ӦКАЯННӦЙ
Поезд вӧрзис. Йӧз тыра ызгысь перрон коли бӧрӧ. Вагон ӧшиньяс сайын кывтіс карлӧн яръюгыда сярвидзысь бияснас август тӧлысся пемыд сёр рыт.
Тайӧ бияссӧ казялӧм бӧрын Надялысь друг быттьӧ кырыштісны сьӧлӧмсӧ, быттьӧ сійӧ вӧлись гӧгӧрвоис, мый мунӧ рӧднӧй карсьыс, гортсьыс, пыр кежлӧ мунӧ. Кватитны эськӧ кагасӧ да уськӧдчыны бӧр, чеччыштны поездсьыс и котӧртны-котӧртны эстчаньӧ, биясӧн ойдӧм карса улича вылас, аслас воддза олӧмас. Но поезд содтӧ и содтӧ ӧдсӧ, тювӧ-нуӧ кытчӧкӧ сьӧд пемыдас и тӧдтӧм аскиа лунас, сылӧн кӧльӧсаясыс кӧнкӧ Надя кок улын зёльгӧны-зёльгӧны, дэльӧдӧны быттьӧ том аньӧс: ӧні он чеччышт, он нин, он нин!..
Гудыртчис сьӧлӧмыс Надялӧн, бергӧдчыштіс юр садьыс. Сійӧ тэрмышсис пуксьыны места вылас и, пуклӧс дорышас чорыда кабыртчӧмӧн, кунис синсӧ.
Кагаыс, кык арӧса нывка, пырысь-пыр сӧліс сылы волӧдзас и мамыслы куньса синмас чуткыштӧмӧн шуис:
— Мама, тэ бай-бай кӧсъян?
Нинӧм эз вочавидз мамыс, сӧмын кутыштіс нывкасӧ небыдик шоныд кынӧмӧдыс да сьӧкыда ышловзис. Шыасис кӧ либӧ восьтіс синсӧ, эз эськӧ вермы кутчысьныс да бӧрддзис, голя помас кӧнкӧ курыд ёкмыль сідзи и вӧзйысис омльыштны. Кага быттьӧ гӧгӧрвоис мамсӧ, эз понды чезӧдчыны да ыждавны, ляскысис мамыслы морӧс бердас и недыр пессьыштӧм бӧрын пондіс нискыны. Унмовсис. Вольпась лӧсьӧдны да кагасӧ водтӧдны отсалісны том мамлы купеса суседъясыс. Нывкаыскӧд орччӧн регыд тшӧтш пӧрӧдчис и ачыс Надя.
Вокзалын, кор виччысисны поездсӧ, Надя быттьӧкӧ вӧлі спокойнӧй. Некод эськӧ сы вылӧ видзӧдіг эз вермы шуны, мый тайӧ том, лӧсьыдик аньлысь косялӧ морӧс пытшсӧ дой, ӧбида, шог, тӧждлун. А кытысь тӧдан, мый мортыдлӧн лов пытшкас, оз тай сійӧ тыдав, абу кӧм-паськӧмыд. Гортсьыс петігӧн пасьтасис Надя курортӧ вылӧ моз мичаа, дона паськӧмӧн, медся бурсӧ бӧрйис ас гардеробсьыс. Ӧд чемоданад уна он босьт, кага паськӧмсӧ сӧмын, а кӧлуй-багажӧн ноксьыны дзик эз вӧв окотаыс Надялӧн.
Состав сетӧм бӧрын сійӧс быттьӧ вежисны. Повзьӧдӧм лэбач моз друг инас эз понды ӧшйыны. Сылы мыйлакӧ коліс вӧчны ставсӧ ӧдйӧджык-ӧдйӧджык, кӧть и тӧдіс: тэрмасьны нинӧмла. Поезд вӧрзьытӧдз час джын на пӧшти. Чемодансӧ и кагасӧ ки вылас кватитӧм бӧрын сійӧ уськӧдчис вокзалысь ывла вылӧ, перрон кузя котраліс ӧтарӧ-мӧдарӧ, некыдз эз вермы аддзыны колана вагонсӧ. Медбӧрын, ас вагон ӧдзӧс дорӧ воӧм бӧрын, кӧні морт вит-ӧ-квайтся уна эз и вӧв на, мыйлакӧ друг пондіс варовитны пӧся кашкигтыр:
— Ой, чайті ог нин аддзы ассьым вагонӧс, ой, чайті коля дзикӧдз нин поездсьыс!
Вагон вӧлі общӧй. Тайӧ каднад войвывлань мунысьыд уна, и вагон ставнас тыр лои йӧзӧн. Надякӧд мунны ӧти купеӧ веськалісны Надя нывка кодь арлыда детинка бабыскӧд. Зонка, еджыдик и зэв кудриа юра, дугдывтӧг тольӧдчис рочӧн да то и делӧ кавшасис кытчӧ оз ков, да зілис пышйыны бабыс дорысь. Бабыс, небыдик, мелі гӧлӧса, роч да коми кывъяс сорлалігтыр, (сиктса, тыдалӧ) мый вермис, ӧлӧдіс да чиршӧдліс вильыш внуксӧ.
Бокӧвӧй пуклӧсъяс вылӧ меститчисны внутренньӧй войска погонъяса офицер и эсійӧ мустӧм дядьыс, коді вагонӧ пыригӧн чуткыштіс Надялы бокас да паськыда шпыньмунӧмӧн шуис:
— Жаль, кадыс сёр нин, эськӧ вагон-ресторанын пукалыштім.
— Пукалыштім эськӧ! — ярскӧбтіскодь том нывбаба и резыштіс видзӧдласнас. Сотысь би ӧзйыштліс сійӧ синмын, но абу, тыдалӧ, быдӧнлы сетӧма гӧгӧрвоны, кутшӧм би ӧзйис ань лов пытшкын, грек чужтан али немӧстан, — и гажа дядьӧ тэрмышсис займитны пуклӧссӧ мича том нывбаба дорӧ матӧджык. Сійӧ шуд вылӧ, буретш и тыртӧм на вӧлі бокыса местаыс. Меститчӧм бӧрас сійӧ кадысь кадӧ чӧвтліс видзӧдлассӧ суседка вылас, виччысис, гашкӧ, стрӧка, кор позяс панны сёрни да бурджыка тӧдмасьны.
Но Надя кагасӧ водтӧдӧмкӧд тшӧтш сразу водіс и ачыс, и тайӧ падмӧдыштіс тӧдмасьны радейтысь дядьӧтӧ. Сійӧ ышловзис да зепсьыс карті колода перйӧм бӧрын шыасис орччӧн пукалысь офицерыс дорӧ:
— Гажтӧм мыйкӧ, картіӧн, гашкӧ, другӧ, ворсыштам да?
— Сӧмын эн тані, эн тані ворсӧй, этайӧ лешак писӧ менам колӧ водтӧдны, — шыасис кудриа юра детинкалӧн бабыс да пондіс тшӧтш вольсасьны, лӧсьӧдчыны узьны.
Регыд офицер да гажтӧмтчысь дядьӧ вуджисны орчча купеӧ картіӧн ворсны, старука мырдӧн-сорӧн кыдзкӧ водтӧдіс детинкасӧ и пондіс ӧввӧдлыны-унмовсьӧдны. Первойсӧ морӧсас лапӧдӧмӧн да кутшӧмкӧ кывъяс шуалӧмӧн, а сэсся нургыны пондіс нориника, быттьӧ омляліс ыджыд шог йылысь. Надя куйліс, эз узь, кывзіс тайӧ нургӧмсӧ, и бара сылӧн муткырасьны пондіс сьӧлӧмыс. Сылы уси тӧд вылас аслас бабыс, коді тадзи жӧ нургӧмӧн унмовсьтліс сійӧс коркӧ ичӧтдырйиыс. Сэсся бабыслӧн кывъясыс тӧд вылас воисны. Сійӧ пыр шулывліс, Наденька пӧ миян дзик жӧ нин зонка кодь. И збыль, некор эз ворслы нывкаясыдкӧд, век вӧлі зонпосникӧд лэбалӧ то сарай вевтъяс вывті, то пу йывті.
Ӧтчыд турун пуктанінын, Воль ю берегын, — мам-батьыс сэтчӧ сьӧрсьыс найӧс босьтлісны — кавшасисны ыджыд льӧм пу вылӧ. Медйылас медгырысь льӧм тусьясыс, и Надя пондіс каттьысьны сэтчӧ. Вӧсни увйыд эз кут нывкалысь сьӧктасӧ и вазмуні-чеги. Надя — увлань. Но муӧдзыс эз усь, а дӧрӧм бӧждорнас крукасис мӧд увйӧ и ӧшйис увлань юрӧн. Пелксьӧ, чилзӧ, а крук йывсьыд некыдз мездысьны оз вермы. Ёртъясыс котралӧны эськӧ пу гӧгӧрыд, да отсавныс некыдз жӧ оз вермыны. Медбӧрын пондісны чуксасьны, отсӧг корны. Вӧв вылын скачитіс Надялӧн ыджыдджык вокыс, коді кыскалӧ вӧлі турун юръяс да отсӧг вылад корӧмтӧ кывлӧма медводз. Лэдзис ув йылысь чойсӧ, мездіс пикысь. Шум шыад котӧртісны и бабаяс. Медбӧрын и батьыс Надялӧн локтіс зорӧд чӧвтанінысь. Тӧдмаліс, мыйын делӧыс, и пондіс пӧрччыны тасмасӧ. Казяліс Надя тайӧс, уськӧдчис джуджыд кыр горув, шыбитчис ваӧ да пондіс вартчыны мӧдар береглань.
