ПӦСЬ ПЫВСЯН

Кӧчпиян грездын медся синмӧ шыбитчана овмӧсыс Дорош Микулайлӧн. Олан керкаыс кӧть пывсян-кӧбрегыс, потшӧс-заворыс кӧть град йӧрыс — ставыс ӧкуратнӧй да лӧсьыд. Зіль да киподтуя вӧвлі Микулайлӧн батьыс, Доропей поконикӧ, да и ачыс, ӧтка пи, бать кок туяс тальччылӧма, став ӧбичанас батьыс кодь. И гӧтырыс, Марьюшка, Микулайлы веськавліс зіль да кокни вӧраса. Покодкаыс пыр том ичмоньлӧн кодь: мӧдӧдчас да, вӧтчыныд он вермы. Сідз жӧ и ытшкиг-куртігӧн да мукӧд уджын.

Бӧръя кадсӧ тай сьӧктаммыштіс жӧ, да сэсся и дзикӧдз бырны кутісны кокъясыс. Шоча пондіс петавны непӧштӧ йӧз дорӧ, весиг аслас град йӧрӧ.

Ачыс кӧзяиныс ар куимӧн на ыджыд гӧтырсьыс, да пӧльӧнад грездын сійӧс некод на эз чукӧстлы, Микул дядьӧн либӧ Доропеичӧн ыдждӧдлӧны. А быть на и ыдждӧдлы: том мужичӧйясыд ӧні оз ёна кутчысьны сэтшӧм-татшӧм уджъясад. Шуам, ковмас кӧ ичӧт кагаыслы гын сапӧг гындыны — шыӧдчӧны Микулай дорӧ. Куран мастеритны, гӧрбуш коса пуавны — дерт жӧ Доропеичысь бурджыка некод оз сяммы. Сыӧн садитӧм косаыд абу вомлӧс ни тепрӧс — самӧй скода. «Ог» шуӧм сысянь он кывлы. Абу уна сёрниа, ышлов сетас сӧмын: «По-о-зьӧ». А тадз кӧ шуас — быть вӧчас.

Гӧтыр кулӧм бӧрас Доропеичӧс вежисны быттьӧ. Кӧзяйкатӧгыд и ачыс кӧзяиныс, и овмӧсыс коньӧр сирӧтаяс моз жугыльмисны. Ловнас и вир-яйнас Микулай лигышмуніс. Сёйныс весиг эз кут ковны пӧльӧлы, непӧштӧ керка-карта да град йӧр дӧзьӧритны. Петыштлас кӧть ӧшинь улас, дзӧръялӧ сӧмын, эз кутчысь чер-пила дорӧ ни зыр-рос дорӧ. Нинӧм киас эз ӧшйы.

Суседкаясыс пуктыштісны мыйсюрӧ градъяс вылас. Кодкӧ киськыштас, кодкӧ ёгсӧ весалыштас. Пасибӧ, дзикӧдзыс эз эновтны, ышӧдыштны да такӧдыштны быд лун пырыштлӧны. Мукӧддырйи куим-ӧ-нёльӧн чукӧрмасны да ок и варовитасны. Думсьыныс зільӧны кок йылас сувтӧдны дедӧс. Эн пӧ, Доропеичӧ, ёна шогсьы, Марьяыд, майбырӧ, сарсво небеснӧйӧ, местаын. А ачыд пока таладорын на, да овны колӧ! Пӧльӧ кывзас-кывзас пӧчӧясӧс, да кывпас сетас жӧ сэсся:

— Кытчӧ вошсян? Ловтӧ он сьӧвзьы. Быть ов!

— Но-о, Микулаюшкоӧ! Кытчӧ пӧ вошсян? Вӧльнӧй светыс паськыд? Быдлаын йӧз олӧны. Вичкодорӧ, пӧрысьяс керкаӧ, вуджан дай! Сэні, майбырӧ, гажа! Пыр эм кодкӧд кывтӧ песыштны. Скӧрмӧдасны кӧ — пинясьыштан, бурасян да — окасьыштан.

— Чӧл эськӧ тэ пинясьӧмнад да окасьӧмнад, — пӧперегалӧ збой сёрни заводитысьсӧ мӧд пӧчӧ, но главнӧй сёрни визьсӧ нуӧдӧм ради кивыв жӧ сетчӧ: — Позьӧ, дерт, и сэні овны. Гортад, чайтанныд, ныв-пи дорад бурджык пӧрысьыдлы? Ок-ок-ок! Он кӧ кут вермыны... Ме ас серти шуа... Куйлӧмнад виси да...

— А Сӧлӧмеяыд тай Гут грездсьыд вуджис Вичкодорад да ошйысьӧ-а, ӧткӧн олӧм дорсьыд пӧ век нин бурджык, — сюйсьӧ сёрниас и коймӧд пӧчӧ.

Кузя жӧ эськӧ ышловзьӧны пӧчӧяс татшӧм кывъяс бӧрын, да мый нӧ ӧд сэсся и шуан? Кӧнія лӧсьыдыс? Дас сизимнад лӧсьыд вӧвлі, а сизимдас бӧрад — эштіс...

Микул пӧль кывзӧ старукаясӧс, чӧв олӧ, зумышвидзӧ. А медся варовыслӧн бара нин сёрниыс дась.

— А, Доропеичӧ, вузав жӧ керкатӧ да вудж. Аминь и лӧсьыд керка сэтчӧ ми воклы лэптӧмаӧсь — югыд да шоныд. Сэні деньганад тужа ни нужа овны кутан! А гажтӧм кӧ лоӧ — чукӧст менӧ! Локта!

Пӧчӧяс татчӧ шпыньмунӧны, а ачыс варовитысьыс и гот-готӧн на серӧктыштӧ да водзӧ шмонь лэптӧ:

— А ӧні, тані на да, чеччы вай, тшайтӧ пукты! Гӧстяяс воим, да куйлан? Чайӧвайтыштам да «Пӧ-румки, Пакомовна-тӧ» лывкйӧдлыштам!.. Помнитан, тайӧ керкатӧ лэптӧм бӧрын кыдзи чомӧртӧ пуим да сёйим-юим? Батьыд, поконик, мыччӧ яндӧвасӧ да сьылыштӧ: «Тагъя сурсӧ юыштам, пӧтӧлӧксӧ курыштам, джодж плакасӧ чегыштам!» А матушкаыд сулеяысь роч вина чуньлыс кодь румкаӧ кисьтӧ да мыччанмозыс небыдика лывкнитӧ: «Пӧ-румки, Пакомовна, пӧ-рум-ки-и». Марьяыд, том ичмонь, оз тусь кодь, тюпель подбӧрнас тутш-тотшкерыштас да жбыръялӧ-лэбалӧ джодж пасьтаыд. Йӧктысь зэв вӧвлі! А тэ, Микулайӧ, вылын сорса петук кодь, сы гӧгӧр бергалан, чунь помъяснад тшӧлкнитан да сойясыд юр вывтіыд гуляйтӧны-гуляйтӧны, а сэсся Марьяыдлы коскас ляскысьӧны... Ен грек кӧть абу, а ӧні пӧкаитча: ёна жӧ нин сэки ме завидьтылі Марьяыдлы... Эг лёк ногӧн, эг! Эг мырддьӧм йылысь думайтлы... А ӧні... Пӧрысьяс керкаад кӧ гажтӧм тэныд лоӧ, да чукӧстан кӧ, сё ей богу, муна!

Варов пӧчӧ татчӧ бара гот-готӧн серӧктӧ да шмонитӧмсьыс, буракӧ, чӧвтчыны оз на и кӧсйы, чуткыштӧ бокас орччӧн пукалысь пӧчӧлы — тшӧтш пӧ варовит, тшӧтш мыйкӧ шу.

И мӧдыс, кывтӧ сетісны да, шыасьӧ:

— Дерт эськӧ, ныв-пиыд кӧ эм да видзасны кӧ помӧдз — сыысь бурыс нинӧм абу да. Доропеичлы тай шулӧма Енмыс ӧткӧн кольны-а. Войнаыс кӧ эз вӧв, гашкӧ, и ичӧт кагукыс Марьялӧн эз кув, дай бӧрас на чужтісны-быдтісны эськӧ ныв-пиӧс... А вот... Некодлы и дзебнытӧ лоӧ, некодлы и бур керка-картатӧ кольны. Ме тай чайта, челядя бабаӧс колӧ Доропеичлы аддзыны либӧ вузавны керкасӧ да вуджны Вичкодорас...

Микул пӧль татчӧ и мурӧктыштӧ, эз сет водзӧ сёрнисӧ нуӧдны пӧчӧыдлы. Воддза сёрнитысьыслӧн томдырсӧ казьтыштӧмыс эз вӧрзьӧд ӧтка ловсӧ, а талӧн — ой, кыдзи вӧрзьӧдіс, ой, кыдзи дойдіс!

Мурӧстыштіс Микул пӧль да и кузя ышловзис:

— А коді на и локтас пӧрысь дорад? Ӧні йӧй бабатӧ он нин аддзы. Да и ньӧбысьыд ӧдвакӧ сюрӧ. Боки грездад овмӧдчынытӧ том йӧз оз жӧ окотитны.

— Чӧл! Этатшӧм керка-карта дорад воысьыд сюрас! — лӧньӧдісны пӧчӧяс дедӧлысь маитчӧмсӧ. — Карас пӧ ӧні зэв дзескыд патераяснас. Юӧртан кӧ радиво пыр али газет пырыс — аддзысясны. А пока... Тшайӧвайтныс кутам ог?!

Пӧчӧяскӧд татшӧм тшайӧвайтӧм да варовитӧмъяс бӧрас и дзикӧдз гудыртчылӧ юрыс пӧрысь Микуллӧн. Рытывбыд и войбыд сэсся унмовсьныс оз вермы, песӧ ӧти мӧвп бӧрся мӧдӧс: «Челядя бабаӧс вайӧдны? Господь мед видзас! Асланым эз лоны, а йӧз челядьыд — йӧзлӧн и эм. Позьӧ, дерт, и вуджны Вичкодорас. Сельсӧвет предыс и ачыс нин пыраліс да та кузя сёрнитліс. Тӧв кежлас пӧ, гашкӧ, вуджан? Та ыджда керка-короминатӧ пӧ кыдзи ломтыны кутан?

Сійӧ вед и эм, тӧв локтӧ... А вуджан ӧд, горттӧ эновтан, да кӧзяинтӧм овмӧстӧ ӧти здукӧн пусь-паськерасны. Сійӧ жӧ Йӧлгинь эня-нылаыс, медматысса суседкаяс, локтасны да мый колӧ и оз ков кватайтасны. Колтыстӧм нылыс Йӧлгиньлӧн кымын тӧв чужъялысь жӧникӧс нин вайӧдліс! Чуркаыс эськӧ и ӧти на сӧмын быдмӧ, да мамыс кодь жӧ яганича: пу йылысь туритӧ висьталас и куим шыпаса роч кыв вылӧ ыстас. Медбӧръя жӧникыс воысь дыр Йӧлгинь овмӧсын кӧзяиналіс. Зэв визув да варов том мужичӧй. Ме пӧ, Геня-генерал, тьӧщалысь омӧлик овмӧссӧ, аддзыланныд, кыдзи кыпӧда! Пермерскӧй кӧзяйство лӧсьӧда! Дедӧ пӧ, тэ кӧ меным отсыштан, шашлыктӧ горчицанад мутшкыштам на! Варов Геня-генералыд и збыль сюсь да писькӧс вӧлӧма! Ок, жуликоват! Кыськӧ пыр и шипер машина вайис. Сэсся кирпич раз-мӧдысь.

