МОЗДОР ТЫР ПЕС

Вежон нин бара пач эг ломтылӧй. Жырйын кӧдзыд, кӧть воча пинь татшкӧд. А ывлаас быттьӧ нарошнӧ трачкӧдчӧ веж мороз.

Общежитие важӧн лӧнис, вой шӧр бӧр нин, буракӧ. Но мыйла Сима чӧв олӧ, оз чеччы да гораа вашнит:

— Нывъяс, нывъяс! Чеччӧй, петалам!

Личкис, буракӧ, кӧдзыд узян унмыс и сійӧс, миянлысь збой «атаманшаӧс». Но мӧдарсянь кӧ, мый сійӧ пондас миян став вӧсна унсӧ пальӧдны? Картупельыс сылӧн, кодӧс вайлісны гортсьыс, кутшӧмкӧ Чӧтдін грездысь тьӧтӧяс, помасис нин. Пусьыны оз ков. А шоныд ыж ку пасьыс, кодӧн сійӧ шебрасьӧ быд вой эшкын вывтіыс, оз сет кынмынысӧ.

Тадз думайтігӧн менам дзикӧдз паляліс унмӧй. Эг гӧгӧрво ачымӧс, мыйла пыр на нимкодясьлі Сима сюсьлунӧн да прӧстлунӧн, и друг со татшӧм мустӧм мӧвп кучкис юрӧ. Гашкӧ, ме абу жӧ сэтшӧм бур да справедливӧй, кутшӧмӧн чайтлі ачымӧс? Гашкӧ, ме лёк морт жӧ да? Лёк, дерт. Бур морт некор оз пет йӧзӧ да гусясь, а ми... Ми кымынӧдысь нин таво тӧв петалім пес гусявны. Со и тарыт кежлӧ быттьӧкӧ сёрнитчылім, а некод сі оз вӧрзьӧд, вунӧдчисны.

Важӧн нин нистӧны нывъяс, а ме ог узь, куйла шырпи моз лӧня, медым эз дзуртышт миян векни крӧватьным да мед эг садьмӧд Мираӧс, орччӧн узьысь ёртӧс. Мира — кузь сьӧд юрсиа, роч нисьӧ коми нывка, шусьӧ кыськӧ Нювчимысь. Сыкӧд ми абу матыса пӧдругаяс, но узьлам-олам лӧня, ог Лия да Аня моз чужъясьлӧй да мырддьысьлӧй шебрасӧн.

Олам ми тайӧ жыръяс дас ӧти морт. Дасыс — педучилищеын 1 курсса велӧдчысьяс. Дас ӧтиӧдыс — музучилищеысь Нина Князева, Лиялӧн да Анялӧн маджаса пӧдругаыс. Сы вӧсна, мый миян вит крӧвать, Нина вой кежлас вольсасьлӧ миян векни да кузь пызан вылӧ.

* * *

Ӧти пес гусялӧм йылысь век жӧ окота висьталыштны. Казьтышті нин: вой шӧр гӧгӧр, общежитиеын шыяс лӧньӧм бӧрын ставӧн петавлім карас судзӧдны пес. Кӧдзыдсӧ терпитныд он вермы, а карсьыс кыськӧ-мыйкӧ век нин аддзан ломтастӧ лун-мӧд кежлӧ кӧть.

Юрнуӧдысьнас вӧлі Шаманова Сима, Чӧтдін сиктса ныв, ичӧтик, шыр кодь и эм, а сюсь да збой — ем пысад татшӧмыд пырас! Шмонитӧмсорӧн ми сійӧс Шаманикаӧн да асланым ичӧт атаманшаӧн и шулім. Сійӧ эз лӧгасьлы татшӧм нимсьыс, серавліс сӧмын, шуліс: «Кутшӧмӧс ен сетлӧма».

Ӧтчыд менам ёртӧй, Мира, кольччис гортӧ, вися пӧ. Но, висьӧ кӧ и... Быдӧн вермам висьмынытӧ, мед кольччӧ. Кильчӧ помын нывъяс разӧдчисны, а ме ӧтнам. Кытчӧ и мунны! Видзӧда, Шаманика шенасьӧ меным «Лок миянкӧд, лок!»

Ме вӧтчи на бӧрся. Миян общежитиекӧд орччӧн кык судта ыджыд керка сулалӧ. Сэні и пес сарайяс эмӧсь, и пес чипасъяс. Сэтчӧ и вайӧдіс Сима да тюркнитіс-пырис ӧти пес сарайӧ. Ӧдзӧсыс абу игана ни нинӧм.