— Ой, ӧкаяннӧй, ой, вӧян! Бергӧдчы! — берег кузя котралігтыр, горзіс мамыс, а батьыс, тасмасӧ бӧр пасьталігтыр, сераліс:
— Оз вӧй. Кӧсйӧ кӧ овны, кутчысяс! — сэсся нылыслы: — Вартчы, вартчы мӧдарас! Бергӧдчан кӧ, всё равно куля!
Сійӧ луннас мынтӧдчис тасмасьыд, а аскинас сюри жӧ батьыссянь.
Ичӧтик тупачпиӧс, сюзь модаа, гӧгрӧс ыджыд синма лэбачпиӧс кыз конда горсйысь нуисны Надя да ещӧ ӧти зонка. Вайисны кашӧварня дорӧ дай пондісны вильшавны. Асланыс радыс! Интереснӧ, кыдзи сійӧ зільӧ дорйысьны крукыля нырнас да слабиник на крукыля гыжъяснас, гӧгрӧс синъяссӧ лапнитлытӧг, дзӧрӧдӧ ыджыд юрсӧ.
— Ой, синсӧ тай нӧ оз и куньлы! Вай мыйӧнкӧ синмас чуткам, — вӧзйӧ другыслы Надя да тэрмасьӧ чегны бадь пу ньӧр.
Сыкості тай и друг кыськӧ воис батьыс.
— Кытысь нӧ татшӧм дивӧыс тіянлы, челядь? — тупачпиӧс зонка ордысь босьтӧм бӧрын юалӧ сійӧ.
— Кыйим! — ошйысьыштісны кыкнанныс.
— Кыйид? А мыйла? Медым синсӧ коньӧрлысь перйыны?
Батьыс кватитіс Надя киысь ньӧрсӧ да швичнитіс нылыслы кокас.
— Доймӧ? — юаліс.
Надя лэптыштліс коксӧ, малыштіс, но нинӧм эз шу. Мӧдысь швичнитіс батьыс, бара юаліс: «Доймӧ, оз?»
— Доймӧ, — чушкӧдіс парсӧ нывка.
— Ак, доймӧ? Прӧстит, сідзкӧ. Этайӧ ичӧтик ловъя лолыслӧн доймӧ жӧ. Мед вӧлі ӧні жӧ нуӧма тупачписӧ бӧр аслас позйӧ. Кылінныд? И талун жӧ лэччӧ гортӧ! Вӧрас овны ті он на кужӧ!
Батьыслӧн бӧръя кывъясыс вӧліны стрӧгӧсь, и Надя гӧгӧрвоис: весьшӧрӧ зыньгыны-корны, медым кольӧдіс батьыс сійӧс видз вылӧ узьны.
Быдмигчӧжыс татшӧм и Надя вӧлі, вильыш зонпосни кодь. И друг сизимӧд классын велӧдчигӧн вежисны быттьӧ сійӧс. Кытчӧ и вошис визувлуныс, збойлуныс да гора серамыс. Любитчис. Физикаысь велӧдысь вылӧ. Том сэтшӧм, лӧсьыд да мича локтіс выль велӧдысь. Вот йӧз серамыд, вот йӧз яндзимыд! Мед кӧть некод оз жӧ тӧдлы да казяв. Урок вылӧ пырас физик, Надя, шыр моз, щель кӧ вӧлі и щелляс пырис. Мед эськӧ физик эз жӧ аддзыв сылысь чужӧмсӧ, мед бурджык петас сійӧ бӧр. А урок помын петны кутас — Надя бӧрсьыс нин вӧтчӧ, окота кӧть син пырыс ещӧ нуны. Наказанньӧ дай сӧмын. Омӧльтчис быдӧн Надя, зумышмис.
Мыніс нывка тайӧ лёк сывтырсьыс гожӧмнас, кор 8–9 классъяс уджалісны турун пуктанінын.
Кыдзкӧ ӧтчыд Ад Семёныч (тадз шуисны физикаысь велӧдысьӧс, Андрей Семёновичӧс, школьникъясыс) курччасьысь лӧддзӧс кутіс, сюрин пӧ! Нетшкис сылысь бордъяссӧ, пысаліс турун сіӧ и лэдзис. Сэсся пондіс, нимкодясигтыр, видзӧдны, кыдзи мучитчӧ-кыскӧ доддялӧм грузсӧ бордтӧм ӧвадыс.
Мукӧдыс, гашкӧ, и нинӧм сэтшӧмторсӧ эз казявны учительлӧн тайӧ опытысь, но Надя казяліс. Сійӧ аддзыліс, кыдзи учительлӧн векняммылісны синъясыс и вӧснявлісны вом доръясыс. Нинӧм эз шу сэк Надя, сӧмын пышйис бадь кустъяс пӧвстӧ да пӧттӧдзыс сэн бӧрдіс, прӧщайтчис аслас первойя мича радейтан чувствонас. А аскинас школьник чукӧрӧ, совхоз кантора дорӧ, воис нин мӧд Надя, дзик выль морт. Ӧні сійӧ эз пӧсяв ни кӧдзав учительӧс аддзӧм бӧрын. А Ульӧ Палю тьӧтка шыӧдчӧм вылӧ — порсьпи пӧ висьмис, кувтӧдзыс юрсӧ колӧ вундыштны, коді пӧ эськӧ, бур мортӧ, мем отсыштас, — Надя пыр и вӧзйис: Андрей Семёнович пӧ то миян радейтӧ начкысьнытӧ. Серӧктісны ставныс: но пӧ и шуан жӧ тэ, Надя!
Сетліс Надя кыв — некор сэсся некод вылӧ не любитчыны. Но радейтӧмыд, тыдалӧ, мудер вӧралысь моз тэчӧ капканъяссӧ и сэк, кор он чайт, и сэтчӧ, кытчӧ он думыштлы.
Выльысь любитчис Надя мӧд курсын пединститутын велӧдчигӧн. Оліс сэк сійӧ общежитиеын, но частӧ ветлывліс вок ордас ичӧтик племянниксӧ, Олежексӧ, видлыны. Вок семьяыскӧд орчча мӧд комнатаас патеруйтіс том инженер, проектнӧяс жӧ вокыскӧд ӧтлаын уджалысь. Лӧсьыд вӧлі сійӧ, абу уна, но тӧлка сёрниа, и Надя пондіс пыр ёнджыка и ёнджыка гӧгӧрвоны, мый ветлӧ вок ордас оз сӧмын Олежекӧс видлыны, но и том инженерӧс аддзӧдлӧм ради. А ӧтчыд — Надя буретш кольччис Олежеккӧд, вок гозъяыс театрӧ мунісны — локтіс том суседыс. Сійӧ эз вӧв ӧтнас, пырис сыкӧд зэв мича ныв, этша шуны мича — красавица! Муговкодь, лӧсьыдик ныр-вома и сьӧд, дзирдалысь, аканьлӧн моз визула котралысь синъяса. Надялӧн лолыс быдӧн сибдыліс татшӧм мича нывтӧ аддзӧм бӧрын.
— Надюша, тӧдмасьӧй, невеста менам! — кыпыда юӧртіс том морт. Кыдзи ещӧ Надя Олежексӧ эз уськӧд кисьыс? «Невеста. Сідзкӧ, тайӧ красавица вылас гӧтрасьны кӧсйӧ? Но абу жӧ найӧ пара, абу! Тӧдӧ Надялӧн сьӧлӧмыс. А мыйла быттьӧ и абу? Вежӧгтӧмысла тадзи думайтсьӧ. Зэв и пара. И мед олӧны, мед. Кутшӧм мем делӧ? Ме жӧ ог радейт Вадим Петровичӧс, прӧста сідз кажитчӧ и став. Йӧй ме, йӧй!» — рытывбыд такӧдіс да пиняліс сэки Надя асьсӧ. А сьӧлӧмыс эз кӧсйы вежӧрыскӧд миритчыны, ёнгис, ёнгис... Да мый вӧчан сьӧлӧмыдкӧд?..
А ӧтчыд Надялӧн вокыс да Вадим мотоциклӧн мӧдӧдчасны вӧрӧ кыйсьыштны — радейтлісны найӧ вӧртіыд ветлыны. Кыдз налӧн сэтӧн артмас, и асьныс бурасӧ висьтавны оз сяммыны: зурасьӧмны машинакӧд ли абу на удитӧмны, медым не зурасьны, канаваас асьныс кежӧдӧмны мотоциклсӧ ли, кыкнансӧ тай вайӧмны больничаӧ муртса ловъяӧн-а. Вокыс Надялӧн эз на сэтшӧма вӧв доймӧма, кокыс сӧмын, а Вадим ставнас бинтуйтӧма куйліс, ныр-вомыс весиг эз тыдав.