— Но-о! Ме чайті, тшупсьыны кутам, а ковмас, тыдалӧ, каменщикӧ велӧдчыны, — шуткаӧн шуыштіс Микул дядь.

— Каменнӧй свинарник стрӧита! — быздрулитчыліс Йӧлгиннялӧн зятьыс.

А аръявылыс югыд пуражкаа кык дядьӧ костаныс нуӧдісны кытчӧкӧ. Гуся кирпичсӧ да шиперсӧ чикулайка гӧтырыс мукӧд гуськуль-вӧръяслы иналіс да тӧлысь-мӧд кежлӧ саймовтчыліс, сиктын эз мыччысьлы. Чурка нылыс Йӧлгинь баб дорас колис, йӧз град йӧръястіыд тшӧкыда гуляйтіс. Пыр и кутшӧмкӧ кост аддзас да пыралас морковлаыд либӧ ӧмидзлаыд. Мукӧддырйи и Йӧлгинь бабыс на потшӧс костӧдыс тойыштлас муса нучкасӧ Дорош Микул йӧрӧ. Марья дырйиыс на эз яндысьлыны, а ӧнітӧ нин мый... А нӧшта мунас кӧ Микул Вичкодорас? Вӧльнӧй вӧляыд и лоӧ налы!..

Кымын дыр думайтӧ пӧльӧ, сымын курыд сьӧлӧм вылас, да сымын тшӧкыда кутіс воны мӧвп — вузавны керкасӧ. Бур мортлы кӧ веськалас — сулалас на керка-картаыс дыр, град йӧрсӧ петшӧрӧн да пырейӧн оз кыскы ни. А сідзкӧ, и Дорош рӧд йылысь паметьыс кутас на овны.

Некор Микул пӧль ёна Ен дума эз вӧвлы. Война вывсьыс тай ловйӧн локтіс да шуис жӧ: Енмыс пӧ видзис усьӧмсьыс. А сэсся Ен гарыштлӧм сысянь некод эз кывлы, ни ен ув пельӧссьыс ӧбраз некод эз казявлы. Гӧтырыс кӧ коркӧ гарыштас, пыр и чирыштас гӧтырсӧ:

— Эк, Марья! И кутшӧм отсӧг Енсяньыс виччысян? Ачыд тэ Енмыс! Мортыс, морт сьӧлӧмыс и эм Енмыс! Да мый ме пемыд бабалы доля!

Марьяыс дӧзмыштас да горӧдлас:

— Комунис тэ! Вот! Эсся нем ог шу! И ог сьӧвзьы!

— А пыри и эм коммунистас, — миритчан гӧлӧсӧн нин сӧглас сетӧ гӧтырыслы Микул. — Сэтшӧм бой вӧлі! Кымынӧн и пӧгибнитісны! А ми, ловйӧн кольӧмаяс... Да кыдзи нӧ он пыр? Гижси тшӧтш партияӧ. Ме лёкджык ли мый мукӧдсьыс? Баба тэ... Коммунистыс вед абу пашист.

— Да абу, абу. Эн скӧрал. Нинӧм ог шу, — мелуйтӧ нин Марья верӧссӧ. Зільӧ, мед зык-шум оз жӧ лыб нинӧм абусьыс.

Та вылын и помасьліс налӧн тотшкысьӧмыс. Ӧтлаын сулалігас пӧ и кык гырнич зяльмунлӧны. А кык ловъя мортыс нӧ кыдзи сытӧг?

Ыджыд шум, дерт, та кузя на костын эз лыблы, но Микуллы вывті забеднӧ вӧлі гӧтырыслӧн кӧритан кывйыс. Морӧс пытшкас сӧмын забеднӧсӧ видзис-а.

Нӧшта ӧтчыд Марьяыс кывнас дойдліс Микулӧс. Ударникӧн ӧтчыд кӧритыштіс да. Тырмӧма тай бабалӧн вежӧрыс сэтшӧм кыв ляскыны!

Бура уджалӧмсьыс Доропеичлы сетлісны почётнӧй ним: «Ударник Коммунистического труда». Нинӧм суссьыны, Микуллы аминь любӧ вӧлі. Зарни гижӧда кабалаыслы ачыс мастеритіс-вӧчис раматор да сэтчӧ и меститіс кабаласӧ. Гусьӧник и зачесьтасьыштіс на. Сетісны кӧ пӧ, сідзкӧ, пыдди йӧзыс пуктӧны сылысь уджсӧ да зільӧмсӧ. А ӧтчыд Марьяыс и кутіс шуны, порсьпи пӧ колӧ лӧсьӧдны, колхозсьыс пӧ тай кодсюрӧлы сеталӧмаӧсь. Ветла, тшӧтш пӧ юала. Муніс кантораӧ, да регыд и бӧр локтіс. Скӧрмӧмысла чужӧмыс гӧрдӧдӧма, льӧбйыс тіралӧ.

— Но, мый нӧ? — юалӧмӧн паныдаліс сійӧс верӧсыс.

— Тэныд нин, ударниклы, сетасны мыйкӧ! — койыштіс скӧрлунсӧ гӧтырыс веськыда ныр-вомас Микуллы.

— Марья! — гӧрддзасьліс кулакыс, вомыс векыштчыліс ударникыдлӧн. Вот-вот вачкас гӧтырыслы. Да кутчысис жӧ тай кыдзкӧ, эз вачкы. Зато забеднӧыс ассьыс сьӧлӧмсӧ чорыда чепӧльтліс. Дыр желльыс сатшвидзис сьӧлӧмас.

Важӧн прӧститліс сійӧ забеднӧяссӧ пӧльӧ, а ӧні, тӧд вылас уськӧдлас кольӧм олӧмсӧ да, ачыс аслыс пасйӧ: вӧлӧма пӧ тай сійӧ ставыс ворсӧм! Мый вӧлі Марья кувтӧдзыс — ставыс ворсӧм. А мӧд ногӧн кӧ да стӧчджыка кӧ шуны — сійӧ и вӧлӧма шудыс.

Ӧні, ӧтнасӧс Марьяыс колис да, ӧтнаслы и колӧ медся ыджыд задачасӧ решитны. Кодлы коляс ставсӧ, мый вӧлі лӧсьӧдлӧма ас кинас да ас выннас? Коллективнӧй овмӧснысӧ тай сылысь юасьтӧг-висьтасьтӧг пузувтісны сюсь Геня-генерал коддьӧмъясыс. Либӧ и Микуллӧн керка-картаыс сэтшӧмъяс киӧ веськалас? Быд кер вӧрсьыс любӧпырысь вӧлі бӧрйӧма, вайӧма да тшупӧма, быд ӧшинь и ӧдзӧс лелькуйтӧма-сувтӧдӧма, быд джодж плака стружитӧма да топӧдӧма, быд пу и кӧрт тув ас местаас тувъялӧма.

И ӧшинь улас быд куст и дзоридз ас киӧн садитӧма.

Вир-яйнас и быд сӧнӧн кылӧ пӧльӧ: медбӧръя чомкост вуджны нуӧдӧ олан тройкаыс. Кодлы кольӧ ставыс? Ас кинас нажӧвитӧмторйыс и Енмӧн сетӧмторйыс, гажа ывлаыс и вӧр-ваыс? Дерт, сьӧрсьыд нинӧм он ну. Но кольны кӧ, бур киӧ...

Самасис тай маитчан мӧвпыс, спокой оз сетлы. Гашкӧ, и збыль — вузавны керкасӧ. Вузавны кӧ и — вузавны. Колӧ видлыны. Гашкӧ, кодкӧ и ньӧбас. Ёна ыджыд дон оз кор Доропеич. А сьӧмсӧ юкас куим пельӧ. Ӧти пай — вичколы. Марьяыс эскӧкодь вӧлі, да мед лолыс такалас. Мӧд пай — Вичкодорас пӧрысьяс керкаыслы. А коймӧдсӧ — аслыс тшай-сакар вылӧ. Дыр на, гашкӧ, Микул кутас овны, да сгӧдитчас. Татшӧм мӧвпӧн сэсся и бурасис пӧльӧлӧн лолыс, да турун кыскалан машинаӧн и ветліс Вичкодор сельсӧветӧдз. Сэні сэсся и кырымаліс кык шыӧдчӧм. Секретаршаыс гижис, а пӧльӧ кырымпассӧ пуктіс. Ӧтиас корис, мед примитасны овны пӧрысьяс керкаӧ, а мӧдас корис, мед радио пыр юӧртасны, ыштӧ сэтшӧмтӧ сиктын сэтшӧмтӧ морт вузалӧ керка.

Мый вӧчны — вӧчӧма. Вичкодорсьыс воӧм бӧрын мыйкӧ мында лӧньыштіс пӧльлӧн лолыс, да кутіс кевмыны. Кевмис эз Енлы, а тӧдтӧм югыд лолыслы. Мед жӧ нин пӧ керка ньӧбысьыс аддзысяс, да мед пӧ шань, авъя морт жӧ ньӧбысьыс лоӧ.

Код тӧдас, збыль-ӧ кевмӧмыс отсаліс пӧльлы, али сиктад овны окотитысьыс карад эм жӧ, сійӧ вежоннас тай и игӧдчис ньӧбасьысьыд... Нывбаба. Лӧсьыдик ныр-вома, мича чышъяна. Чышъян увсьыс тыдалан дзор юрсиыс серти кӧ, ар квайтымын гӧгӧртӧ сетан аньыслы. А зумыдик туша-рожа да вӧрас сертиыс кӧ — томджыкӧн на кажитчӧ. Ме пӧ объявление серти. Карсянь нарошнӧ и вои!

Микул пӧль дыр воча кывсӧ эз сет. Видзӧдӧ нывбаба вылӧ да чӧв олӧ. Сэсся коркӧ шыасис жӧ. Ме пӧ эськӧ и эм вузалысьыс, да кодлысюрӧсӧ ог на и сет.

Нывбаба ымӧстыштіс, вачкучкысис весиг:

— Господи, мыйӧн нӧ ме тэныд эг кажитчы?! Кильчӧӧдыд пыригӧн сё пасибӧ шуи Енмыслы. Мися, индін тай, отсыштін тай! А водзвыв на и радлыссьӧма. Бӧр, инӧ, сідз ковмас гортӧ мунны. Машинаыс ӧд нӧшта сюрас оз?..

Пӧльыд стрӧг гӧлӧсӧн и чирыштіс та вылӧ:

— Лӧньлы на лӧвтнытӧ! Нывбабаыдлӧн вед синваыс зэв матын! Ме вед эг шу, ыштӧ ог сет! Шуи: кодлысюрӧыслы, мися, ог сет. Ме кӧсъя, коді тані овны кутас, мед оз урӧсты менсьым овмӧсӧс. Мед лым толаӧн кильчӧ оз тыр, мед град йӧр пырейӧн оз кыскы. Карсаясыд вед... Ачыд тэ бабаыс, видзӧда да, быттьӧ и ничево... А мусӧ радейтан он? Куйӧд дуксӧ? Да верӧсыд юысь абу? Висьтась...

