МАНАШКА

А заводитчис тайӧ ставыс — сьӧлӧм пессьӧмӧй и вежӧр гудрасьӧмӧй — кольӧм восӧ, чужан лунсянь. Квайтымын вит арӧс тыри ӧд. Юбилей. Пӧжасьышті. Мися, воласны, гашкӧ, кодкӧ пӧдругаяс, да чайӧвайтыштам-варовитыштам. Рӧдвуж менам карад абу-а. Да и чужан сиктын пӧшти некод нин эз коль.

Лун шӧр гӧгӧрын нем виччысьтӧг локтісны школасянь куимӧн. Позьӧ шуны, чӧлӧй делегация. Вайисны дзоридзьяс да мича кӧрӧбын чашка-блюдъяс. Юбилярлы пӧ козинтор миянсянь. Пока чолӧмасим да пасибӧаси, синватор весиг чепӧсйыліс. Абу тай, мися, вунӧдӧмаӧсь.

Кыксӧ бура тӧда. Агния Степановна ӧтиыс, буретш менӧ вежис пенсия вылӧ петігӧн. Томиник на вӧлі, да унаысь воліс гортӧдз сӧветуйтчыштны, да и урокъяс вылӧ некымынысь чукӧстліс на. Мӧдыс — Мария Семёновна, ме моз пенсионерка жӧ нин, ӧти воӧ и петалім шойччӧг вылад. Карас корсюрӧ паныдасьлам да ёна на варовитлам. Но медым ӧта-мӧд дорӧ гӧсти ветлыны — тайӧ эз вӧв. Эз, буракӧ, кыскыны ловъясным. Сійӧ дыр кад завучаліс школаын, наянкодьджык быттьӧ вӧлі, асьсӧ ыджыд общественницаӧн да унджык тӧдысьӧн петкӧдліс. А ме — прӧстӧй учительница классъясын. Мария Семёновна и ӧні на, буракӧ, зільӧ нырсӧ сюйны школаса делӧясас. Колӧкӧ, сійӧ и чуйдіс томджык учительницаясӧс ме дорӧ волыны. Пасибӧ сылы таысь. Куимнанныслы пасибӧ. Коймӧдыс — зэв на томиник, мусаник, варовиник нывка. Светлана Витальевна пӧ тай.

Чайник пукті газ вылӧ, пызан лӧсьӧдышті да часлы жӧ, мися, нӧшта суседкаӧс чукӧста. Зэв шань нывбаба, нэмсӧ челядькӧд жӧ уджалӧма сиктса школаын. Ӧні тай карас, пи дорас олӧ-а. Мед, мися, миянкӧд тшӧтш пукалыштас да пальӧдчыштас.

Петалі, кори. Окотапырысь и локтіс суседкаӧй да тшӧтш вайис меным козин. Мича кабалаӧ гартыштӧма, мыччӧ меным книга. Библия пӧ тайӧ. Аслам пӧ менам эм нин, а коркӧ гижлі Финляндияад, да со ыстӧмаӧсь. Абу кӧ прӧтив — козьнала пӧ...

— Да кыдзи прӧтив? — лапкучкыси быдӧн ме. — Пыр вӧлі ньӧбны кӧсъя. Ме эськӧ атеист да, язычник ли, но век жӧ окота кӧть син пыр нуӧдны, мый сійӧ сэтшӧмыс, Библияыс.

Босьті козинтӧ суседка киысь да кабала гартӧдсӧ кульышті. Сійӧ здукас ме, буракӧ, калькалӧм вома йӧюк кодь вӧлі. Эг тай и тӧдлы, кыдзи ляпниті лӧсявтӧм кывъяссӧ-а. Мися, ме чайтлі: Библияыс сійӧ сэтшӧм книга, пудйӧвӧй да зарни коркаяса-шыпасъяса, а, вӧлӧмакӧ, оз и торъяв мукӧд книгаяссьыс, клеёнка коркаа жӧ.

Гӧстяяс менам гажаа серӧктісны. Томиник Светлана Витальевна китшйиг-сералігтыр шуис:

— Кутшӧм образнӧя серпасалінныд! Ме думысь, Библияыдлы сэтшӧмӧн и колӧ лоны.

Шыасис и суседка:

— Гырысьджык чинаясыслӧн, аркирей коддьӧмлӧн, колӧкӧ, збыль зарни коркаа, а миянлы и татшӧмыс шань. Чайта, суседушкаӧ, он жӧ ӧбидитчы, гӧлиник козин вайи да?

Воча кыв пыдди ме шмонитышті рочӧн, мися, дарёному коню эськӧ зубы не глядят да.

Бара ставӧн серӧктыштісны. Пырис миян сёрниӧ и Агния Степановна. Миян ыджыд мамлӧн пӧ вӧвлі кыз кучик коркаа да аз-буки-веди шыпасъяса. Джаджйын пӧ пыр видзис, медым ми, поснияс, эг судзӧдӧй да косявлӧй листъяссӧ. А быдмим да ыджыд вокӧй пачӧ шыбитӧма дай, пес чурка мында пӧ та кыза книгаыс шоныдсӧ сетас.

— Ой-ой-ой, со ӧд, со ӧд... нинӧм гӧгӧрвотӧмъясыд! — вачкучкысис суседкаӧй да видзӧдліс чӧв олысь Мария Семёновна вылӧ, колӧкӧ, виччысис сысянь отсӧг кыв ли мый ли. Семёновна быттьӧ шпыньмуныштіс, но олыштіс на чӧв. Сэсся шыасис жӧ. Уна тӧдысьлӧн быттьӧ и гӧлӧсыс:

— Корка гараланныд... А коркаыд ӧд сійӧ абу пытшкӧс сьӧмӧсыс. Вот пытшкӧс сьӧмӧсыс — да-а! Уна йӧзӧс на бӧбйӧдлас тайӧ Библияыд. Вӧля сетісны сійӧс разӧдны да. Весиг сёрнияс эмӧсь — школаӧ пӧ бӧр Закон Божий пыртны. Ті представляйтанныд...

Томиник Светлана Витальевна пыр и пӧперегаліс Мария Семёновнаӧс.

— А мый, пыртасны кӧ? Лёкджык лоӧ?

— Кыдзи нӧ — оз? Енлы эскыны бара кутасны велӧдны, быд ёгнас челядьлысь юрсӧ тыртны! — горӧдӧм сяма и лои воча кывйыс Мария Семёновналӧн. Чужӧмыс гӧрдӧдыштіс весиг. Тайӧ сӧмын выльысь серамсӧ петкӧдіс том учительницалысь. Серамсорнас и юаліс:

— Став мирыс Енлы эскӧ да ставыс, инӧ, йӧйӧсь, ёгӧн тырӧм юраӧсь? Ми сӧмын медся вежӧраясыс?