Надя унаысь ветліс больничаас вокыс дорӧ, а вокыс петӧм бӧрын и Вадим дорӧ пондіс волывлыны. А красавица-невестаыс ӧтчыд волӧма жӧник дорас дай сэсся дугдӧма. Надя, дерт, эз виччысь нинӧм Вадимсянь, прӧста сылы жаль вӧлі мортыс.
«Неморт, донтӧминик акань! — пиняліс Надя Вадимлысь мича невестасӧ. — Эновтны этатшӧм беда дырйи радейтана мортӧс! Да сійӧ, тыдалӧ, ньӧти абу радейтлӧма зонсӧ. Радейтліс кӧ, тадзи эз вӧч!»
Вадим ньӧжйӧник бурдіс, и Надялӧн бӧр ловзьыны кутіс том морт вылӧ надеяыс. Тӧдчис, и Вадим сы дорӧ эз ло веськодьӧн, дыр видзӧдліс ныв вылӧ шоныд синъясӧн да меліа малавліс сылысь ичӧтик небыдик кияссӧ.
— Ангел-хранитель тэ менам, не кӧ тэ, ме эськӧ эг и бурд, — больничаысь петан лунӧ шуис сійӧ нывлы, сэсся вашнитӧмӧн содтіс: — Ме кӧсъя, медым тэ пыр ме дорын вӧлін.
Регыд вок семьяыслы сетісны выль квартира. Общежитиеысь Надя вуджис овны мусукыс дорӧ. Сьӧд синма красавица йылысь найӧ сёрни некор эз панлыны, быттьӧ сійӧ и дзикӧдз эз вӧв вӧльнӧй свет вылас. Да и мыйла сійӧс коліс гаравны? Найӧ вӧліны шудаӧсь, олісны ладӧн, зык-шумтӧг, любовӧн да сӧветӧн, кыдз шуласны. Во бӧрти налӧн чужис кага, этайӧ со нывкаыс. Кык арысь нин петӧма сійӧ. Куим воысь унджык нин лои олӧма ӧтлаын. И друг, со, тадз, со, тадз артмис!
Кага чужӧм бӧрас Надялы ковмис заочнӧйӧ вуджны. Сідз-тадзтӧ велӧдчигӧн, каганад, Надялӧн пионерскӧй практика ӧнӧдз век сдайттӧм вӧлі. Таво гожӧм шуис, медбӧрын мынтӧдчыны сійӧ грузсьыс. Кагасӧ нуис сиктӧ, мамыс дорӧ, ачыс пионер лагеркӧд муніс Украинаӧ тӧлысь кежлӧ. Мунігас лӧсьӧдчисны верӧсыскӧд, мый и Вадим босьтас отпуск Надя практика помасигкежлӧ, и тӧвзьыштласны найӧ море дорӧ шойччыштны кӧть вежон-мӧд кежлӧ.
И со, Надялӧн практикуйтчан срокыс помасис, а верӧсыс локны эз и думайт. Юӧртліс тай письмӧӧн, оз на пӧ лэдзны отпускӧ, ог вермы локнытӧ. Надялы мый ӧтнаслы сэн вӧчныс, сетіс телеграмма гортас, встречайт пӧ, локта, и пуксис поездӧ.
Коймӧд суткинас вӧлі нин Сыктывкарын. Гажтӧмтчис кутшӧма, нывкасьыс и верӧссьыс! Но, сё дивӧыд, оз тай нӧ и встречайт верӧсыс сійӧс! Телеграмма ещӧ кучкыліс! А гортас воӧм мысти аддзис Надя ассьыс телеграммасӧ ӧдзӧссьыс, щель костас сюйыштӧмны. Ыркмуніс сьӧлӧмыс ичмоньлӧн. Кӧн нӧ верӧсыс, гашкӧ, мыйкӧ лоис сыкӧд? Али командировкаын?
Муртса пырыштліс квартираас и мӧдӧдчис вок ордас: сэні тӧдӧны, кӧні да мый верӧсыс. Выходнӧй луннад ӧд гортасӧсь жӧ, кӧнкӧ.
Позис автобусӧ пуксьыны да мунны, но гажтӧмтчис Надя тӧлысь чӧжнад карса уличаяссьыс, подӧн мӧдӧдчис. Коммунистическӧй уличасянь Димитрова улича вылӧ кежигӧн друг кыліс кыпыд, вильыш ныв серам. Орчча ыджыд керка подъездысь петісны ывла вылӧ кыкӧн. Найӧс аддзӧм бӧрын Надя тайкӧ эз измы. Вильыша сералысь ныв вӧлі эсійӧ сьӧд синъяса красавицаыс, верӧсыслӧн коркӧя невестаыс. Пельпом кузя лэччысьӧм кудриыс сылӧн сідзи и йӧктіс-чеччаліс гажа серамысь да векни пельпомъяснас дзирыда ворсӧдчӧмысь. Мӧдыс вӧлі Вадим. Сійӧ, сійӧ! Надя некодкӧд сійӧс оз сорлав, некодкӧд! Со, кутшӧм шудаа сійӧ нюмъялӧ, пӧсь синъясӧн мелуйтігтыр, восьлалӧ дзирыд пӧдругасьыс неуна бӧрынджык, быттьӧ нарошнӧ, нимкодясьӧм ради, ныв дорысь кольччыштӧма.
Позис кӧ му пырыс мунны, позис кӧ сынӧдас сывны, Надя эськӧ нинӧм думайттӧг вӧчис тайӧс. Да сэтшӧм чудесаыс овлӧ сӧмын мойдын — олӧмад оз. Пасибӧ веж кустъяслы — коркӧ асьныс первой курсын велӧдчигӧн и садитлісны тайӧ кустъяссӧ — дзебисны Надяӧс тайӧ здукас верӧс синъяссьыс. А, колӧкӧ, сійӧ, этайӧ красавицасьыс кындзи, нинӧм и эз аддзы, и весьшӧрӧ Надя поліс асьсӧ явитӧмысь. Мунісны Надя дорсянь воськов дас ылнаті и эз казявны сійӧс. Надя колльӧдіс найӧс синнас, и эз вӧв сылӧн ни лӧг петӧм, ни скӧрлун. Дой, яндзим вӧлі сӧмын сы сьӧлӧмын.
«Радейтӧ оз менӧ — эсійӧс. Весиг коркӧя предательствосӧ прӧститӧма сылы. Колӧ ёна радейтны, медым сэтшӧмтор позис вунӧдны. Коньӧрӧй Вадимӧй, куим воысь дыр мелуйтліс менӧ, и быд пӧрйӧ, кӧнкӧ, думайтліс, мый мелуйтӧ эсійӧ мӧдсӧ. А ме примитлі мӧд нывбабалы веськӧдӧм мелілунсӧ. О, йӧз яндзим!» Та бӧрын ӧмӧй позяс налы видзӧдлыны ӧта-мӧд вылас? Надя оз кӧсйы! Вывті мисьтӧм серпас артмас. Бурджык не петкӧдчывны сэсся сылы дзикӧдз. Му пыр оз позь мунны, сынӧдӧ оз позь сывны, сідзкӧ, колӧ Надялы мунны тайӧ карсьыс пыр кежлӧ, ӧні жӧ мунны!..
И со, Надя эня-ныла поездынӧсь. Мыйкӧ кӧ думыштас Надя, вӧчас пырысь-пыр жӧ, дыр падъявтӧг, сэтшӧм нин сылӧн модаыс.
Вагон чуть гычӧдыштӧ, дугдывтӧг зильгӧны кӧльӧсаяс, лӧсйӧны-нуӧны водзӧ гортсяньыс пыр ылӧджык. Пӧтӧлӧкын чусмӧмӧн сотчӧ лампочка, муртса югдӧдыштӧ вагон пытшсӧ, купе стен сайын кылӧ кодлӧнкӧ шкоргӧм шы да картіасьысьяслӧн шлёчӧдчӧм да вензьӧм.
Визув, кудриа детинка унмовсьӧма нин, но бабыс сылӧн век на нургӧ мыйкӧ аслыс вомгорулас, быттьӧ мойдӧ кутшӧмкӧ мойд али Надя моз жӧ ассьыс, колӧ чайтны, абу ёна кокни олӧмсӧ гаралӧ. Нургӧмыс тай сылӧн муткыртӧ кыткӧ гырк пытштӧ-а, орӧдӧ сьӧлӧм вужтӧ. А орччӧн нискӧ небыдик и шоныд ловъя лов, Надялӧн кагаыс. Сійӧ оз думайт, мый садьмас аски дзик тӧдтӧм йӧз дорын и тӧдтӧм местаын. И аскомысь, и вежон бӧрти лоӧ оз гортас ни бабыс дорын, а тӧдтӧминын. А кагаыс нинӧмӧн абу мыжа, мый сійӧс торйӧдісны батьыс дорысь. Мыжаясыс найӧ асьныс, Надя да верӧсыс.
Кага дорӧ жаль думъяссьыс да бабӧлӧн нургӧмсьыс том ичмоньлӧн бара пондіс нормыны сьӧлӧмыс. Сійӧ кыліс, кыдзи йизьылӧм лов пытшкыс заводитіс небзьыны-сывны. Вот-вот ытва моз тыртас ставсӧ лов пытшсӧ. Оз кӧ ымӧстӧмӧн бӧрддзы, пӧдтас Надяӧс.