Нывбаба бара ымӧстіс да сиктса бабаяс моз и шлапкерис кинас:

— Да кыдзи нӧ сикт ог радейт! Да куйӧд дукысь мӧй пола! Чужлі-быдми кӧ сиктас! Пӧрысь баб дінын и быдми да. Сійӧс дзеби да велӧдчыныд муні карас, да ылавлі тай-а... Дачатор карас эм, вӧдитча мунас. Вот верӧсӧй висьмис да... Врачьяс тшӧктӧны сиктын, вӧр-ва дорас матынджык овны. Гашкӧ пӧ, бурдас. А оз кӧ, сэсся... Пиӧс Афганад вошті, дай мужикӧс кӧ вошта, сэсся нинӧмла и овнысӧ меным...

Нывбаба лимӧстіс, мича чышъян помнас синвасӧ чышкыштіс.

— Он вошты! — друг шуис пӧль да нывбаба вылӧ меліа видзӧдлӧм бӧрын содтіс. — Миян тані здоровӧй местаясыс. Орччӧн вӧр и ю эм. Бурдас...

Сэтшӧм эскӧданаа пӧльыс шуис «бурдас»-сӧ, да нывбабалӧн синва сорнас и серамыс петыштіс.

— Сетан, инӧ? Вузалан? Быттьӧ судзсяс кӧ сьӧмӧй-а? Дон сертиыс кӧ лӧсьӧдчыны вермам... Висьысь мужикнад да, ёна уна деньгаяс абуӧсь. Дачаторсӧ тай кызь вит тысячаысь вузалім да... Кык жыръя патератор эськӧ эм, вузавны кӧ быттьӧ тшӧтш сійӧс. Да пиӧйлӧн ичӧтик питор кольӧма, гижӧдчытӧмӧсь эськӧ вӧліны да... Да вед век нин асланым вир войт, сылы шуим кольны...

— Шуӧнысӧ кыдзи тэнӧ, бур аньӧ? — друг торкис нывбабалысь лыддьӧдлӧмсӧ пӧльыд. — Аддза, менам моз жӧ пессьӧ сьӧлӧмыд. Кажитчис кӧ оланінӧй — босьт инӧ. А донсӧ ме тай шуи 24–25 тысячасӧ корны. Ӧнъя донъяснад абу и вывті уна.

— Ой, дедук, абу, абу! Лӧсьӧдчам. А шуӧны менӧ Любаӧн. Карад больничаын нэмсӧ уджалі медсестраӧн, да Любашаӧнджык и ыждӧдлісны...

Любаша кыв-вора, небыд гӧлӧса. Висьтасьныд-юасьныд кужӧ, колана кывсӧ ас кадӧ аддзӧ и.

Сідз ӧта-мӧдыскӧд керка вузалысь да керка ньӧбысь сэсся и варовитісны. Тӧдмасисны. Любаша и узьны на кольччис. Мед пӧ и суседъясыскӧд тӧдмасьны, да мед бӧрас кутшӧмсюрӧ сёрнияс эз вӧвны. Ичӧт грездад да, став олысьыскӧд пӧшти и лои тӧдмасьӧма.

А мӧд вежон помас, вӧскресенньӧнас, тӧдса шопер вайис Любашаӧс верӧсыскӧд да став кӧлуйнас Кӧчпиян грездӧ Микул пӧль кильчӧ помӧдз.

— Со, локтім... — прӧстӧйиника шыасис Любаша пӧльӧ дінӧ, коді, машина шытӧ кылӧма да, паныд и петіс налы.

— Олӧй! — сідз жӧ вочавидзис пӧльӧ да дыр видзӧдіс, кыдзи Любашалысь верӧссӧ шоперыс чеччӧдіс сойбордйӧдыс кутышталігмоз. Тайӧс аддзӧмӧн воськов-мӧд вӧчис Любашалань да нӧшта шуис: — Миян тані вӧля. Кӧзяиныд шойччыштыны кӧ кӧсйӧ, вермас вежӧс сайӧ крӧватяс водны, либӧ сарай вонйӧ. Со ӧшинь улӧ небыд вольпася нар менам мастеритӧма и.

Киасисны-тӧдмасисны, да водзӧ на нуӧдыштіс сёрнисӧ пӧльӧ:

— Пывсьыштны кӧ быттьӧ окота, пывсяныс со орччӧн, момент ломтам. Пескыс во гӧгӧр кежлӧ тырмас на. А сэсся ачыд, Григорейӧ, бурдан да петалан вӧрас. Вӧрыс орчча жӧ... Но, давай... Меститчӧй... Олӧй... А ме пока гортын на жӧ олышта. Карӧ, вичкоӧ, тайӧ лунъясӧ ветла, ӧтитор кӧсйысьлі да сійӧс олӧмӧ пӧрта. А сэтысь локта дай тіянӧс ас кежаныд коля. Вуджа Вичкодорӧ...

Лун-мӧд мысти сэсся и шуӧ пӧльӧ выль кӧзяеваыслы, аски пӧ карӧ совхоз машинаяс мӧдӧны, да менӧ босьтны кӧсйисны...

Кык луна-вояыс кӧ колис жӧ-а. Локтӧма бӧр.

Любаша, выль кӧзяйкаыд, выль рос моз жӧ выль оланінтӧ чышкӧ да мыськӧ, буретш вадорӧ джодж вольӧсъяс пожъявны лэччӧдліс. Вадорысь кайигас и юӧртісны, Микул пӧльыд пӧ воис нин карсьыд. Люба и тэрмасьыштіс на, эз и ӧшлы джодж вольӧсъяссӧ, пырис керкаас. Гриша вольпась дорын пӧльӧ пукалӧ, бокынджык лабичас суседка старука меститчӧма.

— Но-о, воин, дедӧ Дорофеевичӧ? Кыдзи ветлін? — шыасис Люба.

— Ой, бура. Ой, везитіс! — места вывсьыс чеччыліс пӧльыд. Бӧр пуксис да вӧлись висьтасьӧмсӧ водзӧ нуӧдіс. — Ме то Григорейлы бур здук нин ошйыси. Локтім карад, а Сашок, шоперыд менам, шуӧ: вичкоыд пӧ асывнас служитӧ, а ӧні лун шӧр кад нин. Вай жӧ пӧ ме тэнӧ Галя дорӧ нуа, поштаын сійӧ служитӧ. Сійӧ пӧ сэсся и новлӧдлас тэнӧ кыті колӧ и гортас узьтӧдас. Ми пӧ вед Чӧвъю базаӧ мунам да миянкӧд он кут кысъясьны. Сідз, мися, пиук, сідз. Галя дорӧ кӧ и Галя дорӧ. А Галя дорад поштаад воим да, ой, занят нывкаыс! Ӧчеред морт-вит сійӧ ӧшинь дорын сулалӧ. Коді деньга пӧлучитӧ, коді сдайтӧ. Дедук пӧ, ӧбеденнӧй перерывӧдз час сӧмын коли, пукалышт пӧ эстӧн улӧс вылас. Кӧсъян кӧ пӧ, газет лыддьышт, либӧ мича серпаса журнал сета. А тані кӧ он кӧсйы, ывлаас пет, Совмин садъяс скамьяясыс эмӧсь, мича дзоридзьяснас нимкодясьышт. Ме прӧстма пӧ да локта тэ дорӧ. Пета, мися, инӧ сэні виччысьла. А пукавсяс ӧмӧй? Кабинаас пукалӧмысь мудзи. Бурджык, мися, жӧйялышта матігӧгӧрыс. Муні тай пошта пӧлӧныс кинотеатрланьыс. А видзӧда да, театрыскӧд орчча керка вылын крест тыдалӧ. «Мый сэні керкаас?» — юала ӧтилысь. «Сійӧ епаркия», — вочавидзӧ пырмунанмозыс мортыд. «Вичко, инӧ» — юала выль пӧв. Сійӧ дӧзмис: «Деда, абу вичко, а епаркия!» Но-о, думайта, епаркия кӧ и епаркия, муна ачым видзӧдла, мый сійӧ сэтшӧмыс. Кадыс тай эм. Мӧдӧдчи. Вӧлӧмакӧ, Владыкоыслӧн, аслас отеч Питиримлӧн главнӧй кантораыс...

Любаша гозъя да суседка пӧчӧыс кывзӧны Микул пӧльлысь висьталӧмсӧ, да тшук куимнанныс ас кежас пасйӧны пӧльлысь сылы лӧсявтӧм варовлунсӧ да кыпалыштӧм гӧлӧссӧ. Вольпасяс куйлысь Григорийыслӧн тай висьлӧс чужӧм вылас весиг мыйкӧ нюмсер модаа вуджӧртчыштліс. Пасйис, буракӧ, стариклысь сьӧлӧм ыззьӧмсӧ.

Суседка пӧчыс эз жӧ вермы сэсся чӧла кывзыны, воча ки вачкӧбтыштіс да горӧдіс:

— Аминь, аминь! Эн и повзьы муннысӧ? Пернапассӧ вӧд чӧвтін жӧ, пӧдикӧ?

— Кутшӧм пернапас? Мун! — ӧвтыштчис пӧльӧ да водзӧ нуӧдіс: — Ӧграда саяс муртса пыри, а меным паныд куимӧн. Кузь сьӧд паськӧмаӧсь: ӧти томиник на, тоштӧм весиг, а кыкӧныс дзор тошкаӧсь. Манакъяс вӧлӧмны. Шыаси на дорӧ, мися, вот, менам зэв ыджыд мог. Водзвыв кӧсйысьлі да нарошнӧ карӧдзыс вои, вайи мыетшкӧ деньгатор вичколы. Вичкоыс пӧдса, да верма ог, мися, татчӧ кольны деньгасӧ? Сӧмын на ме тадзтӧ шуи, а найӧ куимнанныс пидзикокасьны да юрбитны босьтчисны... Да Господьыс пӧ тай миянлысь кевмӧмнымӧс кылӧма да тэнӧ ми дорӧ индӧма! Аминь, аминь, менам став вир сӧнъясті кодзувкотъяс визъявны кутісны. А найӧ висьталӧны мем, ми пӧ Перепонтов манастырысь волім Улляна манастырӧ отсасьыштны да бӧр нин пӧ гортӧ мӧдӧдчим. Кык луна-вояӧн пӧ подӧн татчӧ воим Уллянасяньыс, вомӧ талун нинӧм на эг сюйлӧ. Абу эськӧ сійӧ беда, Успенньӧ пост ӧні, да водзӧсӧ мунны ог вермӧ. Сьӧмным пӧ абу поездас билетсӧ ньӧбны. Пыралім со патриарх дорас отсӧг корыштны, а сійӧ Вӧркутаӧ мунӧма... Менам деньга папушаыд пинжак пытшкӧс зептын. Ачым эг тӧдлы, кыдзи киӧй сэтчӧ кысйис. Перйи, а квайт тысяча менам сэні. Заводитлі быттьӧкӧ и лыддьыны, листалышті шурыд кабалаторъяссӧ, юкыштны думысь кӧсйи налы. А сэсся юрӧ быттьӧ вачкис: мый нӧ и юка да гадайта?! Ӧти кӧшӧ воас! Шлапки-сеті ставнас! — пӧльӧ татчӧ кокнас весиг топнитыштіс.

— Аминь, аминь! Сідзи и латшкин?! Ставсӧ? — ырсмунӧмӧн чеччыштліс лабич вывсьыс пӧчӧ, ымӧстіс: — А жулльӧыс, дашкӧ, найӧ да? Ылӧдлісны кӧ тэнӧ! Кристос аминь, квайт тысяча! Абу квайт ур ни квайт руб!

