналы Митрей дядьыс. Висьтасьӧ тай, война вылас Ладога ты вывті машинаӧн жӧ ветлӧдліг, висьысьясӧс да челядьӧсджык пӧ кытшалӧм Ленинградысь петкӧдалі.

«Ме бура шойччи, узи пӧттӧдз», — кӧсйис шуны Галина, но лёк дойыс бара кырыштіс кынӧмсӧ, и ас тӧдлытӧгыс артмис Галиналӧн ойӧстӧм.

— Мый тэ? Мый тэкӧд?! — шоперыс повзис, чепӧсйис Галина дорӧ.

— Нинӧм, — кынӧмас кутчысьӧмӧн вочавидзис Галина и нюмдыштіс, сӧмын тай нюмыс артмис вывті коньӧрӧн.

— Э-э, нывка, — Галина вылӧ сюся видзӧдыштӧм бӧрын шуис Митрей дядь да пондіс пӧрччыны вывсьыс фуфайкасӧ, сэсся шыбитіс сійӧс машина кузовас да тшӧктіс:

— Кай! Кыдзкӧ ӧд мынтӧдчам жӧ этайӧ гӧпсьыс. Карӧдзыс матын нин.

Сійӧ отсаліс Галиналы кыпӧдчыны кузовас, вомгорулас мурзігтыр кузов бӧжсьыс судзӧдіс кузь трос да бӧр мӧдӧдчис сибдӧм машинаяслань.

— Эн пов, ставыс лоӧ бур! — сьӧлӧм сетіс мунігас.

Восьса форточкаӧд палатаӧ пырис улич вылысь шум да праздничайтысьяслӧн гаж. Гудӧк шы улӧ «Катюша» гажаа сьылігтыр, мунісны ӧтияс, на бӧрти кутісны кывны мӧдъяс — эз сьывны, эз серавны найӧ, кыліс сӧмын кок шыныс да кашкӧм, колӧкӧ, пӧттӧдзныс сьылісны-йӧктісны нин да ӧні мудзӧмаӧсь, прӧста вӧтчӧны-мунӧны йӧзыс бӧрся. И, со, бара выль йӧз, кодкӧ вӧсньыдик гӧлӧсӧн нюжӧдіс «Синий платочек».

Мунісны и мунісны ӧшинь увті йӧз, сьылісны, сералісны, ышлолалісны, йӧктісны. Тайӧ первомайскӧй демонстрация вылӧ кар шӧрӧ чукӧртчӧны войтырыс.

Палатаын лӧнь, сӧмын ӧдзӧсдорса койка вылын узьысь выль рӧдильничалӧн нискӧмыс кылӧ да узигас кадысь-кадӧ нораа сыркмуныштлӧмыс.

Ӧшинь дорын копырвидзис, пычкис-лысьтіс нёнь йӧвсӧ томиник ань. Сук сьӧд юрсиыс ӧшйӧма пельпом вомӧныс да тупкӧма чужӧмсӧ. Ывлаысь гаж кывзыштӧм бӧрын сійӧ клеснитіс-шыбитіс мышвылас лязгысьӧм юрсисӧ да гораа ышловзьӧмӧн торкис чӧв-лӧньсӧ:

— Ой-я да ой-я жӧ нин эськӧ! Бур йӧзыс Май праздничайтӧны, а тэ тан лысьтысь лун и вой! Кутшӧм сыла-госа сёянысь артмӧ менам этамда йӧлыс, ачым ог тӧд. Молочно-товарнӧй ферма дай сӧмын!

Аслас тайӧ шутка вылӧ аньлӧн петыштіс серамыс, пылькйиг-сералігтыр дзобгысис-пуксис слабмӧм пружинаа койка вылас да пондіс люлькъявны-гычасьны.

— Дзив-дзив, — быд гычыштчӧмысь нориника ойӧстліс крӧватьыс.

— Ок, Людмила, кӧза тэ! Рӧдильнича шусьӧ... Ньӧжйӧнджыкыс нӧ он вермы? Садьмӧдан, со, мортсӧ...

Тадзсӧ дзирыд ань дорӧ шыасис сылӧн суседкаыс, орчча койка вылын куйлысь ар нелямына нывбаба.

— Ой, Степановна, ме вунӧдчылі! — дзирыд синъяссьыс ворсӧдчӧмсӧ кусӧдӧмкӧд тшӧтш ань пырысь-пыр бӧр чеччис койка вывсьыс. Сылӧн вӧсньыдик мыгӧрыс йӧжгыльтчыліс еджыд кузь больничнӧй дӧрӧм пытшкас. Ӧдзӧсдорса койка вылын узьысь вылӧ синъяснас кыйкнитлыштлӧм бӧрын сійӧ вашкӧдӧмӧдз чинтіс гӧлӧссӧ, юаліс:

— Кор тайӧс вайисны, ме тай нӧ эг кывлы? Коді тайӧ? Нывка ли пи вайӧма?

— Ме нӧ кытысь тӧда, юаси али мый вайигкостіыс? — вашкӧдӧмӧн жӧ вочавидзис суседкаыс да содтыштіс. — Бӧрдіс тай, кылӧ, вель дыр шебрас улас-а. Ӧні на, со, век сыркмунлӧ узигас. Сьӧкыда, гашкӧ, кагасӧ вайис коньӧранӧй да. Томиник тай, со, тэ кодь жӧ... А миянлы, бобӧй, Май праздник кӧть абу, быть куйлы тані, локтімӧ кӧ. Меным эськӧ, пӧрысь йӧйлы, абу нин и лӧсьыд тані тіянкӧд, том аньяскӧд, куйлынытӧ, да, со, тай тшӧтш лоӧ. Дзормим да выль пӧв семья дасьтыны заводитім гозъя. Кык пи рӧдитлім-быдтылім том дырйи, да война вылӧ козьналім кыкнаннысӧ-а. И кӧзяиныс дзик калека локтіс, ранитчытӧмин сылӧн эз вӧв, а со тай, ичӧтиктӧ во тыригкежлас Ен и сетіс.

— Чужис кӧ детинка, бур нин! — халатсӧ вылас плавгигмоз шыасис том ань да синъяснас ворсыштӧмӧн шмонитыштіс. — Менам нывкалы жӧник мед быдмас! Ун-на колӧ ӧні зонпиянсӧ вайны. Мужик рӧдыс мед оз жӧ ор. Кымынӧс виисны война вылад.

— Колӧ, нылук, колӧ, — сёрни визьсӧ эз орӧд нывбаба. — Да ме, ачымсӧ, ог и каитчы вайӧмсьыс. Быдтам. Батьыс зэв рад и...

— Миян батьыс зэв жӧ рад, — нюммуніс том аньыс. — Мишаыд ӧд менам калека жӧ локтіс война вывсьыс протез вылын. Чивлик-чивлик чотӧ. Мамӧ ёна пыксис сы сайӧ мунӧмысь, свадьба ни нинӧм эз вӧчлы. Калека саяд пӧ ог сет. А ме, ловйӧн, мися, локтіс да, мӧд сайӧ ог жӧ мун, радейта ӧд важӧн... Часі мастерӧ велӧдчыны татчӧ, карас, мӧдӧдісны Мишаӧс. Ме и вӧтчи сы бӧрся. Мамӧ пинясьӧ, смотри пӧ, мед эз вӧв бӧр гортӧ локтӧма, тшыглы кувны кутан да. Ог, мися, ог, кыдзкӧ олам, вочавидзи дай. А мый, олам тай, со, эг тшыглы кулӧй. Мишалӧн мамыс кӧза сетіс, асланым йӧв эм, картупель быд тулыс пуктам, нянь норма сетӧны. Карад локті да зэв на и скоднӧй места аддзи. Уджала и велӧдча. Педучилищеын. Рытъяснас мыськася-идрася, а луннас урокъяс вылын. Патера сэні жӧ, педучилище бердас, ылӧ котравны оз ков. Кык семья ми сэні олам, уборщицааламӧ. Вот мунны кӧсйӧ мӧд уборщицаыс. Зэв прамӧй баба вӧлі, да жаль. Лӧсялімӧ зэв ёна. Ӧні сэсся сы местаӧ коді локтас-а. Ме ещӧ ичӧтик каганад лоа да...

Налысь сёрнисӧ торкис санитарка Поля тьӧтлӧн пырӧмыс. Сійӧ матыстчӧмӧн видзӧдыштіс ӧдзӧс дорын узьысь вылӧ, ышловзис:

— Узьӧ, евокаанӧй, — шуис сійӧ нормӧм гӧлӧсӧн, сэсся юӧртіс вашкӧдӧмӧн: — Шоперъяс ӧд вайисны. Тӧкӧтьӧ вӧлӧкас абу чужтӧма.

— Кыдзи вӧлӧкас? Абу али мый татчӧс? — шыасис койка вылын куйлысь олӧма нывбаба.