Мӧдыс дзӧрӧдыштіс юрнас да шенов вӧчис кинас:

— Но и но... Тіянӧс кывзан, томъясӧс, да шензьӧмыд босьтӧ, — нӧшта на гораммис гӧлӧсыс вӧвлӧм завучлӧн. — Ті ӧд он Енлы эскӧй, а прӧста, из-за принципа, так сказать, олӧмаясыслы паныд сёрнитанныд. Ме тӧда тіянӧс.

— Да лӧньыштӧй, Мария Семёновна! — эз сетчы Светлана. — Ньӧти ог «из-за принципа»...

— Сідзкӧ, тэ, челядьӧс велӧдысь, вичкоӧ ветлан? Енлы эскан? Библия лыддян? — шензьӧмысла тайкӧ мыкталӧм оз босьт Мария Семёновнаӧс.

— Лыддя, да кутшӧма на ещӧ! — дэльӧдчӧм сямӧн горӧдіс ныв, но сэсся шаньмыштӧм гӧлӧсӧн нин содтіс: — Правда, ог ставсӧ гӧгӧрво. Кӧнкӧ пӧ, университетын ли мый ли, эм Библия велӧдан школа. Сэтчӧ, буракӧ, ковмас ветлыны.

— Вот... Кыланныд!.. — видзӧдӧ ме вылӧ да Агния Степановна вылӧ Мария Семёновна, виччысьӧ, дерт, кутшӧмкӧ кыв мисянь. Суседкаӧй сюсьджык вежӧра вӧлӧма. Мездіс менӧ, кӧзяйкаӧс, да и венӧ воӧм гӧстяясӧс ылӧдіс, мӧд визьӧ кыскис сёрнисӧ.

— Мый нӧ сэсся, дона юбилярӧ, мича блюд-чашканас кутам ог чайтӧ юны? Чайникыд кухняад варкйӧмӧн нин пуӧ!

Ме унзільысь моз палялі. Мися, эськӧ зэв интереснӧй сёрни лыбис, да збыль вайӧ, инӧ, первой нуръясьыштам да чайӧвайтыштам. А сэсся... Луныс ӧд кузь тай...

Пызан сайын сёрни вуджис чӧскыд заваркаа чай вылӧ, кодӧс ме заварита быдсикас турунъяссьыс, да торт вылӧ, кодӧс ачым жӧ пӧжалі аслам рецепт серти. Нывбабаясыд нывбабаяс и эм: варовмасны кӧ, сёрниыд сюрӧ. И школа йывсьыд, и челядь йывсьыд, и тӧвар да донъяс йывсьыд. Час куим пукалім. Разӧдчисны тай быттьӧкӧ дӧвӧленӧсь-а. Ме ачым дӧвӧлен коли и.

Мунӧм бӧраныс тасьті-пань весиг эг мыськы, телепит Библиятӧ видзӧдлыны. Сэтшӧм вен лыбліс сы вӧсна Света да Мария Семёновна костын — быд книга вӧсна оз на тадзикӧнтӧ вензьывны. Час, мися, видзӧдлам...

Клеёнка коркатӧ восьті да титульнӧй лист боксьыс и лыдди: «Библия. Книги священного писания Ветхого и Нового завета».

— Но, дивӧ! — шензьӧм менӧ босьтіс. Ичӧтдырйи Ольга вежаньсянь кымынысь и кывлі тайӧ кывъяссӧ, а эг и тӧдлы, мый сійӧ и эм Библияыс.

Водзӧ листышті. Мӧд лист бокас юриндалысь вӧлӧма. Син пыр нуӧді юриндалысьсӧ. Зэв уна глава, кутшӧмкӧ Книга первая да Книга вторая да. Книга пророка да. Но аддзи и тӧдса нин кывъяс: «Послание», «Деяние», «Откровение». Тшук Ольга вежаньсянь жӧ кывлі тайӧ кывъяссӧ. А кор понді лыддьыны «Бытие» гижӧдсьыс лист бокъяссӧ, синмӧй быттьӧкӧ пондіс воссьыштны: «Да тайӧс жӧ ме тӧда нин, мойдліс ичӧтдырйи вежаньӧ!»

Морт паметьыд тай сэтшӧм, быдса вояс вермӧ бӧрӧ-водзӧ воськовтӧдлыны. Быдса квайтымын во бӧрӧ воськов вӧчӧм со артмис. Син водзын югыд серпасъяс сідзи и пондісны ӧта-мӧд бӧрсяыс веравны: ичӧтдырӧй, ныв гортӧй, батьӧ и мамӧ, чойӧ и вокӧ, пӧльӧ и пӧчӧ. Господи дай помилуй!..

Миян семья, сійӧ кадся меркаясӧн кӧ лыддьыны, эз ёна ыджыд вӧв (мукӧдыслӧн сизим-кӧкъямыс челядь вӧвлі, а миян сӧмын куим), но сизим душтӧ он жӧ ёна ичӧтнад шу. Пӧльӧ, пӧчӧ, мамӧ, батьӧ, Насту чойӧ, Гришук вокӧ, и ме, мизеннӧйыс. Рая ним пуктылӧмаӧсь. Раюкӧнджык сиктсаяс ыждӧдлісны, а гортсаяс Жывулькаӧн шулісны. Бӧрас тай быдмышті да юавлі пӧчӧлысь, мыйла, мися, тадзсӧ нимтанныд. Сійӧ веськодьпырысь вочавидзӧ:

— А-а, эн кув да. Овмӧдчин да...

— А ті кӧсйинныд, мед ме кулі?

— Господь с тобой, мый тэ, — шлапкерӧ кияснас пӧчӧ. — Эгӧ жӧ асланым дитялы сьмерт кӧсйӧ! Но, веськыда кӧ шуны, став семья кодьӧн покой эг тӧдлӧй, вийсим тэкӧд. Бӧрдан и бӧрдан, семдӧмыд да. «Вежӧмаӧсь кӧ нин тайӧс-а?» — шуліс эбӧссьыс бырӧм мамыд. Эз кӧ Ольга вежаньтӧ Енмыс вайӧд, ог и тӧд, мый тэкӧд и микӧд лоис.

— Ольга вежань менӧ лечитіс? А кыдзи? — ог чӧвтчы, юася водзӧ пӧчӧлысь.

— Пыртіс! — шуӧ пӧчӧ да здук мысти содтӧ: — Пӧсь пывсянын корӧсялӧм бӧрын кыдз тай петкӧдіс лым вылас да быгыльтіс. Горулакодь миян пывсян діныд, да воськов куим-нёль гӧгыльтчин. «Кулі!» — чайтім ми да сибӧдчыны ладинеч дорӧ ог лысьтӧй. «Мый лоны лои, — первойӧн шыасьӧ вежаньыд да воськов вӧчӧ тэнадлань. — Во имя Отца и Сына и Святаго духа...» И тэ чарӧстін, сетін гӧлӧс. Ловъя тай, сідзкӧ!

