ПАРМА КОЗИН

Медтехникум помалӧм бӧрын Аркаша Политовӧс индісны уджавнысӧ сиктӧ да нӧшта на медся ылі районас. Аркашалы быттьӧкӧ тайӧ и веськодь вӧлі, но мамыс, Полина Сергеевна, вылӧкодь пуксьысь дама, некыдз эз кӧсйы миритчыны татшӧмторнад. Гӧлӧс сибдытӧдзыс сійӧ горзыліс телефон трубкаӧ: «Менсьым ӧтка пиӧс да сиктӧ! Некор тайӧ оз ло, ог позволит! Ме нэмӧс профсоюзъяслӧн областнӧй сӧветын и, чайта, менам пилы ӧти местаыд и карсьыс на аддзысяс».

Шумитіс, грӧзитчис да медбӧрын лӧнис жӧ, сы вӧсна мый пиыс некыдз эз кӧсйы кольччыны карӧ да весиг кывзыны эз кӧсйы мамсӧ. Шуисны пӧ сиктӧ — и муна! И нинӧм пӧ дӧзмӧдчыны бур йӧзыслы!

— Но и йӧй, сідзкӧ! Бать кок пӧв, сідзкӧ! — дӧжныштіс мамыс да эз кут весиг сёрнитны пиыскӧд, быттьӧ вомас ва босьтӧмӧн оліс.

Тадз мама-пиа костӧд сьӧд кань быттьӧ вуджис да мам благӧслӧвенньӧтӧгыс и петіс Аркадий туйӧ.

Райздравын, кытчӧ локтіс том специалист веськыда туй вывсяньыс рюкзак нопнас и быдӧн, сьӧлӧмсяньыс радлыштісны. Кыдзи нӧ он радлы? Во нин регыд уджалысь тырмытӧмла тупкӧса медпунктыс Парча сиктын. И, со, татшӧм кокниа сӧглас сетіс тайӧ том мортыс!

— Но, дона пи! — олӧмакодь нин нывбаба, райздравса юралысь, чай заваритігмоз, варовитіс том специалисткӧд ас морткӧд моз нин. — Мун, мун Парчаас, он кут каитчыны. Дерт эськӧ, карса тай шусян да. Сэн зэв лӧсьыд лоӧ, гажаӧсь местаясыс. А он кӧ кут быттьӧ дышӧдчыны да радейтан кӧ вӧр-васӧ, пӧтка яй пондан мутшкыны да чими чериӧн на номсасьны. А гожӧмнас вотӧсыд! Вай чай юыштам да пондам думайтны, кыдзи сэтчӧ тэныд воӧдчыны. Самолётӧн кӧ, кык лун на ковмас виччысьны, вежоннас ӧтчыд ветлӧ. А ю кузя кӧ, моторкаӧн... Чӧвлы, зонмӧ, звӧнитла ме кытчӧсюрӧ.

Кывзіс Аркаша тайӧ бур сьӧлӧма нывбаба завыслысь варовитӧмсӧ да думайтіс: тӧдлас кӧ мамыс, мый нӧшта на кытчӧкӧ ылӧ колӧ мунны, кутшӧмкӧ Парчаӧ, кытчӧ и самолётыс оз быд лун ветлы, непӧштӧ автобус — садьсӧ воштас. Лӧгасисны кӧть, а жаль жӧ Аркашалы мамыс. Мамыд тай век нин мам. А Аркаша сійӧс ёна ӧбӧдитіс. Но ӧд и Аркадий абу нин ичӧт. Коркӧ быть колӧ ас нянь вылӧ петны да мам дорсьыс торйӧдчыны, а сідз кӧ нин шуны, мый лоны лоӧма. Ветлас Парчаас. Оз кӧ кажитчы, и пышйыны на позьӧ, дай армияӧ арнас вермасны босьтны. А восьтыны кӧ нин ловсӧ ставнас, то ылі сиктыс кыдзкӧ-мыйкӧ пыр кыскис сійӧс. Вежӧрсьыс эз на бырлы сиктын коркӧся важ олӧмыс, кор папыс, сиктса агроном, вӧлі на накӧд и кор сійӧс мам-батьыс Арикӧн на вӧлі шуӧны, и кор найӧ ӧта-мӧд вежмӧныс дрӧчитлісны ичӧт питорсӧ. Сэки быд лун вӧлі праздник кодь гажа. Вунӧдан мӧй, кыдзи зонпосни вуграсьлісны да сэсся кыйӧм йӧршсьыс пулісны берег дорас юква, а бӧрыннас, азыма панясьӧм бӧрас, ызгысьлісны ваӧ да уявлісны лӧзӧдтӧдзныс. Петасны шоныд лыа вылӧ, пиньныс зяткакылӧ, но сьӧлӧмыс морӧс пытшкас ичӧт Ариклӧн йӧктӧмӧн йӧктӧ и сьылӧ. «Ме мукӧд зонпосни моз кужа нин варччыны, и оз нин менӧ дивитны да ичӧт тетькӧӧн нимтыны». Некор оз вунны и тӧвся исласьӧмъясыс. Исласясны шор чойын сэтчӧдз, кытчӧдз гынкӧмъясыс оз йизьыны да оз пондыны котшӧдны-клопакывны кучик кӧм моз жӧ.

Но сикт йылысь медся муса казьтылӧмыс — век жӧ батьыс, коді тшӧкыда босьтліс сійӧс сьӧрсьыс видз-му вылӧ. Помнитӧ, кыдзи шӧйтісны найӧ ытшкытӧм видз вывті, сюмӧд наберушкаӧ ӧктылісны воӧм турунлысь кӧйдыссӧ. Сэсся мудзасны да пласьт усьӧны турун пытшкас. Лӧсьыдыс тані! Шондіыс енэжсянь лыньгӧ жарсӧ, котӧртысь тӧвруыс малалӧ чужӧмтӧ да вайӧ ныр розьясад юмов ма дук, а кӧнкӧ дзик бокын, сук турун пӧвстас, чиргӧны чиркъяс сэтшӧм гораа да кыпыда. И окота лоӧ сьылыштны.

— Кылан, пиук, чиркъясыс кыдзи олӧмыслы да шондіыслы гимнсӧ гольгӧны? Сьылыштам жӧ и ми буди-а?

И со нин тӧвруыс ма дукыскӧд тшӧтш разӧдӧ паськыд видз пасьта батьыслысь кызкодь гӧлӧссӧ:

— Шир-рока стра-на моя родная...

— Ного ней лесополей и рек, — тшӧтш отсалӧ батьыслы шушкыля кывъя пиыс. И сэтшӧм долыд ичӧт Ариклы, чайтӧ, мый лэбӧ борда лэбач моз енэжас, качӧ пыр вылӧджык и вылӧджык.

Кутшӧм важӧн сійӧ вӧлӧма! Важӧн нин абу сійӧ Арикыс. Эм Аркаша зонка, коді олӧ мамыскӧд важӧнкодь нин карын, мукӧд карса зонкаяс моз ветліс школаӧ, мамыс мырдӧн нуліс пионер керкаӧ кружокъяс вылӧ, кодъяс эз кажитчывны асныра Аркашалы да сійӧ наысь ӧткажитчывліс. Медбӧрын — медучилище. Шуны кӧ: вывті ёна кажитчис медучилищеын — пӧръясьӧм лоӧ, но и вывті мустӧмнас он жӧ шу, кыскӧ йӧз дорӧ и висьысь дорӧ жальлун. Ёна окота тӧдны и мортлысь пытшкӧссӧ, кыдзи да кутшӧма визъялӧ морт сӧнъясын вирыс да мый вылӧ пыксьӧ олӧмыслӧн лолыс. Вот врачӧ кӧ, хирургӧ кӧ велӧдчыны! Колӧкӧ, и збыльмас на тайӧ кӧсйӧмыс, сылӧн ӧд ставыс на водзын. А ӧні пока «к чёрту на кулички», рочьяс ног кӧ, кутшӧмкӧ Парчаӧ! Парча! Сё морӧыд, зэв мича и нимыс! Сійӧ мыйкӧ зарни сунисӧн вышивайтӧм шӧвк кодь ли мый ли...

Пока визъялісны Аркаша юрын казьтылӧмъясыс да быдсяма думъясыс, ныр улас руаліс-кӧдзаліс мича чашкаын свежӧй заваритӧм чайыс. Ас пӧжас нянь да чӧскыд варенньӧ сідз жӧ виччысисны, кор гӧсьтыс инмӧдчыштлас на дорӧ. А заведующӧй пызан мӧд помас гораліс-звӧниталіс телефон пыр ӧтилаӧ да мӧдлаӧ. Медбӧрын пуктіс трубкасӧ, долыда юӧртіс:

— Пошта мунӧма нин, но бурджык пӧпутчик и корсьны оз ков тэныд, Аркадий Ивановичей, менам дона специалистӧй! Рыбинспектор буретш Парчаӧ мӧдӧ, сыкӧд и мыськовтан збой моторканас! Час-мӧд-коймӧд бӧрын лоан нин места вылад. А ӧні зіля чурскы чайсӧ да котӧртам вадорӧ, виччысьны кутас...

Но вот и бур! Везитіс на Аркашалы! Некор на эз гӧняйтлы татшӧм тэрыб звер вылас ю кузяыд, а, со, пыжын! Ургӧ моторыс дзик звер моз, уйӧ пыжыс сир моз, воча швичкысь тӧвнырыс летӧ юрсисӧ, пырӧ дӧрӧм пытшкас, гильӧдӧ яйсӧ. Шуӧны тай: зэв пӧ чериа тайӧ юыс. Колӧкӧ, и аддзылас, кыдзи чери кыйысьяс пудӧвӧй сьӧмга лэптӧны пыжас либӧ берег дорсьыс купайтчысь пияна ошкӧс. Вӧрыс, со, дзик берег дорас мукӧдлаас петӧма. А лыаыс, лыаыс мыйта! Паськыд лыа кӧсаяс, и морт лов гожйӧдчысьӧс он аддзыв лыа вывсьыс. Тані, зон, абу карыд! Сэні ӧні пляж вылын чуньтӧ сюйны некытчӧ, сымында жаритчысьыс! И чӧв-лӧнь кутшӧм! Сӧмын моторкалӧн жургӧмыс, тӧвлӧн увгӧмыс да ва веркӧслӧн тёльгӧмыс. Кутшӧм мича ваыс! Чери сьӧм кодь, эзысьӧн ворсӧдчӧ! А берег пӧлӧныс, со, алькӧсінъяс, сэні пуктӧм зорӧдъяс нин шарвидзӧны. Корсюрӧ паныдасьлісны крут кырӧма из гӧраяс, йылас быдмысь великан ниа пуясӧн.

