ӦГАШ ПӦЧЛӦН МОНЬЯС
Лӧсьыд жӧ места бӧрйылӧмаӧсь, сё майбырӧ, Сидӧр дед гозъяыд! Керкаыс грезд шӧрас сулалӧ, улич вывсянь бокынкодь да выліын быйквидзӧ. Гашкӧ, ӧшинь улас петан да кокыд няйтӧссяс? Оз бара! Гӧгӧр ласта.
А звӧз вылас пет — синмыд паськалас. Кымын грезд тыдалӧ! Пуксьӧмны найӧ дзоляник ю пӧлӧн джуджыд мылькъяс вылӧ. Видзӧдан, да быттьӧ эзысь сунисӧ пысавлӧм сикӧтш мольяс сярвидзӧны.
Дед гозъя ставсӧ аддзӧны, гӧгӧр налы тыдалӧ. Юав, коді медводз чеччӧ да медсёр водӧ найӧ сиктсӧвет улын, — висьталасны. А век жӧ медся нимкодясянторйыс дед гозъялӧн — матын визувтысь юыс. Сійӧ, быттьӧ эзысь сунис, петӧ помтӧм-дортӧм вӧръяссянь вӧлӧсьт куш вылӧ да, ас пӧлӧныс веж видзьяс вольсалігтыр, гартчӧ-локтӧ пӧшти дзик Сидӧр керка дорӧдз. Котӧртышт кыр горув — и ю дорас нин.
Да и ачыс керка-карта короминаыс Сидӧрыдлӧн туйӧ бур йӧзлы видзӧдлыны, дзимгӧма-тэчӧма зумыда да лӧсьыда.
Сӧмын сьыв да ов татшӧм овмӧсад. Да олысьясыс, шондібан, дед да баб сӧмын и кольӧмаӧсь. Оз мича ичмонь шуркъяв керка гӧгӧрыс, ни челядь оз чилъялны ӧшинь уланыс. Вот эськӧ пияныс кӧ воисны да овмӧдчисны гортас. Ловзис, эськӧ, шызис Сидӧр овмӧс.
Да кысь нин! И гаравны нинӧм. Отпускас весиг шоча волӧны. Ичӧт пиыс, Пашукыс, ещӧ на корсюрӧ волывлӧ. — Сійӧ пыр на велӧдчис да каникулъяс дырйиыс да мый да век нин мича чужӧмсӧ ай-мамыслы петкӧдлас. — А ыджыд пиыс воліс семьянас коркӧ во вит сайын да сэсся эз на и мыччысьлы. Письмӧсӧ эськӧ гижӧ, деньга вӧзйӧ и. Да мый нӧ деньганас старик гозъяыд вӧчасны? Аслыныс налы пенсия петӧ, тырмӧ.
Нёль пи тай, гыч кодьӧс, чужтісны-быдтісны гозъя, да пӧрысьӧ-нэмӧ колисны ас кежаныс. Некодлы найӧс и пальӧдыштны, некодлы найӧс и гажӧдыштны. Воласны кӧ суседъяс — гажа, а оз кӧ и... шы ни тӧв. Дедыс нэмсӧ эз вӧв окоч сёрни-басни вылад, а ӧні, пӧрысьмис да, дзик нин вурӧм вома кодь. Он кӧ шыась, и вежон ланьтӧмӧн олас.
Водзті дедӧ краж кодь ён да киподтуя вӧлі. Уна и удж ас нэмнас бергӧдліс. Ӧні эськӧ сылы сӧмын нин шойччыны, гӧрбыльтчӧма да дзормӧма ёна нин. А оз на уджтӧгыд мортыс ов. Век мыйкӧ машкӧ-вӧчӧ сараяс: додь сюв да, коса пу да, куран да — эм ӧд зіль мортыдлы вӧчанторйыд. Вӧчӧ мыйкӧ да чӧв олӧ, вӧчӧ да чӧв олӧ.
Ӧгаш баблӧн эськӧ мукӧддырйиыс кыв-вомыс ёна гилялӧ, рад сёрнитыштны, но оз мӧдыд сёрнитны кузьӧд-паськӧд, мурӧстас мыйкӧ вомгорулас — и став варовитӧмыс. Бабӧлы быть сэсся тшӧтш чӧв ов.
А чӧв олігад думайтсьӧ ёна. Ок, унатор тӧд вылас усьлас да гаравсяс! Сизимдас во енма-муа костас олӧма — эм мый гаравны. Челядь кадсӧ казьтыштас — синваыс петӧ. Тшӧт сертиыс сизимӧд вом вӧлі ай-мамыслӧн, быдмис курас-карасӧн, кыдз шуласны. Сӧмын и дас квайт арыс сылы шуд эз сет. Ӧгаш гар чӧрс кодь шурыд да варов быдмис, а сетісны верӧс сайӧ кын вома пӧдмизуй Сидӧр сайӧ. Ок, неокота вӧлі Сидӧрыдкӧд ӧтувтчыны, да быть. Юрсьыд вылӧ он чеччышт, ай-мамсьыд ыджыдӧн он ло.