— Сеті тай-а, — лӧньӧм, лабутнӧй гӧлӧсӧн шыасис пӧльыс, да бара на гӧлӧсыс гораджык да кыпыдджык лои. — Сеті и ыджыд изйысь быттьӧ мыні, сё ей богу, ог пӧръясь... А йӧзыс, зон, эмӧсь!.. Манакъяссӧ шуа... Ыджыд жӧ налӧн терпенньӧ! Ми вокыс вед мый... А найӧ... Ме гӧгӧрвои... Тӧдмаси вед ме накӧд... Сутки саяс накӧд бергалі, поездас колльӧді и, узи накӧд и... Эм жӧ тай сэтшӧмъясыслӧн асланыс юр сюяніныс. Подворье шусьӧ... А Галина дорӧ поштаад воим накӧд, да Галина повзис быдӧн. Дедук пӧ, манастырӧ жӧ ли мый мӧдан? Ог, мися, гортӧ, мися, муна. Мый приветсӧ гортсаясыдлы ыстан?..

Со тай, вои! Галинасянь ставлы привет вайи! А манакъяс тэныд, Григорей, и тэныд, Любаша, и став сиктсалы, и меным тшӧтш «Многая лета» сиисны... Григорей вӧсна ёна кори, мед бурдан. Менам сы мында мужик мортлы вӧдитчанторйыд, быд став инструментыс эм, да мед вӧрзьӧдлытӧг оз жӧ сімны. А ме муна да, кодсюрӧыслы эн сеталӧ... А тэ, Любаша, видзӧда да, велалыштны нин кутӧмыд выль оланінад, — друг сэсся шыасис Микул пӧль Люба дорӧ.

— Велала! — эскӧдыштіс пӧльӧӧс выль кӧзяйкаыс. — Джодж вольӧсъястӧ вадорас лэччӧдлі, нӧшалышті да пожъялышті.

— Но и бур, бур. Кӧзяйкаал. Олӧй... Ме тайӧ войсӧ тані на колляла, а аски машина кӧсйисны Вичкодорсянь менамла ыстывны.

— А мый нӧ и тэрмасян? Олышт на, — сьӧлӧм сетіс Люба.

— Шуӧма кӧ, ог радейт нюжмасьны. Орӧдін ӧтчыд дай! — сідз пӧльыс шуис, да сэтшӧм гӧлӧсӧн, Люба сэсся эз и лысьт мӧдысь шуны, ыштӧ кольччы. Сӧмын кайтыштіс:

— Пывсянтӧ, инӧ, ломтам...

Аски асывнас Любашалӧн пачыс муртса ваймис, кильчӧ помас машина нин тутӧстіс.

Ырсмуні Любаша, видзӧдліс пӧльӧ вылӧ, сэсся ывлавылӧ. «Скорӧй помощь» кодь машина сувтӧма дзик кильчӧ дорас. А керкаас пырисны ыджыд тушаа том морт да еджыд халата, збой гӧлӧса нывка. Нывкаыд пыр и шыасис:

— Дедӧ, мӧдім! Кӧні кӧлуйыд? Лёня петкӧдас. А ачыд верман и не ёна пасьтасьны, шоныд ывлаыс.

— Но мый нӧ сідз тэрмасянныд. Мед сёйыштас, — шыасис Люба.

Дедӧ кыв эз шу та пӧрйӧ. Юис чай чашка, чышкыштіс вом дорсӧ да чужӧмсӧ и чеччис пызан сайсьыс:

— Мӧдім! — и веськӧдчис нин ӧдзӧслань, но сувтіс да нурбыльтіс: — Григорейкӧд прӧщайтча дай пета. Виччысьлӧй...

Кывлӧмаӧсь грездсаяс, да морт вит пырисны керкаас. Коді киас йӧв сулеяа, кодлӧн вӧсни капрон мешӧчикын пуӧм кольк. Жугыль чужӧмаӧсь, кодкӧ и синвасӧ на чышкалӧ. «Матерь божья» ӧбразӧн киас мича чышъяна пӧч лывкйӧдлыны кутіс:

— Быд лэбачлӧн аслас поз, быд лэбачлӧн аслас сьылан гор да и сьылан кадыс быдӧнлӧн аслас жӧ. Коді водз асывнас, а коді шонді лэччӧм бӧрас сьылӧ. А гортсьыс петны миян Доропеевичлы и буретш. Жар шонді оз на пӧж, войся кӧдзыдыс пакталіс нин. Кӧні нӧ ачыс? Ми, старукаяс, и Вичкодорӧдзыс колльӧдам.

— Но, менӧ воштінныд? — вежӧс сайсяньыс петанмоз збодера шыасис Микул пӧль да, лывкйӧдлысь старукаӧс вильшаланмоз али збодермӧданмоз, шмонитыштіс. — А сюзь войнас буксӧ, да, шуӧны, зэв пӧ дыр олӧ. Гашкӧ, и ме кузь нэма жӧ лоа. Эн на сэтшӧма жуглясьӧй! Вичкодорӧдз на сӧмын мӧді да. Эг на шойна вылӧ да...

Сідзи мыйкӧ варгигтыр и петісны гузьӧбӧн машина дорас. Люба тшӧтш вӧтчис, пӧсь блин чукӧрсӧ тубыртіс сӧстӧм рузумӧ да. Микул пӧль да куим пӧчӧ машина пытшкас нин пукалісны, кор Люба мыччис дедлы гӧснечсӧ:

— Пажынтор тані. Да эн вунӧд миянӧс Гришакӧд. Вӧзйысь да локыв, кор кӧсъян.

Дедӧ рутшмунтӧдз кабыртліс Любалысь кисӧ да ымӧстыштіс, а кывпас эз сет. Гашкӧ, и горш діныс гӧрддзасьӧма вӧлі, да эз сет кывсӧ шуны. Код тӧдас. Но Люба эз дӧзмы, сӧмын меліа лап-лапкерис пӧльлысь пидзӧс вылас шлапкӧм ки пӧвсӧ.

Шоперыс пукаліс жӧ нин кабинаас. Еджыд халата ныв сӧліс пӧч-пӧльяс дінӧ да пӧдлыштіс ӧдзӧссӧ, и машина вӧрзис.

Люба сулыштіс на колльӧдчысь суседъясыскӧд, сэсся пырис керкаас да Гриша дорас веськӧдчис.

— Но, пӧльӧным муніс! — ышловзьӧмкодь артмис Любалӧн.

— Ас гортсьыс вӧтлім... — кайтыштіс верӧсыс.

Люба весиг дрӧгмуніс та вылӧ:

— Да эг жӧ! Эн бара-й сідзтӧ думайт. Бурдан, да бӧр босьтам, ачыс кӧ кӧсъяс.

— А бурдла кӧ коркӧ...

— Непременнӧ бурдан! Мыйла, инӧ, татчӧ воимӧ? — Люба шыльӧдыштіс чунь помъяснас верӧсыслысь плеш водзас лэччӧм юрсисӧ, малыштіс чужӧмсӧ, нюмдыштіс.

Нюмсермуні и Гришаыс да Любалысь кисӧ окыштанмоз шуис:

— Андел-кранитель тэ менам. Быть бурда! Кынӧмӧй весиг сюмавны кутіс. Кӧдзыд нӧкъя шома шыд кӧ ӧні!

— Шома шыд? — Люба клеснитіс кинас. — Кысь нӧ сійӧс тӧд вылад уськӧдін? Йӧв паньтыр вомад он босьтлы да.

— А шома шыдсӧ кӧсъя. Тӧд вылӧ уськӧді челядьдырӧс да. Мамӧ вӧлі мунас колхоз удж вылӧ, лунтыр оз волы. Кынӧмъяс нюкыртчӧны нин, а век абу. Ичӧтджык вок и шуӧ: «Мамӧтӧ ог и виччысьӧй. Посводз джаджйын шома шыд эм. Судзӧдам дай сёям». «А мамыд мый шуас?» — чуйма ме. «А ми ичӧтика панялыштам», — эскӧдӧ вокӧй. Ичӧтика, ичӧтика, а шыдыс сэтшӧм чӧскыд! Кватитчим да, гырничыд тыртӧм нин... — Гришаыс лӧньлӧ, висьлӧс, пыдӧ вӧйӧм синъяссӧ чӧвтлӧ гӧтыр вылас. — Эськӧ сэтшӧм шома шыд кӧ, сёя! Миян случайнӧ посводз джаджъяд абу сэтшӧм гырничыс?

Гришаыс, коньӧранӧй дай, зільӧ на шмонитны, но Люба ӧд тӧдӧ: вомас верӧсыслы нинӧм оз пыр. Но, шмоньсӧ верӧсыслысь мед не пӧдтыны, кыпыд гӧлӧсӧн жӧ шыасьӧ:

— Пета, видзӧдла. Колӧкӧ, и эм! А абу кӧ — пуам! Гырысь шыдӧсыс менам абу, зато бур суседъяс эмӧсь, корышта водзӧсӧн кодлыськӧ кабыр шыдӧстӧ. Збыль ӧд, Гриша, сёян кӧ, петала корнысӧ!

Любалӧн и радлуныс петӧ, и синваыс. Сёйны кӧ ӧд кутас, эськӧ бурдас верӧсыс. Выль оланінад, колӧкӧ, и вытьыс воссяс. Тайӧ радлуннас да тайӧ надеянас и петіс кильчӧ вылас Люба да бур здук бӧрдіс. А сэсся, синъяссӧ мыськыштіс да, матысса сусед керкаланьыс и мӧдӧдчис.

Кӧзяйкаыс, дурка пасьтасьӧм олӧма нывбаба, паныдаліс кильчӧ помас, кыв сеттӧг юалана синмӧн видзӧдіс локтысь вылӧ. Люба ачыс шыасис:

— Суседкаӧ, эн дивит! Ме орчча керкасьыд выль олысьыс. Любаӧн шуӧны. Мог суис да... Матайтчӧминад код дорӧ шыасян? Дерт жӧ — сусед дорад. Нимтӧ ог на тӧд да...

Любалы кыткӧ и эз ло лӧсьыд, кӧдзыда суседкаыс видзӧдӧ да, нинӧм оз шыав да. Шыасис жӧ сэсся кӧзяйкаыс:

— Ті, инӧ, Дорошыслысь керкасӧ ньӧбинныд? Пӧрысь кутшыс кульыштіс, пӧдикӧ, донсӧ?

— Да эз. Лючки лӧсьӧдчим. Зэв шань дедыс вӧлӧма, — бурпырысь шуис Люба. Суседкаыс быттьӧ и сӧгласитчис сыкӧд, кайтыштіс:

— Мый сэсся, ӧтнас коли да... Талун, тыдалӧ, муніс нин индомас да... Машина тай воліс да...

— Муніс, муніс, — водзӧ сёрнисӧ нуӧданмоз кайтыштіс Люба. — Колльӧдісны старукаяс Вичкодорӧдзыс.

— Ме петыштлыны жӧ кӧсйи, да юр мыйкӧ висьӧ. Эг нин пет... А Йӧлгиньӧн менӧ шуӧны. Коді Егорикаӧн чукӧстӧ дай... Могӧн кӧ вед, тэрмасян, кӧнкӧ? Пырав керкаас, — кыдзкӧ веськодя, быттьӧ пычкысьӧ, шуаліс ань. — Ме эськӧ петавны жӧ ті ордӧ кӧсйи да... Пӧльыс босьтліс коса тӧчитны... Да эз, пӧди, и удит...