— Абу пӧ, абу! — вашнитіс санитарка. — Кытчӧкӧ пӧ ылӧ мӧдӧдчылӧма, шоперыс эськӧ висьталіс, да, со, вунӧді йӧй юрнад. Туй вылас матӧ воӧма. Бокӧвӧй, тыдалӧ, ачыс, абу татчӧс. Со ӧд, кыдзи удайтчас... Мый сэсся тайӧ ӧні. Ладинечыслы ултӧс ни шебрас.

Тайӧс висьталӧм-юӧртӧм бӧрын нянечка бӧр петіс, мед пӧ узяс мортыс, огӧ катӧй.

Эз удит ӧти нянечка петны, мӧд пырис. Тайӧыс передача пыртіс. Талун пӧ, праздник ради, водз передачатӧ вая, нюмсер сетігтыр шыасис сійӧ да пуктіс узьысьлы тумбочка вылас газетӧ гартыштӧм ёкмыльтор. — Тайӧ нӧ узьӧ на? — шуис пуктігас да веськӧдчис олӧма нывбаба крӧвать дорӧ, мыччис сылы веськыда киас газетӧ жӧ гартыштӧм тубрас.

— Верӧсыд вайис, Степановна. На, чӧсмась.

Передача новлӧдлысь нянечка, томиник на зэв, некор эз манитчыв палатаад. Пыртас гӧснечтортӧ дай бӧр петӧ. Шулывліс сӧмын петігас, гижыштӧй пӧ, кӧсъянныд кӧ, запискатортӧ, бӧрынджык пырала на да босьта.

Варов Люда ни Степановна кыв ни джын эз шуны, сӧмын видзӧдлісны узьысьлӧн тумбочка вылӧ, кӧні ёкмыльвидзис «Вӧрлэдзысь» газетӧ гартыштӧм ёкмыль.

Тётя Поляыс тай нӧ ӧні на шуис, абу пӧ татчӧс тайӧ аньыс, а сылы медводз гӧснечтӧ вайисны. Эз-ӧ нин томиник нывкаыд ылав тайӧ передачанас?

Но ылавны, дерт, сійӧ эз вермы. Ӧні роддомад абу нин сэтшӧм уна куйлысьыд, медым ставнысӧ не тӧдны татчӧс уджалысьясыдлы. И нывбабаяс, сідзи и нинӧм шыавтӧг, эновтісны узьысьӧс. Садьмас пӧ, да удитам на юасьны ставсӧ лючки-ладнӧ. Быдӧн займитчис аслас делӧӧн. Люда юрсисӧ кыны заводитіс, а мӧдыс гӧснеч гартӧднас пондіс шарӧдчыны.

— Воӧма нин инӧ муженёкӧй рейссьыс. Видзӧдлам, мый вайис, — первойӧн торкис сійӧ чӧв-лӧньсӧ.

Разис да пыр и ойӧстіс:

— Пӧжасьӧма! — картупеля сӧчӧнъяс аддзӧм бӧрын горӧдіс сійӧ. — Лӧсьыдика и банйӧмны дай! Старайтчӧма муженёкӧй муса пиыдлы! Май праздник ради да! Лок, Людочка, чӧсмасьыштам гӧснечнас!

Дивуйтчигад да радлігад нывбабаыд эз и тӧдлы, кыдзи сылӧн гӧлӧсыс гораммис. Кватитчис, мый вывті гораа сёрнитӧ сӧмын сэк, кор кыліс ӧдзӧсдорса койкалысь дзуртӧмсӧ.

— Ой, каті! — ойӧстіс сійӧ, мыжа синмӧн видзӧдліс садьмӧм вылӧ.

— Мый ті... Ме важӧн ог узь, — шыасис выль рӧдильничаыд комиӧн, прӧстӧй нывбаба гӧлӧсӧн.

Коми кывтӧ кылӧм бӧрын нывбабаяс бара и думыштісны: тётя Поля пӧрысьысла нин, тыдалӧ, сорлалӧ тан куйлысьястӧ. Немся абу тайӧ бокӧвӧй морт, коми, со.

Галина и збыльысь эз узь — а тайӧ буретш сідз и вӧлі — садьмыліс важӧн нин, но ӧнӧдз зілис куйлыны вӧрзьывтӧг. Шог думъяс йирисны ловсӧ, некыдз эз кӧсйыны найӧ лэдзны том аньӧс асланыс сывтырйысь. Мыйла тадз артмис сылӧн Данилыскӧд? Мый керны, кыдзи водзӧ овны? Кыдзи быдтыны муртса на чужӧм кагасӧ? Сё пӧлӧс юалӧм вылӧ вежӧрыс корсис вочакыв и эз аддзы нинӧм лӧсяланасӧ.

И, со, кылӧ визув том аньлысь педучилище йылысь сёрни. Дзизгысь лӧдз моз пондіс жуны юр вемас тайӧ гарыштӧмыс.

«Ме ӧд кӧсйысьлі жӧ педучилищеад пырны. Мый нӧ, гашкӧ, абу на сёр? Велӧдчыны и уджавны кӧ? Шуӧ тай, со: мӧд уборщицаыс пӧ кӧсйӧ мунны. Примитасны, оз эськӧ менӧ сы местаӧ? Ичӧт каганад, колӧкӧ, оз и примитны. Энлы жӧ, меным колӧ сёрнитлыны тайӧ аньыскӧд. Тшук сёрнитлыны!..»

Тайӧс мӧвпалігӧн и торкисны. Ковмис быть шыасьны. Кыдзи нӧ он шыась, вӧрзьӧдчис нин да. Быть тай вӧрзьы, кор нянь кӧрыс ещӧ на ӧзйӧдӧ вир тшыг кынӧмтӧ.

— А тэныд передача вайисны, — пырысь-пыр и шыасис варов том аньыд сы дорӧ.

— Меным?! — шенмуніс Галина да ышловзьӧмӧн содтіс: — Некодлы мем татчӧ передачасӧ вайны...

— Тэныд вайисны но! Со, тумбочка вылад! — Люда матыстчис Галина тумбочка дорӧ да паськӧдіс газет тубрассӧ. Галина лэптіс юрсӧ и аддзис тумбочка вывсьыс йӧв сулея, турипув тыра банка да картупель сӧчӧнъяс, вит-ӧ-квайт штука. Вӧлі тшӧтш куим пельӧса кабалатор.

Ичмонь нем шыавтӧг судзӧдіс запискасӧ, лыддис:

«Галина, тайӧ ме, шопер дядьыд. Эн дивит, гижыштны решитчи да. Менам ӧд гӧтырӧй тан жӧ куйлӧ, пи чужтӧма. Сы дорӧ локті да тшӧтш тэ йылысь думыштсис: мися кӧть чолӧмала пинас...»

Мыйкӧ ещӧ на вӧлі гижӧма, да Галина водзӧсӧ лыддьыныс эз вермы. Льӧбны пондісны вом доръясыс, сэсся и ымӧстӧмӧн бӧрддзис.

— Тэ мый? Тэ мый! — повзис Люда. Чеччис ас койкасьыс и Степановна: — Лёктор ли мый нӧ гижӧма?

— Абу лёктор, абу, — синвасӧ чышкаліг недыр мысти шыасис Галина. — Тайӧ медся бур письмӧ, кутшӧм вӧліс менам нэмӧн. Митрей дядьсянь... Шопер, коді менӧ татчӧ вайис... А ӧд сійӧ дзик тӧдтӧм меным, бокӧвӧй... Гижӧма, со...

Галина бара бӧрддзис письмӧнас чужӧмсӧ тупкӧмӧн.

— Но, но, бобук, эн бӧрд. Абу кӧ лёксӧ нинӧм гижӧма... Митрейыс миян, ен бур си, зэв сьӧлӧма мужик нэмсӧ вӧвлі, — кыліс Галина дінсьыс гӧлӧс, и кодкӧ мелі киа малаліс сійӧс юрӧдыс. Галина дугдіс бӧрднысӧ, восьтіс синъяссӧ и вочаасис Степановналӧн синъяскӧд да казяліс, мый нывбабаяс киясын вӧліны сэтшӧм жӧ сӧчӧнъяс, кутшӧмӧс мӧдӧдӧмаӧсь сылы, Галиналы.

И пикӧ воӧм аньлӧн пыр жӧ личалыштіс кыткӧ сьӧлӧм діныс, и став лоӧмторыс эз нин кут кажитчыны сэтшӧм бедаӧн, кутшӧмӧн чайтсис ӧні неважӧн на.

Гожся каникулъяс заводитчӧм бӧрын педучилищеын кыз стенъяс саяс йӧршитчис чӧв-лӧнь. Сӧмын ӧти пельӧсын, кӧні олісны уборщицаяс Галина да Люда, корсюрӧ кывліс кага бӧрдӧм шы. Быд асыв, пӧсь ва юыштӧм бӧрын, Людмилалӧн верӧсыс чотіктыліс-мунліс часі мастерскӧйӧ, и кык ичмонь посни кагаяссӧ унмовсьӧдӧм бӧрын петалісны педучилище ӧшинь улас картупель градъяс мудйыны. Паськыд ӧшинь улыс дзоньнас вӧлі пуктӧма картупельӧн, бура дӧзьӧритӧмсьыс картупель пуритіс пемыд турунвиж рӧмӧн, и татшӧм градъяс вылӧ видзӧдігӧн Галиналӧн нимкодьмыліс сьӧлӧмыс.