Петіс. Овмӧдчисны. Ӧти бӧрся мӧд куим пи чужис. Сэкся кадӧ быдтыны найӧс сьӧкыд вӧлі. А быдтісны — козьналісны. Кык ыджыд пиыс мунісны война вылӧ, бӧрсӧ эз локны. Усины. Гаралан пом вылӧ военкоматын сетісны налысь войнавывса наградаяссӧ — куим дзирдалысь медаль. Ӧнӧдз видзӧны гозъя сійӧ медальяссӧ. А пияныс абуӧсь.
Коймӧд пиыс эськӧ, Миколайыс, война вылад эз нин веськавлы, да оз жӧ тай, со, гортас ов. Муніс армияас да сэтчӧ и пыр кежлӧ кольччис. Военнӧй ӧні.
Война бӧрас ещӧ ӧти пи Сидӧр гозъялы ен сетіс. Слабиник да чӧліник чужис сійӧ. Павел ним пуктісны. Ковмис Пашукӧн ёна вийсьыны. Пасибӧ ещӧ, больничаясыд сэк вӧліны нин да кыдзкӧ эз кув. Быдмыштіс да нинӧм, шаньмис. Ой-ой сюсь велӧдчыны лои. Школаад учительяс пыр ошкисны, вежӧра пӧ пиныд. Со тай, тӧлка юрнас зэв ыджыдӧдз и велӧдчис. Институтсӧ помалӧм бӧрын сэтчӧ и уджавнысӧ колисны.
А колӧма эськӧ трактористӧ велӧдны либӧ агрономӧ. Гортас эськӧ овмӧдчис сэк, семья лӧсьӧдіс. Быд жыр эськӧ налӧн ыджыд керкаас сераліс да сьыліс. И бабӧлы эськӧ ӧнія моз эз ковмы чӧв овны да гажтӧмтчыны. Внук-внучаткаӧс эськӧ быдтіс-пестуйтіс. А ӧні пукав ас кежад да виччысь лунысь-лун насянь юӧр. Бур ещӧ, письмӧсӧ гижӧны. Гӧтрасьӧма Пашукыс. Мед, ен сыкӧд, кад нин. Водз чеччӧмысь да водз гӧтрасьӧмысь пӧ оз ков каитчыны. Батьыс кызь арӧн гӧтрасьліс, а сылы кызь вит тырӧ. Нывъясӧс кызь вит бӧрад пӧрысьӧн нин нимтӧны. Вот сӧмын морт шӧрӧ-ӧ веськаліс?
Карточка вылас тай гӧтырыс зэв омӧлик да жебиник-а. Чужӧмыс ки пыдӧс пасьта и эм. Дзик нывка-школьница.
«Шондібан, миян тан нывъяс сёркни кодь гӧгрӧс чужӧмаӧсь да кыдз пу кодь статя мыгӧраӧсь. И удж-рӧбӧтасьыд оз повны. Эз ӧмӧй позь Пашуклы гортысь гӧтырсӧ вайны?» — ышлолалӧ бабӧ карточка вылас видзӧдігтыр.
Водзті, воас кӧ кодсянькӧ карточкаыд, бабӧ сразу сиктӧ котӧртӧ, нывбабаяслы ошйысьны, а ӧні — эз. Мисьтӧминик пӧ да омӧлик зэв, дивитасны.
Ошйысьліс тай ас кадӧ ыджыд моньнас. Карточка вылас мича да шань, роч вӧв кодь вылын юра. Грездын бабаяс чупйӧдлӧны вом дорнаныс да ошкӧны Микулай гӧтырӧс. Но пӧ и крукыштӧма Сидӧр Микулыд мича краляӧс!
А кор воисны гӧститны, Ӧгаш баб яндзимлаыс сиктӧ весиг дугдіс петавлыны. Оз удит явитчыны грездӧ, кытшалӧмны нин аньяс, кеслӧны пиньнысӧ:
— Моньыд нӧ, Ӧгаш пӧч, вомдзасьӧмысь ли мый полӧ, оз тай нӧ йӧз вылас видзӧдлы, кыв пастӧ эськӧ оз нин сет да, здравствуйте ни до свидание. Гашкӧ, чайтӧ, ми рочнад огӧ кужӧй? Висьтав, кужам шу.
Ӧгаш пӧч нэмсӧ бур ань туйын сиктас овліс да зэв яндзим вӧлі сылы татшӧм сёрнитӧ кывзыны, му пырыс кӧть мунас.
Шоча эськӧ и моньыс петавліс сиктас, пыр пасьтӧм, яйсӧ жаритӧ пывсяндор эжа вылын. Юмовтор ньӧбны тай корсюрӧ кайлывліс лавкаӧ. А йӧзсьыд он тупйы, кылӧны и аддзӧны. А йӧз налӧн ой-ой лэчыд кывъяӧсь, шуасны да быттьӧ бритыштасны.
