НЕКОД ТЭНЫД АБУ ДРУГ, НЕКОД АБУ ВРАГ, НО БЫДӦН — ВЕЛӦДЫСЬ

Тӧнлун лунтыр шоныд тӧлӧн ӧвтіс да кок улад ульӧмкодь вӧлі, а войнас кынтӧма, да сэтшӧм вильыд лоӧма улич вылыс.

Гынкӧмаси да петі нянь ньӧбны. Тшӧкыдджыка ме, рынокыд матын да, няньысла сэтчӧ ветла. А талун Октябр шӧртуй вылӧ «Ассорти» магазинлань веськӧдчи. Туй оз ков вуджны, нёль-ӧ-вит керка кост петляйтыштан дай. Бабукӧн шуысь менам сэті пыр ветлӧ грамотасӧ чукӧртны, университетас.

Няньтӧ ньӧбны ӧні майбыр, сьӧмыд кӧ эм. Оз ков ӧчередь сулавны. Ас кинад и босьтан, кутшӧм тупӧсь тэныд кажитчас. Босьті гӧгрӧссӧ, медпушыдсӧ. Мынтыси, нянь сумкаӧ сюйи, петі ывлавылас. Тӧд вылӧ пыр и уси — майтӧг нӧшта колӧ ньӧбны. Матігӧгӧрас тані сэтшӧм вузасяніныс абу, колӧ коймӧд номера пывсян дорӧдз мунны да Октябр шӧртуйсӧ вуджлыны. Сэні матын эм сэтшӧм лавкаыс. Баня дорӧдзыд мунны дас воськов. Вои да сувті, сулала. Виччыся, кор светофорыс турунвиж бисӧ ӧзтас, мед позис машинаясӧн жуысь улича мӧдарас вуджны. Вель дыр нин сулала, а светофорын век гӧрд би. Машинаяс сӧмын и мунӧны-мунӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ, кытчӧ и быдӧн тэрмасьӧ. Весьшӧрӧ ӧд тайӧ уличыс шӧртуйӧн оз шусьы. Видзӧда да, томджыкъясыс оз и повны, оз виччысьыштны, машина улас и пырӧны, тэрмасьӧны туй вуджны.

«Мый нӧ тайӧ, тыртӧг гортӧ мунны, али тшӧтш томъясыс моз смелмӧдчывны?» — тапикася, тшӧтш кӧсъя машинаяс пӧвстас уськӧдчыны. Кодкӧ пельпомӧ лап-лапкерис:

«Бабуля, тэныд отсыштны? Талун светофорыс оз уджав. Кӧсъян кӧ, айда мекӧд!»

Лӧсьыдик зон, моднӧй курткаа, юрыс куш, шапкатӧм.

— Татшӧм мусаыскӧд нӧ кыдз ӧткажитчан? — шмоньпырысь шуышті да кутчыси сой бердас.

Вуджам сыкӧд, ӧтарӧ-мӧдарӧ ырсмунлӧмӧн, мукӧд шоперыс и сувтӧдыштлӧ машинасӧ, мед не талявны миянӧс.

Уф, вуджим! Зонмыдлы сё пасибӧ шуи отсыштӧмсьыс. Лов вылын рад. Со, мися, кулитам да норасьлам томъяс вылӧ, а эмӧсь на и бур сьӧлӧмаясыс, оз пӧрысьтӧ ӧтдортны. Зонмыд шеновтыштіс меным кинас, зіля мӧдіс шӧртуй пӧлӧныс шуйгаладорас. Ме — веськыда, со водзын и тыдалӧ магазиныс.

Ньӧба мися майтӧгсӧ да тарыт и юрӧс мыська. Дегтярнӧй пӧ тай колӧ, дьӧгӧдь дука, мед юрыд оз килльӧссьы. Лавкаас пыри да сэтшӧм майтӧг и юалі. Эм пӧ. Вузасьысьыс, том нывка, пыр и мыччис колана майтӧгтӧ. Ме зептӧ пыри сьӧмысла, да сэні тыртӧм! Весьӧпӧри. Кыдзи нӧ?! Ветымынаӧс гортысь босьтлі, няньсьыс мынтыси, да сдачасӧ сетісны куим дасаӧс да поснисӧ на кымынкӧ ыргӧн нӧшта. Помнита — зептӧ бура пукті, чуньясӧн зептас на зяльӧдчыштлі поснинас и.

Яндзимысла кымӧсӧй весиг пӧсявліс. Тӧвар кора, а мынтыны нинӧмӧн. Медбӧрын сямми жӧ тай шуыштны: «Й-й, вунӧді, буракӧ, сьӧмсӧ босьтны».

— Овлӧ. Нинӧм, мӧдысь пыраланныд, — лӧньӧдыштіс менӧ вузасьысьыд да бӧр киысь босьтіс ньӧбастӧ, а ме петі ӧдзӧс мӧдарас. Лов вылын сьӧкыд. Зуйга-муна бӧр Октябр шӧртуйлань. «Мыйла и вуджлі? Ачыс нин Енмыс абу тшӧктӧм да, светофорсӧ весиг сувтӧдлӧма да. А ме зіля! Дьӧгӧдь майтӧг ковмӧма. Бӧрсӧ кыдзи кута вуджны и?»