«Август заводитчӧм бӧрас позяс сэсся видлыны», — думыштіс Галина, и бара на тӧд вылас уси татчӧ, педучилищеас, воӧмыс и директоршакӧд сёрниыс.

«А бур и нывбаба вӧлӧма директоршаыс. Удж вылӧ босьтіс да, со, и картупель градъястӧ сетіс татысь, ӧшинь увсьыс. Пукты пӧ... Ӧнітӧ позяс овны... И велӧдчыны кутам...»

Матыстчис пӧдругаыс, Люда, серӧктіс:

— Мый нӧ, окота нин видлыны свежӧй картупельсӧ? Водзджык на... А вот жӧ ми аски чӧд вотны ветлам, Зеленечӧ. Чӧднас номсасям...

— Бур эськӧ, чӧдтӧ кӧ вотан, да кагаястӧ кытчӧ?

— Кагаястӧ сьӧрысь босьтам. Миян сэні рӧдняяс эмӧсь, видзлас кутшӧмкӧ бабӧ.

Шуӧма кӧ, мый и нюжмасьнысӧ? Аски рытнас жӧ, мыйӧн Сыктыв пристань дорсянь кыліс пароходлӧн тутсӧмыс, кык ичмонь кага моздоръясӧн мӧдӧдчисны пристаньлань карса парк забор пӧлӧн. Люда верӧсыслысь гачсӧ пасьталіс, мед пӧ номъясыс вӧрас оз жӧ ёна сёйны, ковта сосъясыс пуджӧма, дӧмасыс пӧ гырддзасьыс озджык тыдав тадзсӧ. Татшӧм вӧччаннад сійӧ дзик зонка кодь вӧлі, сӧмын балябӧжас гартӧм сьӧкыд кӧсаыс и висьталіс, мый абу зонка — кагаа мам мунӧ тадзсӧ. Галина сыкӧд орччӧн кажитчис кузь кокъяса нывкаӧн. Ситеч платтьӧыс, кодӧс сетіс сылы Люда вӧрӧ ветлыны, вӧлі тӧдчымӧн дженьыд кузь тушаа Галялы. А ещӧ чышъянторсӧ нывка моз тшӧка улас кӧртыштӧма.

Галина восьлаліс Люда бӧрысь да тӧждысьӧмӧн видзӧдлывліс лӧньӧм кага вылас. Сійӧс повзьӧдліс мӧвп, мый тшыг лоӧ кагаыс туяс, ӧд морӧсас йӧлыс кутіс косьмыны, и ӧдвакӧ пӧтмӧныс вой кежлас чӧжсяс.

Паркын, кылӧ, радио чуксаліс нин том йӧзӧс танцплощадка дорӧ, юраліс гажа сьылӧм шы.

Ты не вешай нос, боевой матрос,

Все друзья сказали так,

Брось ты нервничать на манер девчат,

Не забудь, браток, ты — моряк!

Гажа сьылӧм шы, тыдалӧ, дзикӧдз ышмӧдіс Людаӧс, кага моздорнас муртса и оз заводит йӧктыны, бекъяснас вежньӧдліс нин, да сэсся лӧньыштіс жӧ, бергӧдчис Галиналань, гораа серӧктіс:

— Сьӧлӧм потӧ! Кылан? Танцуйтыштны кӧ эськӧ! — сылӧн чужӧмын, сьӧд синъясас вирдаліс висьтавны позьтӧм вильышлун, серам и гаж.

— А ты, морячка, чего нос повесила? — рочалыштіс и збодера содтіс: — Эн шогсьы, сюрас вотӧсыд! Вот аддзылан! Ме тӧда сэтшӧм места!

Пристаньӧ лэччӧдысь кузь поскӧд найӧ тувччалісны видзчысьӧмӧн, медым не сконйыштсьыны бонзьӧм пос тшупӧдас да не уськӧдны моздорсьыныс кагаяснысӧ. А пос помӧ воӧм бӧрын Люда друг чуткыштіс Галиналы бокас да чинтӧм гӧлӧсӧн шуис, водзлань чуньнас индігтыр:

— Арестантъяс, со. Тыдалӧ, миян пароходӧн найӧс нуны кутасны.

Морт кызь сулалісны стройӧн, рудіникӧсь, пемыд чужӧмаӧсь, и сӧмын шырӧм юръясыс еджвидзисны капуста мачьяс моз, да букыш синъясыс куньтырасисны лэччысь шонді югӧръясысь. Винтовкаа кык морт сулалісны ӧтар и мӧдар помас.

Недыр сулалыштӧм бӧрын кык пӧдруга мӧдӧдчисны водзӧ, трубанас сук тшынӧн пӧлясьысь пароходлань.

Друг, Галина кыліс сэтшӧм тӧдса гӧлӧс, и сійӧ гӧлӧсыс чуксаліс сійӧс.

— Галка! Галю!

Галина падмис, пондіс бергӧдлыны юрсӧ, смекайтны гӧгӧрпӧв, кысянь нӧ сійӧс чуксалісны? Ӧд некыдз эз вермы думыштны, мый сійӧс чуксалысьыс, со, сэні, эсійӧ руд йӧз чукӧрас.

— Га-а-лю! — кыліс бара и сэки Галина паныдасис синъяснас Данил синъясыскӧд. Да, тайӧ вӧліны сылӧн синъясыс, меліӧсь-меліӧсь, жугыльӧсь и ӧттшӧтш нюмъялысьӧсь. Но статьнас, чужӧмнас эз вӧв важкодь Данилыс. Дзескыдкодь руд казённӧй дӧрӧмыс быттьӧ векняммӧдіс сылысь паськыд пельпомъяссӧ, гӧрбыльтӧдыштіс, а чужӧмыс, мича юрсисӧ шырӧм бӧрын, кажитчис сёркни кодьӧн, вижоват да гӧгрӧс. Синсӧ лапнитлытӧг сійӧ азыма дзоргис Галина вылӧ да жугыля нюмъялысь вом доръяснас юасис: «Пи? Пи?»

Галина эз кыв сылысь гӧлӧссӧ, да и кылан ӧмӧй вашкӧдӧмтӧ сы ылнасяньыс, но гӧгӧрвоис, мый кага йывсьыс юалӧ, да довкнитіс юрнас: пи пӧ. А сэсся горӧн содтіс: — Тэнад батьлысь нимсӧ пукті. Петя...

— Гражданка! Гражданка!

— Осуждённӧй! Сёрнитны оз позь! — пондіс кывны ӧтар и мӧдар боксянь. Тайӧ конвоиръяс казялӧмны налысь сёрнисӧ. Регыд Галина дорын лоис винтовкаа дядьыс, скӧр и кыз гӧлӧсӧн, «гражданка» шуалігтыр, пондіс йӧткыны сійӧс бокӧ.

— Эн вӧрӧд менӧ! — тракнитчис Галина и мыйлакӧ Даниллань чужӧмсӧ бергӧдӧмӧн пондіс горзыны:

— Он имеитӧ право! Сійӧ став война пырыс прӧйдитіс! Морӧс тырыс медаль да орден! Лэдзӧй! Сійӧ нинӧмӧн абу мыжа!..

— Галина, Галинушка, тэ мый? Мый лоис? Да кагатӧ уськӧдан, вай меным, — кыліс Галина, кыдзи сійӧс тракйис морӧсӧдыс Люда пӧдругаыс, а сэсся и мырддис кисьыс кагасӧ.

А паркын век юраліс музыка, и лэччысь шонді важ моз меліасис, и Сыктывлӧн гыясыс тёльӧдчисны пароход бокъясӧ, и гыисны-ветлісны йӧз, воалісны пароход вылӧ пассажиръяс да найӧс колльӧдысьяс. А Галина век сулаліс ас местаас вӧрзьӧдчывтӧг да видзӧдіс, кыдзи пароход вывсянь лэдзисны нин трапсӧ, и арестантъяслӧн чукӧр ньӧжйӧникӧн вӧрзис.

Галиналӧн мыйлакӧ пондіс сырмыны став яйыс. Ӧні пыртасны Данилсӧ пароход пытшкас, и сэсся оз нин аддзыв ни оз вермы шуны ни ӧти кыв сылы, а шунысӧ мыйкӧ коліс, сьӧлӧмыс тшӧктіс мыйкӧ висьтавны.

Кор нин аддзис, мый арестант чукӧр пондіс саявны пароход гырк пытшкӧ, Галина друг нетшыштчис места вывсьыс да горӧдіс:

— Ме тані ола, карас! Кылан, Данил, тэ мем гиж! До востребования!..