Сійӧ войсӧ первойысь морт ног узим. А сэсся... Ен тэкӧд тай... Лючки быттьӧкӧ ӧні-а. Ыждалыштны эськӧ радейтан да...

Чужсьылӧма менам колхозӧ пыран воӧ. Сійӧ вонас жӧ миян семья нӧшта содӧма ӧти душ вылӧ. Локтӧма батьлӧн чойыс, Ольга, коді водзті олӧма манастырын. Пӧчӧ висьталӧм серти кӧ тай, артмӧ: во гӧгӧр кӧнкӧ Устюгса манастырын пӧслушничаалӧма, сэсся асланым Коми муӧ, Кылтовоӧ вуджӧма, но выль власьтъясыд регыд тупкасны манастырсӧ да сы местаӧ вӧчасны ай-мамтӧм челядьлы приют. Челядьыскӧд на во кымын жӧ приютас вежань уджалӧма. А сэсся кутшӧмкӧ лёк морт кутӧма вежань бӧрся вӧтлысьны, дай ковмӧма пышйыны бӧр Устюгас. Чужан гортӧ абу и лысьтӧма вонысӧ, лёк мортыс пӧ ГПУ-ын служитысь да стращайтлӧма судӧн и тюрмаӧн, ставнытӧ пӧ тіянӧс, сьӧд чышъян новлысьясӧс, решётка сайын сісьтамӧ. Он кӧ пӧ ме сайӧ мун, и тэнӧ тшӧтш. Коньӧрӧ, беглечыд, Устюгас во вит-квайт на маитчӧма-плавайтӧма кӧнсюрӧ, бур йӧз дорын да служба нуӧдысь вичкояс бердын. А сэсся кыскӧма жӧ тай чужан гортыд. Локті пӧ, примитанныд кӧ.

— Кыдзи нӧ ог? Кыдзи нӧ ог? — синваӧн тырасны пӧльӧ и пӧчӧ. — Рӧдимӧй дитяӧс да ӧтка нылӧс ассьыным неужтӧ вӧтлам?! Ов, некодӧс он дзескӧд...

Батьӧ да мамӧ менам абу жӧ пыксьӧмаӧсь. Бӧрынджык мамӧ да Ольга вежань ёна на лӧсявны кутасны.

Овмӧдчас вежаньӧ улыс керкаӧ. Сійӧс коркӧ тӧвъян пыдди лэптылӧмаӧсь, а сэсся выль тӧвъян керка ыджыдджыкӧс вӧчасны, да сійӧ амбар пыдди и вӧлӧма — пустуйтӧма. Вежаньлы лои олан поз. Позтӧгыд тай сӧмын кӧк олӧ, а мортыдлы юр сюяніныд быть колӧ.

Ме ӧнӧдз на помнита мыйсюрӧ сійӧ керка пытшкӧссьыс. Ольга вежаньлӧн ӧд ме эг кӧ вуджӧр вӧв, то быдлунъя гӧстянад быть нин вӧлі.

...Меным, буракӧ, ар вит-квайт. Дженьыдик дӧра дӧрӧма, кӧмтӧм, бергала тӧв мельнича моз джодж шӧрын; тречкӧдчӧ-ломтысьӧ ичӧт пач, ӧшиньясын чунь кызта гыӧр. Паччӧр ӧшинь дорын пӧчӧ печкӧ вурун, мыйкӧ ас кежас мургӧ: не то сьылӧ, не то оллялӧ. Ме дурми нин бергалӧмысла, а лов вылын век гажтӧм. И мый та дыра Гриша школасьыс оз лок? И кӧні ветлӧны батьӧ да мамӧ? Ме налы эм кӧть абу. Кватиті паччӧр сэрӧгысь кутшӧм веськаліс гын сапӧг, сюйи кокӧ и айда ывлавылӧ. Сарайын пӧльӧ тотшӧдчӧ черӧн, мыйкӧ мастеритӧ, мурӧктышталӧ. Менӧ аддзис, дугдіс тотшӧдчыны, кызӧктіс:

— А, Жывулька, тэ? Локтін пӧльыслы отсӧг вылӧ? Он ков. Куш заднад петӧмыд, марш бӧр гортӧ!

— Дедук, ме пыра, пыра! — кӧсйыся сылы, а ачым звӧз ӧдзӧслань да тювк ывлавылас, тӧвзя нин улыс керкалань. Чепльӧдлыштӧ кӧдзыдыс, но ме вежань ӧдзӧс водзын нин. Со и сьӧкыда воссьысь ӧдзӧсыс. Пыри. Керкаас пемыдкодь, нӧшта и кысян стан ӧшинь водзас сувтӧдӧмаӧсь на. Еджыд сёйӧн мавтӧм ыджыд пач да станыс и босьтӧны пӧшти ставнас жыр пытшкӧссӧ. Кылтас залавка, джодж шӧрас неыджыд пызан. Улӧсъяс пыдди скамья пызан пӧлӧныс. Зато пызан вылас еджыд, сӧстӧм дӧра да поднос вылын югвидзӧ самӧвар, кодлӧн ыргӧн бокыс неуна ворсӧдчыштӧ ывла югыдсьыс.

Тайӧ пӧрйӧ керкаын лӧнь. Вежань оз паныдав менӧ мелі гӧлӧснас, кыдз овлӧ, а кыв шутӧг шеновтӧ кинас, индӧ паччӧрланьыс: кай пӧ сэтчӧ да шонтысь, меным эн мешайт. Сійӧ джодж шӧрас, ен ув пельӧслань чужӧмӧн сулалӧ пидзӧсчаньӧн да кевмысьӧ.

Ме тӧда нин: татшӧм здукъясас колӧ чӧв овны. Пукся паччӧр пос вылӧ, кӧні поскыскӧд орччӧн сулалӧ кӧртӧн дорӧм гӧрд сундук. Сэні вежаньлӧн вӧччанторйыс да книгаяс. Книгаыс уна — пемыд, бонзьӧм коркааӧсь. Найӧс видзӧдавны вежань меным оз сет. Шулас сӧмын: быдмыштан да лыддян, а ӧні нинӧмла мусолитнысӧ, сідз нин нёйдӧмны листъясыс. Да менам эз и окота вӧв видлавны сэтшӧм мисьтӧм книгаястӧ. Зато сундук вевт воропнас дзивӧдчыны-ворсны кыскыліс быд пӧрйӧ. Сійӧ сэтшӧм шыльыд, югъялӧ, а нюгыльтасъясінас восьса вома черияс. Сьӧмныс налӧн югъялӧ жӧ. И кор мӧдан ворсны воропнас, сійӧ дзивӧдчӧ зэв тешкодя. Сідзи и чайтан: тайӧ чериясыс тадз сьылӧны.

Ме вель дыр пукала паччӧр пос вылын, ворса дзивӧдчысьнас. Сэсся дышӧдіс жӧ, шы сета:

— А мыйла тэнад дзузуыд век ломалӧ? Ывлаыс важӧн нин югыд.