Сӧмын ӧд и Ӧгаш пӧч тайӧ сиктас жӧ чужліс-быдмис дай дзормытӧдзыс оліс. Сылӧн коса дорыс пыр жӧ лэчталӧма, серамтӧ водзӧс мынтытӧгыд оз жӧ коль. Крапкас-шуас вочакывтӧ да пинь кеслысьясыд ӧдйӧ жӧ кыв йывсӧ курччасны.
— Сійӧ, бобӧяс, апичер гӧтыр и эм, ыджыдӧ кӧть пуксьӧ ті вок водзын — абу и дивӧ!
Шуас, а аслыс яндзим — ӧбӧдитіс бабаясӧс.
А мый нӧ эськӧ и вермис вӧчны пӧчӧ? Кулитны моньсӧ ли мый? Оз бара-й, абу сійӧ сэтшӧм морт. Ӧтнас, бурджык, ставсьыс гусьӧн шогалас шогсӧ, а йӧзлы лишнӧй сёрни-басни лэптыны поводсӧ оз сет.
Пиыс, сьӧлӧмшӧр, кутшӧм степеннӧй да садя, а гӧтыр веськалӧма! Кок гыжъяссӧ весиг краситӧ да, кутшӧм сійӧ Ӧгаш пӧчлы монь? Правда, сэки бабӧлы эз кӧть сьӧлӧмшӧрсьыс моньыс вӧв, но чайтіс, мый вежсяс на, том на да, олӧмыс велӧдас. А абу, тыдалӧ, вежсьӧма. Ок, бабӧлӧн сьӧлӧмыс кылӧ, — абу вежсьӧма!
Таво, Пашуксяньыс письмӧ воӧм бӧрын, дед гозъя зэв ёна кутісны корны офицер гозъяӧс гӧститны. Тадз пӧ и тадз, ичӧт вокыд гӧтрасьӧма, кӧсйӧ локны гӧтырыскӧд, волӧй пӧ и ті. Аддзысянныд кык вок да гӧтыръястӧ тӧдмӧданныд, но и миянӧс, старик гозъяӧс, ӧти сайын гажӧдыштанныд, дерт. Внучкаӧс вайӧ, миян тан гожӧмнас зэв бура шойччас.
А найӧ, ӧкаяннӧйясыд, гижӧмаӧсь вочакыв да веськыда и ӧткажитӧмаӧсь. Нывка пӧ зэв слаб да кӧсъям бара море дорӧ сійӧс нулыны. Крымӧ пӧ, навернӧ, бара ветлам.
Тӧдӧ бабӧ — тайӧ моньыслӧн удж. Мукӧд гӧтыр кӧ, шуис: ладнӧ, сэтшӧм делӧыс да ветлам нин мам-бать дорад. А сійӧ оз бара и тадзтӧ шу. Ӧгаш пӧчлысь писӧ, кӧнкӧ, оз лэдз, ас кок туяс тальӧдӧ.
Ӧбиднӧ зэв старик гозъялы, таысь забеднӧыд нинӧм нин абу! Сидӧр дед эськӧ, коньӧрӧй, оз явит ассьыс ӧбидасӧ, сӧмын буди мурыштчӧмӧн тошсӧ гыжъялыштас. Зато Ӧгаш пӧч лун куим татшкис-пинясис, эз вермы ланьтӧдчыны.
Сійӧ кӧть дедӧ дорысь абу ёна том, а кыв вылас яр на да и кок йылас, ен сыкӧд, тотшкан кодь крепыд на. Таркъялӧ пач водзын либӧ скӧт дорын ноксьӧ, ӧбидасӧ вунӧдны оз вермы, пинялӧ пи-моньсӧ.
— Крымӧ налы колӧ! А тані нӧ мыйӧн лёк? Али сёян-юан оз тырмы, мӧскӧн и порсьӧн на олам да? Али сынӧдыс лёк? Ма дукӧн ӧд, юмов ма дукӧн ӧвтӧ вадорса видзьяс вывсянь. Ю — орччӧн, лунтыр кӧть туплясь вадор лыа вылас. Колӧкӧ, ӧкты дзоридз, тырмӧ сійӧ добраыд миян. А он кӧ дышӧдчы, ӧмидз вотны мӧдар берегас вудж либӧ чӧд вотны вӧрӧ кай. Ог тай нӧ найӧс уджавны тшӧктӧй, мед шойччӧны.
Татчӧ бабӧ вачкучкысяс да быттьӧкӧнӧсь и лӧньлас. Мед пӧ, кыдзи кужӧны, олӧны. Но кольӧ здук-мӧд, и бабӧ бара нин мӧвпъяснас ыджыд пи дорас.
«Нывка пӧ слаб. Слаб, дерт, лоас, оз кужны гозъя быдтынысӧ да».
Коркӧ тай волісны да дзикӧдз грекӧвӧйтчисны нывканас-а, мамыс и батьыс сы бӧрся и котралӧны. «Ляля, эн котӧрт — усян, эн муас пуксьы — кынман, эн шонді водзас ов — юрыд висьмас». Помтӧм «эн» да «дугды».