Паськыд ю вылад да моторкаад пукалігӧн и йирмӧгыд на босьтӧ, кӧть и шондіыс лӧсьыдакодь пӧжӧ. Аркашалы ковмис курткасӧ пасьтавны дай рыбинспекторлысь на брезент вевттьӧдсӧ павгыны пельпом вылас. Рыбинспектор сералан синмӧн дзоркнитлывліс сы вылӧ, но мыйлакӧ чӧв оліс, абу, буракӧ, кыввора морт. А, колӧкӧ, эз лыддьы коланаӧн вомсӧ восьтавны. Мый нӧ сылы, этатшӧм дядьыслы, вӧр-ванас да ыргысь тӧвъяснас ӧжыгайтӧм багатырыслы, карса том зонкаыд? Мый йылысь сёрнисӧ панны? Корсюрӧ налы воча тӧвзьылісны мотора пыжъяс, сэсянь шенасьлісны кинас да мыйкӧ горзылісны, буракӧ, ставлы тӧдса рыбинспекторыс, сюся видзӧдісны-дзоргисны и пыжын пукалысь пассажир вылас. Кодӧс пӧ тайӧ тӧдтӧмсӧ вайӧ миянӧ рыбинспекторыс? Оз-ӧ выль отсасьысьӧс?

Тадз жургисны-лэбисны час-мӧд нин, кор топыд вома рыбинспекторыс индіс кинас кытчӧкӧ водзӧ да шыасис пассажир дорас. Гӧлӧсас сылӧн кыліс мелі гор:

— А, со, и миян матушка Парчаным тыдовтчис!

Первойсӧ Аркаша нинӧм сэтшӧмсӧ эз аддзы, кӧть видзӧдіс индӧминланьыс сюсь видзӧдласӧн. Шуйга берегас пасьвидзисны зорӧдъяса шыльыд ытшкӧм видзьяс, а веськыдвылас джуджыдкодь мыльк, тырӧма нин пуясӧн. И сӧмын ыджыдкодь ю чукыль-мукыль прӧйдитӧм бӧрын пондісны тыдыштавны стрӧйба вевтъяс. И, со, медводдза керка бӧрын тыдовтчис мӧд, коймӧд, и ставнас нин сиктыс ки пыдӧс вылын моз тыдовтчис. Нёрысь шондіыс ворсіс ӧшинь стеклӧясын. И кымын матынджык лои сиктыс, сымын унджык пыжа пондіс паныдасьны. Руль саяс пукалісны и пӧрнӧй мужикъяс, и челядь, и весиг олӧма тьӧтӧяс. Сикт горулас берег пӧлӧныс тыр вӧлі домалӧм пыжъясӧн.

Аркаша видзӧдіс, шензис и кыліс ас пытшсьыс кутшӧмкӧ тешкодь шызьӧм. Ёнакодь на и кынмыссьӧма, да мышкусьыс дрӧжыс быдӧн бырис. Медбӧрын пыжыс налӧн сатшис берегас, мукӧд пыжъяс дорсянь бокӧджык. Ёна нин тальӧм трӧпа кузя кайисны найӧ крут берег йылас. Аркаша восьлаліс рыбинспектор бӧрся, чабраліс кинас ноп волыссӧ да дзӧръяліс гӧгӧр. Раз-мӧдысь нин конйыштчыліс да тайкӧ эз усь.

— Мый нӧ, тешкодь? Абу, дерт, тайӧ карыд, — шыасис жӧ коркӧ Аркадийлӧн ёртыс.

Стрӧйбаясыс тані гырысьӧсь, ӧти вевт улын и кӧзяиныслӧн оланіныс, и скӧт карта, и турун сарай. Керкаяс ставныс видзӧдӧны юланьыс, а кер помъясыс налӧн сэтшӧма нин сьӧдасьӧмаӧсь да потласьӧмаӧсь, быттьӧ кыӧм черань везъяс. Но тӧдчӧ: топыда тэчлӧмаӧсь стрӧйбаяссӧ, вевт улас тӧлыс, буракӧ, оз пӧльышт, непӧштӧ зэр да лым ва аддзас писькӧс. Медся ёна Аркашалы кажитчисны керкаяслӧн сигӧр йывъясыс. Быдӧнлӧн то вӧв, то ош юр либӧ кӧр сюр. Мойдын кодь быттьӧ. Сад пыдди быдлаын тыдалісны дженьыд кока да пашкыр юра пожӧмъяс, кыдз ли, льӧм пу ли, пелысь некӧн эз тыдав. Но и Парча! И уличаясыс абуӧсь, керкаяс пуксьӧмаӧсь, коді кытчӧ. И сӧмын мыльк йылӧ кайӧм бӧрын тыдовтчис ӧти визьӧн сярвидзысь куд кодь выль керкаяс пӧлӧн нюжвидзысь улича. Рыбинспектор нуӧдіс гӧсьтсӧ сельсӧветӧ да выль керкаяслысь визьсӧ аддзӧм бӧрын сувтовкерис, юӧртіс:

— Со, аддзан, кымын выль керка лыбис бӧръя воясас, да пӧшти унджыкыс кӧзяйкатӧмӧсь. Зонъяс локтӧны армияысь да стрӧитчӧны, а гӧтырпу абу. Став нылыс каръясӧ да лесопунктъясӧ пышйӧны. Так что, паря, сьӧрсьыд гӧтырпутӧ колі вайны.

Рыбинспектор косіндзиа серӧктіс, но синъяссьыс Аркаша бара аддзис мелі нюм.

«Абу, тыдалӧ, лёк морт», — пасйис аслыс том морт да гӧрдӧдыштіс, сэсся шуис:

— Ме гӧтрасьӧм йылысь ог на думайт.

— Сійӧ тӧ сідз, пока оз причепит, — нюмсорӧн кайтыштіс пӧпутчикыс. — Со, эсійӧ плагъя керкаыс и сельсӧветыд. Пыр, а мем водзӧ на. — Чургӧдіс Аркашалы из кодь чорыд кисӧ, и найӧ янсӧдчисны.

Сельсӧветын жарысла да гажтӧмысла рушмыштӧм да очсӧдлысь нывбаба-секретарша дзик пыр ловзьыштіс Аркаша пырӧм бӧрын да юӧртіс, мый тӧдӧны нин докторлысь воӧмсӧ, звӧнитлісны районсянь. Дыр юасьтӧг-висьтасьтӧг нывбаба корис докторӧс мунны сьӧрсьыс.

— Со, эстӧн, Демид дед керкаын и медпунктыс, и патеруйтны кутан тшӧтш сэні жӧ, — ыджыд короминалань восьлаліг, висьтасис нывбаба да гажа серамӧн содтіс: — Демид дедлӧн, пӧди, самӧварыс пузис нин. И пызан вылас мырпом тасьтіыд тшук виччысьӧ нин этатшӧм гӧсьттӧ. Томиник на тай тэ зэв. Но нинӧм, лӧсявны кутанныд. Да, со, и ачыс кильчӧ вылас петіс!

Паськыд тошка, сук дзор юрсиа, краж кодь ыджыд да ён кӧмтӧм кока пӧльӧ сулаліс кильчӧ вылас да нюмдӧм вомӧн шыасис воысьяслы:

— А ме эсійӧтӧ... грешнӧ делӧ, чайті нин ылӧдлісны менӧ, пӧрысьӧс, — инмӧдчыштліс тошкас, содтіс: — Тшай пуктылі — кӧдзаліс, буракӧ. Но нинӧм, выль пӧв на шонтам! Добро пожаловать, кыдз шуласны! Ыдждӧдлыны-величайтнысӧ кыдзи? Аркадийӧн! По батюшкоыс! Иванович! Бур, бур, Иванович кӧ! А меным, Демид дедыслы, ло Аркашаӧн, нук пыдди. Эм кӧ быттьӧ сэтшӧм кӧсйӧмыс-а...

Сёрӧнджык, пызан саяс пӧсь самӧвар дорын, том патерантыс матӧджык тӧдмасис тайӧ дедыскӧд. Восьса сёрниа и варов вӧлӧма дедыс, торъя ёна оз бызйысь, но главнӧйсӧ оз таит — висьталӧ. И йӧзсьыс абу ӧтдорасьысь.

— Больничаыд ме ордын, да докторшаяс, томиник нывъяс, ме ордын жӧ пыр патеруйтлісны. Сьӧла куштыны сета вӧлі. Медбӧръяыс Надюк оліс, ымӧстас, ой пӧ, дедук, сьыліыс тай нӧ талӧн вирӧсь! Нывка — нывка и эм. А мелі вӧлі, нучка пыдди и видзи. Архангельскӧ муніс врачӧ велӧдчыны...

Дедыс татчӧ кузя ышловзис, кайтыштіс:

— Со, лоӧ бокӧвӧйяссӧ нук-нучкаӧн шуны! Ачыд аддзан, ӧтнам ме, старука важӧн кувсьыліс, сарство сылы небеснӧ, югыдін да шоныдін, шань да авъя баба вӧвлі. Аслам пиыс эм жӧ, нинӧм ог шу. Нук и. Сӧмын ылынӧсь найӧ. Военнӧй моряк Василей пиӧ, Владивостокын служитӧ. Мамыс кулӧм бӧрын ёна корис сэтчӧ овны. Военнӧй караб вылас ли мый? А патераас, монь дорас — ог. Ӧбуза лоа сӧмын. Волісны коркӧ ӧтчыд зэв важӧн, старука на ловъя вӧлі. Дак мый, сӧмын и дзебсясис номъясысь. Ачыс бадь пу шатин кодь вӧсни да пыста кодь ичӧт. Мый и номйыслы курччыны? А нӧрӧвыс, буракӧ, выйим. Кыдзи пӧ ті, коньӧръяс, ном позъяс оланныд-а? Сы ног кӧ, ми — коньӧръяс. Ми? Да ме, дедыс, ошкӧд паныдасьны эг повлы, кымынӧс чергӧдлі. Вот, сё мокасьтӧ, пӧрысьмыны куті. Но ми тэкӧд, кыдз настоящӧй мужикъяс на, пондам ветлыны вӧр-ваӧд. Лыйсьынысӧ кужан?