— Ме ог тӧд, ассьыс колі юавны. Астӧгыс ӧд нем эз тшӧкты сетны, — кайтыштіс Люба дедыслысь стрӧг закажитӧмсӧ тӧд вылас уськӧдӧмӧн.

Суседкаыслы, ой, эз кажитчы татшӧм вочакывйыд. Ярскӧба и кывберитіс:

— Эз тшӧкты сетны! Мӧдаръюгыдас ли мый кӧсйӧ нуны? Миян тай нӧ Геня зять сылы быдпӧлӧс струментсӧ судзӧдны отсаліс. Рашпильтӧ и, розьӧдчантӧ и... Важ бурыд ӧдйӧ вунӧ... Ачыс эз ло да, пуксьӧдісны да... Семьяыс сэсся и разаліс. Нюрка пышйис жӧ кытчӧя дай. Кольчча кӧ пӧ вед, кокаласны жӧ... Колисны тай меным быдтантор. Верд да юктӧд сійӧс, кӧмӧд-пасьтӧд...

Йӧлгиньлӧн ярскӧба заводитлӧм сёрниыс норасьӧмӧ кутіс пӧрны, да Любалы и жалькодь на сійӧ лои. Небзьӧдыштіс сьӧлӧмсӧ:

— Ог тӧд... Колӧкӧ, инӧ волы. Ассьыд косатӧ тӧдан. Босьт... Ӧти сайысь верма давленньӧтӧ мерайтны, юртӧ тай шуан висиг да. Гашкӧ, давленньӧыд лыбис. Ме вед больничаын нэмсӧ уджалі, да мыйсюрӧ тӧдышта.

Тадзсӧ Люба нарошнӧ шуис, медым серамсӧ петкӧдыштны, ловсӧ кыпӧдыштны суседкаыслысь. Тӧдчӧ: сылӧн гыркыс тырӧма мыйыськӧ. И отсыштіс ӧд шмонь кывйыс! Суседкаыс ньылыд сетчӧмӧнджык кутіс сёрнитны:

— Коран кӧ, вола инӧ, пырала коркӧ. А могӧн шуин, да он тай нӧ могтӧ висьтав?

Любалӧн мыйлакӧ окотаыс воши збыль могсӧ висьтавны. Небыдика нюммуніс да шеновтыштіс кинас, сэсся мый юрас уси, сійӧс и висьталіс:

— Да, могыд менам... Юавны кӧсйи... Ме вед татысь нинӧм на ог тӧд да... Медматысса магазиныс кӧні тіян тані? Али Вичкодорад сӧмын? Верӧс висьӧ, да шома шыд кутіс корны. А менам гырысь шыдӧсыс абу. Ньӧбны, мися, колӧ да...

Йӧлгиньыд и тшӧтш нюмдыштіс, окотапырысь и юксис:

— Лавкаыд Вичкодорын эськӧ, да вузасьысьыд ӧні быд пельӧсын. Татчӧ волӧны и. Талун ог тӧд воласны оз. Тэныд бурджык нин Вичкодорӧдзыс котӧртлыны. Таті вед миян верст кык, а йӧръяс вомӧныс трӧпкаті кӧ, и нӧшта дженьыд туй помыс.

— Но, сідзкӧ... Пасибӧ. Муна, верӧсӧй, пӧди, воштіс. А тэ волы миянӧ, волы! Медматыс суседъяс да...

Люба гортланьыс нин мӧдӧдчис, кор кыліс Йӧлгинь посводзсянь нывка гӧлӧс:

— Бабуль, кодкӧд сэні варовитан?

— Карсаыд тай... Исасьӧ-ветлӧ...

Вачкисны быттьӧ Любалы юрас. Этадзи сы йылысь думайтӧ суседкаыс! Сійӧ тай нӧ быттьӧ лючки-бурӧн кӧсйис. Суседъяс костад тадзтӧ абу лӧсьыд. «А бур, мый эг збыль могсӧ висьтав. «Корысьӧн» шуны нӧшта вермис. Бурджык, Вичкодорӧдзыс котӧртла да ньӧба гырысь шыдӧссӧ. А Гришаӧс быть кок йылас сувтӧда! Да и этайӧ Йӧлгинь коддьӧмыслысь йӧй русӧ вежа. Локтімӧ ми татчӧ Гришакӧд морт ногӧн овны, а не пинясьны да пурсьыны суседъяскӧд».

Верӧсыслы, дерт, та йылысь нинӧм эз висьтав. Шуис сӧмын: петалі пӧ суседка дорӧ, тӧдмаси, гӧститны кори.

А дыр ковмис виччысьны гӧстятӧ. Дзик потшӧс дортіыс прӧйдитас мукӧддырйи Йӧлгиння суседкаыс, да шы оз сет, быттьӧ оз и аддзы ӧшинь улас ноксьысь Любаӧс. Шуис кӧть мед, ыштӧ косалаыд кӧсйи пыравны да век некор, либӧ кутшӧмкӧ мӧд помка аддзис. Люба ачыс оз жӧ ышты шыасьнысӧ дай. Гӧгӧрвоӧ: ӧтдорыдкӧд оз быдӧн тэрмась кутлысьнытӧ. Дай тэрмӧдлыныс, гашкӧ, оз и ков. А вот нучкасӧ раз-мӧдысь аддзыліс Люба: потшӧс вомӧныс тювкнитліс град йӧрас. Микул пӧльлӧн пуктӧма вӧлі мыйсюрӧ, да куштыны йӧз пуктассӧ велалӧма, тыдалӧ, нывкаыс. Люба ӧтчыд кутіс да эз пинясь ли мый ли, а шуис:

— Юасьтӧг тай нӧ йӧз град йӧрас пыран.

— Тэд делӧыс! — яра крапкис нывка. — Абу тіян!

— Мед абу кӧ миян. А юасьтӧг босьтӧмыд гусясьӧм лоӧ. Сӧрита вот Йӧлгинь бабыдлы, мед петшӧралыштас кокӧньястӧ, — повзьӧдны кӧсйис ичӧттӧ Люба, но мӧдыс сӧмын серӧктіс:

— Ой, повзьӧдін!

Шуис тайӧс дай нетшкыны кутіс град вывсьыс, мый ки улас веськаліс, корнас и вужнас, и ёг турун сорнас. Сэсся, быттьӧ сідзи и колӧ, мӧдіс потшӧс сайланьыс.

— Тайӧ нӧ нин мый?! — шензис Люба, а юрас бергаліс: «Кодлы и норасян?»

Старукаяс Микул пӧль йылысь юасьны-висьтасьны коръяскӧ пырыштлӧны, Дорош овмӧслысь выль кӧзяинсӧ видлыны да. Налы и норасис Люба.

— А кутшӧм кӧшельысь усьӧма кӧйдысыс, сэтшӧм тай мортыд и лоӧ! — шуисны старукаяс. Найӧс эз и шензьӧд татшӧм юӧрыд. Нюрка мамыс пӧ вед тӧдам кутшӧм змей! А батьыс, колӧкӧ, и того куже дай! Код тӧдас пӧ, кутшӧм шпанакӧд пӧжлісны дитясӧ. Йӧлгиньлы ӧні сэсся вийсьы сэтшӧм чуркаыскӧд. Йӧлгиньыс пӧ ӧд раминик, лючки баба вӧвлі. Верӧсыс, Егор поконик, водз кувлі да батьтӧгыд быдмигӧн сэсся и Нюркаыс тшыксьыліс. Эз сяммы Йӧлгинь куш ӧти нывкасӧ мортӧ петкӧдны. Пышъяланка лои, кӧнсюрӧ ветлӧ-палъялӧ. Волас кӧ гортас, вайлас мамыслы нӧшта ӧти дась нянь сёйысьӧс, кутшӧмкӧ шырӧм юра кавалерӧс. Либӧ нӧбавмӧныс нуас мамыслысь капуста-картупель да тшак-вотӧс запассӧ. Чуркасӧ сӧмын вунӧдӧ босьтныс. А кытчӧ, шу, и нуас сьӧрсьыс? Кӧні олӧ-вылӧ да кӧкӧ-сьылӧ? Мед нин эськӧ и нывкаыс Йӧлгинь ордас быдмас, да ӧд пинясьӧ да гусясьӧ, некодӧс оз кывзы.

Кывзіс пӧчӧяслысь висьтасьӧмсӧ Любаша, сэсся и сьӧлӧм сетіс:

— А ті нӧ, грездсаяс, мый?

Ӧтырышъя и пӧчӧяс ымӧстісны:

— Ойя да ойя! Юалан! Мый нӧ грездсаясыд! Коді нӧ кодлы ӧні колӧ? Быдӧн ас кежас, некодлы делӧ абу! Ми вок пӧрысьыд шыасян кӧть, оз на и кывзыны! А ачыс Йӧлгиньыс ӧтдортчӧ жӧ йӧзсьыс дай. Отсыштны думсьыд кӧсъян, а сійӧ оз сибӧд. Мырдӧн лов пытшкас ӧд он пыр мортыдлы...

Кывзӧ Любаша да шензьӧ. Господи пӧ, олӧмас кутшӧм нелючкияс артмӧны! Больничаын налӧн врачьяс вӧлі сідз вийсясны да маитчасны быд висьысь вӧсна! Кулӧмсӧ реанимацияын ловзьӧдасны! А кӧнкӧ Афганын да Чечняын сы мында медъён, медбур том йӧзсӧ тшытшӧны! И писӧ Любашалысь, сьӧлӧмшӧр дитясӧ... А тані... Ловъя нывкаӧс эновтӧмаӧсь! Мамыс и сиктсаяс. Дерт, Йӧлгинь бабыс ӧдвакӧ кӧсйӧ, медым бабӧн шуысьыс колтыстӧм мамыс кодьӧн жӧ быдмис. Оз, дерт. Быд мам кӧсйӧ челядьыслы бур, да оз быдӧнлӧн артмы. Ӧтдортчӧ пӧ тай, пӧчьяс шуӧны Йӧлгиння йылысь, оз пӧ сибӧд ас дінас. Мырдӧныд, дерт, он сибӧд морттӧ. Дивитныд да мустӧмтыныд кокниджык отсӧг сетӧм дорсьыд. Сибӧдныс ӧд колӧ жӧ кужны. Гӧгӧрвоны колӧ первой мортсӧ. Гашкӧ, яндысьӧ да сійӧн ӧтдортчӧ, пӧжӧ шогсӧ ас кежас? А колӧкӧ, миритчӧма нин олӧмыскӧд да веськодь став дорас лоӧма? А грездсаясыс абу ставныс кӧдзыд йӧз. Кыдзи лысьтан кӧдзыднас найӧс шуны? Микул пӧльӧс со пӧчӧяс колльӧдісны Вичкодорӧдзыс, пӧрысьяс керкаӧдз. Ӧні век пырыштлӧны и: пӧльӧ йылысь гарыштасны, Любашалысь висьысь верӧссӧ такӧдыштасны — пывсьӧдны и мыссьӧдны висьысьтӧ дасьӧсь. Чукӧстны сӧмын куж.