Вежань чеччӧ пидзӧсчань вывсьыс, лӧсьӧдыштӧ сьӧд юбка бӧждорсӧ да юрсьыс сьӧд чышъянсӧ, вочавидзӧ:

— Абу сійӧ дзузу — лампадка. Мед ломалӧ...

— Талун празьник?

— Медос лун талун, пӧльыдлӧн пӧльыс Медос вӧлӧма — Модест Селиверстович. А луныс талун кежлӧ воробей шаг нин содіс. Пӧльлӧн пӧль ради свертӧк лыддьышті, юрбитышті. А празьникыс регыд нин. Рӧштво.

— Рӧштво? А сійӧ мый сійӧ?

— Ме тэныд висьтавлі нин да. Он ӧмӧй помнит? Миян Господь Исус Кристослӧн чужан лун.

— А-а, помнита! Ичӧтик Кристосыс лясниас чужӧма, сылы кӧдзыд, а ыжъяс да ыджыд ӧш лолалӧны сы вылӧ, фу-фу, шонтӧны.

— Но, молодеч, помнитан кӧ. Ме тэныд нӧшта уна мойд на мӧдысь висьтала, а ӧні... Салтыр эськӧ нӧшта кӧсйи лыддьыштны да, ладнӧ... Тэ вӧд менам гӧстя, а гӧстятӧ колӧ пӧттшуйтӧдыштны-гӧститӧдыштыны.

Вежань нюмдыштӧ, да таысь, мем кажитчӧ, ставнас керка пытшкыс весиг югдыштӧ.

— Тэ мыйла он пыр тадзи нюмъяв? Мем зэв лӧсьыд, кор тэ варовитан да нюмъялан, — дзик пыр и ассьым лов кылӧмӧс восьта вежаньлы. Но сійӧ тайӧ пӧрйӧ эз нюмъёвт, а коса шуыштіс:

— Пост ӧні, кослун. Грек чиктылыны.

— Чиктылыны кӧ грек, чай юны грек жӧ?

— Чайсӧ — абу, кослунъя сійӧ шусьӧ.

— Сідзкӧ, вай самӧвартӧ пуктам! Ме ачым тэча самӧварад васӧ. А чиктылыны ог кут, вот аддзылан, кӧть кык лампасье-кампет сетан.

Тайӧ здукас и воссис керка ӧдзӧсыс да тӧв ныр моз пырис пӧчӧ.

— Ольга, Жывулькаыс миян абу тані? Господи, тані со! Локтісны мамысъяс пажнайтны, а тайӧ некӧн абу. Шор чойысь нин чуксалі, мися, гашкӧ, исласьӧ.

Пӧчӧ кватитӧ менӧ сойбордйӧд, кыскӧ ӧдзӧслань:

— Сёысь шулі: эн грекӧвӧйт вежаньтӧ! Бара татчӧ визгӧма!

— Матушкаӧ, кагасӧ эн пиняв, мед локтіс кӧ. Кагаыд бара-й оз грекад вӧйт. Пачӧ талун нинӧм эг сюйлы-а, нӧрӧвитлӧй, лампасья тусь кӧть нывкаыслы вомас сюя, гӧстятӧ мӧдӧдны тадзтӧ абу лӧсьыд.

Вежань палгӧ ме вылӧ ыджыд чышъян, кабырӧ сюйыштӧ кымынкӧ тусь клянича кодь лампасеясӧ — Гришуклы да Насталы и — да коллялӧ ӧдзӧс сайӧдзыс.

— Тайӧ вежоннас тшыгйӧдчыштны кӧсйӧ вежаньыд да кымынысь тэд шулі: эн пет мортсӧ дэльӧдны, — асланым керка кильчӧлань менӧ шулки-пелки кыскигмоз броткӧдчӧ пӧчӧ. Но мем веськодь, ӧд вомын сылӧ чӧскыд юмолыс, таысь весиг ог кыв тӧлыслысь чеплясьӧмсӧ...

...Мӧд серпас. Гожӧм.

Ми пӧчӧкӧд ӧшинь улын куртам турун. Чажакылӧ туруныс, косьмӧма. А дукыс кос турунсяньыс! Ма кодь! Пӧльӧ Гришуня вокӧкӧд зорӧд места вӧчӧны, сатшкалӧны майӧгъяс.

— Вӧсньыдика тэчам да кык чалькост лоӧ, — юӧртӧ пӧльӧ.

Ме шыбита куранӧс, лэбыштла пӧльӧ дорӧ, кытшов вӧча зорӧд местасӧ да бӧр нин пӧч дорын, горза:

— Зэв уна туруныс, чӧлӧй зорӧд лоӧ!

— И слава Богу! — кайтыштӧ пӧчӧ, сэсся лэптӧ юрсӧ: — Видзӧдлӧ! Ытшкысьясыд воӧны нин!

Дзиръяті и збыль пырис батьӧ.

— Воам тай! Петыр лун ради пажынӧдз сӧмын и пессьыштісны том йӧзыс.

Батьӧлӧн пельпом вылас ветӧшӧн гартӧм косаяс, дӧрӧм кизьясыс разьсьӧмаӧсь, мышкуыс ньылӧмсьыс вазьӧма да сьӧд печатӧн торъялӧ лопатка весьтыс.

— Но и жар талун! — кимышнас чышкыштӧ чужӧмсьыс пӧсьсӧ да лэдзӧ эжа вылӧ коса тубрассӧ. — Нокӧ, Жывуль, пырт косаяссӧ сарайӧ. Ме дедыдлы отсышта.

Ме батьӧ дорын нин, тёвӧдча:

— А Насту да мамаыд кӧнӧсь?

— Мамыд то, бӧрысь локтӧ, потшӧс сайын Параськӧд варовитӧны, дыр абу аддзысьлӧмаӧсь да. А Наста том войтырыскӧд вадорӧ уйксьӧдіс, — вочавидзӧ батьӧ да, кинас кытчӧкӧ вадорлань ӧвтчигтыр, веськӧдчӧ пӧльӧ дорӧ, зорӧд тэчанінӧ. Ме коса тубрасӧн кысъя кильчӧлань. Аддзылі мамлысь дзиръя вуджӧм, кылі гӧлӧссӧ: «Локта, локта! Гум вая чипсантӧ вӧчны дай сьӧлаоз да намыр розъяс на, гӧснеч тіянлы!»

Пока ме пырті косаястӧ сарайӧ да ӧшӧді, Гриша вокӧ удитӧма паныдавны мамӧӧс, чиганитӧма сьӧлаозтӧ. Кор петі на дорӧ, Гриша тяпӧдчис нин:

— Тэныд намырыс коли.

— Оз ков мем намырыд, сьӧлаоз колӧ! — ме вачки Гришалы киас, намыр розъясыд усины муас, а ме ымӧстӧмӧн уськӧдчи дзиръя потшӧс дорӧ да кымынь усьӧмӧн босьтчи бӧрдны.