Жаль быдӧн ичӧт внучкаыс бабӧлы лоліс. Заводитліс некымынысь дорйыны, да кутшӧм! Тэ пӧ неграмотнӧй, он куж челядьсӧ воспитайтнысӧ.
А найӧ нӧ кужӧны? Лук кор ни морков эз и сетлыны град вылысь нетшыштны коньӧр нывкалы. Заразитчан пӧ, микроб сюрас. Зато пызан сайын йӧв да кампет мырдӧн вомас сюялӧны. Тӧлктӧм гозъяыд. Пессьытӧгыс да котравтӧгыс ӧмӧй кагаыслӧн сёйсяс? Сэтшӧм прӧстӧйтор оз гӧгӧрвоны. Моньыс нӧ, шуам, мед нин, сійӧ кутшӧмкӧ сэтшӧми и эм. Да ӧд и пиыс, Миколаюшкоыс, сэтшӧм жӧ лоӧма! Шензис да шензис пӧчӧ. Чӧлӧй мужик босьтӧма да нёль арӧса кагаӧс тшӧтш паньӧдӧ! Бабӧ некор сідзтӧ ассьыс челядьсӧ эз дрӧчитлы.
Асьсӧ жӧ и, Миколайсӧ кӧть, босьтны. Дас арӧссянь колхоз удж вылӧ петіс, а дас куимӧн бать пыддиыс и вокъяс пыддиыс мужик юр колис овмӧсас. Быд удж вӧчис, весиг гӧр дінӧ ковмыліс кутчысьны. А, со тай, абу пузгыртчӧма. Шань да мича кутшӧм быдмӧма. И грамота перйис, академия нин помаліс. Омӧлика кӧть быдтім, а, сьӧлӧмшӧр, ыджыд мортӧдз писькӧдчис. Ставнас кӧм-паськӧмыс дзуртӧ...
Бабӧлӧн тайӧс гарыштӧмысь друг сьӧлӧмыс нормис, голяыс гӧрӧдасис.
— Сьӧлӧмшӧрӧс тай эг лелькуйтлы да... Ачыс бур олӧмсӧ писькӧдіс, мед ӧні медся лӧсьыдінас и шойччас, мед... бласлӧ кристос...
Кутшӧма водзті пиняліс писӧ, сэтшӧма жӧ и ӧні пондіс жалитны да быдся ногыс благӧслӧвитны. Сэтшӧм нин, тыдалӧ, мам сьӧлӧмыд, любӧй мыж аслас челядьлы прӧститас.
Кусіс ыджыд пи вылас ӧбидаыс, пырысь-пыр локтіс мӧд пи вӧснаыс тӧждлун. Пашукыс отпускӧ кӧсйӧ воны выль ичмоньӧн. Колӧ примитны, кыдз колӧ. Бабӧ оз жалит ни асьсӧ, ни эмбурсӧ, медтыкӧ нин кажитчас выль моньыслы-а.
Лун куим ӧкититчис. Стен-пӧтӧлӧксӧ еджыд сёйӧн мавтіс, джоджсӧ мыськис да выль вольӧсъяс павгаліс — таво тулыс ачыс на татшкис-кыис вольӧсъяссӧ, — суседкаыслы петкӧдліс ӧшинь занавесъяс вурны, ӧшліс. Сэсся пос помсӧ и ӧшинь увсӧ тшӧтш пелькӧдіс. Лавкаӧ кык-ӧ-куимысь котӧртліс ньӧбасьны и.
Кор ставыс дась лои, быд лун пондіс петавны сиктӧ автобус воигкежлӧ. Друг да талун воасны?
Вежон чӧж сідз котраліс автобус дорӧ. Сэсся дӧзмис. Гез пом босьтіс да коса пурт и кайис сьӧрдӧ, гоз корӧсь кӧть пӧ вая. Сыкості и воӧмаӧсь гӧсьтъясыд.
Локтіс бабӧ вӧрсьыд сёр пажын кад гӧгӧр. Сиктын челядьпиян горзӧны:
— А тіянӧ кодъяскӧ воисны!
Шыбитіс бабӧ корӧсь нӧбсӧ грезд шӧрӧ, уськӧдчис гортас. Некод керкаас абу! Кӧнӧсь нӧ? Гунь-гонькерис сарайсӧ, ӧшинь увсӧ — абуӧсь! Петіс звӧз вылӧ — лапкучкысис. Пывсян ломтӧны! Пиыс — пес моздора, моньыс — ведра-карнана.
Вӧсньыдик, детинка кодь, гача да шырӧм юра, кусыньтчыштӧма ведра-карнан сьӧкта улас. Ведраясас быттьӧ ыджыд сир веськалӧма, чалкйӧ ваыс сылы кӧмтӧм кокъяс вылас. Кажитчӧ, тыдалӧ, тайӧ ва вайысьлы, вомыс гажаа жервидзӧ, сярвидзӧны еджыд пиньяс.