Любашалы пыр кокни вӧвлі йӧзыскӧд тӧдмасьны. Уджыс сылӧн сэтшӧм вӧлі да. Больничаад пыр йӧзкӧд. Ӧтияс мунӧны, мӧдъяс воӧны. Висьысьясыдлы колӧ кужны и кывтӧ шуны, и такӧдны, и надея сетны бурдӧм вылас. И жалитны сьӧлӧмсяньыд. Олӧмыс велӧдіс. Да сылы, буракӧ, и Енмыс шулӧма жалитысьнас лоны. Любуш ичӧтсяньыс бабыскӧд коли. А бабыс пӧрысь нин, прамӧя нинӧм эз аддзы. Нокыс сыкӧд Любушлы уна судзсис. Баб кулӧм бӧрас омӧлик олӧмсьыс пышйис карӧ, медтехникумӧ пырис: луннас велӧдчӧ, войнас санитаркаалӧ больничаын. Кык во сідзи. Бур йӧз отсӧгӧн помаліс кыдзкӧ техникумсӧ. Бара больничаад веськаліс, медсестраӧн нин. Комын саяс во сэсся сэні и ноксис, ас морт быттьӧ лои. Врачьяс кӧть висьысьяс Любашаӧн чукӧстӧны. Велаліс татшӧм чукӧстӧм дорас. Пенсия вылас петігӧн Любовь Аркадьевнаӧн дӧжныштісны, да ачыс весиг эз чайт, мый сы йылысь сёрниыс мунӧ. Гажа серам весиг лыбліс пӧдругаяс костас.

Шойччӧг вылад петӧм бӧрын позис эськӧ и асьсӧ жалитыштны да ас вӧснаыс тӧждысьыштны. А со тай, эз артмы. Гришаыс стрӧитчанінын уджаліс да доймыліс, а сэсся пытшкӧсыс то ӧтилаті, то мӧдлаті ӧткажитӧ. Бӧр ковмис больничаад локны, век нин матынджык висьысь верӧс дорас. Любушка весиг гортас туйсӧ вунӧдны кутіс. Больничасяньыс вичкоӧ, вичкосянь лавкаӧ, мыйсюрӧ ньӧбыштас да бара больничаӧ. Енлы эскысьӧн лои, молитваяс велӧдіс. Вежаньыс Гришаыслӧн, ӧкмысдас арӧса старука, жалитіс Люба моньсӧ:

— Та мында шог да нок жӧ нин, дитяӧй, тэ вылӧ валитчӧма. Ёна, тыдалӧ, Енмыс тэнӧ радейтӧ, эта ыджда сьӧлӧм кӧ козьнавлӧма чужигад.

Код тӧдас, радейтӧ-ӧ сійӧс Енмыс. Оланінсӧ и оланногсӧ со ковмис вежны. Бӧръя кадсӧ Гришаыс кокъяснас слабитны кутіс, да нӧшта ӧти висьӧм аддзисны. Лысьӧмас пӧ туберкулёз поздысьӧма. Татшӧм висьӧмсьыс Любушкалӧн бабыс водзті унаӧс бурдӧдліс зӧр отсӧгӧн. Мед пӧ сёянас унджык зӧрйыс вӧлі, да юысь кыйӧм свежӧй чери. А зӧр идзаснас лысьӧмсӧ пӧжны да шонтыны пӧ колӧ. Карас олігӧн нӧ кытысь сы мында зӧр идзассӧ босьтан? Больнича вылӧ ыджыд надея эз нин ло, да сиктӧ со вуджӧма лои. Пӧрысь бабыс, колӧкӧ, и чуйдіс Любашасӧ та вылӧ, царство небеснӧй сылы.

Надейтчӧ, зэв ёна надейтчӧ Любаша, да и верӧссӧ такӧдӧ, бурдӧм йылысь дольӧ. Зӧр идзастӧ тані мыйта колӧ судзӧдны верман. Свежӧй чериыс эськӧ и ваын уялӧ, да ичӧтикатӧ йӧрш да мый да ачыс на Люба кыяс бур йӧз отсӧгӧн. Нывканас велавліс вуграсьны и тывъясьны. Мамыскӧд и зонпосникӧд вадорас лэччывліс. Юыс тай орччӧн... Асьсӧ Любаша ёнатӧ эз на и жалит, вӧчас быть, мый вермас да сяммас. Мед сӧмын Гришаыс кок йылас сувтас, кӧть нин мед горт гӧгӧрыс ас кок йылас лашикасьны вермас. Да мед тані, выль оланінас, лючки вужъясисны да ас морт туйӧ суседъясыс пуктісны. Уна-ӧ нин налы коли овнысӧ? Коляс олӧмсӧ эськӧ олыштны некодӧс дзескӧдтӧг да некодсянь топӧдӧм видзӧдтӧг.

Енмыс тай сетіс эськӧ выль оланінад лючки-бур керка-карта и лӧсьыд местаяс. Шондібан, паськыд виддзыс, и ю-ваыс, и вӧрыс матын.

Та йылысь думыштас Любаша, да сьӧлӧм діныс шонавлӧ. А вот мыйкӧ оз-оз да бара и поздысяс сьӧлӧмас да майшӧдлӧ. Быттьӧкӧ асьсӧ лыддьӧ мыжаӧн, мый тайӧ овмӧсыслӧн кӧзяиныс, Доропеич дедыс, пӧрысьӧ-нэмӧ, эновтіс ассьыс горт-позсӧ да вуджис казеннӧй домӧ.

Гришаыс ӧтчыд тайӧс гарыштліс и. Эз ӧмӧй тӧрны эськӧ, эз ӧмӧй позь, шуам, и ӧтлаас овны? Буракӧ, оз. Мортсӧ Енмыс сэтшӧмӧн вӧчлӧма. Абу рӧдимӧй вир, шулӧны тай. А Гриша кӧ бурдыштас, да ачыс кӧ пӧльыс окотитас воны бӧр ас позъяс — лёк ӧмӧй кодлыкӧ лоӧ? Любашалы и бать пыдди на олас, а Гришаыслы абу кӧ бать, век нин мужикулов, тӧварыш.

Любаша тай эськӧ ӧні тадз лыддьӧ, дай надея на кутӧ. А вот мӧдторйысь майшасьӧ: суседъясыс, орчча керкаас олысьясыс, Йӧлгиння быдтаснас да уна лыда зятьпунас, йӧз висьталӧм серти, оз пӧ вежавидзӧмӧн овны. Ичӧтик нывкаыс и то нин кутшӧм пиня-гыжъя. Он кӧ кут лӧсявны суседыдкӧд — олӧмыд оз артмы. Гришаыс кӧ оз бурдлы, да пӧльӧс вайӧм йылысь мӧвпыс кӧ мӧвпӧн и кольӧ нӧшта. Ен жӧ эськӧ мед видзас да отсыштас морт ногӧн овмӧдчынысӧ...

Татшӧм маитчан мӧвпъяссӧ Любаша ас кежас дыр пӧжны эз жӧ вермы да ӧти рытӧ и паніс верӧсыскӧд сёрни. И Микул пӧль йывсьыс, и суседка Йӧлгиння йывсьыс. Сёрнитісны да сэсся ӧтвылысь и кывкӧртӧд вӧчисны: «Микул пӧльтӧ, ачыс кӧ окотитас, гортас вайӧдны позьӧ. А ӧні пока колӧ ветлыны Вичкодорас да видлыны пӧльсӧ, гӧснеч нуыштны. А Йӧлгиння суседкасӧ да сылысь бабӧн шуысьсӧ матӧджык сибӧдны, бур ёртасьӧм лӧсьӧдны найӧ да миян семьяяс костын».

«Колӧ лӧсьӧдны»-тӧ шуныыд кокни. А вот кыдзиджык? Мыйсянь и босьтчан... Любашалы быть нин ковмас бара петавны на ордӧ «исасьнысӧ» да кутшӧмкӧ дельнӧйджык сёрни панлыны. А сёрни панассӧ аддзыны буретш Микул пӧльыс и отсаліс. Гозъя кост сёрни бӧрас Любаша аскинас и пӧжасьыштіс да и мӧдіс Вичкодорӧ. Ӧти сайысь пӧ пошта вылысь пенсиясӧ босьта дай видлыны пырала.

Пӧльыдлы радыс лои, Любашатӧ аддзис да! Керка кӧзяйка пӧ ачыс воис, Дорош овмӧс кутысь! Рӧдпомъяс быттьӧ и эм, аддзысисны да. Быдтор Микул пӧль юасьӧ, Люба висьтасьӧ. А медбӧрас Люба и гӧститны кутіс корны: гажтӧмтчин пӧ ӧд, кӧнкӧ, да волы. Пывсям пӧ, Гришакӧд аддзысьланныд и, сійӧ гаж бырӧмсӧ жӧ шуӧ. Пока арся зиляыс эз босьт, баба гожӧм сулалӧ, эн дыр нюжӧдчы пӧ да быть волы!

Пӧльӧ кӧсйысис. Юавла пӧ, да лэдзасны кӧ, тшук вола, кутшӧмкӧ машина быть кыйла! Подӧныс пӧ ог вермы-а... А тэ, Любаша, ӧтнадлы кӧ пӧ сьӧкыд Гриша бӧрсяыд дӧзьӧритны и овмӧс бӧрсяыд видзӧдны, пывсянтӧ вӧдитны да мый да, Йӧлгиньсӧ чукӧстлы, сійӧ томджык на мукӧд пӧчьясысь. Ӧні ныв-зятьыс, грекӧвӧйтысьясыс, абуӧсь, да бӧр, пӧди, бабаыс раммис. Марьякӧд пӧ найӧ ёна лӧсявлісны. Пинясьыштасны кӧть коркӧ, пывсянад ӧтлаын нин мунӧны.

«Но и пӧльӧ, но и Доропеичӧ! Ас кадӧ бур мӧвптӧ сетіс! Дерт, сійӧ вед нэмыс тані оліс, ставыс тӧдса, кыдзи-мый и коді кутшӧм».

Вичкодорсянь гортас нуӧдысь трӧпкаті восьлаліг Любаша выль пӧв дедыскӧд сёрнисӧ пожналіс-мӧвпаліс. А Йӧлгиньӧс отсӧг вылӧ чукӧстӧм йылысь сӧветыс Любалы со кыдзи коліс, да ёна и кажитчис. Воӧмӧн пыр и окота лои пывсянсӧ ломтыны да тӧдмавны, дельнӧй сӧветсьыс мыйкӧ артмас оз.

Ломтіс да мыйӧн ваймыны пондіс пывсяныс, петіс суседка ордас.

— Кодӧс нӧ сэсся пывсьыныс чукӧста, ог кӧ матысса суседӧс! — порогсӧ воськовтӧм бӧрын и шыасис Любаша, быттьӧнӧсь нин оз медводдзаысь лок на ордӧ, а прамӧй пӧдруга нин. — Ломті Доропеич дедлы, кӧсйис воны, а эз со лок. Машинаыс, кӧнкӧ, эз сюр. Кӧдзалас ӧд, локтӧ кӧть ті нывкаыдкӧд пывсьӧй. Ми Гришакӧд кодкӧ лунӧ на пывсимӧ-а.

Татшӧм веськыда корӧмсьыд Йӧлгиння и шашаритчыныс эз удит: ыштӧ ог эшты ли, ог кӧсйы ли... Чужӧмнас и ки-кокнас небзис, шуыштіс сӧмын:

— Менам эськӧ яйыс лудӧ и эм да. А друг Микул пӧльыд воас на?

— Но нин сэтчӧ... Воас кӧ, и ӧтвылысь на пывсям! Другӧн вед оз на жӧ пывсяныс кӧдзав. Тэ давай ӧдйӧджык. Нывкаыд кӧні?

— Сійӧ вед менам таво школӧ нин муніс. Эз на тай лок, эськӧ тшӧтш сійӧс вачӧдыштны колі да...