Пемыдінас нинӧм ог аддзӧй, а Сима збодера нин вашкӧ:

— Ӧдйӧ, ӧдйӧ! Татчӧ, босьталӧй!

Пыр жӧ моздор тырис поткӧдлӧм сьӧкыд пескӧн.

Повтӧг и петім сарайсьыд да мӧдім общежитиелань. Коліс на гусьӧник пырны, а комнатаным сэні и эм, первой судтаас, дзик ӧдзӧс бокас. Ой, слава богу, пыримӧ! Асланым жырйынӧсь! Кашкам. Пуктам пессӧ джоджӧ.

Миралы шуам:

— Тэч ӧдйӧ ыліджык крӧвать улӧ, мед некод оз аддзыв. — И бара ӧдзӧс мӧдарынӧсь. Сима сарай ӧдзӧс дорас кӧйвидзӧ, миянӧс виччысьӧ нин!

— Дыш руньяс, ӧдйӧджык!

Бара моздор тыр пескӧн петім сарайсьыд, ӧні куимнанным нин, и лючки-ладнӧ воим жырйӧдз. Муртса удитім чӧвтны пестӧ, пыран ӧдзӧсыс дзуркнитіс да мыйкӧ камгысис-уси.

— Ой, тайӧ миянӧс туялісны! Кутасны! — Кулӧма нисьӧ ловъяӧсь Раякӧд.

Шаманика тэрыба пасьнас да эшкыннас вевттьӧ пес чукӧрсӧ, збоя нарадитӧ:

— Чожа водӧй вольпасяныд! Унзіль чужӧмъяс вӧчӧй!

Паськӧмӧн и быдӧн тюра шебрас улӧ Мира дорӧ. Пырӧны Аня да Лия, вайӧны мыйкӧ майӧг сямаӧс, шпыннялӧны, пыркӧдчӧны лымсьыс.

Сима лӧня чӧвтӧ пернапас да юалӧ:

— Мукӧдыс кӧнӧсь?

— Воасны, эз кӧ милиция кут, — нурбыльтӧ Лия. Сійӧ некор оз тэрмасьлы. Ыджыд, ён тушаа, кыз кӧсаяса да мича чужӧма.

— Кутісны нин, буракӧ, — содтӧ чиганка сяма Аня. Но сылы некод оз эскы.

Збыль, недыр мысти воисны и мукӧдыс, некод абу тыртӧм киа.

— О, ӧні олам, нывъяс! — Мутипи моз чеччалӧ миян атаманша да пуджӧ нин ковта соссӧ.

— Гашкӧ, ӧні и ломтылам пачтӧ? — Юалӧ.

Воча кыв некод эз сет. Водны ӧдйӧджык, водны и узьны.

* * *

Тайӧ пес гусялӧм бӧрад сӧмын эськӧ шпынняв да ов (сэсся тшыг олӧм йывсьыс тадзсӧ кӧ позьӧ шуны): жырйын лои шоныд, дай картупель вайисны Прокушева Густялы. Беринӧсь чужӧмыс именничалӧн моз вашъяліс, радпырысь ставнымӧс гӧститӧдіс пӧсь картупельнас.

Ӧтчыд, училищеысь воигӧн, бара сувтовкери сарайяс весьтас, пытшкас, кылӧ, кодкӧ бӧрдӧ. Петіс ыджыд валегиа томкодь на нывбаба, тӧдчӧ, сійӧ и бӧрдӧма. А керкаланьыс буретш кежис дженьыдик пася, кузь кокъяса, ме кодь арлыда нывка. Лов вылас, буракӧ, долыд, восьлаліс гажаа да весиг ворсӧдчис портфельнас. Аддзис нывбабатӧ, сувтовкерис, йӧжгыльтчис:

— Мамӧ, тэ мый?

— Юасян... — скӧракодь горӧдіс нывбабаыд да веськыда небыдик усьӧм лым питіыс мӧдіс нывкаланьыд. — Менам ветлігкості тай нӧ став пестӧ сотӧмыд, окаяннӧй! Общежитиесьыд нывкаястӧ, пӧди, ваян да... Али чайтан, кокни пессӧ судзӧдны? Сьӧмторсӧ, мый вӧлыштіс, батьыд дорӧ ветліг, видзи-а!

Кажитчис, нывбаба дась вачкавны нывкасӧ. Мӧдыслӧн киясыс рудзмунісны, вот-вот портфельсӧ уськӧдас.

— Ме-е? Эг ломтыв ньӧтчыдысь! Общежитиеас и олі нывъяскӧд. — Чирӧм гӧлӧсӧн моз дорйысьыштіс.