Горӧдіс, эз и думыштлы, кутас-ӧ Данилыс гижны сылы.

Но век жӧ тайӧ лун бӧрас Галина частӧ пондіс пыравны почта вылӧ, юасис, эм-ӧ сы ним вылӧ письмӧ.

— Абу на, абу, Лобанова, — вочавидзліс ичӧтик, челядь ӧчки новлысь нывбаба и ӧчкисӧ пӧрччӧмӧн дыр видзӧдіс Галина вылӧ. — Аски пырав, гашкӧ, аски и воас нин.

Уна на аски вӧлі письмӧ вотӧдз. Галина пондіс пыравлыны лункосмӧсӧн, и эз нин юась, а сӧмын петкӧдчыліс письмӧ сеталысьлы.

— Да мый нӧ тэ, бобукӧй, матӧджык татчӧ лок, эм письмӧыд! — шыасис ӧтчыд письмӧ сеталысьыд, и Галина, эз кӧ вӧв тайӧ ӧчкиа бабаыс йӧртӧд сайын, тшук эськӧ окыштіс сійӧс.

Татшӧм адреса письмӧыс сӧмын Данилсяньыс, сӧмын сысянь! Веськыда почта вылас и чашкыльтіс треугольниксӧ.

Гижӧма вӧлі уна, кык лист бок, мича посни почеркӧн.

«Галю, тэ кӧсйысин месянь виччысьны письмӧсӧ, со, и гижа. Дасӧс нин эськӧ гижлі да мӧдӧдныс ог лысьт, косявла да бара выльӧс гижа. Ог аддзы кывъяссӧ гижны, мый думайта. Первой делӧ, кок улӧдзыд поклон тэд, и кора прӧща кок улад юрбитӧмӧн. Тэ тӧдан менӧ: мыж вӧчтӧг ме ог нюглясь некод водзын, а тэнсьыд кора, ог тӧд, прӧститан он сэсся...

Письыд аттьӧ. Видз сійӧс, миянлысь Петрушаӧс. И асьтӧ тшӧтш.

Ме ог вермы висьтавны, кыдзи казниті ачымӧс мунӧм бӧрад...

Мамӧ зэв жаль, сэтшӧм жугыль колис. Тэ, Галю, гиж сылы. Мезды шогысла кулӧмысь. Тэнӧ сьӧлӧмсяньыс радейтӧ сійӧ. А ме локта. Куим воыд регыд коляс...

Тэ, дерт, думайтан-юасян, мыйысь ме сюри татчӧ? Йӧйталӧмысь. Ме и дас во пукала, тэ водзын кӧ ассьым мыжӧс верма кӧть ичӧтика вештыны. Война би пыр мунӧмыд, тыдалӧ, этша на вӧлӧма меным, комын арӧсӧ воысь мужиклы, медым олӧмсӧ пыдӧсӧдзыс гӧгӧрвоны, йӧзсӧ, нывбабаӧс, радейтӧмсӧ. Кора, прӧстит йӧй юраӧс и тэ он кут каитчыны, кута радейтны енма-муа костсӧ моз жӧ, земля-матушкасӧ моз и югыд шондісӧ моз. Тайӧ абу тыртӧм кывъяс. Ме уна думайті и гӧгӧрвои, тэ меным колан, буретш шонді да му-ва мозыс и колан, вӧлӧмкӧ. Сёрмӧмӧн та йылысь гӧгӧрвои, и мем вывті жаль.

Воас кӧ менам тайӧ письмӧыс да вочакыв кӧ гижны окота лоӧ, ысты татшӧм адрес кузя:...

Мамӧыдлы быть гиж, мед кӧть тӧдас, мый тэ сэні карас...»

Галина вочавидзис Даниллы дзик пыр: «...Тэ гижан, мый ме кола тэныд. Помӧдз тайӧс гӧгӧрвоӧмыд... Збыль кӧ тадз, ме понда тэнӧ виччысьны. Тӧдан: радейта. Но пӧръясьӧм да ылӧдлӧм ог терпит некодсянь, весиг радейтана мортсянь, сы вӧсна и мунӧмыс тэ дорысь лоис. А мамӧыдлы ме гижа, сӧмын пола, оз-ӧ веськав Сандра киӧ...»

Мӧд письмӧыс Данилсяньыс регыд и локтіс. Да вочакывсӧ гижны Галина дыр эз вермы. Письмӧ гижӧм йылысь ӧмӧй думайтны верман, кор сьӧлӧмшӧр дитяыд, куш ӧти радлуныд да гажлуныд, висьмис да куим суткиӧн и сотчис биа жарысла. Больничаӧ водтӧдны весиг эз удитны. Татшӧм шог дырйиыс ӧмӧй кутас мамыдлӧн киыс ручкатӧ, кор вичко жыннян моз дугдывтӧг жувгис юрас сӧмын ӧти мӧвп: абу сэсся Петюк! А син водзас вераліс сӧмын ӧти серпас: рузумӧ гартыштӧм турдӧм кага ёкмыль.

Коркӧ-некоркӧ сэсся эськӧ кагаыслӧн батьыс уси жӧ тӧд вылас дай гижліс Галина письмӧсӧ, но вочакыв пыдди воис аслас письмӧыс. Кутшӧмкӧ бур морт ляскыштӧма письмӧ мышкас пасйӧд: Данил Лобановӧс пӧ вуджӧдісны мӧд лагерӧ.

«Кытчӧ нӧ? Мыйла нӧ выль местасяньыс оз гиж? Колӧкӧ, месянь вочакыв виччысьӧ? Али гижныс нин оз кӧсйы?»

Данилсянь виччысис, а локтіс письмӧ дай посылка Типӧ сиктсянь, мамыссянь: «Галинушка, виччыси тэсянь письмӧтор пыр на, Данил юӧртліс, карын пӧ да, гашкӧ, мися, гижыштас. А он тай гиж. Сы мында менам мыжӧй тэнад водзын: он кӧ гиж, абу и дивӧ. Ачым смелмӧдчи. Эн дӧзмы... Данил тай норасьӧ, дугдӧмыд жӧ сылы гижнысӧ да. Зэв бур письмӧ пӧ тай ӧтиӧс ыстыліс, а сэсся дугдіс. Гашкӧ пӧ, мыйкӧ лоис нин сыкӧд да, али менам мӧд письмӧ вылӧ дӧзмис, тэ пӧ, мамӧ, тӧдмав да меным пасйышт. А кыдзи ме тӧдмала? Он ӧд, буракӧ, лэбзьышт, борда кӧ вӧлі, лэбзьылі нин эськӧ дасысь, да он на тай...»

Зэв кузь письмӧ гижӧма энька мамыс. Галина мунӧм бӧрын став лоӧмтор йывсьыс юӧртӧма. Тайӧ письмӧсьыс и тӧдмаліс стӧча Галина, кыдзи да мыйысь Данилыс тюрьмаас веськалӧма. Сандра, сідзкӧ, пуксьӧдӧма! А Галина чайтіс, колхоз скӧт вӧсна.

Медбӧрын энькаыс и Сандра йылысь гижыштӧма. Карӧ пӧ ӧд пышйис, ӧтчаяннӧйыд, кык тӧлысся ладинечсӧ эновтіс. Ме пӧ ӧні сійӧн вийся-мучитча, он, буракӧ, эновт ловъя ловтӧ.

Кага кулӧм бӧрас Галина шогысла инас эз ӧшйыв и быд рыт, помасясны занятиеясыс училищеас да, петавліс ывлаас шӧйтны. Ӧтчыд, драмтеатр дорті мунігӧн, Галинаӧс сувтӧдіс театр ӧдзӧс дорас кутшӧмкӧ шум. Видзӧдӧ, пелькиник тушаа да кокни паськӧма нывбаба кинас и кокнас зымӧдӧ-йиркӧдӧ драмтеатр ӧдзӧсӧ, вӧзйысьӧ, тыдалӧ, пытшкас. Но ӧдзӧс эз кывзысь, эз думайт воссьыны. Нывбабаӧс тайӧ, буракӧ, ёна дӧзмӧдіс, и сійӧ, пинясигтыр, котӧртліс стен пӧлӧныс первой ӧтар бокас, сэсся мӧдарас, видзӧдыштіс пемыд ӧшиньяс вылас да бӧр локтіс ӧдзӧс дорас, пондіс ёнджыка камгыны.

— Мый нӧ оз восьтыны? Асьныс корӧмны-а... — чилзіс дӧзмӧмысла.

Морт куим нин сувтӧмаӧсь да видзӧдӧны сы вылӧ. Мый нӧ пӧ тайӧ, коді татшӧмыс? Ӧти дядьӧ бӧрти и шыасис, театрӧ ли мый пӧ воин, водз на ӧд, сизимын сӧмын восьтасны.

— Сизимы-ын? Сизимӧдзыс ли мый ме кута виччысьны?! Сідз нин гегді тані сулалігас! — ыждалан гӧлӧсӧн норасьыштіс нывбабаыд дядьӧлы да збыль, тыдалӧ, сылы эз вӧв ёна шоныд, туплиа кокъяснас тотшӧдігтыр, чеччалыштіс места вылас да сера кепыся кияснас вачӧдыштіс аслыс пельпомас да сойясас.