Аркадий кывзіс и сылы кажитчис, мый нэмыс нин водзті оліс тані, тайӧ ыджыд короминаас да тайӧ дедыскӧд, и ӧні здук кежлӧ сӧмын торъявлісны. Торъявлӧм вӧснаыс и эз велав бура лыйсьынысӧ. Тайӧ юалӧмсьыс падмыштіскодь Аркаша, «кужа» шуны абу лӧсьыд, и «огсӧ» шуны яндзим.

— Кужышта, омӧлика, — нурбыльтіс медбӧрын.

— Велалан, — сьӧлӧм сетіс дедыс. — Сійӧ, нучокӧ, ачыс уджыс морттӧ велӧдӧ. Кӧсйӧмыс кӧ эм велӧдчынысӧ. А абу кӧ, — кинас шеновтіс дедӧ да недыр мысьт мӧд гӧлӧсӧн нин водзӧ нуӧдіс сёрнисӧ. — Старука ловъя дырйи ме нем жӧ эг кужлы, а ӧні ачым и пуся, и пӧжася, и песлася, кыдз шуласны, кӧзяин и кӧзяйка! Шыд пуӧма, джодж чышкӧма!.. Тэ, вай, панясь, панясь, мый эм пызан вылас. Свежӧй ком сусед Петра вайліс, нарошнӧ тэныд пражиті, дзоля пачӧс ломтылі да. Видлы мырпомсӧ и, асывнас шонді петігас петалі нюрӧ. Сёй, да туй мортлы шойччыштны колӧ, ыджыд вӧлӧк вуджин. Асывки водз катас миянӧс Евстоль, эз кӧ быттьӧ пуктысьны ылі видз вылӧ мунны да узьмӧдчыны. Евстолья Степановнаыд, ой, кывлас кӧ, котӧрӧн югнитас! Сэтшӧм сійӧ!..

Евстолья Степановна, кодӧс сиктын Евстоль-сиделкаӧн и шуисны, зэв сибыд да варов ань, дзик медпункт воссьӧмсяньыс нин, буракӧ, ноксьӧ сиктса больничаас. Сійӧ и санитарка, и пач ломтысь, и джодж мыськысь-керысь. Ӧти кывйӧн кӧ, бокысь воӧм диплома докторлы отсасьысь. Бӧръя кадас, Парчаын семьянас олысь пельшер Володькин кулӧм бӧрын, тшӧкыда пондісны вежласьны докторъясыд. Волас нывка, видзӧдан да, тӧлысь-мӧд бӧрти и усйысьӧма. Бара нин больнича доктортӧг кольӧма. Но нештатнӧй докторыс ӧд, Евстоль-сиделка, эз некытчӧ вош. Сійӧ и матайтчӧминад мездӧ сиктсаяссӧ. Доймӧминтӧ йодалас да бинтуйтас, челядь синсӧ чуткӧмаӧсь — капля лэдзас. А гӧг вӧрзьӧмтӧ либӧ чегӧм коктӧ и любӧй докторысь на бурджыка справитас. Кага вайысьтӧ бабитас и. Тайӧ пӧ меным бабӧ-гӧгӧньсянь на вуджлӧма, шуліс ачыс «нештатнӧй докторыс».

Сэсся ӧд тӧлысьнас ӧтчыд кӧть да районса докторъяс мыччысьлісны жӧ, ёна пикӧ воысьтӧ еропланӧн нулісны дай. Тадзи и оліс ылі сиктыд, некодӧс эз шензьӧдлы ни повзьӧдлы диплома доктор абутӧмыс. Некодӧс торъя эз радлӧдлы и выль докторлӧн воӧм юӧрыс, Евстоль-сиделкаысь кындзи, дерт.

Кывлӧма Евстолия Степановна выль докторлысь воӧмтӧ, ку пиас оз тӧр радысла: но-о, ме пӧ тай бара на служащӧй лоа да грӧш-кӧпейка понда нажӧвитны. Серавлӧ тай пыр:

— Воас кодкӧ бокӧвӧй, дипломированнӧй, сідзкӧ, пункционируйтӧ Парчаса медпункт, а сэтчӧ положено штат санитарка. Не пункционирует кӧ — шабаш! Тэд, Евстолия, платить не положено. Ыжъяс видз, яй и вурун сетӧны. Чулки-кепысь кы да вузав... Ме быттьӧ, найӧ велӧдтӧг, и ыжсӧ видзны ог куж. Дас витӧн бӧрысь шаръялӧны, дэбыд ныас виччысьӧны!..

Выль доктор Аркадий Иванович ылі туй бӧрад да збыльысь мудзӧма, узис сараяс вонйын, чӧскыд вӧтъяс на вӧталіс, а Евстоль-сиделкалӧн ставыс дзим-дзурк чышкӧма-мыськӧма. Медпункт ичӧт жыръяс, кӧні примитӧны висьысьясӧс, пызан вылас стеклӧ дозйын катшасинысь букет красуйтчӧ, мӧд жыръяс, ыджыдджыкас, куим векни крӧвать — тайӧ куйлӧмӧн висьысьяслы — еджыд прӧстыняясысла синтӧ ёрӧ, джоджыс сӧстӧмысла югвидзӧ жӧ.

Садьмис Аркаша посводзас юргысь нывбаба гӧлӧсысь да Демид дедлӧн кызӧктышталӧмысь. Звирк петіс вонсьыд: «Ой, гашкӧ, лун шӧр нин! Гашкӧ, висьысьяс нин приём вылӧ воисны да?» Яналас дзикӧдз. Рытнас пӧрччысьліс керкаас, трусик-майка кежсьыс сӧмын. Йӧжгылясьыштіс, тапикасьыштіс сарай джодж кузя, а сэтчӧ нӧшта садь быртӧдзыс повзьӧдіс гораа котсьысь чипан. Мыччысис друг сарай пельӧсас турун чукӧр вылын тёпвидзысь жуг дозйысь да шелзьӧдіс-лэбис, дзик Аркаша дорӧ и пуксис.

Мездіс дедыс. Посводзас сарайӧ нуӧдан тшупӧдсӧ кайигӧн броткыштіс:

— Эге, йӧй курӧг, висьтав-висьтав ставыслы, кольк вайин! Кыш татысь! Зонкасӧ садьмӧдан.

Сійӧ, буракӧ, сарай рӧмыдас эз и казяв гӧсьтсӧ.

— Да ог узь ме, дед, — шыасис Аркаша. — Йӧрми. Дӧрӧм-гач керкаад тӧрыт коли.

— Кхе, абу ыджыд беда, час вая. Али лок ачыд пыр да пасьтась. Евстолья Степановна ӧшинь улӧ нин петіс. Пырта пӧ нӧшта на тіян пызан вылӧ тшӧтш катшасинъяс. Пырав, видзӧдлы ассьыд аппартаменттӧ да синтӧ мед оз ёр сӧстӧмлуныс. Евстолия-матушка старайтчис да старайтчис тэныд.

Тадзи дасьтысисны, тадзи виччысисны, пыралас пӧ, гашкӧ, кодкӧ. Луныс коли, а больничаӧ морт лов эз мыччысьлы.

— Сійӧ и бур, эз кӧ, — шуӧ Евстоль-сиделка. — Больничаыд абу совхоз кантора. Ӧні, турун пуктігад да вотӧсла котралігад, некор висьнысӧ. Вот кӧдздӧдас, шлякышавны мӧдас — сэки воасны. Коді несйывлӧ, коді сойбордсӧ и кокчӧрсӧ малалӧ. Лоӧ на уджыд, эн пов, Аркадий Ивановичӧ! — такӧдӧ выль доктор-зонкаӧс Евстолья да бара петӧ кильчӧ пос вылас, заводитӧ кыны мича кепысь да сьылӧ:

Ви-нова-та ли я дай,

Винова-та ли я...

Демид дед жыдач утка моз кракнитыштӧ да синмыштӧ патерант зонмыслы:

— Меным кӧ эськӧ тадзсӧ голькйис-а... Лешакыд, сылӧн ме кодь дзорыс эм нин... — И дедыс тшӧтш зільӧ думсьыс такӧдны патерантсӧ, мед оз гажтӧмлы сетчы.

Лун-мӧд сідз коли, некод оз мыччысьлы больничаӧ, кӧть и ичӧт сиктад быдӧн нин тӧдӧ доктор воӧмтӧ. Евстолья Степановна, тӧдӧмысь, прӧста эз ов, сарапана поштанас разӧдіс юӧрсӧ. Мыссьыштны-купайтчыштны тай котӧртліс вадорӧ Аркаша, да быд паныдасьысь копыртчыштлӧмӧн чолӧмасьӧ-а. Зонпосни весиг чолӧмасясны да, синнысӧ лапнитлытӧг, дыр колльӧдасны-видзӧдасны бӧрсьыс.

Коймӧд луннас Демид дед пондіс шуны:

— Дыр-ӧ позьӧ пукавны да ӧшиньӧ дзоргыны. Ог-ӧ ми тэкӧд мыськовтлӧй этатчӧ матіник вӧрас? Вӧрыд — сійӧ медпервой лекарство гажтӧмсьыд. Лэч туй петкӧдла, рыжикаин и ельдӧгаин видзӧдлам, нюрӧ кежалам, уна-ӧ таво турипувйыс. А, нучок?

— Оз позь меным, дед. Друг кӧ кодӧскӧ неминуча суас.

— Сійӧтӧ сідз, — пыр и кывньылыд сетчис дедыс, малыштіс тошсӧ, — дисциплина, брат, колӧ кутны! Прав тэ. А выходнӧйнас — тэнад право, мун, кытчӧ кӧсъян! Сэки и ветлам инӧ. Кывзыштам вӧр шувгӧмсӧ. Синва долыдысла петас, пӧрысь синъяс мыссясны, бӧр сюсьӧсь лоӧны. Чайта, паныдасяс кӧ кодкӧ звер-пӧткаыс, ог на бӧжас, синмас на инма!