Мамыс быттьӧ воыштіс ас садяс, лапкучкысис да тупкис кинас чужӧмсӧ.

— О, Господьӧй! Гусялісны тай инӧ песнымӧс! Ставсӧ чышкыштӧмны! Йӧйыд, ачым жӧ и игансӧ керка ӧдзӧсаным тувъявлі, кык томан саяд, мися, шышъяс оз пырны. А со!.. Пестӧг колям!

Мамыс лапйӧдліс кияснас, а нывка мыжаа видзӧдіс мамыс вылӧ да такӧдіс:

— Но ладнӧ, мама... Зато папӧс регыд госпитальсьыс лэдзасны. — И мама-ныла мӧдісны керкаланьыс.

Ме видзӧді на вылӧ, и синваӧй весиг бырсмунліс завидьӧйла: со мый кыкӧнӧсь, мамыслӧн эм ныв, и нылыслӧн эм мам! А менам... Менам некод абу! А ме вед лёксӧ тіянлы вӧчи! Ме песнытӧ гусялі!

Мем весиг кажитчис, мый збыльысь горӧді, эня-ныла тай мыйлакӧ бергӧдчыштлісны-а, видзӧдлісны быттьӧ ме вылӧ. Тайӧ вӧтліс менӧ места вылысь. Уськӧдчи общежитиеӧ. Котӧрӧн пыри жырйӧ, горза:

— Кӧні Сима, кӧні Симаыс?

Лия ӧтнас крӧвать вылын пукалӧ, лыддьӧ книга.

— Код нӧ курччис? Али йӧймин, горзан сідз?

Ме бӧр веськӧдчи ӧдзӧслань, паныд Сима да Рая, кианыс 500 грамм нянь — нормасӧ курччалӧны.

— Приятнӧй аппетит! — горӧді Сималы скӧракодь... Сэсся и висьталі ставсӧ.

Рытнас шоныд вольпасьясӧ водігӧн миян ичӧтик атаманша шыӧдчис ставным дорӧ.

— Тарыт, нывъяс, ставӧн петалам культпоходӧ! Эн унмовсьӧй!

— Кыдзи? — эз гӧгӧрвоны нинӧм нывъяс.

— Песным зэв на уна да!

— Но и мый? Колӧ, сідзкӧ, колӧ! И кутам гусявны ог кыськӧ, кодлыськӧ, а мил-ли-ци-я-лысь! Тӧданныд, училищеӧ мунанінад тай?

— Тӧ-ӧ-ӧдам, но сэні пыр биаӧсь.

— Эк ті!.. — И «атаманша» швачкӧ юрлӧссӧ джоджӧ. — Онӧ кӧ и, некодӧс ог тшӧкты мырдӧн.

И ставӧн мӧдӧдчим милициялань.

Бура и артмис... Шыръяс моз, шы ни тӧв, милициялысь чипассӧ джынъялӧм бӧрын уськӧдчим, коді кытчӧ.

Ме эг и гӧгӧрво, кыдзи векни туй визьсьыс кежсьӧма. Пурскыси гӧгйӧдз лымйӧ, а моздорысь пес ог шыбит. Милицияысь, кылӧ, ӧдзӧсыс дзуркнитӧ. Час, мися, тшапнитасны!

Эз ӧд, некод эз и тшапкы, эз весиг казявлы. Петі жӧ кыдзкӧ лым капкансьыд дай мӧді... эсійӧ сарайланьыс.

А страшнӧ жӧ вӧлі сэтчӧ матыстчыны! Видзӧда — ӧдзӧсыс восьса, порог вылас и пытшкас тырыс пес чуркаяс еджвидзӧны. «Нывъяс татчӧ вайӧмаӧсь нин», — вирдыштіс сӧмын мӧвп. Тшӧтш брун шыбиті пес моздортӧ порог вомӧныс да уськӧдчи пышйыны.

Зым-зым, тур-тар, клуп-клоп! — Чепӧсйи асланым жырйӧ.

Лов шы оз кыв — ставныс куйлӧны вольпасяныс. Бӧрти гӧгӧрвоисны, мый ӧтнам, некод ме бӧрся оз вӧтчы, повзьылӧм зверпиян моз мыччысисны шебрас увсьыныс, сэсся и тивк чеччисны вольпассьыс.

— Чайтім — тэнӧ кутісны! — горӧдіс менам Мира да лимзігтыр сывйыштіс менӧ.

— Э-эз, ме прӧста лым толаӧ пурскысьлі да сэні манитчи, — шуа ме да йӧюк моз помся нюмъяла.