Гриша менӧ нерис, а мамӧ кайтіс: «Но тайӧ челядь!» Батьӧ, кылӧ, зорӧд тэчанінсянь чирыштіс мамӧӧс: «Чеченитчан накӧд! Оласны! Вай лок татчӧ! Курыштӧ коляссӧ, да помавны колӧ».

Вежаньлысь воӧмсӧ эг аддзыв, но кылі дзиръя воссьӧмсӧ да гӧлӧссӧ нин:

— Бласлӧвесь! Мый нӧ вежанылыскӧд? Ставӧн уджалӧны, а сійӧ потшӧс бокын гатшвидзӧ!

Мамӧ, кылӧ, вочавидзис:

— А-а, тайӧяс ӧд... Чоя-вока оз кужны лӧсьӧдчыны да... Мед ыждалыштас...

— Ыждалан ли мый, вежаныл? — вежань инмӧдчылӧ мышкуӧ.

— Ыждала, — вочавидзи ме да лэпті юрӧс, сэсся пукси потшӧс дорӧ, видзӧда вежань вылӧ. Сэтшӧм мичаӧн да шаньӧн сійӧ кажитчис! Вылас сьӧд вӧччан платтьӧыс сэтшӧм лӧсьыда пукалӧ, юрас кружевнӧй чышъяныс. Гырысь розьяса кружева пырыс тыдалӧ дзор юрсиыс, сьӧда-эзысяӧн югзьӧ.

— Тэ талун сэтшӧм тшап! — шуа ме.

— Петыр лун талун, празьник, вот и вӧччи. Тэ тай мыйкӧ бӧрдан да ыждалан-а.

— Ог нин бӧрд. Гриша вылӧ скӧрала да ыждала сӧмын.

— Скӧравны да ыждавны татшӧм гажа луннад грек. Святӧй апостол Петырыс дӧзмас, дай вуграсьныд вадорӧ лэччан, да черисӧ оз сет.

— А коді сійӧ? Мыйла оз сет? Ме вед жырнӧй нидзулӧн самала!

— Вот оз сет, и став.

Кылӧ, батьӧ стрӧга шыасис, вежаньӧс чирыштіс:

— Ольга! Нывкаыслы регыд школаӧ мунны, а тэ быд нем абунас тыртан сылысь вежӧрсӧ.

Батьӧлӧн, тӧдчӧ, гыркыс мутшмунӧма, вила йывнас нин и босьтӧ турун пластсӧ да коставлӧмӧн лэптӧ зорӧд вылӧ, кӧні тапикасьӧ-талясьӧ Гриша. Сы вылӧ батьӧ скӧралӧ жӧ. Пӧльӧ тайӧс аддзытӧг оз ов, шыасьӧ:

— Пиукӧ, Гришунь вылӧ броткӧмтӧ терпиті на, а рӧдимӧй соч дорад ырзӧмтӧ ог вермы кывзыны. Пыр мун гортӧ, мудзин кӧ.

— Батьӧ, ог ырзы Ольга вылӧ, а кӧсъя, мед дугдас сэсся блажитнысӧ. Сералӧны нин йӧзыс, манашкаыд пӧ тіян тӧвбыд кежлӧ нин, буракӧ, пестӧ заптіс... Бур йӧзыс шыблалӧны ӧбразъяссӧ, а сійӧ чукӧртӧ, ваялӧ гортӧ. Позьӧ мӧй...

— Тыр сюсь морт сідзтӧ оз шу, а вежӧр воштӧм мортыслысь сёрнисӧ коді пыдди пуктӧ, ачыс вошӧм ыж, — кайтыштӧ дедӧ. Но батьӧ оз сетчы, дорйысьӧ:

— А вот шуӧны тыр сюсь йӧз. Сельсӧветын пукалысьяс висьталӧны: тӧнлун пӧ бара мыйкӧ гортӧ вайӧма.

— Вайи, ог суссьы, — шыасьӧ вежань. — Никола угодниклӧн ӧбразыс Прокӧ ӧшинь улын няйт канаваас валяйтчӧ, да сэтчӧ ли мый эновта?

— Вот, вот, ваял, ваял! — ӧвтыштчӧ медбӧрын батьӧ.

— Сійӧ, Ӧльӧшыс, юда бугыль, пӧрысь мамыслысь брызьйӧма-шыблалӧма ставсӧ ен ув пельӧссьыс, — суитчӧны сёрниӧ и пӧчӧ да мамӧ. — Грездса бабаяс ставныс шензьӧны, кусьыс пӧ кутіс петны. Со ӧд сійӧ эндӧм зонмыд! Бур кыв шуны весиг он лысьты, пинь пырыс чилк сьӧвзяс да, ошйысьны да стращайтны заводитӧ: батяня пӧ менам оз кӧть миянкӧд ов, а Ӧльӧш писӧ оз на сет вӧрзьӧдны. Карын НКВД-ын натшальник. Дарӧм пӧ ме чурка пи, а дорвидзӧгыд тырмас!

Мамӧ да пӧчӧ эновтӧны кураннысӧ да ӧтиыс мунӧ зорӧд тэчанінӧ мужичӧйяс дорӧ, мӧдыс, пӧчукӧ, сибӧдчӧ ми дорӧ да небыд, мелі гӧлӧсӧн шыасьӧ вежань дорӧ:

— Эн пыдди пукты, дитяӧ, вокыдлысь дӧзмӧмсӧ. — Сэсся, дзик пыр гажмыштӧм гӧлӧсӧн, вежӧ сёрнисӧ: — Но, Петырӧс, сідзкӧ, нимлунӧдінныд? Бурдас, гашкӧ, сэсся ӧні. Сылӧн вӧд, евокаанӧйлӧн, став олӧм гажыс вӧлі пила вуг да чер вороп. Ныв-пиыс нӧ вӧліны эз кӧть?

Пӧчукӧ кӧсйис, дерт, ылӧдны вежаньӧс вокыслӧн дойдан кывъясысь, да артмис-ӧ? Челядьыдлӧн шогыс и радлуныс инмӧ мам сьӧлӧмад, да оз на тай вермы мам кывйыд быд пӧрйӧтӧ дорвидзӧгнад лоны. Ёна, буракӧ, лои дойдӧма Ольга вежаньӧс. Сійӧ шуыштіс сӧмын пӧчӧлы воча кыв пыдди:

— Вӧліны, мамӧ. Эн ӧні юась... Ме пыра гортӧ.

Вежань мӧдӧдчис ас керкаланьыс. Ме звирк сувті, чукӧсті сійӧс:

— Вежа-а-ань!

Пӧчӧ вом дорсӧ топӧдӧмӧн сӧдзӧдыштіс меным:

— Весась быглясянінсьыд! Сӧмын эн лысьт Ольга бӧрсяыс вӧтчыны!