Сотыштісны бандзибсӧ первойя синва тусьяс. А сэсся... письтіс! Курыд шорӧн мӧдӧдчис.
Медым кагасӧ не садьмӧдны, ньӧжйӧник чеччис да петіс тамбурас. Сэні, майбырӧ, пемыдінад, некод абу, и позяс вӧля сетны курыд синваыслы, личӧдыштны сьӧлӧмсӧ.
Ымзігас Надя эз кывлы ни аддзыв, кыдзи тамбурӧ петісны кыкӧн. Сійӧ гӧгӧрвоис, мый абу ӧтнас сӧмын сэк, кор кодкӧ сійӧс вӧрзьӧдіс пельпомӧдыс. Надя дрӧгмуныштіс и видзӧдліс мышвылыс. Син улас уси паськыд, югыд сера галстук, сэсся вӧлисти чужӧмыс найӧ купеса суседыслӧн. Мыйкӧ быттьӧ шуис сійӧ, но Надя эз кыв, аддзис сӧмын нюмсера чужӧмсӧ сылысь.
Сы вӧсна, мый торкисны, мешайтісны бӧрднысӧ, сы вӧсна, мый суисны, сы вӧсна, мый нюмвидзӧ дядьӧлӧн чужӧмыс, сы вӧсна, мый именнӧ тайӧ дядьӧыс сы дорӧ инмӧдчис, — таысь ставсьыс веськыда звермис том ань, швач кучкис мужичӧйлы ныр-вомас. Ӧтчыд дай мӧдысь! Став дойсьыс, курыдсьыс быттьӧ кӧсйис мынтысьны тайӧ мужичӧйыслы ӧтнаслы. Гашкӧ, и нӧшта на вачкӧбтіс Надя, но крепыд мужичӧй ки кватитіс сійӧс сойӧдыс.
— Мый тіянкӧд лоис, гражданка? — кыліс Надя мышсяньыс стрӧг гӧлӧс. Тайӧ вӧлі налӧн жӧ купеса военнӧйыс.
Надя аддзис видзӧдлас спокойнӧй, весиг мелікодь, и сылы лои яндзим. Но шуны мыйкӧ сійӧ эз слӧймы. Тамбурӧ петан ӧдзӧс вӧлі восьса, сійӧ то пӧдлышсьыліс, то бӧр вангысьліс поезд таркӧдӧм улӧ, и Надя сійӧ здукас друг казяліс, мый сы вылӧ видзӧдӧ ещӧ ӧти морт — купеса суседка бабыс.
«Ак, то кӧн сійӧ! Кагаыс авзӧ-бӧрдӧ, а сійӧ, ӧкаяннӧй, тан мужикъяскӧд ворсӧдчӧ!» — шуис тадзсӧ бабӧ али эз? Кажитчӧ, юӧртіс сӧмын кага садьмӧм йывсьыс. Но кӧрбаыс да дивитӧмыс вӧлі сійӧ синмын. Тайӧс Надя бура казяліс.
Нинӧм сідзи и эз сяммы шуны мужичӧйяслы Надя, тільыштіс синсӧ да мӧдіс старука-суседка бӧрсяыс вагон пытшкӧ. Удитіс вежӧртны, мый бӧрдӧм синъяснас вермас кагасӧ повзьӧдны, пырыштліс туалетӧ, мыссьыштіс да вӧлись воис кага дорас.
— Но мый тэ, дитюкӧй... Тані мамыд, эз некытчӧ мун. Ыркыдик ваӧн мыссьыштны ветлі. Кӧсъян ыркыдик ванас мыссьыштны? — пондіс меліа бурӧдны-такӧдны кагасӧ.
Унмовсигас нин кыліс Надя, кыдзи пырисны купеӧ эсійӧ кык мужичӧйыс, и военнӧй вашкӧмӧн шуис: — Узьӧ нин стрӧптивӧйыд.
Тӧдӧмысь, тайӧс вӧлі шуӧма Надя йылысь, и Надя ӧні эз нин дӧзмы тадзи шуӧмсьыс.
— Ӧбӧдитӧмныд ичмоньсӧ. Бӧрдӧ, — стрӧгакодь шыасис на дорӧ суседка бабыс.
— Ми? Ӧбӧдитім? — шензьыштӧмӧн юалісны кыкнанныс.
— А коді нӧ, ме ли мый?!
— Ті невернӧ, бабушка, сёрнитанныд. Ми петім куритчыштны, а сійӧ сэн нин вӧлі. Ми юавны кӧсйим сӧмын, мыйла сійӧ жуглясьӧ...
Тадзсӧ военнӧйыс шуис, а мӧдыс, кылӧ, килькнитіс сӧмын.
—
Шондібан, томлуныд! Кутшӧм кӧть шог дырйи, узян тай, унмыд крепыд сэки, велдӧ ставсӧ. Унмовсис Надя и садьмис югдігас нин. Поезд сулаліс кутшӧмкӧ ичӧтик станцияын. Вагон помын кыліс пассажиръяслӧн нокошитчӧм — кодъяскӧ воӧмны, чеччӧны.
Локтас чеччан кад и эня-нылалы. Садьмис Надя и сразу тӧждлун босьтіс. Шуласны тай, туй морт пӧ туй джынсӧ думайтӧ эновтӧм места йывсьыс, а мӧд туй джынсӧ сы йылысь, кытчӧ мунӧ.
Да, ковмас чеччыны и налы. А кытчӧ? Коді виччысьӧ? Билетсӧ тай босьтіс наперво Интаӧдз-а. Сэні мамыслӧн воча чойыс, Глапирыс, Надялы кӧ, тьӧткаыс, верӧсыскӧд олӧны, шахтаын дядьыс уджалӧ. Ветлісны тай колян гожӧм сиктӧ гӧститны да бӧрӧ и водзӧ мунігӧн карас сувтлісны Надяясӧ. Вит луна-воя чӧж узьлісны-олісны. Интанас ой ёна ошйысисны, лӧсьыда пӧ ми сэні олам, быть пӧ локылӧй коркӧ миянӧс видлыны.
Сійӧ корӧмсӧ и Надя тӧд вылас видзис. Ӧні думсьыс мунӧ на ордӧ. Оз ӧмӧй первой кадас кӧть видзыштны жӧ, а сэсся ловъя мортыд он нин вош, кытчӧкӧ меститчасны жӧ эня-ныла.
Инта станцияӧ поезд локтіс водз асывнас.
—
Вагонысь петӧм бӧрын Надя аддзис, кыдзи кудриа юра детинкаӧс да сылысь бабсӧ встретитіс да сразу пуксьӧдіс «Волгаӧ» зонка кодь жӧ еджгов юра мужичӧй (дерт, кӧнкӧ, батьыс детинкалӧн), и найӧ шырзьыштісны-мунісны карлань, а Надя кагаӧн киас коли баръялан — тӧдтӧминад он на и сразу тӧд, мыйджык керны. Сӧмын автобуслань мунысь йӧз серти и гӧгӧрвоис, мый налы колӧ жӧ мунны автобус дінас.
Пока автобусӧ пуксисны да воисны-керисны Интинскӧй шахта посёлокӧдз, кадыс буретш лоис, кортӧм гӧсьтъясыдлы абу нин сэтшӧм яндзим ӧдзӧсад игӧдчыны. Звӧнок тринькнитӧм шыӧ дзик пыр и Глапир тьӧтыслӧн ӧдзӧсыс воссис. И ачыс тьӧткаыс мича халата да бигудиӧн гартӧм юра чужис ӧдзӧс весьтас. Зарни пиньяса вомыс пыр и жергысис радысла, да кияснас лапкучкысьӧм бӧрын горӧдіс:
— Аго, аго! Гӧстяясыс локтӧны! Нем юӧрттӧг тай нӧ! — и сразу босьтіс Надя киысь кагасӧ, чупйыны-окавны пондіс. Чургӧдчыліс и Надя дорӧдз, тшӧтш сійӧс окыштіс.
— Локтӧй, локтӧй! Тай нӧ ас кежаныд? Вадим зятьным нӧ мый тшӧтш эз лок?
— Ми асьным... Сытӧг... Ми пыр кежлӧ... — вочавидзис Надя и льӧбны пондісны сылӧн вом доръясыс. А сэсся ляскис ныр-вомсӧ тьӧткаыслы пельпомас да никӧстіс-бӧрддзис.
Глапир тьӧткаыслӧн гажа вомыс ёсьмис. Сійӧ вештыштіс племянницасӧ ас дорсьыс, лэдзис кагасӧ джоджас да ыззьӧмӧн и стрӧгакодь юаліс:
— Тэ мый, нылукӧ? Тэ мыйкӧ неладнӧ сёрнитан! Кутшӧм «пыр кежлӧ»? Ноко, вай ӧні жӧ висьтась, мый лоис!
Надялы эз кажитчы тьӧткаыслӧн сыкӧд татшӧм сёрниыс. Чунь помнас синвасӧ чышкалігтыр, сійӧ скӧракодь такӧдыштіс ыззьӧм тьӧткасӧ:
— Ме повзьӧді тіянӧс аслам воӧмӧн. Ме кӧсйи шуны: мунімӧ ми гортысь, Вадим дорысь. Но эг пыр кежлӧ ті ордӧ локтӧй. Эг. Ми прӧста сідз пырим. Позис, дерт, и гостиницаӧ. Ме чайті, мый отсыштанныд. Мем сӧмын удж аддзыны. А юр сюянінтӧ оз ӧмӧй общежитиеысь сетны жӧ...