Вӧрас медводдзаысь ветлӧмсӧ некор оз вунӧд Аркадий. Неыджыд зӧр му вуджӧм бӧрын и козъя вӧр заводитчис. И код тӧдас, кӧні сылӧн помыс да дорыс! Шувгӧ, вылі шондіыслы сьылӧ сьыланкыв.

Дыр уялісны, волісны и ягӧ, и сёнӧ, шойччисны визув ёль дорын, пузьӧдлісны чай. Пемыд горулас нин воисны гортас, жуялӧмаӧсь да шудаӧсь, нӧбавмӧн вайисны и тшак-вотӧс. Дарӧм дзор дедыс, Аркаша вӧтлысис сы бӧрся кывсӧ нюжӧдӧмӧн. Но эз дедлӧн вын-эбӧсыс шензьӧд Аркашаӧс. Дивӧ вӧлі зонкалы медсясӧ нин сійӧ, мый быд пу, куст, быд ёль и весиг быд турун сі вӧлі быттьӧ важ тӧдса тайӧ дзор дедыслы. Ставныс индылісны сылы, кытчӧ колӧ мунны да не ылавны. Аркашалы вӧрыс: но — пуяс, но — шувгӧны, шуйгавыв мун кӧть веськыдвыв — ставныс ӧткодьӧсь. А дедыдлы — ой-ой-ой! Чегӧм ув вож — аддзӧ нин, лӧсас пу бокын — бара жӧ юӧр вайысьӧ. Маткаыд дедлы оз ков вӧрад. И сытӧг оз вош. А пельыс кутшӧм сюсь! Быд шытор кылӧ да бара жӧ мыйкӧ колантор дедлы шыясыс висьталӧны. Кылас сук вӧрас вӧсньыдик чипсӧм, дедлӧн нин гӧна пельыс чошкысьӧма, небыдика нюмъёвтас: сьӧла поз тані.

А эстӧн кодкӧ помсявыв тотш да тотш керӧ. Дзоръялӧ Аркаша, кӧні, мый тотшӧдчӧ. А дедлӧн нин вочакыв дась:

— Вӧрса докторыс тай пуяссӧ лечитӧ.

— Аддза, аддза! Сизь! Кутшӧм мича гӧрд шапка юрас!

А то нем виччысьтӧг взорвитчас быттьӧ кок улад, шпор-шпор пышйӧ кодкӧ: тар тайӧ.

Тӧдӧ дедӧ вӧрсьыд и быд турун сі да шуӧ:

— Си турунысь кындзи, став туруныс лечитӧ. Яй пупышалӧмсьыд да лудӧмсьыд, ок, и дельнӧ вӧр турун пытштіыс пасьтӧг бовъялыштны, лысванас мыссьыны. А этайӧ вӧр гормӧг, гӧрдӧсь нин тусьясыс, колӧ нин вотны. А, со, и маръямоль! Абу на кӧйдысыс воӧма.

— Маръямоль? Ой, тайӧ жӧ зэв бур аллерген и успокоительнӧй, — уськӧдчӧ быдмӧг дорӧ зонка да дась нин и песовтны вожсӧ. — Сійӧ шуда, мый тӧдӧ тшӧтш тайӧ быдмӧг йывсьыс — училищеас велӧдлісны. — Вужсӧ талысь колӧ кодйыны, коръясыс и заыс лечебнӧй!

— Тӧдӧны миян бабаяс, да сійӧн и пола: аддзас кутшӧмкӧ тӧлктӧм баба дай водзсьыс-водз перъяс. А колӧ, мед кӧйдысыс водзвыв киссяс...

Визув ёль дорын шойччиг-пукаліг дедыс друг мыйлакӧ юаліс:

— Карсьыд да мамсьыд ёна гажтӧмтчан? А, колӧкӧ, и барушня на коли? Он пышйы на дорӧ?

— Мыйла пышъя? — гӧрдӧдіс ставнас зонка.

Дед аддзис, лапкис кисӧ зонмыслы пельпомас:

— Ладнӧ, эн дӧзмы. Нывка тэ водзын першелаліс, во джынсӧ эз ов, пышйис! Гажтӧм пӧ. Дерт, тані абу карад, гӧгӧрвоа, велавтӧгыд гажтӧм и эм. Но гажтӧм вермас лоны и карад, уна йӧз пӧвстас, ас пытшкад кӧ олӧм дорас интересыс абу. Менам и то, пӧрысьлӧн, гортысь петавтӧг кӧ лун-мӧд ола, потӧ нин сьӧлӧмӧй. Кыскӧ ывлаӧ, вӧрӧ! Оз, оз вотӧсла ни прӧмысла. Аддзывны, видзӧдны, кывзыны окота. И тӧдан, быд пӧрйӧ мыйкӧ на выльтор син улам усьӧ. Этаті ёль пӧлӧныс мылькъясас яг вӧвлі, мича пожӧма ягъяс, а ӧні куш плеш кодьӧсь. Сиктсянь матын да ставсӧ петкӧдісны сюсь зонъяс выль стрӧйба тэчны. Аддзылін, пӧди, сійӧ уличасӧ? Но вед тыртӧмӧсь керкаясыс, олысьыс абу. А овмӧдчыліс коді, гажтӧмысла юсис либӧ пышйис. Менсьым пӧрысь сьӧлӧмӧс кык тор майшӧдлӧ: шоча пондіс кывны челядь серам шы. Вайнысӧ некодлы челядьсӧ. Зон эм, да нылыс абу. Чусаммӧ, кулӧ сикт, сідзи и тӧд, эновтасны пӧль-пӧчлысь видз-пашнясӧ, тырас леторосӧн. А пышйӧныс вӧд оз на тӧлысь вылӧ. Матӧ татчӧ, леспромхозӧ. Ылӧджык кӧ эстчань вӧрас мунан, кылӧ нин пила эргӧм шы да трактор мургӧмыс. Татысь эндӧдасны дай сэні кутасны миян зонъяс вӧрсӧ куштыны, жуглыны да талявны. Не дай бог, юрсиыд сувтӧ! Куш ӧд лоӧ пармаыс. А меным эськӧ мед челядь дзользисны да шувгис пармаыс. Сэсся нинӧм оз ков, сэсся сё во кӧть ола.

Дед пӧрччис картузсӧ, чышкыштіс сійӧн чужӧмсӧ, пель бокъяссӧ, чатӧртіс тошсӧ вывлань, пондіс дзоргыны ылі небесасӧ да вӧрыслысь пу туганъяссӧ. И кывзысис быттьӧ. Пу туганъяс костӧдыс муртса тыдалісны лӧз енэжыс да ньӧжйӧ руньгысь кымӧр чиръяс. Ымӧстыштіс, ышловзис дед, бӧр тяпкис юрас картузсӧ, нюжгысис-водіс, первой гатшӧн, сэсся кымынясис, тшукӧдіс чужӧмсӧ муас, быттьӧ и исыштны кӧсйис тшӧтш му дукъяссӧ. Недыр мысти лэптіс юрсӧ, бара видзӧдліс енэжас, шыасис:

— Ар ӧд локтӧ. Со нӧ, и вижӧдӧм коръяс нин эмӧсь эсійӧ кыддзыслӧн.

Збыль, кымынкӧ кор вижӧдӧма нин. Аркаша оз аддзы, а дедыс аддзис. Тешкодь...

— Аркаша, тэ нӧ кыдзи, абу на призывник? Регыд пондасны чуксавны армияӧ ті коддьӧмъястӧ, — друг юаліс дед. Со тай мыйла ар йывсьыс панӧма сёрнисӧ.

— Воӧ и меным кад, ог тӧд, босьтасны оз, — вирснитыштіс нырнас Аркадий дзик ичӧт зонка моз.

— Мыйла нӧ оз, этатшӧм молодечсӧ?

— Мамӧ тай гижӧма письмӧас: ӧтка мамъяслысь пӧ ӧтка пиянсӧ вермасны и не босьтны. Туйзысьны пӧ кута...

— Но... Но... Со мый. Мамыд инӧ прӧтив? Гмы-ы! Сія, дерт, тіян делӧ, но этайӧтӧ... Армияад ветлывтӧм зонмыд, ме ногысь, абу и мужик. М-да-а... Ӧтар боксянь кӧ, быттьӧ и бур, а мӧдарсянь.

Эз помав дедӧ, юрнас сӧмын дулк-долккерис. Юр весьтаныс легисны пожӧм туганъяс, шушкисны быттьӧ: мӧдарсянь — дур... дур...

Армияӧ служитны Политов Аркадий веськаліс зэв ылӧ, Кыргыз му вылӧ. Салдатскӧй служба — сійӧ салдатскӧй и эм, но норасьны оз позь, медпунктӧ жӧ индісны да эз вӧв мукӧдлы моз вывті сьӧкыд. Не кӧ лыддьыны сэтчӧс жарсӧ. Войвылад чужысь-олысьыдлысь шондіыс быттьӧ нёнялӧ вын-эбӧстӧ да юр вемтӧ кӧ нин тшӧтш-а. Гӧгӧрбок куш гӧраяс, калитчӧм изъяс. Со, кодыр ассьыд вой мутӧ, веж парматӧ бур кывнад казьтыштан. Тӧд вывсьыс эз и вунлы Парчаын Демид дед дорас олӧмыс. Но медся тшӧкыда казьтыліс да весиг вӧтавліс вӧрӧ ӧти петалӧм. Дедыслы коскас лыйыштӧма да ружтіс-куйліс, и сійӧ смелмӧдчис да мӧдіс вӧрӧ ӧтнас.

Компассӧ да ружьесӧ сетігмоз дедыс сёысь ӧлӧдіс:

— Смотри, зраыс эн пуляйт!

Евстоль-сиделка сэн жӧ, дедлысь куш мышкусӧ малалӧ-чабралӧ, думсьыс кок йылас дедӧс сувтӧдӧ, шмыньвидзӧ да шмонитӧ:

— Пӧлюк, эн тӧждысь, ваяс рытнас ноп тыр яй миянлы. Васӧ чугунӧ дасьті нин ме.