Виззьӧда-муна, ачымӧс пиняла и туй вуджӧм йылысь шогся. Видзӧда, муртса и эг люкась, менам тӧдса отсасьысьыд паныд локтӧ. Вомыс шешвидзӧ. Менӧ быттьӧ биӧн чуткыштісны! Тайӧ тай зептад пыралӧма! И лысьтӧ син водзӧ петкӧдчыны! А сійӧ, быттьӧ сідзи и колӧ, чургӧдӧ мелань кисӧ, чуньяс костас шарӧдчӧны менам куим дасаыд.

Горш жӧ тай ме мортыс вӧлӧма, али скӧрысла, кватиті чургӧдӧм сьӧмтӧ да горӧді, веськыда сылы чужӧмас видзӧдігтыр:

— Этша медсӧ босьтін туй вуджӧдӧмсьыд?! Унджыкыс менам и абу, верман шобны! А кӧсъян кӧ, ветлам, то дзик матын менам гортыс. Сэні эм на, пенсия тӧрыт вайисны. Лок, лок! Вуджныс кӧть отсалан!

Но и но! Сӧтанаыс, буракӧ, сійӧ и вӧлі. Нӧшта кыпыда нюмдыштіс меным да индіс светофорлань, быттьӧ кӧсйис шуны, ачыд пӧ вудж, туйыс восьса. Ачыс бӧр мӧдіс сылань, кысянь локтіс.

Светофорыс и збыль, уджалӧ нин. Кокньыда и вуджи жуысь машина туйтӧ. Мӧді гортлань, и мыйлакӧ гортӧ пырны абу окота. Ӧні кӧ, мися, пыра, гортӧ пырта мыйкӧ зэв мустӧмӧс.

Жӧйялі вель дыр ывлаас. Юрын кутшӧм сӧмын и мӧвп эз гудрась. Коді эськӧ тайӧ зонмыс? Жулик? Али абу тыр сюсь? Гашкӧ, студент, соцработникӧ велӧдчӧ, психиатрияӧн занимайтчӧма мортыс? Гашкӧ, тайӧ и нарошнӧ светофорсӧ сувтӧдліс да?

А ывлаыс ёна нин рӧмыд. Кокӧй кутіс кынмыны и. Енэжас мыччысьӧма со нин кодзув. Куш ӧтнас дзирдалӧ-ворсӧдчӧ рытыв-лунвывланьын. Но дивӧ! Мукӧд рытнас мильон кодзув петас, а тарыт — ӧтнас! А, гашкӧ, абу и кодзув? Планета, гашкӧ? Либӧ искусственнӧй спутник?

Ылалі ӧд, кодзув йывсьыд куті гадайтны да. Но и кодзулӧ! Пасибӧ тэныд, мустӧм думъяссьыс мездін да. Пыра гортӧ. Оз нин тай быттьӧ вӧтчы ме бӧрся мыйкӧ мустӧмыс. А кодзув йывсьыд верма юавны бабӧн шуысьлысь. Университетын велӧдчӧ, тӧдӧ быдторсӧ.

Кильчӧӧд пыри, поскӧдыс нин кая асланым нёльӧд судтаӧ, кыпыд мӧвп юрын ворсӧдчӧ: пыра, пӧсь чай юа, сэсся Рерих йылысь зэв лӧсьыд книга заводиті лыддьыны. Сійӧс лыддьышта да, телевизор видзӧдышта. А быд пос тшупӧдӧ тувччӧм быттьӧ менӧ кӧсйӧ сувтӧдыштлыны да висьтавны кутшӧмкӧ тайна ли загадка. Тӧд вылӧ уси Рерих йывсьыд лыддьӧм книгаысь Индияын олысь войтырлӧн шусьӧгыс — «Некод тэныд абу друг, некод абу враг, но быдӧн велӧдысь!» Абу-ӧ тані и вочакывйыс меным тшӧтш? Быдӧн ӧд и эм велӧдысь. Эсійӧ отсасьысь зонмыд жулик ли абу ли, велӧдіс бура! Бабукӧ, буракӧ, абу велӧдлӧма — «Пыдӧджык пуктан, матысьджык босьтансӧ». Кӧть и зэв варов вӧвлі, да сійӧ сёрниын пыр зяльӧдчисны-ворсісны шусьӧгъясыд. Сылысь шусьӧгсӧ тай зэв бура помнита-а, пыр шуліс: «Ен да бур йӧз отсаласны». Отсавлісны и эм меным бур йӧзыс нэм чӧж, дерт, и ылӧдлысьыд вӧвлі жӧ. Но мед тадзи! Да ладнӧ, мый сэсся сы йылысь. Татчӧ пос вылас уся, сэтшӧма мудзи. Пырны колӧ гортӧ ӧдйӧджык. Овлӧ тай — и дась пӧжалӧм няньыдла петалігкості тадз вежӧртӧ и кокъястӧ мучитан. Гашкӧ, и пӧльза вылӧ на. Гашкӧ, пӧрысьӧ-нэмӧ кӧть ог вунӧд сэсся пӧль-пӧчлысь шусьӧгсӧ: «Нэмтӧ ов и нэмтӧ велӧдчы. Ачыд он кӧсйы — велӧдасны».