И ловзьыштіс Йӧлгиння, вӧрасыс кокньыдджык лои. То чышъян юрас кӧрталӧ, то джаджсьыс вежсян дӧрӧмсӧ судзӧдӧ. Вӧрзьӧдіс морттӧ Любаша, да сэсся эз нин эновтчыв сы дорысь. Корӧсьтӧ пӧ эн и босьт, миян эм, да лок ӧтлаын и петам, а то бара он лок тӧнъя моз. Сэки косаыдла кӧсйысьлін жӧ пыравны, да эн и волы. Гриша нин кутіс шуны: суседкаыд пӧ тай нӧ оз и пырав. Али меысь, вися да, полӧ?

— Ог эськӧ, да мыйя тай... — нурбыльтіс сӧмын Йӧлгиння воча кыв пыддиыс да ачыс нин тэрмӧдлыштіс: — Лок инӧ...

Петісны, да Любаша веськыда пывсянас и нуӧдіс. Кӧджас пыртӧдіс, нарадитіс:

— Тэ пока пӧрччысь да мый да, а ме койышта горъяс ырӧштор. Ырӧш кӧрнас зэв чӧскыд пывсян дукыс. Сэсся Гришаӧс видзӧдлыны петала гортӧ дай тшӧтш локта.

Тайӧн и петіс. Йӧлгиння ӧтнас коли.

Водзті Дорош Марья покончакӧд тайӧ пывсянас унаысь шонтысьліс и ловсӧ ӧддзӧдліс. Дзоръялӧ-видзӧдӧ быд пельӧс, оз-ӧ нин асьсӧ Марьясӧ корсь. Вежӧрас ру пиын моз Марьяыс быттьӧ и вуджрасьӧ. А синъясыс Йӧлгиннялӧн кыйӧны нин вежсьӧмъяс, выль кӧзяйкаыслысь олан сямсӧ да киподтуйсӧ. Марьялӧн некор джодждӧраыд эз вӧвлы пывсян кӧджас. Джоджас и пукалан скамья вылас со ӧні мича вольӧсъяс павгӧма. Кӧлуйсӧ ӧшлыны водзті моз абу нин кӧрт тувъяс, а пу тувъяса ньӧбӧм вешалка, джадж сяма.

Ышловзис Йӧлгинь, пондіс кульны вывсьыс дӧрӧмсӧ. А пывсян ӧдзӧсыс Люба мунӧм бӧрын абу бура пӧдласьӧма, нарошнӧ быттьӧ калькӧдыштӧма, медым пытшсяньыс ывлаыс тыдыштіс. Пывсян водзас быдмысь пашкыр льӧм пу вожъясыс ньӧжйӧник гычмунлӧны: тӧврусьыс али пышкайяс льӧм тусьяснас чӧсмасьӧны да гычӧдӧны вӧсни чальяссӧ. Чирӧдчӧм шыыс тай налӧн лӧсьыда кылӧ-а.

Ас тӧдлытӧгыс завидьыс петіс Йӧлгиньлӧн выль кӧзяйка вылас: «Карысь пӧ тай воӧмаӧсь... Сэні, колӧкӧ, позтӧм кӧкъяс моз жӧ олісны, а тані, видзӧдтӧ: ас пывсян, ас йӧр. А керка-картаыс... Карас, колӧкӧ, позтӧм кӧкъяс кодьӧсь вӧліны, либӧ чулан кодь жырйын дзескыдсӧ терпитісны. Нюрка тай воліс неважӧн да ошйысис: малосемейкаысь пӧ чулан кодь жыр тӧдсаяс сетісны. Код нин сылы сэн сетӧма-а, кутшӧм тӧдса?! Мед нин, бурджык, сэні и олас. Кузь пиня нывкасӧ кӧ нӧшта босьтіс. Да кысь нин... Менам шудлунӧн... Со тай эталы, карсаыслы, везитӧма! Ыджыд чассьӧ колӧ этатшӧм овмӧсад веськавны».

Калькалӧм ӧдзӧссӧ топӧдыштіс да вӧлись кулис вывсьыс паськӧмсӧ. Пырис пытшкас да бара жӧ вежсьӧмсӧ аддзис. Изйысь тэчӧм гор пыдди ньӧбӧм пач еджвидзӧ, а кос жарыс сысянь валкйӧ, шоныштӧ и малыштӧ Йӧлгиньлысь куш яйсӧ дзор юрси йывсяньыс да пидзӧсъясӧдзыс.

Еджыд таз да сэтшӧм жӧ кӧш векньыдик лабич вылын. Сэн жӧ пу ворйын леммытӧдзыс нин небзьӧм кык корӧсь. «Водзвыв дасьтӧма Микул пӧльыслы, — думыштіс Йӧлгинь, эз ӧд тӧд, мый Любаша нарошнӧ дасьтіс гӧстяыслы да аслыс. — Тайӧс, леммӧмсӧ, и босьта, ассьым ог и кӧтӧд».

И бара казьтыштіс воддза кӧзяйкасӧ, Марьяӧс, да сылӧн кывъясӧн и кавшасис полок вылас: кайлам пӧ эстчӧ, раяс. Мӧдаръюгыдас, колӧкӧ, райсӧ ог и аддзылӧ пӧ, да тані кӧть небзьӧдыштам лысьӧмнымӧс.

Жарыс сэтшӧм лӧсьыда чишкалӧ нывбабалысь лудысь яйсӧ, пытшкӧссьыс сывдӧ да котрӧдлӧ вирсӧ. Лов вывсьыс став чӧжсьылӧм лёксӧ вӧтлӧ и.

«А шондібан жӧ и эм пӧсь пывсяныд! Марьюшкаӧй, тшӧтш сибӧдчы да пывсьы мекӧд. Да сё пасибӧ и пывсян ломтысьыслы. Со ӧд, чукӧстіс пывсьыны, эз и брезгуйт. А ачыс мыйкӧ дыр оз лок. Шуис тай нӧ, пырала пӧ, Гришаӧс видзӧдла дай локта. А, гашкӧ, нарошнӧ ӧтнамӧс колис да?»

Мыйкӧ ӧбида ли тӧжд модаа юковтіс Йӧлгиннялысь вежӧрсӧ, окота лои лэччыны полок вывсьыс да петны пывсян кӧджас. Петіс, упкайтыштіс здук да ывла ӧдзӧссӧ и ван восьтіс. Восьтіс, да тайкӧ и оз зурась Любашакӧд. Локтӧ, киас кӧрт поднос кутӧ, а сэні заваритчан чайник, кӧлӧбъяс, преник-кампет, кувшинын ырӧш.

— Григорей менам пывсьысьяслы самӧвар пузьӧдӧма, — кӧджӧ пыранмоз варовитіс Любаша. — Вичкодорӧ ветлі, да гӧрд преник ньӧбыштлі дай слӧна чай. Турун чай эськӧ юам, да талун роч чайсӧ завариті...

Пуктіс Любаша подноссӧ пельӧсас сулалысь джек вылӧ, котӧрӧн бӧр лӧсьӧдчис петны: час пӧ самӧварысла нӧшта петала, чайӧвайтны пӧ тані кутам!

Йӧлгиннялы и дивӧ, и тешкодь татшӧм пывсьӧмыд, самӧвар мед пывсянӧ пыртны! А абу ӧд лёк. Карсаясыд, буракӧ, тӧлкаджыкӧсь и эм сиктсаяс дорсьыд. Ачыс Йӧлгинь некор эськӧ эз думыштлы татшӧмтортӧ. Водзті ӧд ломтывлӧма жӧ лои ас пывсянсӧ! Варовитлісны и жируйтлісны жӧ бабаяс. Ӧні пывсянтӧм Йӧлгиньӧ. Коньӧр корысьӧс моз кодкӧ кӧ чукӧстас — пывсяс, а оз кӧ и... йӧзыдлысь он на босьт! Генадейыс, бур зятьыс, мед сійӧс нӧбаласны тюрмасьыс на ылӧ, кисьтіс пывсян горсӧ! Ньӧбӧм пач пӧ пукта, абу пӧ ӧд ми первобытнӧй скӧтина... Ӧнӧдз сэсся и ньӧбӧны да пуктӧны карса пач, ӧкаяннӧйясыд! Ок-ок-ок жӧ эськӧ да...

— Йӧлгиння, восьты! — тайӧ Любаша ывласяньыс горӧдіс. А пырис да кыпыда юӧртіс на содтӧд. — Матрӧн пӧч улича кузя котралӧ, бальйӧдлӧ, ыжсӧ корсьӧ, да тшӧтш чукӧсті! Регыд локтас! Улич вылад куим баба кӧ ӧтув лоан — базар быттьӧ, а ми, шу, гажсӧ пывсянад вӧчлам на! Варовитыштам на!

Йӧлгинь бӧр меститчис скамья вылас, дӧрӧм мыгнас кокъяссӧ тупйыштіс да жугыль гӧлӧсӧн кайтыштіс:

— Ме, грешнӧ делӧ, чайті нин: ӧтнамӧс колин... Матрӧн, инӧ, воас и...

Любушка чуймӧм видзӧдлассӧ чӧвтліс:

— Ӧтнадӧс ог жӧ коль! Йӧлгиння, тэ нӧ мый... Манитчышті и эм эськӧ да. Тіян дзиръя дорӧдз котӧртлі. Нывкатӧ чукӧстны кӧсйи, да некод тай эз шыась. Но воас да суӧдас ӧд миянӧс. Ми вед дыр кутам пывсьыны. Вай чайсӧ юышты, кӧсъян кӧ, да пырам. Пӧсь пывсянад, майбырӧ, час кӧть кыкӧс шонтысь да польскӧдчы. Ми Гришакӧд мукӧд войсӧ тані и коллялам. Сійӧс пывсьӧда-мыссьӧда да сэсся вылыс пӧлӧкас пӧжӧм идзас вылӧ водтӧда, вывтіыс шоныда шебрала... Ачым бокас пукся, да вуграланмоз и мойдтӧ висьтышта, и частушкатӧ сьылышта. Мед нин висьӧмсӧ вунӧдлас... Кватитчам да, шондіыс петӧма нин...

Ӧдзӧс мӧдарас кодкӧ маласьыштіс, сэсся воссис ӧдзӧсыс да мыччысис Матрӧн пӧчлӧн чышъянтӧм юрыс:

— Во-й имя Отца и Сына... О-о, гажыс тані! Ичмонь юалӧ, кытчӧ нӧ пӧ куш юрнад мӧдӧдчин? Дорош пывсянӧ, мися! Пасибӧ ломтысьысьыслы! Важӧн-ӧ воис, а ас морт кодь нин! Оз брезгуйт ми вок пӧрысьнас. Вои со... Примит, пӧсь пывсян, и ті, матушкаяс, Любаша да Йӧлгиння! Ветла, мися, Дорошлӧн чукӧстісны да! Пӧсь пывсянас кӧть варовитыштам. Улич вылас паныдасьлан, да пыр некор-а.

БӦРКЫВ ПЫДДИ

Лым сылӧм бӧрас, мыйӧн вежӧдыштны кутіс ӧшинь ув йӧрыс, Микул пӧльлӧн керкаад эз нин пукавсьы. Лунтыр ывлавылас ноксьӧ. Петас да первой кильчӧ помас сулалыштас-дзоръялыштас, сэсся стрӧйбаяссӧ кытшовтас: эз-ӧ пӧ кыткӧ-мыйкӧ кузь тӧвбыднад да тувсов зэр-ваяссьыс чукты ли вӧрзьы. Ӧти сайысь и шоныд гидас юрсӧ сюйыштлас, Любашалысь сильӧпиянсӧ видзӧдлас. Мукӧддырйи и кӧзяйкасӧ сэтысь суліс, сильгысь виж ёкмыльяссӧ тетькӧдӧ да вердӧ. «Март тӧлыссяяс тайяс, Петыр лун кежлӧ колькъяласны», — шуыштас нюмвидзысь дедлы.