И со нин Аркаша оз восьлав, а лэбӧ вӧрлань. Лолыс сьылӧ! Медпервойысь ӧтнас мунӧ кыйсьыны! Мыш саяс броньӧдчысь ружьеыс сетӧ и вын, и збойлун, и надея, кыя жӧ пӧ ӧд мыйкӧ, ӧти лов кӧть!

Ытшкӧм зӧр му помасис, козъя вӧрӧ пырис, а трӧпка водзӧ нуӧдӧ. Друг дзик кок увсьыс сэтшӧм шумӧн кодкӧ чеччис, шпача-шпачакылӧ сӧмын. Тайкӧ и нем виччысьтӧмысла оз гатшӧн усь окотникыд: «Тар кӧ-а? А, колӧкӧ, и дозмӧр на?»

Пока ас садяс воис да мышкусьыс ружьесӧ лэдзис, пӧткаыд удитіс пышйыны. «Лешакӧ, колӧ тай ружьетӧ наготове и видзны, эз, буракӧ, ылӧдз лэбзьы».

Копыртчыштӧма, ружье водзлань метитӧма, кыйсьысь кань моз кыйксьӧдӧ.

Друг кыльк серӧктӧм да гажа ныв гӧлӧс кыліс:

— Менӧ кӧть эн пульнит, кыйсьысь!

Тайкӧ бара оз гатшась Аркаша, сырмуніс ставнас тушаыс, но вывті нин эз вӧв окота петкӧдлыны полӧмсӧ. Гашкӧ, та вӧсна и скӧракодь артмис сылӧн:

— Код лешакӧс тані новлӧдлӧ?!

Лешакыд вӧлӧма пув вотысь нывка. Еджыд чутӧсь чышъяна да пельясӧдзыс паськалӧм вома. Вомас еджыд пиньяс сярвидзӧны, синмас лӧз бикиньяс ыпъялӧны. Киас кӧрзина гӧрд пувйӧн тыр.

— Гут кулан тшак, мый жерйӧдлан пиньястӧ? — шыасьӧ нывка дорӧ Аркаша. Мӧдыс эз бара-й зептас пыр воча кывйыдла, хихихайтіг, шняпкис: — Тэӧн любуйтча! Мися, мем кӧ татшӧм жӧник, татшӧм кыйысь-виысь!

Югыд шондіӧн ыпмунліс вӧрыс, пемыд эшкынӧн тупйысьліс зонлӧн син водзыс: сералӧ кӧ ме вылын-а? Но нинӧм шуны эз вермы, сулалӧ киас ружьеӧн, баргӧ ныв вылӧ. Ныв дӧзмыштіс: — Мый нӧ видзӧдан? Мун, эн мӧмляйт, пышъяс кыйдӧсыд.

— Ылӧ оз мун, — веськодя ӧвтыштӧ зон, кӧсйӧ, буракӧ, петкӧдлыны асьсӧ бур кыйсьысьӧн. Содтӧд на чирк-сьӧвзьӧ кок улас.

— Он кӧ тэрмась, гашкӧ, юктӧдан менӧ. Горш зэв ёна косьмӧ. Новлӧдлан он нопъяд термоссӧ? — Нывлӧн гӧлӧсыс небзьыштӧ, алӧйгӧрд кыв йылыс котӧртлӧ вом доръястіыс.

«Мусаӧсь жӧ вом доръясыс. Вот йӧйыд, юантӧ эг босьт, эськӧ...» А мый лои «эськӧ кӧ»? Ӧтнас Енмыс тӧдӧ. А ӧні быть пӧперега кыв шу. И шуӧ, кӧть зэв абу окота:

— Вот мый абу, сійӧ абу! Ме и шорсьыс на верма юны. А пажын эм, кӧсъян кӧ, нурйӧда.

— Оз ков, — шуӧ ныв. — Горш косьмӧ.

— Дак ветлам, шор корсьлам!

— А-а, мӧдысь коркӧ! — ярскӧба сетӧ вочакыв нылыд да босьтӧ кок увсьыс ыджыд кӧрзинасӧ. Кылан, менӧ воштӧмаӧсь нин, чуксалӧны...

Кӧнкӧ эстчаньын вӧрас и збыль кыліс аукайтӧм шы, и ныв зэв ӧдйӧ веськӧдчис чуксасьӧм шылань.

— Аддзысьлытӧдз, сюсь окотник! Леспромхозсаясыдлы привет висьтав! — пуяс сайӧ бердігмоз нин бӧръя шы сетіс нывка.

Аркадий, синнас сійӧс колльӧданмоз, сулыштіс на, кывзіс ылын укайтӧм шыяс да думайтіс: «Мыйла шуис — леспромхозсалы пӧ привет висьтав? Чайтіс менӧ сэтчӧсӧн? Тешкодь, сиктын быттьӧкӧ менӧ ставӧн нин тӧдӧны, а тайӧ... Ме, йӧйыд, эг жӧ и юав, кыдз сійӧс шуӧны. Да, нинӧм, тӧдмала на. Жаль, эг удитӧй дырджык сёрнитны. А мича, сӧтана...»

Тайӧ вӧрса аддзысьлӧм бӧрас том докторӧс быттьӧ вежисны. То век пукалӧ медпунктас, виччысьӧ пыралысьӧс, а то друг быд лун пондіс петны сиктӧ. Шуас Евстоль-сиделкалы:

— Столӧвӧй колӧ прӧверитны дай ясли.

И петас да час-мӧд оз лок. Аскинас бара:

— Вый вӧчан заводӧдз ветла.

А то школаӧ, пекарняӧ, бокиса посни грездъясӧ. Кытчӧ сӧмын эз волы да кытысь сӧмын эз корсь вӧрса нывкасӧ, сідзи и эз аддзыв некысь. Рытнас клубӧ эз жӧ явитчыв ни. «Вӧрсаыслӧн кӧ нылыс збыль вӧлӧма-а? Юавны, гашкӧ, Евстолья Степановналысь. Сійӧ ушлӧй баба, быдтор тӧдӧ, мый керсьӧ-вӧчсьӧ сиктас, и коді олӧ-вылӧ, и коді мунӧ-локтӧ. Но кыдзи юалан? Шуан: гут кулан тшак кодь чутӧсь гӧрд чышъяна да гажа серама. А сійӧ: нимыс кыдзи? А нимсӧ ме ог тӧд! Йӧз серам!»

Зато районнӧй газетын петӧма неыджыд заметка, Парча сиктысь пӧ фельдшерыс, Политов Аркадий Иванович, том арлыд вылӧ видзӧдтӧг, зэв сюся босьтчис аслас радейтана уджӧ. Оз коль лун, медым сійӧ эз кежавлы яслиӧ поснияс дорӧ либӧ столӧвӧйӧ. Волӧ и скӧт картаясӧ, мудзлытӧг нуӧдӧ санитарнӧй удж.

Аслас Аркашалӧн серамыс петӧ та вылӧ, а Евстолья Степановна да Демид дедыс нимкодясьӧны газетнас да ӧтторъя лыддьӧны выльысь и выльысь.

— Со ӧд, со ӧд, тайӧ газетсӧ оз ков воштыны, — шешъялӧ вомыс Евстольялӧн.

Армияӧ повестка ыркӧдыштіс радлунсӧ дедыслысь да Евстолья Степановналысь, а Аркадийлысь ныв йылысь думъяссӧ. Но старикъясыд нарошнӧ на быттьӧкӧ вӧйпсьӧмаӧсь да невеста йылысь гаралӧны.

— Гашкӧ, оз жӧ босьтны Аркашаӧс, колясны, — кайтӧ Евстолья, пӧвесткасӧ гуг и бан видзӧдігмоз.

— Мыйла оз босьтны, кривӧй ли кӧсӧй миян зонмыс? — стрӧгакодь кызӧктышталӧ дед. — Мед ветлас. Локтас ӧд бӧр.

Тӧдчӧ, дедлы зэв жаль янсӧдчынысӧ, но кутчысьӧ. А Евстолья ымӧстӧ:

— А кыдзи инӧ ми кутам овны асланым питортӧг?

— Да сідз жӧ. Пока сійӧ ветлас, тэ кольччылан докторавныс.

— Ой, Демидушко, шуан жӧ! — серӧктӧ нывбаба, но сёрнинас век ньылыд сетчӧ. — Кольчча, мый огыс? Нештатнӧй кӧ нин ме. Кольчча да невеста понда бӧрйыны Аркашалы локтігкежлас. Чайтанныд, ог аддзы? Школаын ӧні став учительыс пӧрысь. Петасны пензия вылӧ, на местаӧ выльяс, томъяс, локтасны, стӧч Аркашаӧс лэдзигкежлӧ. Вот аддзыланныд, оз кӧ сідз ло!.. Сяркнитасны дас том ныв, школаӧ велӧдысьяс воасны, бӧрйы любӧйӧс! Сё майбыр олӧм, дай том олӧм! Менам бара-й кытчӧ кольӧма-а? Аркадийлӧн ставыс водзын, мед сӧмын службаыс лючки прӧйдитас, войнаястӧг да зычитӧмъястӧг!

Евстолья Степановналӧн кывъясыс Енмыслы пеляс воӧмаӧсь. Аркаша кӧть и матӧ веськаліс служитнысӧ Афганскӧй границасянь, слава богу, пуляяс улӧ эз сюрлы. Дерт, роч войска кӧть вӧлі петкӧдӧма нин Афганистансьыс, кӧнсюрӧ граница вылын зычитӧмъясыс эз на другӧн помасьны, кывсьыліс, бара на пӧ тыш пансьылӧма.