— Мед сэтшӧм кокниасӧ эн пасьтась дай, — шуыштіс дядьӧыд.

— А кыдз нӧ пасьтася? Ме ӧд артистӧ велӧдчыны локті. Корӧмны. Со, зептын кабалаыс, — плюш пальто зепсӧ малалыштӧм бӧрын бара пондіс вачӧдны ӧдзӧсас.

Галина тӧдіс нывбабасӧ — тайӧ вӧлі Сандра. Эз кӧ эськӧ Галинаӧс сэтшӧма пыдзрав выль шогыс, матыстчис эськӧ, колӧкӧ, Сандра дінӧ, мед кӧть и уна лои терпитӧма сы вӧсна, но ӧні сьӧлӧмыс эз лэпты матыстчынысӧ, шыасьлытӧг сідзи и муніс водзӧ.

А сэсся и выль думъяс вуграсисны пытшкӧсӧдзыс: «Дугдіс Данилыс гижнысӧ. Гашкӧ, Сандра йывсьыс бӧр думайтӧ? Нывка пӧ тай сылӧн чужӧма. Меным, колӧкӧ, прӧста сідз гижліс, Сандра вылас скӧралӧм радиыс. Скӧралӧмыс кусіс, и бӧр менӧ вунӧдіс. Да мед. Ме кыдзкӧ ола. И нинӧм меным сюйсьынысӧ. Мамыслы ог гиж ни... А гашкӧ, и зонка кулӧм йывсьыд нин кывсис да дзикӧдз скӧрмис ме вылӧ?..»

Инас оз ӧшйы Галина, оз тӧд, мый вӧчны, водзӧ велӧдчӧм йылысь думъяс сӧмын и шонтыштӧны сьӧлӧмсӧ.

Сэсся ӧтчыд ныр на ныр паныдасисны найӧ Сандракӧд — ичӧт карад абу и дивӧ татшӧмторыдлы лоны. Галинаӧс аддзис да первойсӧ шай-паймунліс Сандрушка — тыдалӧ, некор нин эз чайтлы сыкӧд аддзысьлыны, — но пырысь-пыр жӧ и лэдзис сэсся ёма гӧлӧссӧ:

— Видзӧд ӧд! Со, вӧлӧм, кытчӧ сійӧ утьыштӧма! Карын гуляйтӧ! А ми чайтім...

— Ме педучилищеын уджала и ньӧжйӧника велӧдча... — скӧравтӧг шуис Галина.

— А ме кӧсйи артисткаӧ пырны, да немтор эз артмы...

Дерт, кыкнанныслӧн лов вывсьыныс вӧзйысис мӧд сёрни, но некоднанныс эз на кӧсйыны лэдзны тайӧ сатӧк сёрнисӧ.

— Быдсяма заданньӧсӧ меным сетлісны, — ошйысис Сандра. — Вай пӧ, шуӧны, кывбур лыддьы. Тӧда, меся, «Парус» Лермонтовлысь, лыддя инӧ сійӧс. Лыддьы пӧ. Зэв мичаа да гораа тай заводиті катшкӧдны, а найӧ клопӧдны заводитісны кияснас да чикрӧдлыны ныръяссӧ: оз пӧ туй, вай пӧ мӧдӧс комиӧн мыйкӧ. А ме, меся, ог сэсся нинӧм тӧд, ог радейт вӧлі школаын велӧдны кывбуртӧ. Он кӧ пӧ радейт и... Колӧ пӧ тэныд велӧдчыштны на, да вӧлись. Локті-локті карӧ да кытчӧ сэсся ме? Бур, мый музейӧ босьтісны.

Сандрушка дженьыдик плюш пальтоа, юр гӧгӧрыс гартыштӧма мича сыръя чышъян, ӧні абу нин туплиа, а выль гын сапӧга, сулалыштіс на места вылас ылыстчысь Галина вылӧ видзӧдігтыр. И код тӧдас, мый думайтіс, скӧраліс Галина монь вылас али жалитіс сійӧс, ӧд Галиналӧн, со, и паськӧмыс ёна гӧльджык да мисьтӧмджык... А мӧдыслӧн Сандракӧд паныдасьлӧмысь джаггӧрӧдӧн шырыштчис горшыс, и эз кут вермыны сёрнитнысӧ.

А педучилище кильчӧ помын сійӧс виччысис нин Люда пӧдругаыс, шенасис кияснас, ӧтиас еджвидзис мыйкӧ ичӧтик, мӧдас ӧмидз рӧма ситеч тубрас.

— Галка, йӧкты! Письмӧ тэныд! Данилсяньыд! — гажаа горзіс Люда. — Со, и тӧвартӧ удиті нин ньӧбны дай, без ӧчереди... Нёль метра! Кыкнаннымлы выль ковта петас! Вурам Май кежлӧ... Ой! Да ӧдйӧнджык вай восьты письмӧтӧ!

Письмӧ вӧлі Данилсянь. Мелі, бур письмӧ. Галинушка пӧ, кора прӧща, мый дыр лоис гижтӧм тэныд, кузя пӧ мунӧмыс лои...

Тайӧ дыр виччысяна письмӧыс сэтшӧма нимкодьмӧдіс Галинаӧс. Но тшӧтш и шогӧ уськӧдіс. Данилыс ӧд оз на тӧд пиыслысь кулӧмсӧ. Кыдзи нӧ сылы юӧртнысӧ!? Ок, ёна дойдӧма лоӧ, а быть гиж, быть!

Воддза письмӧсӧ, водзинас на кодӧс гижліс, сійӧс и пуктіс Галина конвертас, сӧмын некымын кыв и содтіс ӧні дай ыстіс, мый лоны пӧ лоас. И бара пондіс тірзьӧмӧн виччысьны вочакыв.

Колис куим вежон, ок, сьӧкыд куим вежон! Локтіс медбӧрын вочакывйыс Данилсяньыс. Абу Галинаӧс мыждӧма пи кулӧмсьыс, а асьсӧ. Мый вермӧма, такӧдӧма гӧтырсӧ, шогсьыны абу тшӧктӧма. Лючки кӧ пӧ, огӧ кӧ кутӧй йӧйтавны, бара на, гашкӧ, Ен сетас кагатӧ. Сӧмын тэ виччысь менӧ, виччысь. Ӧти во пӧшти колис нин, кольӧ кык во сӧмын.

Та бӧрын сэсся век ӧтиласянь письмӧясыс волісны, эз нин Данилыс вежлы местасӧ. А срок помасян дорыс и Галинаӧс кутіс дінас корны. Гортӧ пӧ ас йӧз дорӧ мунны яндзим, татчӧ кольчча. Тані йӧзыс колӧны жӧ, а шахта удж дорӧ ме пӧ велалі нин. Овны позьӧ и тан.

Галина эз пыксьы. Шахтаӧ кӧ пӧ и шахтаӧ. Школаясыс сэні эмӧсь жӧ, а челядьыс быдлаын ӧткодь. Помала пӧ училище дай муна.

Татшӧм думъясӧн и олісны бӧръя кадас кыкнанныс, Данил и Галина. Да виччысисны, кор ӧтиыс петас лагерсьыс, а мӧдыс помалас училище. Зэв нин бур, мый кыкнанныслы артмӧ тайӧ ӧти тулыс-гожӧмӧ. Данил — Май праздникъяс бӧрын пыр жӧ, а Галина сёрӧнджык, коркӧ июль помын.

Но Данилӧс лэдзӧмны водзджык. Апрель кызь кыкӧд лунӧ воис нин Галиналы письмӧ вӧля вывсянь. Нёльӧд лун нин пӧ вӧля вылын, шахтаӧ проходчикӧн пӧ пыри уджавны и баракӧ общежитиеӧ нин овмӧдчи. Ставыс пӧ быттьӧкӧ бура артмӧ, сӧмын вот зэв окота тэнӧ, Галю, аддзӧдлыны. Верман кӧ пӧ, лун-мӧд кежлӧ кӧть волы. Сьӧмтӧ ыста туй вылас. Петігӧн мем унакодь пӧ сетісны, нажӧвитсьӧма куим вонад.

Май вечерняӧ Галина вӧлі нин Данил дорас.

Петіс Сыктывкарысь — шоныд вӧлі, веж турун нин лун бокъясын мыччысьӧ, а татчӧ воис — прамӧй тӧв, турӧб кок йывсьыд уськӧдӧ.

Телеграмма ни нинӧм эз сет да ёна и шӧйтіс-собаліс турӧбзьӧм уличаяс кузя, кытчӧдз эз аддзы Данилыслысь лымйӧн тырӧм бараксӧ. Ичӧтик жырторйыс Даниллӧн шоныд вӧлі и прамӧй сӧстӧм. Куим крӧвать, куим тумбочка пелька вевттьӧма еджыд павгӧдӧн. Жыръяс ӧти том зон сӧмын вӧлі, пукаліс тумбочка дорас, журнал листаліс.