— О Господи, и код рӧдӧ тэ этатшӧм гордӧйыс чужӧмыд?! — бара на лапкучкысис тьӧткаыс. — Общежитие инӧ тэд ковмис? А ме ог гӧгӧрво, мыйла тэ мунін гортсьыд и мыйла общежитие? Лючки ас патераӧн и ас семьяӧн олін да?
Ропкиг-пинясигтыр да племянницасӧ пытайтіг-юасигтыр, Глапира пӧрччӧдіс кагасӧ да сэсся йӧткыштіс коридорын сулаланінсьыс Надяӧс комнаталаньыс: — Мун мыссьӧдышт кагасӧ да завтракайтны кутам.
И, мыйкӧдыра на том йӧзӧс овны кужтӧмысь дивитігтыр, веськӧдчис кухняас да, кылӧ, сэн вель дыр на бротӧдчис.
Надя ылӧсас тӧдіс тьӧткаыслысь этшсӧ, зэв бротӧдчысь, ой-ой оз радейт том йӧзыдлысь кокни мывкыдъяссӧ, но эз чайт, мый пыригкостіыс тадз сразу кутас. Дерт, абу сійӧ Надялы бокӧвӧй, мамыслы кӧ висьталіс, и сійӧ, пӧжалуй, пинявны жӧ пондіс гортсьыс тадзикнад мунӧмысь, но сійӧ жӧ мам. А тайӧ... Тайӧ жӧ нэмсӧ нин каръясын олӧ, мамыс дорысь, деревенскӧй нывбаба дорысь культурнӧйджыкӧн колӧ лоны, вежавидзысьджыкӧн.
Тьӧтка йывсьыс тадз думайтігтыр, Надя мыссьӧдіс-керис кагасӧ да мый да, ачыс кокньӧдыштіс паськӧмсӧ и пуксисны пызан сайӧ. Пызан сайын быть ковмис висьтасьны. Тьӧткаыс сійӧс кывзіс-кывзіс дай сэсся и шыасис:
— Куш ӧти сы вӧсна гортсьыд эновтчин, мый тэнад ветлігкості верӧсыд мӧдкӧд ноксьыштіс?! Ӧкаяннӧй тэ! Мукӧдыслӧн юӧны, гуляйтӧны нэмсӧ, да тай нӧ терпитӧны. Кысь нӧ тэ кӧсъян аддзыны инженер мужиксӧ да ещӧ мед эз ю ни гуляйт?!
— Оз меным ков сэтшӧмыд ни инженер, ни рабочӧй. И весьшӧрӧ, Глапир тьӧт, тэ меным тайӧс ставсӧ висьталан. Оз ков! Муні, и бура вӧчи. И вай та йылысь огӧ кутӧй сёрнитны. Верман кӧ, удж корсьны отсышт, сэсся мен нинӧм тэсянь оз ков.
— Тэ он кӧсйы, да ме кӧсъя, — потшыштіс племянницасӧ тьӧткаыс. — Ме абу бокӧвӧй тэныд. Ме шуд кӧсъя тэныд. Гӧститӧй вежон, ме зэв рад, мый локтінныд, а вежон бӧрас гортад, бӧр гортад тӧвзьышт! Мед верӧсыд оз и тӧдлы, мый пышйылін. Ок тэ, ок тэ, том, тӧлктӧм вежӧр! Менам, думайтан, дядьыд эз гуляйтлы? Шоч мужик оз ылавлы...
— Но, Глапир тьӧт, ме жӧ шуи...
Гашкӧ, и племянницаа-тьӧткаа венӧ воисны дзикӧдз, эз кӧ тайӧ кадас Глапирлӧн верӧсыс, Митрей дядь, лок.
— Мыйкӧ, мися, зэв гора талун гӧлӧсыс менам кӧзяйкалӧн. Гӧстяяс тай! — пыригкостіыс и чургӧдӧм киӧн уськӧдчис сійӧ Надя дорӧ комнатаас.
Дядьыслӧн шмонитан гажа гӧлӧс и небыдик нюм, а чужӧмыс и синмыс мудзӧсь, сразу тӧдчӧ, шахтасянь, войся смена бӧрын.
— Ак тэ, няйтӧсь кӧмнад и комнатаӧдз пырӧма! — чокышсьыліс сы вылӧ гӧтырыс. — Мун первой коптитчӧм кӧм-паськӧмтӧ веж да вӧлись комнатаас пыр. Он ӧмӧй аддзы, мыськӧм-чиститӧм ставсӧ.
Ӧдйӧ Глапир паськӧма верӧссӧ вӧтліс жырсьыс. Мӧдыс, раминик, кывзысьысь, пыр и ушумгайтчис.
— Да, да, мыссьыштны мем колӧ, — шуыштіс петігас. — Ӧткажитіс талун ӧти патрон, ковмис вийсьыштны. Мудзи, эг весиг душас сэні пырав.
— Взрывникын ӧд ӧні уджалӧ. Запальщикыс отпускӧ петӧма, да тайӧс сы местаӧ индӧмаӧсь. Оз ӧд куж тайӧ миян ӧткажитчынытӧ, кӧсйысьӧма. Мися, гожӧмнас югӧ ветлам, шойччыштамӧ кӧть, а сійӧ... Нинӧм пӧ меным сэні, югас, кернысӧ, ог пӧ ӧд вись. Ачыс кӧптитчӧм кос чери кодь нин кольӧма, лыыс да куыс. Сэтшӧми и эм кутшӧмкӧ. Выходнӧй воас да бара жӧ шойччӧм пыдди тундраӧ мунӧ дай. Вотӧстӧ и кыяс-виястӧ ваялас, сёйныс некодлы, — не то ошйысьӧмӧн, не то дивитӧмӧн юӧртіс Глапир тьӧткаыс верӧс йывсьыс племянницаыслы.
А Надя мыйлакӧ бара и лёка думыштіс тьӧтка йывсьыс. Тэныд пӧ лӧсьыд этатшӧм рам верӧснад, юг йылысь сӧмын и думайтан, он уджав, гортад лун-лун, да тэ жӧ и сы вылын командуйтан. Комнатаас кӧмнас пыралӧмысь и то пиняліс. Мед пыраліс кӧ, нинӧм керныд, век кӧть чистит да ӧкитит комнататӧ. А тані кӧ ковмас овны, тувччынытӧ он жӧ кут лысьтны...
И сэтшӧм шог босьтіс Надяӧс, кыдзи пӧ бара овнысӧ кутам-а, оз кӧ сразу уджыс сюр да юр сюянін.
Дядьыс, мыссьыштӧма да паськӧмсӧ вежӧма, регыд локтіс гӧстяяс дорӧ пызан сайӧ. Пӧсь ваӧн мыссьӧмысь банйӧма, нюмвидзысь вома.
— Но, Надежда, висьтась, кутшӧмджыка оланныд-выланныд? — гӧстякӧд орччӧн пуксьӧм бӧрын юаліс сійӧ.
Дядьыскӧд сёрни-басни бӧрын Надялы кутшӧмакӧ кокньыдджык лоис. Сійӧ кыдзкӧ зэв эскӧданаа шуис том аньӧс кывзӧм бӧрын: эн пӧ, нылук, жуглясь, радейтӧ кӧ, локтас верӧсыд лун-мӧд бӧрти жӧ дай нуас бӧр гортад, а оз кӧ пӧ, оз и ков, и жалитны нинӧм.
— А уджтӧ татысь аддзам, со, орчча патераас школаса директор миян олӧ, сёрнитлам. И жӧникъяс миян тані эмӧсь! Кын вый кодь зонъяс, шахтёръяс! — шмонитыштіс дядьыс да содтіс, быттьӧ наказ сетіс: — Эн юртӧ ӧшӧд! Ловъя морт абу на вошлӧма, а тэ и некор он пропадьты! Настӧящӧй пӧрӧда, честнӧй морт. И бур, мый абу миритчысь сэтшӧм-татшӧмторъясыскӧд. И эн некор радейтӧмтӧ милӧстинаӧс моз клянчит. Унаӧн тайӧс ас кадӧ оз гӧгӧрвоны...
Дядьыс мыйкӧ быттьӧ ещӧ кӧсйис шуны, но друг ланьтіс, гӧтыр вылас кузякодь видзӧдыштӧм бӧрын.
«Гашкӧ, ас йывсьыс кӧсйис висьтавны? Гашкӧ, Глапир тьӧткӧд тайяслӧн абу жӧ ставыс лючки-ладнӧ да? — мыйлакӧ друг думыштіс Надя, но дзик пыр жӧ мӧд дум кучкис сылы юрас. — Пӧжалуй, абу сэтшӧм, абу милӧстина корысь кодь дядьыс. Прӧста кывзысьысь, рам, да сійӧ мем кажитчис, мый тьӧткаыс увтыртӧкодь сійӧс. Асьсӧ ӧбӧдитны, пӧжалуй, кодсюрӧыдлы оз жӧ сет».