Чушкӧді парӧс, сулала пӧчӧ водзын, окота уськӧдчыны сы дінӧ, сывйыштны, мед и сійӧ менӧ сывъялас, но мыйкӧ кутӧ, и ачым ог тӧд мый. А юрын нин визъялӧ мӧвп: «И мыйла вежаньыс Енъяссӧ чукӧртӧ? Батьӧӧс дӧзмӧдӧ...»

Коймӧд казьтылӧм ясыда жӧ кольӧма вежӧрӧ. Вежон кымын нин ӧд школаӧ котралі. Настук чойӧ да Гриша вокӧ ыджыд школаӧ, ШКМ-ӧ нин ветлӧны, а первой да вторӧй классъясыс орчча керкаын, гожъян жыръяс.

Миян учительница, Павла Васильевна, гӧрд юрсиа да беринӧсь, мусаник чужӧма том ань, ветлӧдлӧ партаяс костті да вӧзйӧ лэптыны ки, коді кывбур ли, мойд ли тӧдӧ.

Тэрмася лэптыны киӧс, горза: «Ме!» да весиг тракъя киӧн, юав, мися, менӧ, юав! Учительница аддзытӧг эз ов, шуӧ меным али класслы:

— Раечка тай зэв ёна кӧсйӧ мойдыштны миянлы, да мед сійӧ первойӧн и кыв босьтас. Сувт, Раиса...

Ме тэрмасьӧмӧн чечча да юӧрта:

— Мойдъястӧ ме зэ-э-эв уна тӧда! Семирнӧй потоп йылысь, Авилонскӧй башня йылысь, тӧлысьвывса нывка йылысь, зарни чери йылысь. И кывбур тӧда. «Шонді кайӧма нин вылӧ», «Бушков лёкысь лымсӧ гартӧ» да нӧшта унаӧс на!

Учительница менӧ ошкыштӧ:

— О-о, со мыйта тэ тӧдан! Шонді йывсьыд, инӧ, висьтав. Мукӧдсӧ мӧдысь. Коді нӧ та мындасӧ тэнӧ велӧдіс? Гришаыд, кӧнкӧ?

— Эз. Вежань!

Тӧді кӧ, дерт, эг гарышт вежаньтӧ. Но мый лоны, лоӧма. Дзик пыр чеччыштӧ парта сайсьыс Ӧньчу Вить, ме вылӧ чуньнас индӧмӧн горӧдӧ:

— Манашка талӧн вежаньыс! Перна новлӧ, юрбитӧ...

— Витя, пуксьы! — шань гӧлӧсӧн шуӧ учительница. — Тэнӧ ме эг на юав да мыйла сувтан? Ми Раяӧс кывзам.

— А манашка и эм да! — эз вермы лӧньны Витя, век на индӧ ме вылӧ чуньнас да водзӧ горзӧ. — Тайӧяслӧн манашкаыс Прокӧ Ӧльӧшлысь юрсӧ поткӧдӧма. Больничаын бинтӧн гартӧмаӧсь. Ме ачым аддзылі... Такоскӧй пӧ Ӧльӧшыслы, мамӧ шуис, а ме ачым аддзылі, мамӧкӧд больничаас ветлімӧ да...

— Витя! Тэ менӧ он кыв? Пуксьы! — дӧзмӧ учительница, личкыштӧ зонкаӧс пельпомӧдыс. А менам сюлтчӧ яйӧй Витя вылӧ скӧрмӧмысла, оз сет кывбурсӧ висьтавны да. Сылӧн бӧръя кывъясыс вежӧрӧдз оз на воны.

Перемена вылӧ звӧнок мездіс учительницаӧс, но эз менӧ ни Витяӧс. Сійӧ век мыйкӧ кӧсйис висьтавны манашка йылысь, менам вежань йылысь, а ме кӧсйи сӧмын ӧтитор — дупнитны Витялы мышкас да нимтыштны зырым йӧгӧдьӧн.

Ме сідзи и вӧчи, да бурмыштӧм нин сьӧлӧмӧн утёвті гортӧ. Посводзӧд пыригӧн сарайсянь кылі пӧчӧлысь гӧлӧссӧ. Кывзысьышті. Бӧрдӧ ли мый нӧ? Да, збыль пӧчӧ бӧрдӧ! Ымӧстӧмӧн кодлыськӧ юалӧ:

— Балуйтны ли мый кӧсйис? Абу тай сылӧн крестыс! Но кодзтӧм уж!

— Вермис кӧ... Да вед ме, Ен отсӧгӧн, сылы ог на и сетчы! Выныд менам бур мужик мында. Кутшӧмкӧ пу вож ки улӧ веськаліс, дай лӧсышті юрас!..

Тайӧ вежаньлӧн гӧлӧсыс. Абу ёна гора, но чорыд. Со сійӧ и небзьыштіс, лӧня нин юӧртӧ пӧчӧлы:

— Локтӧм бӧрын пыр на кевми сы лов вӧсна. Ачыс, коньӧрӧ, оз тӧд, мый вӧчӧ. И висьтавны абу лӧсьыд, и дзебны грек. А висьтаси тэныд, матушкаанӧй, да ыджыд груз морӧс вылысь уси. Пета да Енмыслы нӧшта на кевма.

Тайӧ кывъяс бӧрас вежань вуджӧр моз лэччис сарай поскӧд посводзӧ, менӧ эз и казяв, петіс ывлаӧ. Сы бӧрся и пӧчӧ лэччис сарайысь да менӧ аддзӧм бӧрын быттьӧ кодлыкӧ шуыштіс:

— Пув-тшакнад и быдӧн. Оз ков Ольгаыслы ӧтнаслы ветлыны вӧртіыс. Шонді петтӧдзыс на мунӧ да...

Меным висьталӧ али аскӧдыс сёрнитӧ пӧчӧ, эг и гӧгӧрво. Но вежӧрӧ кӧвъясис кык мӧвп. Ӧтиыс — мыйкӧ лёктор лоӧма вежанькӧд и миян став семьякӧд. Мӧдыс пеж гаг моз вегыльтчис. «Эсы вӧсна — меным яснӧ нин лои, Прокӧ Ӧльӧш вӧсна — нӧшта на кевмыны кӧсйӧ. Вермасны на и гӧтрасьны...»

Вежӧгтӧм. Да и мыйкӧ нӧшта на висьтавны кужтӧмтор сатшӧмӧн сатшӧ ме пытшкӧ, кольмӧдӧ юрӧс и вир-яйӧс. Син водзын Витялӧн менамлань индысь чуньыс, и мыйлакӧ батьӧлӧн Енъяс чукӧртӧмысь вежаньӧс пинялӧмыс, и нывкаяслӧн коркӧя нерсьӧмыс — сьӧд манашка вежаныв пӧ тэ — гудйысьны пондісны вежӧрын и став вир-яйын.