Кор службаыс Аркадийлӧн ичӧт кӧшас пондіс воны, сійӧс эз и ёна мучит юалӧм: кытчӧ воштысяс татысь петӧм бӧрын? Дерт жӧ, Демид дедыс дорӧ, Парчаӧ. Евстолья Степановна тай гижӧ Парчасяньыс, бӧр пӧ лок миянӧ, виччысьӧ дедыд, весиг понпи тэныд вӧравнытӧ быдтӧ. Нӧшта на содтӧма: миянын пӧ тані олӧмыс напрӧч вежсьыны кутіс. Совхоз киссис, колхоз лои. Унаӧн и аскежся олӧм вылӧ петӧны. Пермеръяс шусьӧны. Леспромхозӧс жӧ миянлысь дзикӧдз бырӧдӧны. Лоас пӧ тайӧ местаясас заповедник. А местаыд пӧ тэнад ӧні эськӧ занят на, но регыд прӧстмас, тэнад воигкежлӧ тшук прӧст лоӧ! Леспромхозсьыс пӧ ӧти ань верӧсыскӧд торксьӧма вӧлі, оліс тані, уджаліс миян больничаын, а ӧні нӧбасьӧ, бӧр бурасьӧмаӧсь. Мӧдӧдчӧны эстчаньӧ, ас чужанінас, Молдавияас.

«Збыль ӧд, бурсӧ корсьны бур аддзӧм бӧрас нинӧмла нин», — мӧвпалӧ Аркадий. Кажитчӧ сылы Парчаас. Мый нӧшта колӧ? Гӧститас вежон карын, мамыс дорын, дай ать-два Демид дед дорӧ! Встречай служивого, дед!

Гортас, Сыктывкарын, Аркадийлӧн мамыскӧд бара на зык-вен лыбліс. Мамыс бӧрдіс, эз лэдз писӧ дінсьыс, ов пӧ гортын, невестапу ме тэныд аддзи нин, удж тожӧ, патера оз ков корсьны. Но Аркадий эз кӧсйы мамыслы сетчыны, быд ногыс эскӧдіс мамсӧ, муна кӧ пӧ, сэні бурджык лоӧ, и местаяс сэн лӧсьыдӧсь, и йӧзыс сэн бурӧсь.

— Чайті, тэ тайӧ кык вонас верстяммин нин, а тэ век на йӧй зонка, — шуис медбӧрын мамыс да бласлӧвитіс жӧ.

Минздравӧ ветліс, сёрнитіс телепон пыр районыскӧд — дзик сьӧдас эз жӧ пет. И муніс карысь бара сиктӧ.

Локтіс Парчаӧ эз нин Аркаша-зонка, а лӧсьыдіник и крепыдик зон, настоящӧй Аркадий Иванович. Доктор. Парчаыс жӧ тайӧ кык вонас ньӧти абу вежсьӧма, век важ кодьыс. Сэтшӧм жӧ сьӧдасьӧм гырысь керка-короминаяс, паныдасигъясӧн лабутнӧя копрасьысь-чолӧмасьысь нывбабаяс. А вот мужикуловыс быттьӧкӧ унджык лоӧма да и клубын кино видзӧдысьыс содӧма. Висьталісны: колхозыд пӧ выль скӧт карта заводитӧ стрӧитны, леспромхозысь кодсюрӧ бӧр вуджисны сиктӧ.

Медпунктын ӧні Аркадий Иванович эз нин весь пукав. Пыравлісны нёрпалысьяс, кодсюрӧлы весиг больнишнӧй на кырымавны ковмыліс. Ноябрыд ӧд численник серти сӧмын ар, а Парчаын важӧн нин тӧв. Нывбабаяс син дорӧдзыс чышъянӧн гартчасны, верӧсъясныс гынкӧмаӧсь да ыж ку пасяӧсь. Но кодкӧ да кодкӧ век нин кынмыштӧма да несъялӧ либӧ лысьӧм висьӧмысь норасьӧ. Ёнджыкасӧ, дерт, челядь да пӧрысьяс жӧ пациентъясыс вӧліны.

— Пӧдтӧ, пиук, лов тырӧма, порошки, гашкӧ, кутшӧмӧскӧ сетан, — водз асывсянь и локтас кутшӧмкӧ пӧчӧ. А то и пӧль пырӧ, тотшӧдӧ бедьнас:

— Синмӧй дзик пемдаммӧ, капля водзті лэдзлісны, кокньӧдлыштіс. Со, бара локта.

А Демид дедыс таво тӧв дзикӧдз водіс. Кӧть кор оз пыр гортас Аркадий, век вольпасьын дедыс.

— Дедук, тэ нӧ мый? Понйыд то вӧрӧ нуӧдчӧ.

— Аркаша, милӧй! Лыӧ и куӧ, буракӧ, пырӧма тайӧ ревматизмыс, быд зеллянас нин лечитан, да век оз лэдз, проклятӧй. На чӧвлы на, нӧрӧвитлы! Ӧні йисӧ кутіс нин, должен личӧдыштны! Петалам на вӧрад!

Но кыдз кӧть эз крепитчы дед, дай кыдз кӧть эз лечит доктор, выль во кежлӧ лэдзис ловсӧ коньӧр дедыс. Аркадийлӧн весиг чужӧмыс сьӧд лои шогысла.

Евстолья Сидоровна такӧдіс сійӧс:

— Чӧл, пиук, жуглясьнытӧ, некод абу кувтӧм. Пӧрысь нин Демид вӧлі, мый сэсся. Бур на ещӧ, эз дыр мучитчы... Да шуда на кулі. Ёна вед тэнӧ виччысис, коньӧрушкоанӧй. А пиыс... Эз и вермы дзебнысӧ волыны. Плаванньӧын пӧ, телеграмма кучкӧмаӧсь. Со ӧд, сійӧ военнӧй службаыд! Да кытчӧ сӧмын миянлысь зонъясӧс оз разӧд судьбаыс!

— Сідз, ставыс сідз, Евстолья Степановна, — ымӧстӧ Аркадий. — Но кыдзи мем дедтӧгыс овны ӧні? Гашкӧ, збыль карӧ, мамӧ дорӧ, мунны?

— Ой, мый тэ, пиӧ, сёрнитан? Эн тэрмась муннытӧ. Гажтӧм кӧ ӧтнадлы, гашкӧ, ми ордӧ вуджан овнытӧ? Ми стариккӧд кыкӧнӧсь жӧ, некод оз понды тэд дӧзмӧдчыны.

— Ог, — дзӧрӧдыштіс юрнас Аркадий. — Пока тан олышта, пескыс тӧв чӧжыс тырмас, а сэсся сэні тыдовтчас...

Мый татчӧ шуан да он шу. Ышловзис сӧмын Евстольяыд. Ачыс быдӧн аслыс олӧмсӧ тэчӧ.

Кутшӧм бур, мый тайӧ здукас посводзсӧ тыртіс кага бӧрдӧм шы. Кыкнанныс ӧтпырйӧ звирк чеччисны:

— Ой, кагаыскӧд мыйкӧ лоӧма!

Вӧлӧмкӧ, суседъяслӧн нёль арӧса Мишукыс коксӧ вӧрзьӧдӧма, ичӧтик кок лапаыс пыктӧма. Но чирзӧ, вӧлӧм, не сы мында дойысь, мыйта еджыд халата дядьысь полӧмысла. Евстолья преник сетіс да дзик пыр лӧнис Мишук, дзоргис сӧмын доктор вылӧ кыдзкӧ букышӧн.

— Ме вай видла, малалышта, — мыжакодь гӧлӧсӧн и вӧзйис асьсӧ Евстолья-сиделка. Мед жӧ эськӧ не ӧбӧдитны докторсӧ, но татшӧминъясад Евстольяыд академикджык на том пельшер дорсьыд. Мӧдыс эз и пыксьы, дзик пыр сӧгласитчис:

— Да, да, тэ миян — спец! Видзӧдлы, а сэсся ме бӧрас...

— Бурдас, абу ӧпаснӧ, — недыр мысти и кывкӧрталіс Евстолья. — Сӧныс нюжалӧма. Вот видлы ачыд, Аркадий Иванович!

Аркадий тшӧтш жӧ малалыштіс, видлалыштіс да, кыв шутӧг, пондіс бинтуйтны. А бӧрас мамыслы шуис:

— Лун-мӧд мед оз котрав дай. Аски бара на пыралӧй. Зэв нин гора гӧлӧса да мусаник зонкаыс, оз кӧ пырав, и гажтӧмтчыны на кутам. — Еджыд юрсӧ зонкалысь малыштіс да нӧшта преник сетіс. Мишук зэв лӧсьыдика кекӧньнас шылькнитіс ассьыс юрсӧ раз-мӧдысь. Мамыс висьталіс, тадзи пӧ сійӧ аттьӧалӧ, сёрнитнысӧ оз куж да. Ставӧн серӧктісны, а Мишук чушкӧдіс парсӧ да шушкыля кывйӧн зэв гора равӧстіс: «Куда нин!»

Рытнас ичӧт пач ломтігӧн век на серамыс докторлӧн петіс. Вунӧдліс весиг ассьыс скӧралӧмсӧ. Меным пӧ, небось, прениксӧ некод оз сет, тшыг кӧин кодь да. Столӧвӧйӧ эз нин удит, ковмас пач ломтыны да пачкаа шыд кӧть пуны.

Дженьыдик серамыс сылӧн здук кежлӧ ловзьӧдліс ыджыд керка пытшкӧссӧ да бара сук чӧв-лӧнь пуксис, пачыс сӧмын ургис да ӧшинь саяс омляліс тӧв. Вой кежлас бушков на, буракӧ, доддясьӧ. Бара рытыс кузь да мустӧм лоӧ. Дед кулӧм бӧрас клубӧ эз на петав. Лыддьысьны бара позьӧ вой шӧрӧдз. А сэні и унмовсяс.

Унмовсян тай, кильчӧас, со, кодкӧ йигӧдчӧ да, помсявыв чорыда грымгӧ. Аркадий эновтӧ шыд чугунсӧ, уськӧдчӧ посводзас:

— Пета, пета, восьта! Коді сэн?

Посводзас ӧдзӧс воссьӧм бӧрын ырс пырис нывбаба, керкаӧ веськавтӧдз и заводитіс кодӧскӧ пинявны да ас вывсьыс лымсӧ пыркӧдны:

— Ӧкаяннӧйыс менам... Луннас нин ӧд пажнайтны волі да зылгис. Мися, докторӧс, гашкӧ, корлам, а сійӧ — оз пӧ ков. А ӧні, локті да...

Пеля шапкаа да лэптӧм пась воротника нывбабаӧс доктор дзик пыр тӧдіс. Но кодӧс сійӧ тадзсӧ пинялӧ?