И чужис Надялӧн дядьыс дорӧ эскӧм, мый сьӧкыд здукад позьӧ сысянь виччысьны и гӧгӧрвоӧм, и отсӧг. И лоис друг том аньлы кокни, гажа, дугдіс сьӧлӧмыс бӧрднысӧ. Нюм петіс Надялӧн и пӧсь сьӧлӧмсяньыс вочавидзис дядьыслы:
— Олам, Митрей дядь, огӧ пропадьтӧй!
Пыр на ӧнӧдз пукаліс сёян-юанӧн чегысь пызан сайын вомас нинӧм сюйыштлытӧг, а ӧні друг окота лои босьтны водзас сулалысь вина румкасӧ и точкысьны дядьыскӧд.
— Но, Митрей дядь, и тэ, Глапир тьӧтка! Олӧм вӧсна!
Надя тшӧтш чукӧстіс пызан дорас и тьӧткасӧ, коді эз нин вӧв на дорын, а ноксис, пушитіс-лӧсьӧдіс мӧд жыръяс вольпасьсӧ и сэтысянь кывзіс пызан сайсьыс сёрнисӧ да кадысь кадӧ син бӧжнас видзӧдлывліс джоджас ворсысь нывка вылӧ. Сы вӧсна, мый нывка эновтіс неваляшка Машкасӧ, кодӧс сылы сетіс ворсны тьӧткаыс, да пондіс судзӧдчыны диван вылас пукалысь пушкыр шӧвк юрсиа аканьлань. А акань, кыз кияссӧ водзлань чургӧдӧмӧн, нюмъяліс нывкалы, вӧзйысис быттьӧ, босьт пӧ менӧ, нывка, татысь, баситӧм диван вывсьыс, мудзи пукавны баруня моз нинӧм вӧчтӧгыс.
Олӧм вӧсна дядьыскӧд да тьӧткаыскӧд точкысьӧмӧн юис румкасӧ дзоньнас Надя.
А ловъя мортыдлы быть колӧ кыдзкӧ да овны. Вернӧ ӧд дядьыс шуис, ловъя мортыд пӧ оз пропадьты. И удж пӧ тась сюрас...
Сійӧ луннас жӧ суседыскӧд, школаса директоркӧд, Надя удж йылысь лои сёрнитӧма. Директор шуис, мый школаын прӧст места абу, но висьталіс, мый гӧтырыс сылӧн детсадйын заведующӧй да корсьӧ пӧ сійӧ мортӧс.
Надя, дыр думайттӧг, котӧртіс детсадйӧ. А недыр мысти бӧр воис и висьталіс, мый эм пӧ куим час воспитательлӧн дай ещӧ стӧрӧж-дворник налы колӧ, и мый Надя кӧсйысис кыкнанлаас уджавны.
— Главнӧйыс, — висьтасис Надя, ыззьӧм и рад, — жыртор, оланін лоӧ! Прамӧ садъяс сэні, ме видзӧдлі нин! Овны и уджавны позяс первой кадсӧ, а сэні, институт помала да, тыдавны кутас. Нажӧтка миянлы кыкӧныдлы тырмас. И войяснас кад велӧдчыны лоӧ. Госэкзаменъяс кежлӧ дасьтысьны кута. А челядьтӧ ме радейта, коркӧ гожӧмнас садикад ме уджавлі нин...
Кык луна-воя и лои олӧма да гӧститӧма дядь-тьӧтка ордас. А коймӧд войсӧ узьны ас патераас нин петісны.
— Он жӧ куим вой узьтӧг мун! Гӧстяяс ӧд... — лапкучкысьӧмӧн, гораа кайтіс тьӧткаыс, но Надя вӧчис ассьыс. Муна пӧ, а то всё равно сьӧлӧм оз ло местаын, кытчӧдз ог ло аслам юр сюянінын.
Дядьыс и тьӧткаыс колльӧдісны найӧс садикӧдз, пукалыштісны Надя жырйын. Ичӧтик, югыд и сӧстӧм жырйыс ставыслы зэв ёна кажитчис, и Надя куим-ӧ-нёльысь нин сёрни костас шуліс: — Овны позьӧ. Крӧвать и пызан эм.
Но дядь-тьӧтка мунӧм бӧрас да кагасӧ унмовсьӧдӧм бӧрын пӧттӧдзыс бӧрдіс, сэсся петаліс да видлаліс садиксьыс быд комната, лючки-ладнӧ-ӧ ставыс, кытшовтіс садсӧ и ывла вывсяньыс, сэсся вӧлись пырис да тшӧтш водіс узьны.
Садьмис водз, муртса на югдӧ. Дворникъясыд ӧд водз и садьмывлӧны. Сійӧ ӧні ачыс дворник, и службасӧ колӧ нуӧдны бура. Петіс ӧшинь улас, и сӧстӧм кӧть вӧлі дворыс, ставнас площадкасӧ выль пӧв чышкис, цвет клумбаяс киськаліс, сэсся пыраліс жыръяс, нывкасӧ видзӧдліс и бӧр петіс, чер босьтіс да. Колӧ вӧлі калиткасӧ лӧсьӧдны, дзир йывсьыс чеччыштӧма да мисьтӧма пӧлыньвидзис. Муртса удитіс чер тышнас тотшнитны дзиръяс, кодкӧ вештыштіс сійӧс, шуис:
— Оз артмы? Ноко вайлы ме!
— Кыдзкӧ ачым нин, — скӧракодь артмис Надялӧн.
— О, тэ кутшӧм стрӧг, — кыліс гажа шмонитан гӧлӧс. — Ме,
Надя вӧлись лэптіс юрсӧ, коді пӧ тайӧ татшӧмыс, народнӧй инициаторыс, и аддзис сера свитера, латшкӧс тушаа мужичӧйӧс. Югыд русыд кудриа юрыс пельпом вылас сатшвидзис крепыда, а руд синъясыс меліа сералісны.
«Быттьӧкӧ тайӧс ме аддзылі кӧрт туй вокзал дорысь, эсійӧ кудриа еджыд детинкасӧ бабыскӧд встречайтіс», — думыштіс Надя и, кокньыдика нюмдыштӧмӧн, сетіс черсӧ мужичӧйыслы: — Сідз кӧ шуанныд, босьтӧй.
Мӧдыд босьтіс черсӧ да пелька и кужӧмӧн ӧдйӧ пуктіс калиткасӧ дзир йылӧ. Сэсся кытшов вӧчис площадка гӧгӧрыс, видзӧдаліс, эмӧсь абу заборас нелючкиинъясыс. Медбӧрын бӧр локтіс Надя дорӧ, коді места вылас и сулалан кольлі, да черсӧ бӧр мыччанмоз, вочавидзис том аньлӧн юасяна видзӧдӧм вылӧ:
— Пи менам татчӧ, садикас, ветлӧ, — шуис сійӧ, нывбаба вылӧ тыр синмӧн видзӧдігтыр. — Ветліс бабыс ордӧ гӧститны, локтіс, со, кодкӧлунӧ. Колӧ бӧр садикас вайӧдны. Некод на, кӧнкӧ, медсестра ни заведующӧй абуӧсь, кежи пӧпуттьӧ, мися пырала-а.
— Абуӧсь на, — часі вылас видзӧдлӧм бӧрын вочавидзис Надя. — Виччысьлӧй, регыд локтасны.
— А ті нӧ эськӧ коді лоанныд? Эг тай нӧ водзті аддзывлы, — бара на юаліс мужичӧй.
— Ме? Тьӧтка дорӧ ми гӧститны воим, да, со, пыри уджавны татчӧ, садикас. Первой лун на и уджала. Петі тай, ӧшинь увсӧ чышкышті.
И друг смелмӧдчис, юаліс:
— А пиыдлӧн абу Алик нимыс? Еджыдик сэтшӧм, кудриа юра?
— Да, Алик. А кытысь ті сійӧс тӧданныд, энӧ кӧ водзті тані олӧй?
— Ми ӧтлаын поездын локтім Сыктывкарсянь...
Бӧрынджык Надя тӧдмаліс, мый овыс тайӧ мужичӧйыслӧн Баев и мый кык во чӧж нин рабочкомын председателялӧ. А водзті горнӧй мастерӧн уджавлӧма шахтаас. Ещӧ тӧдмаліс, мый Баевлӧн олӧмыс абу жӧ ладмӧма гӧтырыскӧд, мӧдкӧд сійӧ мунӧма верӧсыс дінысь, весиг арджынъя кагасӧ эновтӧма...
— Вай мун верӧс сайӧ миян Баевным сайӧ, — шуткаӧн-сорӧн вӧзйылісны висьтасьысьясыс. — Зэв прамӧй мужик.
Мунӧм йылысь, кокни мывкыдасьӧм йылысь думыс Надялӧн эз вӧв, но рабочкомса председатель первойсянь сылы кажитчыштіс. «Зумыд, тыдалӧ, мужикыс. Да и абу сэтшӧм-татшӧм. Мукӧд кӧ сы местаын — юӧмвыв сетчис либӧ гуляйтны босьтчис, а тайӧ, со, кагаыс ради вийсьӧ. Сёрниыс зэв прамӧй и».