И старикыс, сё морыд, сэн жӧ! Пукалӧ пывсян бокын эжа вылас да лӧсьыдика шпыньвидзӧ, зачесьтасьӧ челядьнас.
Бабӧ, йӧй кӧ-а, бӧрддзис. Оз ӧмӧй радлыны ков пиыс воӧма да? Да ӧд радысла и бӧрдӧ. Татчӧ нӧ синваыд оз пет?
Со пиыс первой аддзис мамсӧ да котӧртны пондіс сы дорӧ. И моньыс, ведра-карнансӧ пуктіс да, тшӧтш мӧдіс котӧртны. Весиг дедыс места вывсьыс чеччис да бабӧлань жӧ тімбыльтны пондіс.
— Со ӧд, кутшӧм нывкаӧс пиным вайис. Со ӧд... — кайтіс сійӧ пӧчыслань матыстчигмоз.
«Вайӧма и эм, — монь вылас тэрыб видзӧдлас чӧвталігтыр, думайтӧ бабӧ да гусьӧник дивуйтчӧ: — Гача тай нӧ! О, Господи, кутшӧм, со, лоӧ тайӧ гача кокаыс-а?»
Бабӧ ловсӧ кутӧмӧн виччысьӧ моньыслысь матыстчӧмсӧ. Мый моньыс шуас? Кыдзи здоровайтчас, инмӧдчылас оз? Мӧд моньыс тай, помнитӧ бабӧ, кань несйӧм моз «Здрасьте» шуис да сэсся мышнас бергӧдчис-а. А тайӧ?
И друг... бабӧ весиг падмыштіскодь — чуп, кычипи моз, кодкӧ сылы бандзибас. Моньыс! Моньыс! А сё зӧлӧта, окыштіс! Дай зэв чӧскыда «мамашаӧн» шуис! Бабӧ эз коль водзӧса. Сывйыштіс тӧдтӧм нывкаӧс морӧс бердас рӧдимӧйӧс моз.
Аскинас аслас кодь старукаяслы ёна и ошйысис лавка дорын Ӧгаш пӧч.
— Локті бобӧяс, вӧрсьыд, а налӧн пӧсь пывсян нин дась, тэныд пӧ, мамук, ломтімӧ. Моньыд менӧ мыссьӧдіс да майтӧгаліс жӧ пывсянад! А талун удж вылӧ нин мунісны. Омӧлик кӧвтым сарайысь аддзисны, чери кыйны вадорӧ лэччисны. Старик накӧд муніс и. Чери туиссӧ кӧть пӧ берег дортіыс новлӧдла. Окота дедыдлы том йӧзыскӧд да мед нин, мися. Ме бара вӧччи монь козиннад да татчӧ тювӧді, лавкаас. Мися, вина кӧть кыйсьысьясыдлы босьтышта да мыйкӧ юмовтор Людюклы. Зэв вед менам моньыдлӧн мича нимыс. Людя. Ачыс мича и. Жебиник сӧмын зэв. Чай вылад мӧй сӧвман? Асывнас чай стӧкан юис дай. Тшӧкті эськӧ ёна сёйны, да оз. А сідзсӧ варов дай мелі. Тӧрыт тай менӧ окыштіс ныр-вомӧ-а. Эз брезгуйт, бобӧяс, менӧ пӧрысьӧс. Окыштіс дай мамукӧн шуис менӧ. Зачесь мем зэв.
Кывзісны старукаяс Ӧгаш пӧчӧс и завидьтыштісны кодь. Со пӧ, кыдзи вӧччӧдӧмны и, пӧрысьӧс.
Ӧгаш пӧч вылын и збыль завидьтан кӧм-паськӧмыс. Пемыдгӧрд шерстянӧй платтьӧ, юрас шӧвк чибльӧг, кокас мича небыд тяпи.
— Вӧчны на кӧсъя воськов, а сійӧ кыкӧс нин вӧчӧма, — ошкыштіс бабӧ выль кӧмсӧ.
Пӧчӧяс пондісны юасьны, кыдзи аддзысьӧмны том гозъя, да ай-мама абу невестаыс, да кӧні уджалӧ — быдтор ӧд тӧдны окота пӧрысь йӧзыдлы.
Бабӧ висьтасис, мый тӧдіс. Ачыс тӧрыт на жӧ и пывсянын варовитігӧн кывліс.
— Эм пӧ, эм Людюкыслӧн мам и бать, — окотапырысь юӧртіс Ӧгаш пӧч. — Сиктын жӧ быдмылӧма и. Батьыс колхозын предалӧма дыр, а сэсся обласьтас пӧ босьтӧмны кутшӧмкӧ начальникӧ. Висьталіс эськӧ, да вед шунысӧ ог куж. А мамсӧ шуис учительницааліг. Ачыс Людюкыс тай челядь дорын жӧ шусьӧ ноксигӧн. Варччыны пӧ да вышка вывсянь чеччавны велӧда. Сэтшӧм школа ли мый ли эм? Ме вот эг жӧ бурасӧ юав. Сэні и менам Пашуккӧд тӧдмасьӧмаӧсь. Аддзысьӧмаӧсь небось. Ме тан невеста пилы бӧрйӧдла, а сійӧ... Вайис тай, оз ӧні мам-батьыдлысь юавны...