— А-а, яндзим, мися, ӧкаяннӧйлы, доктортӧ корны! А кыз кынӧмнад мамыд дорӧ воны абу яндзим? Чурка-кагасӧ вайны? Лок чожа, дона докторӧй, мунам! Неладнӧ кӧть мед нинӧм эз ло.

Аркадий шай-паймунӧма, сулалӧ пач дорас, оз аддзы пузьысь шыдсӧ. Мый керны? Сійӧ ӧд некор на эз бабитчыв. Практика дырйи, дерт, аддзыліс нин, но сэки бокисянь видзӧдысь сӧмын вӧлі. Но-о, зон... Евстольяӧс кӧ эськӧ. Но мыйла сійӧ некор эз висьтавлы, ыштӧ регыд кага вайысь лоӧ?

— До-о-ктор! — нывбабалӧн бырӧма мылаыс, тракйӧ нин Аркадийӧс сойӧдыс.

— Да, да, мунам... Инструментъяс сӧмын дасьта.

И, со, найӧ ывлаынӧсь. Тӧлыс пӧрӧдӧ кок йывсьыд, лэбысь лымйыс чапкӧ ныр-вомад. Матрен тьӧт мыйкӧ век висьталӧ ли пинясьӧ ли, тӧлыс нӧбӧдӧ сылысь кывъяссӧ да вомсьыс петігкоста и пӧдтӧ. Кызсӧ Аркадий гӧгӧрвоис жӧ быттьӧ. Кага вайысьыс, буракӧ, Матреналӧн ныв, коді воӧма лунӧ да дзик пыр и думыштӧма чужтыны. «Вир йӧйыс, батьтӧм кага!»

Шуласны тай: юкӧм шог пӧ — джын шог. Матрен, буракӧ, койыштіс тырӧм гырк пытшкӧссьыс чукӧрмылӧмсӧ орччӧн восьлалысь докторлы дай кокняммыштіс сьӧлӧм вылас. Асланыс кильчӧ поскӧд кайигӧн тай дзик нин мӧд вӧлі гӧлӧсыс-а, сёрниыс мӧд и.

— А нинӧм, быдтам. Мед сӧмын, дитяӧй, лючки жӧ торъяліс-а...

Керкаас пырӧм бӧрын сійӧ пыр и шыбитіс вывсьыс паськӧмсӧ да уськӧдчис вежӧс саяс, кӧні, кылӧ, ойгис нылыс. И доктор ӧнтаяысь на ёна шай-паймуніс. Сулалӧ столб моз да видзӧдӧ-баргӧ стенас ӧшалысь ыджыд фото вылӧ, кӧні нюмъялысь ныв видзӧдіс пырысьлы воча. Юрас еджыд анькытш тусьяса гӧрд чышъянтор, кок улас гӧрд пувйӧн чукъя кӧрзина. Уна рӧма фото, дзик ловъя серпас кодь! Дак тайӧ жӧ эсійӧ нылыс! Ягас паныдасьлысь лешачикаыс! Гут кулан тшакыс! Ерӧмакань...

А Матрена, кылӧ, чуксалӧ нин сійӧс вежӧс сайсяньыс:

— Доктор! Кӧні нӧ тэ? Пыр нин! Вайӧ нин Машук, вайӧ нин! Кристос аминь!

— Тані ме, тані. Пыра, — кыдз позьӧ лӧньджыка шыасис да воськов вӧчис вежӧсӧ порог вомӧныс. Аддзис никельӧн югъялысь крӧвать вылысь рӧдильничаӧс. Зэв блед чужӧм, куньса синма. «Абу сійӧ нылыс, тайӧ кодкӧ мӧд», — думыштіс да рӧдильничасӧ такӧдыштіс, но кывъясыс ёнджыкасӧ аслыс колісны: «Нинӧм, нинӧм... Кага вайӧмыд — сійӧ естественнӧй процесс...»

Докторлысь гӧлӧссӧ кылӧм бӧрын рӧдильнича восьтіс, а сэсся ойӧстӧмӧн бӧр тупкис синсӧ, тупйысис эшкыннас юр вылӧдзыс:

«Муж-жичӧй!»

«А, буракӧ, ӧд сійӧ, лешачикаыд! Но менӧ эз тӧд, слава богу». Аркадий вештыштіс шебрассӧ, стрӧга шуис:

— Тан абу мужичӧй ни нывбаба. Эмӧсь ми — доктор да кага чужтысь! Важӧн-ӧ орйӧдлӧмыс заводитчис?

Мӧдыс эз сет вочакывсӧ. Козьналіс юалысьсӧ дик да яндысян син видзӧдласӧн, а сэсся ымӧстіс выльӧн воысь дойсьыс, шевкнитчис кинас. Доктор гӧгӧрвоис, мый вочакывйыс оз ло, бара стрӧга шуис:

— Терпитышт да нюмдышт, бурджык. Тэныд зэв ёна серамыс мунӧ. И кокниджыка чужтан. Ноко, нокӧ... выныштчы!

Медбӧрын помӧдз лёталӧм да шӧйӧвошӧм рӧдильнича казяліс, мый воис жӧ, буракӧ, пом мучитчӧмыслы. «Мыйла сэтшӧм лӧнь керкаас? Гашкӧ, ме кулі нин да? Но ӧд чӧв-лӧньсӧ кыла. Сідзкӧ, ловъя на!»

Сьӧкыда восьтіс синъяссӧ. И аддзис докторӧс. Пӧсьыс сылӧн анькытш тусьяс моз киссьӧ чужӧм кузяыс. А ӧти киас увлань юрӧн кутӧ лӧзӧдӧм кагасӧ, мӧднас вачӧдӧ сійӧс.

«Мый керӧ сійӧ? Кагаӧс менсьым виӧ! Мамӧ!» — кӧсйис горӧдны да тайӧ здукас кагаыс шырпи моз чипӧстіс, сетіс гӧлӧс. А сэсся и горӧн кавкнитіс да пондіс косявны. Том мам кыліс на докторлысь гӧлӧссӧ:

— На, бабыс, примит внуктӧ!

Аддзыліс мамыслысь повзьӧм и югзьысь чужӧмсӧ да кагалань чургӧдӧм кисӧ, а сэсся пемыд гуӧ быттьӧ вӧйны кутіс. Удитіс жӧ тай писӧ вежӧрас босьтны-а. Унмовсис, нинӧм эз кыв ни аддзы.

Ёна майшасьӧмсьыс мудзӧм докторлы тшӧтш вӧлі окота узьыштны, кӧть татчӧ жӧ пласьткысяс да унмовсяс, но рӧдильнича да пузчужӧм кага вӧсна тӧждыс эз сет небзьӧдчыны. Лов вылас сылӧн вӧлі лӧсьыд, и весиг шудкодьӧс на мыйкӧ кыліс ас пытшкас. Ме пӧ вед сямми кага чужтысьлы отсыштны да весиг ловъя олӧм пӧльыштны выльӧн воысь мортлы! Мужичӧй ловлы! Водзті, сиктсаяс «докторнад» ыдждӧдлыны кутасны да, гӧрдӧдтӧдзыс яндзим лоліс Аркадийлы, а ӧні, ставыс кӧ быттьӧ бур лоӧ том мамыскӧд да сійӧ питоркӧд, позяс и шуны: «Ог жӧ, буди, весь шлёнъяв тай сиктас-а!»

Со и заводитчисны том докторлӧн майшасян, и сэк жӧ кыпыд лунъяс. Вунны весиг пондіс дед вӧсна шогыс. Кыдзи нӧ, выль олӧм кӧ чуксалӧ сійӧс ас дінас! Кыкысь луннас ветлӧ Матренаяс керкаӧ. Асывнас и рытнас. Пырас, юалас:

— Но, кыдзи ті?

— Слава богу, быттьӧкӧ лючки ставыс. Кагасӧ вердны йӧлыс мамыслӧн эм-а. Машук чеччывлӧ нин и, ывлаӧдз петыштлас...

Кылӧ и оз кыв Матреналысь сёрнисӧ том доктор, аддзӧ ӧд: ставыс лючки. А Матренаӧс кывзыны мешайтӧны думъясыс: «Верма ог эськӧ ӧні тайӧ том аньсӧ радейтны? Ӧд нинӧм суссьыны, пыр на сатшвидзӧ ёсь жель моз морӧсын тайӧ нылыс. Коркӧсянь нин, вӧрас аддзысьлӧмсянь. Но Машалӧн мӧдсянь кага. И колӧ чайтны — радейтӧ кагаыслысь батьсӧ. Воссяс-ӧ ме дорӧ сылӧн радейтӧмыс? Ӧдвакӧ... Бурджык, ӧні колӧ таитны на ассьым лов пессьӧмӧс. Мед жӧ нездӧгадки ортсӧ оз пет радейтчӧмӧй. Гашкӧ, колӧ дугдыны на дорӧ ветлыны? Либӧнӧсь, Евстолья Степановнаӧс ыстывны. Сійӧ и меысь на сюсь синма рӧдильничаяс да пузчужӧм кагаяс дорад». Кыкысь кымын вӧзйыліс нин Евстольялы, гашкӧ пӧ, тэ ветлан Матренаясас, но сэсся бӧр босьтліс кывсӧ: «Энлы, ачым на инӧ талун гуляйтігмоз котӧртла».

Бӧръя волігас эз нин Матрена, а ачыс Машук восьтіс.

— А мамыд нӧ?..

— Сійӧ кукъяс дорас муніс, помасьӧма отпускыс.