Аликсӧ ассьыс Баев зэв водз садъяс вайӧдлывліс. Унджыкысьсӧ группаас воспитательыс эз на вӧв, и ковмыліс кольны писӧ стӧрӧжикаыслы, Надялы. Унаысь сёрмыліс и босьтнысӧ. Локтас, некод нин челядь ни воспитательяс абуӧсь. Извинитчас сёрмӧмсьыс и мыжа морт моз тэрыба и лишнӧй шумтӧг пасьтӧдас кагасӧ.
— Да мый ті, — шулывліс Надя. — Менам Светкалы гажаджык, кыкӧн ворсісны зэв лӧсьыда.
Ӧтчыд Баев вайис Надялы козин — духи кӧрӧбка, чӧлӧй набор. Аликӧс пӧ рытъяснас видзӧмысь. Надя дӧзмис, дзикӧдз ӧткажитчис козинысь. Меным пӧ сідз колӧ, колясны кӧ кагасӧ, видзны некутшӧм торъя медтӧг, и пӧжалуйста пӧ, энӧ сэсся некор тадзисӧ вӧчӧй, ті жӧ грамотнӧй морт, профсоюзнӧй деятель.
— Вот сійӧ и эм, мый профсоюзнӧй, — серӧктыштіс Баев, — менам абу жӧ правоыс лишнӧй кад тіянӧс манитны, но артмӧ... А босьтан кӧть он, всё равно коля! Чӧрт
— Ошкӧны?! — горӧдіс Надя.
Надялы пыр и тӧд вылас усис, кыдзи воддза вежоннас мӧд сменаын старшӧй группаын уджалігӧн нуӧдліс челядьсӧ посёлоксайса тундраӧ. Но а сэні аддзисны уна чӧдлач, и челядьыс пӧшти ставныс капроновӧй ведраяс тырыс ӧктісны вотӧссӧ. А кор воисны садикӧ, то мам-батьыс уналӧн нин виччысисны найӧс. Дыркодь манитчӧмаӧсь вотчигад.
Заведующӧйыс пинялыштіс, мед пӧ мӧдысь эз ло татшӧмыс. А аскинас челядь бара пондісны нуӧдчыны. Быдӧн ошйысисны: «А ме ичӧтик вокӧс гӧститӧді чӧдлачнад, а ме — бабушкаӧс, а ми йӧлӧн сёйим, и папа шуис, молодеч пӧ, менам пӧ эм нин ӧні отсасьысь, чӧсмӧдліс вотӧсӧн. А ме... А ме...» — быдӧн кӧсйис висьтавны ас йывсьыс.
И Надя бара кӧсйысис нуӧдлыны челядьӧс. Та йылысь висьталіс заведующӧйыслы. А сійӧ биа-бордъя вӧв моз кыккокйыв сувтіс дай став. Некутшӧм ветлӧм пӧ.
Надя эськӧ и видліс на висьтавны, мый сёрмӧмсьыс мыжа, а нуӧдлӧмас нинӧм лёкыс абу. Вӧр-ва дінӧ радейтӧм чужӧ татшӧм ветлӧмъяс дырйиыс, и кокъясыслы вын сетӧ, и код тӧдас на мый...
Но завыс, буракӧ, эз гӧгӧрво, либӧ эз кӧсйы гӧгӧрвоны выль воспитательницасӧ:
— Гӧгӧрвоӧй ті, тайӧ жӧ посни челядь, оз позь найӧс новлӧдлыны чӧрт тӧдӧ кыті, да ещӧ вотчыны.
— Но ме кӧсйыси нин челядьлы и быть нуӧдла! — чорыда шуис Надя и петіс. Завыс мыйкӧ горӧдіс, Надя эз нин кыв.
А локтӧм бӧрас (завыс виччысьӧма налысь воӧмсӧ) чукӧстіс кабинетас да шуис:
— Ветлінныд?.. Ті онӧ кывзысьӧй... Ме жӧ шуи... Ковмас, тыдалӧ, бӧр босьтны тіянлысь куим частӧ. Ті онӧ кужӧй воспитательницанас уджавны, дошкольнӧй методика онӧ тӧдӧй.
— А ті тӧданныд? Лыддьӧй любӧй литература, быд книгаын гижӧны... — Надя скӧрмӧмысла весиг кывсӧ воштыліс. — Ме программатӧ ставсӧ нин лыдди и велӧді. Петкӧдлыны тіянлы, мый сэні гижӧны?
— Но ті... Тӧда ли ог ли, абу тіянлы менӧ судитны. Книгаясад гижӧны унатор, но миян тані абу сэтшӧм модаыс, медым челядьӧс тундраті новлӧдлыны. И ме ог кӧсйы, медым ті вӧсна менӧ пондісны пинявны ай-мамыс. Ме кывкута став челядь вӧснаыс, а он ті.
— И ме тшӧтш. И ставным ми, коллектив кодьнаным! — шуис Надя. — Кывкутӧм йылысь кӧ нин сёрни пансис, то шуа: ме кывкута ог сӧмын ай-мам водзас, но и аслам сӧвесьт водзын. И ог вермы ме, педагог, быдтыны челядьӧс дышъясӧн, веськодьясӧн, чорыд сьӧлӧмаясӧн...
И Надя петіс кабинетсьыс, скӧр, гӧрдӧдӧма. Но регыд скӧрлуныс сайкаліс: «Дерт, полӧ, мед мыйкӧ челядьыскӧд эз ло. Велалӧмны спокойнӧя овны да уджавны. А челядьыдкӧд спокойнӧя оз позь. Кора, мед педсӧвет чукӧртлісны. Дас саяс воспитатель да кодкӧ оз ӧмӧй ме дор сувт жӧ. Бура-лючки колӧ сёрнитлыны. Гашкӧ, и найӧ, а гашкӧ, ме мыйӧнкӧ абу прав».
Мӧдысь на та бӧрын крукасьліс завыскӧд Надя.
Вӧліны ӧтчыд прогулка вылын челядьыскӧд. Посниджыкъясыс пырисны нин, а старшӧй да подготовительнӧйяс кольччисны на. Кӧдзыд, тӧла поводдя ывла вылас. Тӧлыс сідзи и нетшкӧ пу коръяссӧ да нӧбӧдӧ. Воспитательницаяс ворсыштісны челядьыскӧд, а сэсся кодкӧ вӧзйис: шонтысян моз пӧ вайӧ площадкасӧ киссьӧм коръяссьыс весалыштам, да и мича листъяссӧ гербарий вылӧ ӧктыштам. Челядьыд, дерт, зіля босьтчисны уджӧ, найӧ радейтӧны сійӧс жӧ вӧчны, мый и воспитательницаыс налӧн. Регыд ыджыд чукӧр вижӧдӧм коръяссьыс артмис. Детинкаяс сэк жӧ шоперысь пондісны ворсны, машинаясӧн кыскавны кутісны чукӧрсьыс ёгсӧ. Надя налы «сӧвтіс» ыджыд зырйӧн. Тайӧ кадас буретш садйысь петіс заведующӧйыс, недыр видзӧдыштіс челядь ноксьӧм вылӧ да чукӧстіс дінас Надяӧс.
Надя локтіс сы дорӧ.
— Ме чайта, энӧ кӧ ті дворникӧн уджалӧй, эн эськӧ челядьсӧ тшӧктӧй площадкатӧ весавны, — шуис завыс.
— Кыдз ті та йылысь верминныд думыштны? Меным... Ми... Ми сэтшӧм интереснӧя ворсімӧ-а...
— Но, но... Ті ставсӧ зэв пыдди пуктанныд. Бара и гӧрдӧдінныд, — небыдика нюмсер сетіс завыс. — Ворсӧй, ворсӧй... — И кывтӧмӧн, юсь быттьӧ, веськӧдчис забор сайӧ.
А этайӧ, со, Аликлӧн батьыс, шуӧ: ошкӧны пӧ.
— Код нӧ кӧть ошкӧсӧ? — юаліс сэсся Баевлысь Надя.
— Да заведующӧйыд кодкӧлунӧ на шуис, старайтчысь пӧ, настырнӧй и челядькӧд мелі.
—
— Ёна тай! — серӧктіс мӧдыс. — Пинясьыштны и вензьыштны мукӧддырйиыс колӧ. Мӧд ног оз позь миян делӧын.
Код тӧдас сэсся сійӧс, мый кӧсйис тайӧн шуны: Надяӧс такӧдыштны, али ас йывсьыс думайтіг артмис. Йӧзыс тай сёрнитӧны, чорыда пӧ сулалӧ рабочӧйяс вӧснаыд-а...
— А тӧдан, ме мамӧкӧд коркӧ вензи тіян вӧсна! — друг гажаа шыасис Баев да матыстчис Надялань, пуксис челядь улӧс вылӧ, гырддзаяссӧ пуктіс орчча пызан вылас, тотшӧдыштіс чунь помъяснас. Волнуйтчис жӧ, тыдалӧ, збоякодь кӧть паніс сёрнисӧ-а.
— Ті и завкӧд ме йылысь сёрнитӧмныд, и мамыдкӧд? — серӧктыштіс Надя.