Тӧдӧ Микул пӧль: томиник сильӧпияныдлӧн первой колькйыс кай кольк кодьӧсь сӧмын, ичӧтикӧсь, да донаӧсь — первойяяс ӧд.

— Тайяслысь кольктӧ дыр на виччысьны ковмас, — шпыньмуныштлӧ дед посниясӧн нимкодясянмозыс, — но кӧрымыд уна жӧ мунас, азыма кокасьӧны да...

— Гожйӧдам! — эскӧдӧ Любаша. — Ва нявдаӧн да мый да, сёяныд гожӧмнад эм. Бальӧпиянӧс лӧсьӧдамӧ. Йӧлгинь ӧтиӧс кӧсйӧ сетны, нӧшта кодлыськӧ юалам. Крестьянин керкаыд ловъя ловъястӧгыд овтӧм керка кодь...

«А правильнӧ вӧд сёрнитӧ нывбабаыс», — ас кежас пасйӧ Микул пӧль гидысь петанмоз да мӧдӧдчӧ жытникланьыс. Сэні лун бан стен бердас куйлӧс-нартор эм; идзас перинасӧ амбарсьыс сэтчӧ вольсалан да ой лӧсьыд вольпась лоӧ. Лӧнь, и шондіыс лунтыр пӧжӧ, а вой тӧлыс оз сибав. Сэсся и дзордзалысь льӧм пусяньыс чӧскыд дукыс ӧвтыштлӧ, да лӧсьыд лолыдлы!

Мастеритіс кӧть кодкӧ лунӧ шоныд нарсӧ, ачыс пӧрӧдчӧмнад эз на удитлы шойччыштны. Пуксьыштлас сӧмын — бӧр другӧн чеччӧ, быттьӧ тойлӧны. Нӧшта на ӧд видзӧдлытӧминыс коли! Да и гӧгӧрвоны позьӧ: сы дыранас нӧ гажыс эз быр быд потшысь и паличысь. Колян ар ӧд мунліс гортсьыс, бӧръя Спас лунӧ эновтліс дона позсӧ. Сэні нӧ, пӧрысьяс керкаас, казеннӧяс, гажтӧмыс эз чукӧрмы тӧвбыднас? Лолыс эз и шойччыв, пыр нетшкысис гортас. Тӧдіс, дерт, абу нин сылӧн горт-позйыс, вузавліс, мукӧдъяс нин олӧны. Но тайӧс доль кӧть эн лолыдлы, оз кӧсйы миритчыны, лэбӧ сэтчӧ дай кӧзяинсӧ сьӧрсьыс тшӧтш кыскӧ.

Аттьӧ Григорей да Любаша гозъялы, бур сьӧлӧма йӧз веськалісны пӧльӧ овмӧсӧ, эз вунӧдны воддза кӧзяинсӧ. Тӧвнас на кык-ӧ-куимысь пывсьыны чукӧстлісны и. Но тӧлыд тӧв и эм, лымйӧн тыртӧм ӧшинь увсӧ сӧмын аддзыліс: пӧльтӧма толаӧн, да потшӧсыс весиг эз тыдав. Пышкай чукӧр тай льӧм пуас ӧшӧм столӧвӧйын чирӧдчисны, да найӧ и пальӧдыштлісны ловсӧ ловъя шыяснас. А сэсся, быттьӧ и нарошнӧ, пуркӧшитны кутіс лым, да гажӧдӧм пыдди дойдіс сӧмын морӧссӧ. Казьтыштӧма лои, кыдзи водзті лым усьӧм бӧрас зыръясьліс да росъясьліс: не сӧмын кильчӧ помсӧ весалас, но и став керка гӧгӧрсӧ, и ӧшмӧс дорсӧ, и амбарӧ пыранінсӧ.

Слава Богу тай, тулысыс локтіс жӧ! Сы пыдди мед ӧні и лолыс радлыштас! Ӧтпӧвстӧн позьӧ нин петыштлыны дай, мед тувсов тӧлыс пӧрысь вир-яйсӧ тшӧтш пӧльӧлысь малалыштас. Ньӧжйӧник и лажъялӧ пӧльӧ йӧр пасьталаыс. Потшӧс пӧлӧныс прӧйдитчас — быд сутшкӧм майӧг люг-легкерас, крепыда-ӧ пӧ сулалӧ, быд потшӧс прасла малыштас. А сэсся и градъяс вылас кежалас. Любашаыс арнас сатшйӧдлӧма чеснӧк чӧлӧй град. Мыччысьӧмаӧсь нин, крепыдикӧсь зарвидзӧны, веж чӧрс йывъяс быттьӧ. Любӧыд петӧ и лук град вылас видзӧдлӧмысь. Победа лунӧ садитлісны луксӧ. Куимнанныс ноксисны. И со, вежон на и коли, а мӧдӧдчӧмаӧсь, вежӧдӧны: ӧткымын кор кӧть чепӧльтышт да вомад нин сюй.

А кутшӧмсюрӧ чӧскыд турун водзджык нин Любаыс, шуис, кӧдзлӧма, да абу тай петӧмаӧсь на.

Быд лун град костас пырыштлӧ пӧльӧ, тупйыштӧм плёнкасӧ лэптыштас да видзӧдлас. Мед пӧ эськӧ, мый кӧдзӧмаыс, чужас да быдмас жӧ. Гашкӧ, и ачыс тшӧтш, Микул пӧль, сёйысьнас лоӧ...

Любаша да Гриша кыкнанныс корӧны, ов пӧ гортад гожӧмбыд. А кӧсъян кӧ, и пыр кежлӧ кӧть кольччы. Он дзескӧд пӧ. Куимӧннас пӧ и гажаджык на.

«Сідзтӧ эськӧ сідз, да ӧд код тӧдас... Пока гожӧмсӧ олышта, а сэні тыдавны кутас. Мед мешальникӧн да шӧрыштӧм шӧрӧмӧн не жӧ лоны...»

Локтӧмыс тай пӧльлӧн май первой лун кежлӧ кыдзкӧ артмис-а. Григорейыс водӧма Вичкодорӧ больничаас анализ сдайтны. Сійӧс колльӧданмоз и сӧліс тшӧтш машинаас. А со, тӧлысь регыд лоӧ колльӧдчӧмыслы. Воан луннас пывсянсӧ ломтылісны, а аскинас Любашаыс и кутіс шуны: чӧлӧй крестьянскӧй овмӧс пӧ олам, да теплица абу, ӧгурцытӧг ли мый тӧв кежлас колям... Плёнка пӧ ӧд зэв донаӧс ещӧ босьтлі, да сідзи пӧльзатӧг нӧ кутам куйлӧдны? Ноко пӧ, кык мужик, вайӧ петалӧй, лепитыштӧй меным кӧть нин ичӧтикӧс.

Мудер на Любашаыд вӧлӧма. Ышӧдіс ӧд! Куим лун чӧж куимнанныс ноксисны, вӧчисны кыдзкӧ-мыйкӧ теплицатортӧ. Григорейыс, вермыштӧ нин да, сійӧджык и вӧчис кыз уджсӧ: чер-мӧлӧтнад тотшӧдчис и мудӧд дорас подувсӧ кер помъясӧн тупкаліс. Любаша да пӧльӧ отсасьысьяс пыддиыс и бергалісны. Нёльӧд луннас сэсся и плёнкасӧ ляскисны. Теплица лои: шоныд да югыд. Любаша ӧні лунбыд ноксьӧ сэні. Суседкаыс, Йӧлгинь, тшӧкыда пыравлӧ и. Кыкӧныдлӧн папуритӧ-быдмӧ капуста-галанка рӧсадаыс. Григорейыс на дорӧ отсӧг вылӧ вӧзйысьлӧ и. Бабаяс сійӧс жалитӧны, регыд и тодмышкаласны: тэд пӧ вын-эбӧстӧ колӧ чӧжны пуктысиг кежлас. Ми пӧ ӧд дасьтам рӧсадасӧ, а градъяссӧ вӧчны да куйӧдавны мужичӧй мортлы ковмас.

Тулысбыдӧн кеньсялыштіс жӧ сэсся Гришалӧн ранаыс.

Ловнас Гриша быттьӧкӧ и ловзьыштіс. Некодлы эз норась ни ошйысь, но бӧрынджык Микул пӧльлы ӧтнаслы тӧжд-маетасӧ восьтіс: карса больничаӧ на пӧ быть ковмас мыччӧдчывны. Гашкӧ пӧ, и водтӧдласны на сэтчӧ. Тэ пӧ, дедӧ, эн на думайт татысь бӧр мунӧм йылысь. Олышт пӧ Любалы тӧварыш вылӧ.

Микул пӧль пыксьыны на кутліс. Колӧкӧ, и мода вылас сӧмын, но шуис, оз пӧ Любашаным миян ӧтнадыд коль этатшӧм бур сьӧлӧмнас да йӧз дорас сибалӧмнас. Со пӧ и Йӧлгинняӧс, вражинаӧс, мальӧдны кужӧма: пӧдругаяс моз шушукайтчӧны, чеччӧдӧ и водтӧдӧ быд лун...

Сідзи и эм. Оз кӧ Люба дорӧ теплицаас тюркнит, Григорейыскӧд быть пукалыштас, Микул пӧлькӧд варовитыштас. А то потшӧс мӧдарсяньыс чуксасьӧ Микул пӧлькӧд:

— Жӧйялан, пӧрысь кутш! Видзӧдлы, укропыд петӧма абу нин? Ме тшӧтш кӧдзыштлі, Любаыд кӧйдыссӧ сетліс да, но абу на менам петӧма!

— Кӧдзӧмторйыд петас нин, да пуктӧмторйыд быдмас нин! — ачыс аслыс кайтыштӧ дедӧ али вочакыв суседкаыслы сетӧ. — Оз ков дышӧдчыны сӧмын-а...

— Тувсов Микӧла прӧйдитіс, капуста пуктан кад локтӧ. Пуктысьны кутам! Тіян Любаыдлӧн рӧсадаыс теплицаас ой мича! Меным сетыштны жӧ кӧсйӧ! А ми, нывкакӧд, сылы отсасьыштам жӧ.

«Карӧ тай мӧдӧны аски-аскомысь. Капуста пуктытӧдз пӧ быть колӧ Гришаӧс карас нулыны. Мый шуасны сэсся сэні врачьясыс-а... Ӧти сайысь Любаша кӧсйӧ внуксӧ видлыны да, мамыс кӧ лэдзас пӧ, гожӧм кежлас сиктӧ вайӧдлыны...»

Кӧсйис Микул пӧль тайӧс и юӧртны суседкаыслы, да кутчысис. Мый пӧ и прӧстаыс потшӧс вомӧныс шыбласьны кывъяснас. Ачыс пӧ Йӧлгиньыс тайӧс важӧн нин тӧдӧ, Любаша унаысь нин гарыштліс.

«Мед, инӧ, и ветласны да бур юӧрӧн воасны. Пӧльӧн шуысьсӧ кӧ ваясны, колӧкӧ, и Микул пӧльӧс деднад шуысьыс лоӧ...»