Лым ёкмыль кодь Галина пырӧм бӧрын чеччис места вывсьыс, серӧктіс: — Хэ, ачыс снежнӧй королева локтіс миянӧ!

— Ме Галя, Сыктывкарысь локті. Данил Лобановыс тані олӧ? — шыасис Галина порог дорас сувтӧмӧн.

— Ах, тэ Данил дорӧ? Гӧтырыс? Гӧгӧрвоа... Ёна и рад лоӧ верӧсыд, чёрт возьми! Вай пӧрччысь! Ло кӧзяйкаӧн, кыдз шуласны... Ме тэныд ог кут мешайтны, друг менам орчча жыръяс олӧ, пета сы дорӧ. Данилыд час-мӧд мысти локтас, оз кӧ турӧбыс дзикӧдз тырт найӧс тундраас... Серала! Оз тырт! Локтас! Ах, йӧй ме... Тэнад, кӧнкӧ, кынӧмыд сюмалӧ?..

Кыдзи нӧ оз ло шоныд сьӧлӧм вылад, дзик тӧдтӧм морт кӧ тадзи примитӧ? Данилсӧ, сідзкӧ, морттуйӧ тан пуктӧны.

Ёна майшасис-тӧждысис Галина и частӧкодь видзӧдліс ичӧтик зеркалӧӧ, кодӧс босьтліс сьӧрсьыс. Мед эськӧ эз жӧ мисьтӧмӧн кажитчы Данилыслы первой видзӧдлассяньыс, мед жӧ эськӧ... Данил радейтӧ вӧлі юр гӧгӧр гартыштӧм кӧса. «Ог, балябӧжӧ бурджык гаровта, тадзсӧ шаньджык. Ме ӧд регыд учительница нин...»

Сэсся Галина быттьӧкӧ палялыштіс. Данилыс локтас удж вылысь мудз, тшыг, а сійӧ ас йывсьыс сӧмын думайтӧ. Бурджык, дасьтас кӧ сылы мыйкӧ пӧсь сёян.

— Да, кухня эм налӧн, плита лунтыр ломтысьӧ, — вочавидзис Галина юалӧм вылӧ нывбаба-дежурнӧй да чеччис места вывсьыс. — Лок, инда. Да тэд, кӧнкӧ, оз и ков нин нинӧм вӧчны. Валера пусис нин. Сменаӧн ӧд найӧ уджалӧны да ӧта-мӧдыслы пыр удж вывсьыс воигкежлӧ дасьтӧны сёянсӧ. Зэв прамӧйӧсь сійӧ комнатаас олысьясыс... Со, кухняыс, со.

Нывбаба пыртіс Галинаӧс кухня жыръяс, кӧні вӧлі паськыд плитаа пач. Сысянь лыньгысь жарыс ӧвтыштіс пырысьяслы чужӧманыс. Пач вылын булькйис-пуис кодӧнкӧ пуктӧм еджыд алюминиевӧй чайник да сулалісны унакодь дозмукъяс да кӧструляяс.

Нывбаба вештыштіс сьӧласьысь чайниксӧ плита шӧрысь бокӧджык, шуис:

— Этайӧ чайникыс и тэнад Даниллӧн, аддзан выль на... Ю, кӧсъян кӧ, чайсӧ...

Тайӧ кадас и пондісны кывны коридорын мужичӧйяслӧн гора гӧлӧсъяс. Сэсся кухня ӧдзӧс весьтӧ мыччысис ӧнтая том зонмыс. Ывла вывсянь, тыдалӧ, пась воротниксӧ лэпталӧма, шапкатӧм юрыс лымйӧссьӧма. Галинаӧс казяліс, горӧдіс бергӧдчылӧмӧн:

— Тані, тані, со!

Галина гӧгӧрвоис, мый локтӧ Данилыс, да дзоньнас тіровмунліс и ыпмунліс. Уськӧдчыны эськӧ воча, да кынмис быттьӧ Галина места вылас. А Данилыс, со нин, дзик кылӧ сылӧн гӧлӧсыс: — Победа лун кежлӧ, мися, гашкӧ, локтас, а воӧма талун! Но и молодец! Галю, локтін?

Кухня ӧдзӧс дорӧ тӧв ныр моз шуркнитіс Данилыс. Тӧкӧтьӧ оз пӧд радысла, сьӧкыда лолалӧ, морӧс тырнас апайтӧ сынӧдсӧ, а вомыс жервидзӧ, пиньясыс важ моз мичаӧсь, тшӧкыдӧсь, сӧмын оз нин еджыдлуннас дзирдавны, вижӧдыштӧмны быттьӧкӧ. А сідзсӧ ставнас век быттьӧ важ Данилыс — ыджыд, ён и збодер гӧлӧса. Руд гын сапӧга, фуфайкаа и пеля шапкаа, сӧмын на быттьӧкӧ воӧма турун ваянінысь. Сӧмын пӧрччысис Данилыс, чӧвтіс шапкасӧ, вежӧртіс Галина, мый эм торъялӧмыс сэкся да ӧнія Данил костас. Со, кӧть нин дженьыдика шырӧм, чошкысьӧм юрсиа юрыс висьталӧ — абу турун ваянінсянь. Вуджӧма выль ыджыд коласт олӧмыслысь, и сійӧ, тыдалӧ, абу омӧля вартӧма да песлӧдлӧма мужиктӧ, кымӧсас да вомкӧтшъясас удитӧмаӧсь артмыны, со, кутшӧм чукыръяс. Но синъяссӧ кадыс абу на вӧрзьӧдӧма. Найӧ дзирдалӧны радлунӧн, сэні сы мында мелілун Галина дорӧ, мый Галиналы неуна и яндзимкодь, и любӧ тайӧ синъясыскӧд вочаасьны.

— Галю, Галина, — чуксалӧны сылӧн вом доръясыс, и гырысь, ён киясыс кыскӧны ас бердас, морӧс дінас...

Кык лун чӧж мелуйтісны Галинаӧс тайӧ киясыс. Кык лун чӧж том гозъя вӧліны шудаӧсь, кыдз шуласны, енма-муа костас. Сёрнитісны уна, мечтайтісны, овны лӧсьӧдчисны.

Ӧшинь саяс увгис турӧб. Скӧрмӧдӧм тундра чашйис-косявліс ас вывсьыс еджыд эшкынсӧ, сявкйис-койис шахтёрскӧй кар вылӧ таво кежлӧ медбӧръя лым, а налы, кыкӧнлы, вӧлі лӧсьыд общежитиелӧн ичӧтик шоныд жырйын, и найӧ нинӧм эз кӧсйыны тӧдны асланыс шудысь кындзи.

А мыйӧн сӧмын Галина бӧр бергӧдчис Сыктывкарӧ, аскинас жӧ сы дорӧ воис Сандра. Кывлӧма тай, небось, Галиналӧн ветлӧм йылысь.

Галина буретш училищеыслысь параднӧй кильчӧсӧ чышкис. И со — мыччысисны Сандра эня-ныла. Кор и нывкасӧ вайлӧма карас, сиктын тай бабыс ордын быттьӧкӧ пыр на вӧлі-а. Моски вылас кильчӧ помӧ и сувтісны.

Вӧліны шоныд лунъяс, и карса йӧз ветлісны нин кокни паськӧмӧн. И Сандра, со, ӧтпӧвста, куш платтьӧ кежсьыс. Лӧсьыдика пукалӧ сы вылын мича дзоридза штапель платтьӧ. Юрыс сяльвидзысь кудри чикыльяса. Шырӧма кузь юрсисӧ, кудритчӧма. Карса, дай сӧмын. И ичӧтик нывкаыс лючки паськӧма.

Сандра мӧмъялыштіс, думайтіс, колӧкӧ, кыдзи Галина дорӧ шыасьны, сэсся пыркнитыштіс кудринас да копыртчис нывка весьтас:

— Лючик, аканьӧй менам, шу этайӧ тётяыслы «здравствуйте». Рӧдня тайӧ миян.

— Дратуйте, тётя! — збодера шуис нывка.

— Здравствуйте, — вочавидзис Галина да дугдіс чышкысьнысӧ, пондіс виччысьны, мый водзӧ лоӧ. Ас кежас шуис, мый нывкаыс зэв муса, еджыд юрсиа и лӧз синма, кульӧм и ляскӧм Данилыс. И сёрнинас, тыдалӧ, кар вузалас.

— Шу, тётя, миянлысь папасӧ эн вӧрӧд, сійӧ миян асланым, — бара тшӧктіс Сандра.

— Эн вӧлӧд папасӧ, — попугай моз кывберитыштіс нывка да зымнитыштіс весиг кокнас.