Машӧ абу нин рӧдильнича кодь. Дзоридзӧсь халата, юрси лэдзӧма лёзь да шыркнитӧма лӧз лентаӧн. Лӧз лента мозыс жӧ сылӧн лӧсталӧны да ворсӧдчӧны лӧз синъясыс. А вӧрасыс да гӧлӧсыс сэтшӧм небыд, нежнӧй. Аркадийлӧн пыр и вирдыштіс мӧвп: «Бритва кодь лэчыд кывъя да тэрыб вӧраса сэк вӧлі, а ӧні... Со ӧд кыдзи вежсьӧма, мамнад лоис да. И кутшӧмкӧ чӧскыд дук сы дінысь петӧ, кага дукыс, буракӧ...» Аркадийлӧн эз сӧмын сьӧлӧмыс, но и чунь помъясыс тіравны пондісны, сэтшӧм окота инмӧдчыштлыны том вир-яя сояс, морӧсас, малалыштны лёзь юрсисӧ. Да и сёрнитыштны кӧ сьӧлӧмсяньыс петан кывъясӧн, не сӧмын, шуам, кага да том мам дзоньвидзалун йылысь, но и паськыдджыка тӧдмавны сылӧн водзӧ вылӧ планъяс йылысь, да и таӧдзса олӧмсӧ нывлысь нинӧм жӧ оз тӧд. Кыдзи нӧ заводитныс? Отсаліс стенас ӧшалысь мича фотоыс. Кыдзкӧ другӧн и артмис сэсся сёрни панасыс:

— Этайӧ фотоас тэ ёна жӧ эффектнӧй! — роч кывйӧн дӧжныштіс, медым петкӧдлыны асьсӧ синмӧ веськыда шуысьӧн. — Тӧлк тӧдысь мастер, буракӧ, старайтчӧма.

— А-а, — шеновтіс кинас Машӧ, муртса фотоланьыс дзоркнитліс да. — Вӧлі коркӧ ӧти... Ва-а-жӧн.

— Кык во да кык тӧлысь водзті, — отсыштіс Аркадий.

— А ті кытысь тӧданныд? — шензьыштіс Машӧ.

— Кытысь ме тӧда? — шмонь петан нюмӧн юаліс доктор да ачыс и вочакывсӧ сетіс. — Верман ӧмӧй вунӧдны вӧрын аскӧдыс, лешачикакӧд, аддзысьлӧм?

Машӧ клеснитіс кинас да азыма дзоргыштіс доктор вылӧ.

— Энлы, энлы... Помнита! Да Господи, ті ньӧти абу сійӧ зонка кодьыс да! Сійӧ том вӧлі и...

— Небыд кукань кодь, кӧсйин шуны? Да, да, сійӧ куканьыс буретш ме и эм.

— Ой-я да ой-я! — вом тырӧныс петіс том аньлӧн серамыс. — А ме чайті — леспромхозысь зонка вошӧма миян вӧръясӧ. Но и но! — Машӧ ӧні сераліс дзик коркӧя мозыс. Тайӧ серамыс том докторӧс дась кольмӧдны, но ӧні сійӧ абу нин коркӧя куканьыд, коді эз сяммы весиг юавны нывлысь нимсӧ. Ӧні сійӧ висьталас ставсӧ. Коркӧя мучитчӧмсӧ и ӧнія мӧвпъяссӧ.

— А ме тэнӧ сэки быдлаысь корси! Войлалі став орчча грездъяссӧ. Клубӧ быд рыт пета, син пыр кӧть, мися, нуӧдны колӧ мичаник гут кулан тшакӧс. А сійӧ некӧн оз вуджрась, мутияс быттьӧ гуӧмаӧсь. — Тайӧс висьталігӧн кӧть и ёна пессис лолыс Аркадийлӧн, век жӧ асьсӧ зілис кутны веськодьджыка. Та понда висьтасигас гажаа сераліс. Сераліс и Машук.

— Да, аддзин эськӧ тэ менӧ сэки орчча грездсьыд! Волім ӧд катерӧн нарошнӧ пув вотны. Войсӧ узьны весиг эг кольччӧй, бӧр свиснитім райцентрӧ. Мамӧ пинясис да пинясис, вой улӧ пӧ туйӧ петанныд. А миянлы нӧ мый войыд? Райкомын ӧд уджалі, удж вылӧ сёрмыны оз позь.

— Но-о, тэ инӧ районнӧй начальство, а ме тэкӧд, со, тадзи прӧста больӧдча. Извенит, эг тӧд.

— Да кутшӧм сэн начальство, комсомол райкомын ӧд. А сэсся ӧти комсомолеч манитіс ас дінас леспромхозӧ. Кантораас секретар-машинисткаалі. Со, кутшӧм ыджыд начальник ме!

— Зато сійӧ, комсомолечыд, ыджыд чина, буракӧ. Кыскис кӧ дінас...

Машӧ татчӧ скӧрмис мыйлакӧ, бытшкан синвидзӧдласӧн козьналіс докторӧс:

— Син пӧртысь коколӧс сійӧс тӧдны ог кӧсйы! И слава богу, весасис леспромхозысь гортас! Ӧні понйӧн он аддзы...

Кильчӧ вылас кыліс лым дзуртӧм шы, сэсся и гольсмуніс ӧдзӧсыс, пырис Машӧлӧн мамыс, Матрен тьӧтка.

— А-а, доктор, — чолӧмасьтӧг и броткыштіс сійӧ да пондіс кульны паськӧмсӧ. Рис-расӧн и пӧрччысис да пондіс шыльӧдны юрсисӧ. Гребёнкасӧ скӧра сатшкӧм бӧрын вӧлись докторлань нырӧн бергӧдчис: — Чайтан, гашкӧ, менам чесь тӧдӧм абу? Пас-сибӧ, кок улӧдзыд копыр. Отсалін и мездін. А ӧні сэсся тпрудись колӧ тӧдны.

— Ма-мӧ! повзьӧмӧн горӧдсис Машӧ нылыслӧн. Но Матрен сӧмын скӧрысь шеновтіс кинас.

— Мый мамӧ?! Ме тэныд кызь ӧти во нин мамӧ! Он тӧд, мый сиктын славитӧны? Том доктор пӧ Матрен эня-нылаӧс чеччӧдӧ и водтӧдӧ. Тайӧ тіянлы кыдз кажитчӧ? И сідз нин бабаяс пожъялісны лы и ку менсьым, рушкунад воин да. Ӧні сэсся мӧд пӧлӧс песня заводитчис. Пас-сибӧ, ог кӧсйы водзӧ кывзыны.

Эз, дерт, кажитчы докторлы татшӧм восьсӧн мыжалӧмыс, но сійӧ эз дӧзмы ни этшсӧ эз вошты. Лабутнӧя шуис:

— Ме сӧмын ассьым обязанносьт выполняйта. Сьӧм меным таысь мынтӧны. А оз кӧ кажитчы пыравлӧмӧй, пӧжалуйста, асьныд верманныд волыны медпунктӧ.

— Асьным, значит? Ак, доктор, кутшӧм на и вежӧра сӧвет сетан! А ме быд бӧждоралы, значит, куӧс гугӧд, да пытшӧн пыр? Машук да ме ӧні туйдор пу кодьӧсь, коді прӧйдитӧ, сійӧ и-й чернас лӧсыштӧ... — Матренлӧн дзӧрны пондісны льӧбъясыс. И доктор сэк смелмӧдчис да крап шуис:

— А тэ, Матрена Васильевна, эн и быдӧн водзын кутӧ гугӧд. Корасьны пӧ волӧ, шу дай.

— Кы-дзи корасьны?! — весьӧпӧри тьӧтыд да гӧлӧсыс быдӧн сибдіс, дыр эз вермы шы сетны. Бӧрти голясьыс тасыс вӧрзис жӧ. — Тэ, дона пиӧ, мый изан? Корасьны... Быттьӧ он тӧд: зыбкаын сылӧн ӧти кавӧдчӧ нин татшӧм корасьӧмысь. Мӧд свадьба миянлы оз на ков! Но мый син бугыльястӧ шарӧдін? Али мамыдлысь юр вемсӧ катша-рака кокалӧмаӧсь? — тайӧ нин Матрена Машук нылыс вылӧ. Машӧ тупкис чужӧмсӧ кинас, лимӧстіс.

Сэтшӧм жаль лои нылыс Аркадийлы, сибӧдчис Матрен тьӧт дорӧ, босьтіс киӧдыс:

— Матрена Васильевна, весь ӧд скӧраланныд, — шыасис збодера да мелі гӧлӧсӧн. Ӧні сійӧ ньӧти нин эз шӧйӧвош. — Дугды кӧритны нывтӧ да стӧчджыка думыштлы: эз пес чурка чуж — морт, внук тэнад. Быд кагалы бать колӧ, а зонкаыдлы и пӧдавнӧ. А Машӧтӧ ме радейта. Важысянь нин радейта, армияӧ ветлытӧдз на. Ӧтчыд и син пыр нуӧді, а сатшис сьӧлӧмӧ ёсь жель моз. Ог лӧж баит, збыль тайӧ. Ме сӧмын на, тіян пыртӧдз кӧсйи Машалы висьтавны та йылысь, да ті локтінныд. Ӧні ті дырйи и шуа: быттьӧ абу кӧ ме мустӧм, примитӧй менӧ кагаыслы бать пыдди. Дерт, Машалы тайӧс решайтны дай ме ог и тэрмӧдлы...

Матрен тьӧтка паськалӧм синмӧн баргис доктор вылӧ, кыв эз сяммы шуны, сӧмын льӧбйыс бара пондіс тірзьыны. А нылыс, ӧшинь занавес саяс саймовтчӧмӧн, видзӧдіс гыӧра ӧшинь пырыс кытчӧкӧ ывлаас да люпкӧдіс нырнас.

Ӧшинь сайын гӧгрӧс тӧлысь, лӧсьыда банйӧм чӧвпан кодь, койис ассьыс югӧръяссӧ лым толаӧн тыртӧм керка вевтъяс вылӧ, туналіс сэзь да кӧдзыд аскиа лун. Шулӧны, январын кӧ сэзь, гожӧм шӧр жар лоӧ.

Тулыснас, ю воссьӧм бӧрын, Аркадий гижис карӧ мамыслы письмӧ:

«Мамук, корам волыны миянӧ Парчаӧ гӧститны. Аддзылан татчӧс местаяссӧ, Василёк внукыдкӧд тӧдмасян да невестка Машукыдкӧд, Матрен сваттяыд чӧскыд сур сэк кежлӧ пуас да свежӧй чери заптас. Аддзылан менсьым отсасьысьӧс да мӧд мамукӧс, Евстолья Степановнаӧс. Сэки и ставӧн ветлам Демид дед гу вылӧ, пӧминитыштам бур мортӧс. Тшук волы, аддзысьлытӧдз! Окалам да сывъялам, тэнад рӧднӧйяс: Василёк, Маша да Аркадий».