— Да, вӧлі делӧ, — зэв збыльысь шуис мӧдыс. — Помнитанныд, гашкӧ, первой луннас вайим Аликӧс садикас кыкӧн мамӧкӧд. Ті сэк воспитательница пыдди вӧлінныд найӧ группаын. Ми ӧдзӧс дорас кольччим мамӧкӧд, а Алик полӧмӧнкодь, вунӧдыштӧма нин садиксӧ да, мӧдӧдчис чачаяс дінас. И кысянькӧ ті уськӧдчинныд сы дорӧ. «Алик, зӧлӧта пи, тайӧ нӧ тэ локтін садикӧ?» — шыасинныд ті кага дорас кыпыда и меліа. Кагаыс пырысь-пыр и ставнас ловзис. Чиктылігтыр паныд уськӧдчис ті дорӧ. Менам весиг синва сэк доршасьліс. Локтім гортӧ, мамӧлы и шуа, мися, кутшӧм бура Аликӧс примитісны. Колӧ чайтны, зэв бур ань выль воспитательницаыс. А мамӧ и пондіс шуавны: коді пӧ тӧдас кутшӧм, гашкӧ, и тэнад гӧтыр кодь жӧ. Поездын пӧ тай ӧтлаын локтімӧ да тамбурас мужичӧйяскӧд жӧ мыйкӧ ноксис-а, кага йывсьыс дзикӧдз жӧ вунӧдліс. Но ме и сійӧс янӧдны куті, кыдзи, мися, тэ, олӧма морт, сідз шуны лысьтан нывбаба йылысь, тӧдансӧ сӧмын поездын мунӧм серти да. А мамӧ: абу кӧ пӧ гулящӧй, абу кагаа да верӧстӧм. Гулящӧйыс, мися, кагасӧ оз сьӧрсьыс новлӧдлы, шуи ме скӧра кодь, дерт, ассьым вӧвлӧм гӧтырӧс тӧд вылын кутӧмӧн. Тэ ӧд, кӧнкӧ, тӧдан нин, мый ӧтнам ме Аликӧс быдта. Ті извинитӧй, мый ме, со, тадзи восьсӧн ставсӧ тіянкӧд. Ме ог тӧд мыйла, но меным тіянкӧд окота буретш тадзи восьсӧн сёрнитны.
— А ме ӧд верӧс дорысь жӧ муні... — ышловзис Надя. — Тіян гӧтыр моз жӧ...
— Да дугдӧй! Тэ да менам гӧтыр костын нинӧм ӧткодьыс абу. Мем Дмитрий Степановичыд, дядьыд тэнад, ставсӧ висьтасис.
— Ті и дядьлысь юасьӧмныд?! — Надя ыпмуніс, скӧрмис дзикӧдз.
— Извинитӧй, — шуис мӧдыс. — Меным, аслам должносьт вӧсна, колӧ тӧдны ставсӧ, коді миян посёлокын олӧ, а тіянӧс торйӧн нин, ӧд ті миян челядькӧд уджавны пыринныд. И личнӧй интерес, дерт, эм. Менам ӧд мамтӧм кага быдмӧ. Сылы колӧ корсьны мамӧс. Но и аслым гӧтырӧс. Ме том на и овны кӧсъя, кыдзи и став бур йӧзыс. Мем кажитчӧ, лёксӧ тайӧ сёрнинас нинӧм тіянлы эг вӧч. Ме сэтшӧм морт, ме радейта веськыда ставсӧ сёрнитны. Не сідзи кӧ, извинитӧй, но...
Надя бӧр раммыштіс, сылы яндзимкодь лоис аслас скӧрмылӧмысь:
— Ме нинӧм... Аттьӧ восьсӧн сёрнитӧмсьыд. Но ме восьсӧн жӧ шуа: менам эм верӧс и ме, тыдалӧ, сійӧс век радейта. Чайта, выль пӧв сыкӧд овмӧдчӧм менам оз артмы, а вот сьӧлӧмысь шыбитны верма, ог, кадыс петкӧдлас. Ещӧ ӧтчыд аттьӧ тіянлы менӧ бур кывйӧн шуӧмсьыд, и козинсьыд, но босьтны ог вермы, бӧр гортад нуӧй. А Алик вӧснаыд энӧ тӧждысьӧй, садикын ме сійӧс ог ӧбӧдит. И рытнас сы вӧсна энӧ тэрмасьӧй, мед ворсӧны Светкакӧд.
Надя колльӧдыштіс ая-пиаӧс и друг сьӧлӧмыс кутліс потны найӧс жалитӧмла. А, гашкӧ, и асьсӧ тшӧтш жалитыштіс. Ышловзис тай кузя да сэсся кватитіс ассьыс кагасӧ киас да нуӧдіс жырторъяс-а.
— Ми ӧд правильнӧ, Светик, вӧчим? Правильнӧ ӧд?! Ок тэ, Светочка тэ менам, сьӧлӧм гажӧдысьӧй, сьӧлӧм дойдалысьӧй! Вай узьны сэсся ми водам тэкӧд, бай-бай!
— Дуда-будатӧ мойдышт дай бай-бай, — корис нывкаыс.
И Надя мӧдіс мойдны.
Тадзи пӧшти быд рыт и кольліс налӧн. Ворсыштасны, мойдыштасны, морта книгаяс видлалыштасны, сэсся узьны водтӧдас Надя кагасӧ, а ачыс час куим-ӧ-нёль на лыддьысяс. Мукӧддырйи ӧтлаын нывкаыскӧд вӧчлісны чачаяс, бумагаысь либӧ картонысь. Уна чача вӧчасны. Тайӧс — Аликлы, тайӧс — Маринкалы, тайӧс — Дималы.
Корсюрӧ ветлісны рытйысьыштны дядь-тьӧтка ордас, и сэні вель дыр пукалӧм бӧрын Светка лоліс ыръянитысь, эз вермыв сразу унмовсьны, чезӧдчис. Та вӧсна Надя эз и зільлыв тшӧкыда йӧзад петавны.
Ӧтчыд воспитательницаяс ёна кутісны нуӧдны, ветлам пӧ выль кык серияа кино видзӧдны, зэв пӧ лӧсьыд, шуӧны, и Надя мӧдӧдчис. Вӧлі октябрь тӧлысь, лымъя нин. Надялы мыйлакӧ син улас уси клубӧ пыранінсянь бокынджык сулалысь, кокниа зэв, пӧшти гожӧмын моз, пасьтасьӧм мужичӧй. Вӧсни плаща, шляпаа, ботинкиа.
Ыркмуніс Надялӧн сьӧлӧмыс сійӧс аддзӧм бӧрын, но пӧдругаясыс восьлалісны тэрыба, сёрмам пӧ заводитчигкежлас, да бура-лючки видзӧдлыны мортыслы чужӧмас эз удит.
И кинозалӧ пырӧм бӧрын сьӧлӧмыс эз дугды пессьынысӧ. Минут вит пукалыштіс, а сэсся вашнитіс пӧдругаыслы: «Энлы, ме регыд», — и петіс ывла вылас.
Плаща морт сулаліс век сэні, сӧмын матыстчӧма неуна кильчӧланьыс. Кильчӧводзса югыд би югӧр улын бура тыдалӧ сылӧн чужӧмыс.
Да, тайӧ вӧлі Вадим.
«Мый тан сійӧ керӧ? Командировкаӧ, гашкӧ, локтіс? Но водзті татчӧ некор сійӧ эз волы, пырджык матыса районъясӧ, сиктсӧветъясӧ ветлывліс. Проектируйтліснысӧ пырджык Комисельстройлы. Гашкӧ, ӧні и татчӧ командируйтісны. А пасьтасьӧмасӧ кутшӧм кокньыдика. Вермас висьмыны. Сыктывкарад ӧні, кӧнкӧ, зэрасьӧ самӧй, вот и плаща. А миян тані тӧв. Эз мӧй тӧд, мый войвыв тані, кӧдзыд. Да коньӧрӧй сэтшӧм, тыдалӧ, талунъя лунӧн олысь и эм, аски йывсьыс думайттӧм. Но колӧ жӧ, дзикӧдз кынмас...»
Верӧсыс Надяӧс эз на аддзы, бокын сулаліс да, кокни ботинкиа кокнас йӧктышталігтыр, кутчысьыштліс пеляс. Надялӧн сьӧлӧмыс ёнгӧмӧн ёкнитіс тайӧс аддзӧм бӧрын, и сылӧн быд тёпнитӧм йӧткӧмӧн йӧткис быттьӧ Надяӧс ӧткӧн сулалысь мужичӧйланьыс.
«Вадим!» — кӧсйис нин горӧдны Надя, но тайӧ каднас верӧсыс ачыс аддзис Надяӧс и тэрыба вӧчис сылань воськов, но друг сувтіс.
Надя нюмвидзис. И сійӧ нюмысь эз позь гӧгӧрвоны, лёкысь али меліа сійӧ нюмдӧма, сэтшӧм тешкодь вӧлі сылӧн нюмыс.
А мыйкӧ шуны найӧ эз удитны, сы вӧсна мый кильчӧ вывсяньыс кодкӧ горзіс нин: «Надежда Васильевна, заводитчис жӧ. Заводитчис жӧ!» А сэтчӧ жӧ ещӧ Баев кыськӧ усис, тэрмасьӧ-локтӧ тшӧтш кино вылӧ и пырмунігмозыс кватитіс Надяӧс сойбордйӧдыс да кыскыштіс сьӧрсьыс:
— Кыланныд, Надежда Васильевна, тіянӧс чуксалӧны. Мӧдім!
И Надя мӧдӧдчис сыкӧд орччӧн.