— Ветлӧмыд пӧ тай сэтчӧ? — шыасис и ачыс Сандрушка. — Ачыд пышйылін, а сэсся ӧні бара тувъясьны сы дорӧ кӧсъян? Тэ вед сылы — некод! Со, аддзан нывкасӧ? То кодлӧн сійӧ. Бать. Да вед, Лючик? Бать ӧд?

— Ба-ать.

— Вот, кылін? И нинӧм тэд сы гӧгӧр гартчыны! Асьным нин... Ме, со, нарошнӧ гортӧдз кайлі, этайӧс, нывкасӧ, татчӧ вайи. Мед, мися, Данил локтас да сразу став семьяӧн ӧтув лоам. Регыд нин Данилушкоӧс лэдзасны. Воас...

Галина жалитӧмпырысь думыштіс, коньӧрӧй пӧ, он на и тӧд, мый Данилыд вӧля вылын нин, сэсся и дивитӧмӧн шуис:

— Тэ жӧ сійӧс пуксьӧдлін, да мед тэ дорӧ локтіс? Весьшӧрӧ виччысян.

— А мый кӧть и пуксьӧдлі? — ярскӧбтіс Сандрушка. — Мый скӧр вывсьыд он вӧч да. Сійӧ тай кулис жӧ менӧ плетьнас. Эз кӧ косяв менсьым платтьӧӧс, колӧкӧ, и эг пуксьӧд. Ме, колӧкӧ, мыйла и вӧччылі сійӧ платтьӧнас да... Менӧ кӧритнытӧ... Ме мыйӧн мыжа, кызь кык арсянь дӧваӧн коли да? Эн надейтчы, веськыда шуа: менам Данилыс! Ме и водзті сійӧс радейтлі! И нывкаыс абу бокӧвӧй...

Сандрушкалӧн гӧлӧсыс пыр гораммис и гораммис, медбӧрын чилӧк нин кутіс лоны. Сылӧн гӧлӧс шы улӧ пондісны чукӧртчыны йӧз. Паркад мунысьыд тай рытъявылыд уна.

Мустӧм и яндзим лоис Галиналы Сандракӧд вензьӧмыс, но сылы окота жӧ вӧлі мыйкӧ шуны Сандраыслы сэтшӧмӧс. И сійӧ чорыдакодь ярскӧбтіс:

— Тайӧ пӧрйӧ, Сандрушка, ог сет ме тэныд Данилӧс, эн надейтчы! — И пырис ӧдзӧс мӧдарас.

Ывлаын дыркодь на кыліс Сандралӧн чилӧк гӧлӧсыс. Галиналы мыйлакӧ сьӧлӧм доймытӧдзыс лои жаль Сандрушкалӧн мусаник нывкаыс — со ӧд, кутшӧм сёрни лоӧ кывзыны сылы татшӧм арлыдсянь. Но мый сійӧ вермис вӧчны? Ӧні сійӧ эз нин вермы сетны ассьыс Данилсӧ ни Сандралы, ни некодлы!

Тӧдісны кӧ эськӧ сэки кык ичмонь, мый весьшӧрӧ мырддьысьӧны Данилнас, некоднанныслы оз ло сійӧ...

Колис ӧтиыслы и мӧдыслы ас кодьыс жӧ лы пытштіыс вем тыдалысь, югыд вир-яя да лӧз синъяса нывкаясӧс и пыр кежлӧ муніс на дорысь. Пӧгибнитіс шахтаас.

Июнь дас сизимӧд лун пырис Галиналы вежӧрас кыдз медся мустӧм, медся шог да кӧдзыд лун. Тайӧ лунас дзебисны Данилсӧ и сылысь ёртъяссӧ. Вит мортӧс. Галина тшӧтш восьлаліс Данил горт бӧрсяыс кутшӧмкӧ тӧдтӧм йӧзкӧд орччӧн, и вежӧрсӧ кырлӧдліс сӧмын ӧти мӧвп: абу сэсся Данилыс, абу!.. Данилушка, мыйла нӧ тэ асьтӧ эн видз? Висьталӧны тай, кыкысь пӧ пыралӧма сотчанінас. Ӧтиӧс петкӧдӧма ас вылас дай мӧдысь на уськӧдчӧма тшын пытшкас, мастер пӧ сэні, мастер ещӧ коли! Мӧдысьсӧ петныс ас кокнас абу нин вермӧма. Ассьыс респираторсӧ, лолалан аппаратсӧ сетӧма сылы, мастерыслы. Сійӧ ловйӧн кольӧма, а Данилыс, со, абу, пӧдӧма! Ок-ма да ок-ма! Кӧдзыд йирмӧг песӧ Галинаӧс. Кӧдзыдыс йиджтысьӧма, буракӧ, гырк пытшкӧдзыс. Мыйла нӧ тувсов шондіыс кӧть здук кежлӧ оз мыччысьлы, оз шонтышт? Али полӧ видзӧдлынысӧ этайӧ ыджыд шог вылас? Чӧлалӧны лым чиръяс, скӧрӧсь, бытшласьысьӧсь. Тундраыс мездысьӧма нин лым эшкынсьыс, помтӧм-дортӧм сьӧд эрд, повзьӧдчысь и гажтӧм. Колӧкӧ, и сійӧ шогысла сьӧдӧдіс?.. Колӧкӧ, вӧт тайӧ, мисьтӧм, сьӧкыд вӧт? Абу вӧт, абу. Вӧтнас Галинаӧс некор оз шогӧдлы, оз дурмыв юрыс, а ӧні, со, бара и заводитіс восӧдны. Быд лун, мӧд вежон чӧж нин тадзи. Тайӧ Даниллӧн ловъя вир войтыс ас йывсьыс сетӧ тӧдны. Сідзкӧ, Данилыс эз кув, Галина гырк пытшкӧ выль олӧмӧн овмӧдчис. А ловъя кӧ сійӧ, мыйла шогсьыныс да бӧрдныс? Оз ков бӧрдны, оз ков, колӧ такӧдчыны... О, Господи, помасьлас оз тайӧ луныс?

А ставыс тай прӧйдитӧ, нинӧм абу помтӧм. Сӧмын сьӧлӧм дойыслы абу помыс, бӧрдӧ, мыссьӧ вирӧн.

Эз сутки ни вежон, тӧлысьяс, вояс ковмисны, медым лӧньӧдны висьысь сьӧлӧмсӧ...

Кад — медся бур лекарство. Кад и сӧмын кад, да ещӧ удж, отсалісны инасьны лолыслы, лоны бӧр тыр вир-яя мортӧн. Да ещӧ бур йӧз. Шуласны тай: муыс пӧ бур йӧз вылас и сулалӧ. Сідзи и эм. Кыдзи нӧ, не кӧ бур йӧзыс, вермис эськӧ ӧтка дӧваыс педучилищесӧ помавны дай институтас заочнӧя велӧдчыны. Сэні ӧд и ичӧт кага. Чужис, ас кадыс воис да, эз и повзьы, мый батьтӧг ковмас быдмыны. А Светка ой-ой бӧрдысь ичӧтнас вӧлі да висьлӧс. Кык лун яслиӧ ветлас — коймӧднас висьмӧма нин. Колӧ кодлыкӧ сыкӧд пукавны. А Галина школаын уджалӧ, программа. Кыдз кӧсъян, а сет ас кадӧ. Пӧгиб эськӧ вӧлі Галиналы, не кӧ Митрей дядь гозъяыс. Со ӧд, кыдз овлӧ, случайнӧя аддзысян дзик тӧдтӧм морткӧд, а нэмыд кежлӧ рӧднӧй кодь лоас. Митрей дядь гозъяыслы ӧд коді Галинаыс, а патераад — ас керкаас — лэдзисны и ичӧт кагасӧ пӧшти найӧ и видзисны. Мед пӧ асланым детинкакӧд ворсӧны да ӧтлаын быдмӧны...

Дерт, ӧткӧн быдтысигад быдторсӧ жӧ лои аддзылӧма: сьӧкыдлунсӧ и забеднӧсӧ. Ӧтка нывбабаыд, шуласны, — потшӧстӧм йӧр. Сандра тай, коньӧрӧй, заводитіс киысь-киӧ вуджавны да дзикӧдз юсис-а. Кыдз шуласны, Ен видзис Галинаӧс сійӧторсьыс. Дас сизим ар лоӧ Светаыслы, сідзкӧ, дас сизим во нин дӧвуйтӧ. Вӧзйӧ тай Светаыс верӧс сайӧ мунны. Позьӧ, дерт, сы вылӧ кӧ сетчан, дай важӧн нин позис муннытӧ, аддзысьлісны и бур корасьысьяс, и лёк ылӧдчысьяс. Да кыдзкӧ кутчысис, эз кӧсйы Данилыслысь паметьсӧ лякӧсьтны. Со и Фёдор Григорьевич, суседыс, рад лоас, мунан кӧ сы сайӧ, да вунӧма нин верӧснас олӧмыс. Сэсся ӧд и думыштлыны колӧ, верман-ӧ шуда выльысьтӧ лоны. Челядькӧд уджавны, став вынтӧ колӧ налы сетны. Мӧд ног Галина Сергеевна оз вермы. Сэтшӧм нин сійӧ мортыс. Да и министерствоас кӧть кольччас. Гашкӧ, и збыль ковмас министр корӧм вылас сӧглас сетны. Сьӧлӧмсяньыс ӧд шуис сійӧ: надейтчыны пӧ кута. Бур дӧверие вылӧ сьӧвзьыны оз позь...