Бӧръя кывъяссӧ шуис бабӧ жугыльмыштӧмӧн да сэсся килутшнас нуӧдыштіс ныр-вом пӧлӧныс и ланьтіс. Гӧгӧрвоис, тыдалӧ, ошйысьӧмсяньыс пондіс норасьӧмӧ вуджны. А норасьны бабӧ эз радейтлы.
Медым кыдзкӧ вежны ассьыс неколана сёрнисӧ, бабӧ друг тэрмышсис гортас. Чирукъяс пӧ ті, менӧ дӧс манитінныд, пӧдикӧ пӧ менам чери кыйысьясыд воисны нин!
Завор дорсяньыс и аддзис, збыль воӧмны нин чери кыйсьысьясыд. Ая-пиа, со, ноксьӧны мыйкӧ потшӧс дорас, кӧвтымсӧ, буракӧ, косьтыны ӧшӧдӧны.
— Ті тай воӧмныд нин, — шыасис баб налань матыстчанмоз. — Шедіс эз мыйкӧ?
— О, миянлы да оз шед! — вочавидзис пиыс да котӧртіс звӧз помас мамыслы кыйдӧссӧ мыччӧдлыны.
— Со, кутшӧмӧс кыйим! — бӧжӧдыс тоньйӧдлігтыр перйис сійӧ туиссьыс ыджыдкодь сирпи.
— Но, ен сыкӧд, кыйӧмныд и эм, — радлыштіс тшӧтш мамыс да, гӧгӧрпӧв гунь-гонькерӧм бӧрын, юаліс: — А Людюкыд нӧ, абу тай нӧ?
— Сэтчаньӧ на, вадорас, коли. Челядь вуграсьӧны да накӧд, — кыліс бабӧ вочакыв.
— Вуграсьны?..
Верӧс сайӧ мунӧм ныв, лыддьы, нывбаба, босьтӧма да челядькӧд вуграсьӧ! Абу-ӧ вывті кокни мывкыда ичмоньыс?
Бабӧлӧн ёнтыштіс кыткӧ сьӧлӧм діныс. Сійӧ эз кут водзӧ сёрнисӧ паськӧдны, звӧз кузя ньӧжйӧник пырис гортас.
Шуласны тай, кытчӧ пӧ доймылас мортыд, сыысь сэсся нэм чӧжыс повны кутас. Сідзи и эм ӧд. Ӧгаш пӧч тай ӧти монь вӧснаыс яндзим примитіс да ӧні дась быд воськов мӧд моньыслысь ӧшӧдны-а. Оз-ӧ пӧ бара йӧзыс пондыны серавны?
Локтіс моньыс час кымын мысти, ая-пиалӧн тай став чериыс нин вӧлі вӧчӧма-а.
Ӧгаш пӧч буретш звӧз помас град весаліс — сьӧлӧмыс кыткӧ эз вӧв места вылас да петіс, медым ас кежас олыштны-думайтыштны. Сійӧ аддзыліс, кыдзи моньсӧ колльӧдісны зонпосни дзик асланыс потшӧс дорӧдз, кыдзи моньыс шенасис да мыйкӧ горзіс налы.
Бабӧлы зэв окота вӧлі чиршӧдлыштны моньсӧ, да эз на жӧ смелмӧдчы, шуис сӧмын:
— Челядь дінын, шуан, уджалан? Эз мӧй нӧ дышӧд накӧд ноксьынысӧ? Шойччыштін эськӧ...
Моньыс серӧктіс. Менӧ пӧ челядьыс вуграсьны велӧдісны. Челядьдырӧс пӧ казьтыштісны.
—
А моньыс шуӧ: «Ӧтлаын пырам, ме отсышта тэныд».
Бабӧлы таысь нимкодь лои, но век жӧ шуис:
— Китӧ ӧд сутшкалас йӧныс.
А мӧдыс сералӧ: менам пӧ ки пыдӧсъясӧй вӧчӧм кучик кодь ёнӧсь. И пондіс ӧд тшӧтш нетшкысьны.
Бабӧ, варов мортыд, оз вермы сёрнитӧг овны, пырысь-пыр и кутіс юасьны Людюкыслысь сиктас олӧм йылысь. Карын пӧ али сиктын кажитчӧджык олӧмыс?
Мӧдыс висьтасис: «Керка миян сулаліс дзик вадор берегын. Чеччан — мыссьыны котӧртан ю дорӧ, водны кутан — бара жӧ купайтчыштан. Куш ӧти сынӧднас пӧтны позьӧ. А мӧс видзӧмыс! А пув-чӧд вотӧмыс! Лӧсьыд сиктад! Кор пондім мунны карӧ, ме бӧрді, гашкӧ, чӧлӧй вежон...»