Перемена бӧрын школаӧ эг и мун. «И некор сэсся ог мун», — мӧвпышті ас кежын. Но рытнас воліс учительница. Эн-ӧ пӧ висьмы, пыри видзӧдлыны... Сэтшӧма пӧ кӧсъям тэнсьыд мойдъястӧ кывзыны...

Аскинас муні школаӧ. Некод чуньнас ме вылӧ эз инды, нинӧм сэтшӧмсӧ некод эз шу, но менам лов пытшкӧ вӧлі нин йӧршитчӧма полӧм — не полӧм, мыж кылӧм — абу мыж кылӧм, а висьтавны позьтӧм лов пессьӧм. А сэсся медводдза лым усян войӧ лои сэтшӧмтор, мый йылысь и думыштныд он куж.

Сійӧ асывнас садьми кутшӧмкӧ тешкодь шыясысь. Не то кодкӧ ымӧстлӧмӧн бӧрдӧ, не то вашкӧдчӧны, не то керка ӧдзӧс воссьӧ-пӧдлассьӧ. Сэсся ставыс лӧнис. Ме вугралышті на, а сэсся чеччи, Насту чойӧ ӧтнас гортын:

— Узян! Вежаньтӧ ӧд тюрмаӧ нуисны...

— Мыйла?

— Манашка, да сійӧн. ГПУ-ысь кыкӧн волісны дай грездса мужикъяс.

— А батьӧыд да мамӧыд нӧ... Пӧчӧ и... Кӧнӧсь найӧ?

— Батьӧ тай пасьтасис да муніс кытчӧкӧ-а. Мамукъяс увдор керкаынӧсь. Сэні мый вӧчӧмаӧсь! Тэ кӧ аддзылін...

Лимзалігтыр пырис пӧчӧ, киас кутшӧмкӧ кабала лестукъяс.

— Со, со мый сӧмын кольӧма... Кок уланыс талялӧмаӧсь, да лэпті. Свертӧкыс вежаньыдлӧн... Сьӧлӧмшӧр дитяӧ, Ольгаӧ... — пӧчӧ ымзӧмӧн бӧрддзис, олляліс бур здук.

— Да мыйысь нӧ этадзисӧ? Гулю кодь рам мортсӧ? Грездса мужикъяс тшӧтш воӧмаӧсь... Понятӧйяс пӧ. Да мый нӧ найӧ понятӧйясыс... Тӧдӧны ӧд: быд лов лэдзысь дорын войяссӧ коллялӧ, быд рӧдельнича дорын бабка пыдди бергалӧ, бур кылӧн мальӧдӧ, сьӧлӧм сетӧ...

Лыйыштіс-пырис керкаӧ Гриша, лолыс тырӧма, юӧртіс:

— Ме кыссьылі на бӧрся. Сельсӧветӧ пыртісны. Менӧ вӧтлісны, тшӧтш кӧсйи пыравны да. Чолйӧ пӧ нуам, да регыд сэн пережытокъясыдлы помсӧ петкӧдласны...

Наста тракнитіс Гришаӧс да индіс ымзысь пӧчӧ вылӧ:

— Ланьт!

Лёк юӧрыд тай разалӧ. Шӧтісны керка тыр бабаяс. Коді мый кывлӧма да сяммӧма думыштны, сійӧс и висьталӧ. «Ме кывлі да, быттьӧ...» «А ме тай нӧ бара-й мӧд ног вежӧрті...»

Тьӧтӧяс, тьӧтӧяс... Гашкӧ, тіянлы и жаль жӧ вӧлі пӧслукман манашкаыд, да ӧд йӧзыдлысь шогтӧ мунігмозыд шогалан. А медъёна имитіс пӧчӧлы да пӧльлы — налӧн вед рӧдимӧй дитя, ӧтка ныв вӧлі налӧн Ольгаыс, рӧкыслы ворсӧдчӧм вылӧ чужлӧм мортыс.

Быд шог, быд ыджыдджык вӧвлӧмтор верстяммӧдӧ посни войтырӧс, и меын, дерт жӧ, тӧдчис вежаньӧс нуӧмыс. Челядь вежӧрӧн, но тшӧтш жӧ зіля донъявны лоӧмторсӧ. Первой делӧ гӧгӧрвои: куим пельӧ быттьӧ юкисны миянӧс. Пӧчӧ да пӧльӧ — асьныс. Мамӧ да батьӧ бара жӧ асьныс. И ми, челядь, на костын. Кӧвтан вежӧрад то ӧтикыслысь, то мӧдныслысь быд шуӧм. А челядь вежӧрад быд кыв дыр кежлӧ лясӧ. А сэн нӧшта суседъяс, сиктса челядь, нывъёртъяс. Мем кажитчыліс, мый быд потшӧс и майӧг шушӧдчӧ миян семьяын лоӧмтор йылысь. Налӧн пӧ манашкаыс видзӧдныс сӧмын лӧнь вӧлӧма...

Школа бӧрын, кор некод абу гортын, ме унаысь видзӧдлі стенын ӧшалысь фотокарточкаяс вылӧ да думайті вежань йылысь: «Уселонӧ нуисны, сідзкӧ, ещӧ мыйӧнкӧ мыжа, мыжтӧг оз судитлыны — тадз унаӧн шуасьӧны. Но мыйын мыжыс? Сэтшӧм бур вӧвлі да. Лӧнь, мелі гӧлӧса, коді чукӧстас, сылы и отсӧг вылӧ котӧртӧ. Горт гӧгӧрысь кыз уджсӧ сійӧ жӧ бергӧдіс. Лысваыс абу на косьмӧма, а сійӧ турун нӧб вайӧ нин; йӧзыслӧн пачьясыс сӧмын на кӧсйӧны тшынасьны, а сійӧ тшак пестерӧн нин локтӧ; пӧльӧ тӧвся асывнад петас кильчӧ помысь лым чышкыны, а сэті вильыд волькӧдз нин чышкӧм-керӧм. А кодкӧ ӧмӧй сы мында мойдсӧ висьтавліс меным? Сы мында нигасӧ кодкӧ лыддис-ӧ?»

Фотокарточкаыс миян абу ёна уна: батьӧлӧн службавывса снимокыс кык, пӧльӧлӧн ӧти эм жӧ, да миян став семьялӧн ӧти рудоват карточка, а сэсся ставыс вежаньлӧн. Со сійӧ кузь кӧсаяса, гӧгрӧс мичаник чужӧма да, повзьыштӧма быттьӧ, гӧгрӧс жӧ синъяса. Оборкиа платтьӧнас сулалӧ ичӧтик ӧти кока пызан дорын, а мышкас мыйлакӧ парокод тыдалӧ. Карточка вылас гижӧд: «Великий Устюг». И мӧд карточка вылын «Великий Устюг» жӧ гижӧма, но вежань тані баруня кодь, мича ныр-вом вылас нюмыс ворсӧдчӧ.