А шуны кӧ нин — сьӧкыд ӧтка нывбабаыдлы овнытӧ, некодлы тэнӧ и чирыштны, некодлы и ошкыштны. И сӧветуйтчыны некодкӧд. Оз позь шуны — дзик некодкӧд. Даниллӧн мамыс на ловъя, дай Светкаыс эм. Света, дерт, челядь руа на, но гырысьяс пыддиыс ёна нин мӧвпалӧ. Мамыслы тай, Галина Сергеевналы, шуӧ, сьӧлӧмтӧм пӧ тэ и содтӧд сьӧкыдлунысь полан. Мыж пӧ вӧчан, радейтана мортӧс бокын видзан.

Гашкӧ, Светаыс и прав, код тӧдас...

Позьӧ шуны, нэм джынсӧ Галина Сергеевналӧн олӧма. А водзӧсӧ кыдзи овны, мед кулігад эз жӧ ковмы каитчыны ни яндысьны? Быттьӧкӧ чайтіс — водзӧ велалӧма ногыс и кутас нин кывтны: ачыс вуджас бӧр школаӧ, кытчӧдз вермас, сэн уджалас. Главнӧйыс: Светаыс лоас сыкӧд, татчӧ пырас университетӧ велӧдчыны. А со, вожавны пондісны туйясыс. Светаыс мунас. А сійӧ, ачыс, кыдзи да мый? Сьӧкыд аддзыны та вылӧ вочакыв. Да ӧд сы пыдди некод оз кут корсьны вочакывсӧ. Некод сы пыдди сылысь олӧмсӧ оз ов. Аслас судьбалӧн быдӧн ачыс кӧзяин. И сійӧ, Галина Сергеевна, тшӧтш.

Мед жӧ сылӧн бур сьӧлӧмыс, ёна нин доймавлӧм сьӧлӧмыс, отсалас водзӧ вылӧ бӧрйыны сӧмын аслыс сылы лӧсялана туй.

БӦРКЫВ ПЫДДИ

Сыктыв берегын, карса пляж дорын сулалӧ ыджыд да ён куим вожа тополь. Уна йӧз сы дорӧ волӧны, и быдӧнлы сійӧ вермӧ сетны ассьыс вуджӧрсӧ да веж коръяснас ворсӧм шысӧ. Сылӧн вож улын позьӧ дзебсьыны яр шондіысь — кор яйтӧ ёна нин сотны кутас, и жарысла нинӧмӧн весиг лолавныд; позьӧ дзебсьыны и сэк, кор виччысьтӧг тупъяс лӧз енэжсӧ сьӧд кымӧр да ведра дорысь моз ызкнитас зэр.

А том гозъя кӧ воасны ичӧтик каганас гожъялыштны, кӧляскасӧ быть нин сійӧ тополь улас сувтӧдасны. Кага увтӧссӧ кӧ ковмас косьтыштны, сылӧн вож вылӧ жӧ ӧшӧдӧны. Да мый и сёрнитны! Лимонад ли ырӧш ваясны шойччысьяс сьӧрсьыныс, бара жӧ тополь вужъяс костӧ сюйӧны. Ыркыд сэн, оз шоммы ни оз пӧсяв юанторйыс.

Уна и йӧз чукӧрмӧма шойччан лунад карса пляж вылӧ! Мукӧдыс, со, лемавтӧдзыс нин куйлӧны, вӧрзьӧдчыныс весиг дыш, нискӧны-вугралӧны. Томджык войтыр кытшӧ сувтӧмны, мач шыблалӧны, чеччалӧны-горзӧны. А унаӧн чилзӧны да больӧдчӧны ваын. Ых-ы! Эх! Ав-в! — сӧмын и кылӧ васянь.

Тшӧтш и Галина Сергеевна талун тані пляж вылас. Куйліс сійӧ кымыньӧн да лыддис-видлаліс талунъя газет, кадысь кадӧ тӧждысян синъясӧн видзӧдлывліс юланьыс, кӧні тшӧтш чилзіс-вачӧдчис пасьтӧм йӧз чукӧрын и сылӧн видзасыс — Диана.

«Мед кӧть оз вӧй. Бес нылыд оз и думайт васьыс петны, кынмас ещӧ».

Регыд Галина Сергеевна кыліс, кыдзи кокньыдик тӧвру моз котӧртіс сы дорӧ нывкаыс да лягушка кодь кӧдзыд яйнас дінас инмӧдчыштлӧмӧн водіс орччӧн еджыд прӧстыня вылас.

— Ы-ы-ы! Пӧттӧдз купайтчи... — став вир-яйнас тірзиг, гажаа юӧртіс нывка.

— Эн кынмы? — шыасис сы дорӧ Галина Сергеевна да пуктіс шоналӧм кисӧ Дианалы векньыдик кӧдзыд мышку вылас.

— Эг. Уй, шоныд ваыс! Шойччышта да бара купайтча! И тэ тшӧтш мекӧд, Галина Сергеевна? Но? Зэв ӧд лӧсьыд!

— Купайтчам, купайтчам. Вай шонтысь, дзикӧдз гегдӧмыд со... — шуис Галина Сергеевна да заводитіс нывкалысь ва юрсисӧ шыльӧдны. А сэсся юаліс: — Диана, а тэ Люцияыдлы письмӧ вылас вочавидзин?

— А кыдзи нӧ! — шуис Диана да заводитіс лыддьӧдлыны: — Гижи, мися, ме вӧсна эн тӧждысь, бура велӧдчы. Пионер лагерсьыд ме вои нин и ола ӧні Галина Сергеевнакӧд. Мамыд век на больничаын. Ми Галина Сергеевнакӧд ветлім сы дорӧ да шуис: регыд пӧ бурда дай лэдзасны. Ещӧ... Ещӧ Света йывсьыд гижи, мися, муніс Ленинградӧ велӧдчыны.

Галина Сергеевна помаліс кыны кӧсасӧ, ошкыштіс нывкаӧс письмӧ гижӧмысь. Диана дзодзув моз тювӧдчис прӧстыня вывсьыс пӧсь лыа вылӧ и лыаас гуасигтыр шыасис бара:

— А ме верма и Светаыдлы гижны, мед оз шогсьы тэ вӧсна: ми ӧд тэкӧд кыкӧн. Ме верма тэкӧд пыр-пыр овны и тэныд отсасьны, джоджтӧ мыськыны и тасьті-пань. Да ӧд, Галина Сергеевна? Ещӧ гижа, мый ми талун тэкӧд ветлім пляж вылӧ. Тӧндзи ми Светакӧд волім да тані жӧ, этайӧ тополь дорас, куйлім.

Тайӧс юӧртӧм бӧрын Диана дугдіс лукйысьны лыаын, кыссис бӧр Галина Сергеевналань да сійӧс меліа сывйыштӧм бӧрын гӧлӧссӧ чинтӧмӧн юаліс:

— А пуясыс ӧмӧй, Галина Сергеевна, овлӧны жӧ шудаӧсь?

— Пуясыс? Ог тӧд...

— А Светаыд шуӧ: овлӧны пӧ. Этайӧ топольыс пӧ шуда.

— Ме ог тӧд. Чайта, уна йӧз сы дорӧ волӧны, да сы вӧсна. Эз кӧ тані быдмы, а кӧнкӧ эстӧн бокынджык, некод эськӧ сы дорӧ эз и волы.

— Да, буракӧ, сідзи и эм, Диана. Коланаинын сулалӧ тайӧ пуыс. Гашкӧ, и збыль шуда. Мортыд тай шуда, кор сійӧ аслас местаын-а, кор йӧзыслы колана удж вӧчӧ. Шуам, вот тэ. Лоан бур балеринаӧн. Йӧзыс кутасны видзӧдны тэ вылӧ да нимкодясьны.

Диана вом тырнас нюмдіс, мый сійӧс пример вылӧ босьтіс Галина Сергеевнаыс. А аслас Галина Сергеевналӧн зумышмыліс чужӧмыс: «А ме? Ас местаын-ӧ лоа ӧні, школаысь кӧдзӧдчӧм бӧрын? Кутасны-ӧ сибавны ме дорӧ йӧзыс, кыдзи водзті? Этайӧ топольыс дорӧ моз?»

Лӧз енэжсянь меліа лыньгис шонді, сёльӧдчис-ворсіс гыяснас чилзысь войтырӧн суктӧм Сыктыв ю.

А на весьтын кышӧдчис веж паськӧмнас куим вожа тополь: шойччӧй, бур йӧз, чукӧртӧй вын-эбӧснытӧ выль удж кежлӧ.