— Дерт жӧ, сиктад лӧсьыдджык карад дорысь, — шыасис бабӧ да мудериника содтіс: — Кольччинныд да олінныд кӧ эськӧ гортын. — А ачыс быттьӧ ставнас топавліс вочакывсӧ виччысигӧн.
— Ӧні огӧ вермӧй, мамӧ, — ышловзьыштіс моньыс. — Паша аспирантураӧ пырис велӧдчыны.
— Сымда нин велӧдчис да ещӧ на али мый!? — шензьӧмӧн горӧдіс бабыс да шогӧ уси, ланьтіс. Энькаа-моня костын быттьӧ немӧй чужис. Та кадӧ и чукӧстіс найӧс звӧз вывсянь Пашаыс.
— Мамӧ! Юкваыд пусис! Люда, тэ локтін нин? Пырам сёямӧ!
— Пырам и эм, Людюк, — бабӧ веськӧдіс коссӧ да ружӧктыштіс, — кынӧмпӧт вӧснаыд муыслы унаысь жӧ копыртчылан.
Люда чукӧртіс нетшкӧм ёг турунсӧ да петкӧдіс градпомса эжа вылӧ, юаліс:
— А тайӧс Сюрукыд оз сёй? Ми вӧлі век ваяламӧ вомув пыдди ёг турунтӧ.
— Сёяс, нуам картаӧ, — бӧр нимкодьмис старука да думыштіс: «Лючки нывбаба кӧ артмас таысь-а?» Бабӧ дась вӧлі вунӧдны весиг ичмоньыслысь вуграсьӧмсӧ.
Муртса удитісны пуксьыны сёйны, вашъялігтыр, пырисны да сувтісны порог дорӧ кык детинка.
— Мый нӧ, Володя, мамыд ли мый могӧн ыстіс? — шыасис бабӧ ыджыдджык зонка дорӧ.
— Эз, — вочавидзис детинка да ёрт вылас дзиркнитлӧм бӧрын кутіс жӧдзны места вылас.
— Ме дорӧ тайӧяс, — шыасис моньыс да чеччис пызан сайсьыс. — Волейбольнӧй мяч ме налы кӧсйыси. — Моньыс петаліс посводзас, пыртіс сэтысь топыда зэвтӧм рюкзак да кутіс ректыны сійӧс — перъяліс кутшӧмкӧ тубрасъяс, бадминтонӧн ворсан ракеткаяс. Медбӧрын мыччис зонкаяслы коланторсӧ.
— Со, асьныд пӧльтанныд.
Зонкаяс радпырысь уськӧдчисны ӧдзӧсӧ, аттьӧавныс весиг вунӧдісны.
— Шань детинкаяс, — шуис ичмоньыс пызан сайӧ бӧр пуксигмоз.
Сэсся на ордӧ воис Павеллӧн воча вокыс — Борис, отделениеса управляющӧй. Баитӧм-сёрнитыштӧм бӧрын том гозъяӧс Борис нуӧдіс кытчӧкӧ. Ветлісны кӧнкӧ сёр рытӧдз.
А сэсся дыр виччысяна пи-моньсӧ дед да баб лючки эз и кутны аддзывны.
— Загреки, эн ӧмӧй шойччыны локтӧй? Ӧтторъя тай нӧ кытчӧкӧ мунанныд? Борис, лешак пиыс, новлӧдлӧ, — шулывліс мукӧддырйи мамыс, том управляющӧйӧс пинялігтыр.
— Мамӧ, шойччыныд ӧд быд ногыс позьӧ, — вочавидзлісны пи-моньыс. А пиыс серамсорӧн содтывліс: — А, гашкӧ, тэныд, мамӧ, окота, мед ми ыджыд монь мозыд мышъяснымӧс лун-лун пӧжим?
Ӧгаш пӧч тшӧкмунліс татчӧ. А дедыс дӧвӧля мурӧстыштліс: лёкыс пӧ, дерт, нинӧм ветлӧмсьыс абу. Абу ӧд кагаяс, медым найӧс сильӧпиянӧс моз борд увтад видзны.
Бурджыка кӧ думыштны, дед гозъялы нинӧмысь эськӧ норасьны пи-монь вылас. Мед ветлӧны. Удитӧны тай кодакӧкості пельса тыр кӧдзыд ватӧ пыртны, и мӧскыдлы вомувтӧ дасьтыны, и пестӧ пыртны, и кукань-ыжтӧ вайӧдны. Сӧмын тай мича чужӧмъяснас некорджык зачесьтасьныс-а. Гӧститӧдны бура эз сяммыны ни. Рысьтӧ и нӧктӧ чӧжліс эськӧ бабӧ найӧ воигкежлӧ, да сідзи и, тыдалӧ, бакшасяс. А мый нӧ, унджык лунсӧ гортас оз и волыны лючки ӧбедайтны да, тэрмасьыштӧмӧн сёйыштасны дай. А мукӧддырйи и ӧбедайтныс оз волыны. Кывсьылас тай, ылі видз вылын пӧ вӧлӧмны, кутшӧмкӧ лекция йӧзыслы лыддьӧмны. Сяммӧны кӧ эськӧ, мед. Киссьӧ пӧ тай сёрниыс шор моз гылыда — шуӧны сиктса аньяс. Оз пӧ, небось, зептас пиыд кывйысла пырав. Кӧні кутшӧм война, и кӧні выль стрӧйбаяс кутшӧмӧс стрӧитӧны, и кыдзи прӧста вӧр пуысь газет лист да спирт артмӧ, и тӧлысь вылад лэбзьылӧмтӧ — ставсӧ пӧ тӧдӧ да лабутнӧя висьталӧ. Оз жӧ ӧд, пӧдикӧ, сійӧс, пӧрысь мортӧс, пӧръявлыны?
Уна кад воштӧны и сиктса челядь дорын. Воӧм бӧрас тай регыд и ветлісны кытчӧкӧ вӧрӧ челядьпияныскӧд походӧн-а. Кем ю йылӧдз пӧ гонькнитлімӧ. Чериыс пӧ сэні! Вайлісны пумӧн мӧд-коймӧд ком. Бабаяс ошкӧны Людюксӧ: сы воӧм бӧрын пӧ миян шпанаясыс эзджык сэтшӧм дурӧсь лоны. Радейтӧ и эм, радейтӧ, тыдалӧ, челядьыскӧд ноксьыны. Пашуксӧ челядь дорас ышӧдӧ и. Бара нин тай, видзӧдан да, челядь ватагаыскӧд купайтчыны лэччӧны либӧ лавка сайын ласта вылас мачӧн шыбласьӧны. Кык столб костӧ важ кулӧм ли мый ли зэвтӧмаӧсь да шыблалӧны сы вомӧн мачсӧ. Дедсӧ тшӧтш нуӧдлісны сэтчӧ, сё моръясыд, кытсюрӧ стружитыштавны да лӧсьӧдыштавны. Ворсан площадка пӧ том войтырыслы лӧсьӧдамӧ.
А ӧтчыд бабӧ ордӧ пырис Гӧрд Ӧльӧш гӧтыр да шуӧ: «Мый нӧ тэ гортад пукалан? Котӧрт клубӧ. Концерт сэні. Моньыд сэні быдпӧлӧс нюглясьӧмсӧ да какнюрасьӧмсӧ петкӧдлӧ! Лытӧм тай сійӧ!»
Бабӧ татшӧм сёрнисьыд ырыштчис. «Кутшӧм какнюрасьӧм, — шуас, — сӧран да лӧсьӧдлан, аслад тэнад кывйыд лытӧм!» А мӧдыс бара на ассьыс: пӧрысь выжыв пӧ, мед кайин да видзӧдлін эськӧ сійӧ томлун вылӧ да сійӧ пельклун вылӧ. Нач пӧ артистка!
Сэсся Ӧгаш пӧч дорӧ кодкӧ да кодкӧ бара и пырыштлас либӧ улич вылын сувтӧдас да монь йывсьыс ошкана кыв шуас. Весиг Пиля Парась, сиктын медпӧрысь старукаыс, бур кывйӧн гарыштіс том ичмоньӧс. Бур сьӧлӧма пӧ, шань морт веськалӧма пиыдлы. Татшӧм пи-моньыд пӧ оз эновтны, он кутӧ вермыны, да дінас босьтасны. Вадор дорысь пӧ пипу вожъяс вундалышті кӧзалы да катӧднысӧ отсаліс. Мукӧдыс пӧ, гашкӧ, ми вок пӧрысь вылад сьӧвзьыныс эз убӧлит, а сійӧ пӧ нӧбтӧ гортӧдз катӧдіс дай сарай пасьта косьтыны разӧдіс.
Ӧгаш пӧч ачыс аддзӧ, мый бур сьӧлӧма моньыс. Некодысь оз дӧзмы и быдӧнӧс могмӧдны видзӧдӧ. И найӧс, старикыскӧд, оз, гашкӧ, эновтны, босьтасны дінас. Сӧмын ӧд гортас жӧ окота дед гозъялы дзуртны-овны кык кинысӧ морӧс вылас пуктытӧдз. Гашкӧ, во-мӧдсӧ оласны, ёнӧсь на. Мед сӧмын дона челядьыс эськӧ частӧджык волісны отпускавныс. Ой-ой, на дырйи лӧсьыд да гажа! Регыд став шуда лунъясыс исковтасны бӧрӧ. Некодлы вылӧ лоӧ и пусьыны-пӧжасьны ни некодӧс пажнайтны виччысьны. Мунасны дона челядьыс. Сэк сӧмын ӧти тӧжд и кольӧ — виччысьны насянь письмӧяс. А ещӧ ёнджыка виччысьны мӧд во гожӧмсӧ, кор найӧ, гашкӧ, бара воласны сиктӧ.