— Пӧчӧ, мый сійӧ Великӧй Устюгыс? — юала ӧтчыд.

— Но, мый нин сійӧ тӧд вылад уси?

— Карточка вылас гижӧмаӧсь да.

— А-а, карточкаяссӧ, инӧ, видзӧдін да! Сэні ӧд, Устюгас, Ольга, муса ныланӧй, оліс! Эг ӧмӧй висьтавлӧй нин? Кар пӧ сійӧ, зэв гажа кар. Ӧти вичкоыс пӧ сэні, гашкӧ, сё!..

Пӧчӧ тшӧтш сибӧдчис стенын ӧшалысь карточкаяс дінас да чусалӧм синнас дыр видзӧдіс нылыслысь дона ликъяссӧ, а сэсся ышловзис кузя, шуис:

— Во вит оліс сэні дитяӧй. Дас нёль арӧса нывкаӧн мунліс да. Эз на удит бордъясьны, а видзӧдіс нин позсӧ эновтны. Габӧ Петыр Аннушкакӧд пышйисны дай сэсся...

— Эн лэдзӧй да, пышйисны? — чуйми ме.

— Ловъя морттӧ нӧ кыдзи кутан... Лэдзим тай. Сьӧмтор, мый вӧлыштіс, пуктыштім и. Сійӧ вед миян, сьӧлӧмшӧр дитяӧ, ӧтка ныв вӧлі...

Пӧчӧ дыр чӧв олӧ, буракӧ, вежӧрсьыс корсьӧ-видзӧдӧ аслас первой чужтас йывсьыс медся мича да шоныд серпасъяссӧ, медым и ме, сылӧн внучкаыс, тӧді да помниті Ольга вежань йылысь.

— А эг жӧ нин ме сылысь бӧрдӧм ни няргӧм кывлы, — дыр чӧв олӧм бӧрын шы сетіс жӧ пӧчӧ да висьталіс со мый. Пӧчӧ кывъясӧн и ме тшӧтш висьтышта Ольга вежаньлысь олан туй визьсӧ ичӧтысяньыс да тюрмаас веськавтӧдз.

— ...Мукӧдыслӧн челядьыс зырымӧсь ныраӧсь да висьлӧсӧсь, а сійӧ миян быдмис — галя из кодь шыльыд да мольыд, авъя да тӧлка. Мый вир-яйыс, мый статьыс — ставыс лӧсьыдик. Вежӧрнас да кыв-ворнас лючки-ладнӧ и. Черковнӧяд велӧдчигӧн тай батюшка, ыджыд ныра поп Василей, шуліс, зело-борзо жӧ пӧ нывканыд тіян наукаяс дорас сюсь. Велӧдны колӧ водзӧ.

— Нывбабаыдлы мый велӧдчӧмсьыс? Салдатӧ сылы не мунны, — серӧктыліс батьыс.

— Ӧти боксянь кӧ, сідз, — лыддьӧдліс-велӧдіс батюшконым, и чуньсӧ вывлань лэптыштӧмӧн содтыліс. — А сетӧма кӧ Енмыс сэтшӧм вежӧр, мыйла и не велӧдны? Рӧскодсӧ кыдзкӧ позяс и клопочитны епархиялысь. Ті кӧ абу прӧтивӧсь, ме способствуйтны кута...

Тӧдӧмысь, тайӧ сёрниыс эз вӧв гуся. Нывкаыд, кывліс да, буракӧ, вежӧрас пыр нин кутӧма. А сэсся ачыс Енмыс ли, судьбаыс ли сідз шулӧма, гортысь петан туй аддзысис нывкалы. Кыдзкӧ ӧтчыд Илля лун гӧгӧр локтіс сусед Габӧ Петыръясӧ гӧсьт, Петырикаыслӧн вокыс, Ладимерыс. Служба кузя пӧ веськалі тайӧ местаясас да чоюкӧс видлыны со кежалі. Оліс сійӧ кӧнкӧ Устюгын, ыджыд чина морт на и вӧлі, землемер ли мый ли. Лун-мӧд и оліс гӧсьтыд да мунігас кутіс нуӧдны сьӧрсьыс Петырлысь нывкасӧ, Аннушкасӧ. Сэні пӧ велӧдчыны позянлуныс эм. Карыд — абу нин пемыд грездыд. Мортӧн лоан пӧ. Миян Ольгалӧн Аннушкаыс медбур пӧдруга вӧвлі, пыр ӧтлаынӧсь. Дерт жӧ, и сійӧ лунъясас нывкаыд миян Петырынджык вошласис, пӧдруга дорас. Ог тӧд, мыйджык Ладимерыс нывкаясыдлы мойдліс, но Ольга Габӧ Петырысь локтіс ӧти рытӧ да лов вылас ӧшйӧдчыліс батьыслы. Аннушка пӧ мунӧ дядьыскӧд, лэдзӧй и менӧ. Сэні пӧ ме верма прислугаӧн уджавны, и кага видзны, и, сямма кӧ, велӧдчыны кута.

— А бласлӧ Кристос! Ветлы инӧ! — Ладимерыскӧд лючки-бура тӧлкуйтӧм бӧрын и решитімӧ...

— А сэсся? А мый сэсся? — юася ме водзӧ, ог сет пӧчӧлы чӧв овны.

— Мунісны... — ышловзьӧ пӧчӧ. — Пристаньӧдз на вӧлӧн колльӧдімӧ дай. Регыд и письмӧ воис. Гижӧма мунӧмсӧ. Паськыд ю кузя пӧ кывтім да кывтім. Сэтшӧм гажа діяс пӧ ю шӧрасӧсь! А пес босьтны пӧ паракодыс сувтлас вӧрас, да ми тшӧтш петыштлам вӧртіыс гуляйтны. А сиктъясын, пристань дорас воны кутан да, паракод стречайтысьяслӧн гудӧкасьӧм шыыс ылӧдз кылӧ!..

Воліс письмӧ и Ладимерсянь, энӧ пӧ шогсьӧй, старайтча бура инавны нывкаястӧ. А сэсся мӧд письмӧ Ольгасянь воис да гижӧма: бур места пӧ аддзи, доктор гозъя прислугаӧ медалісны. Зэв бурӧсь гозъяныс. Нӧшта накӧд племяничаыс пӧ олӧ, Фрося, меысь ар-мӧдӧн ыджыд, велӧдчӧ курсъяс вылын учительшаӧ. Ми пӧ сыкӧд лӧсялам. Найӧ пӧ вичко служба вылӧ менӧ пыр босьтлӧны и рытъяснас нига лыддьыны чукӧстлӧны... Миян ӧд сійӧ дас вит арӧс тыртӧдзыс на мунліс, сэки дас сизим арӧса кодь нин вӧлі. Сэсся во-мӧд бӧрти кутіс гижны, кӧзяиныслӧн пӧ пиыс, Кирилл, Петербургын докторӧ велӧдчӧ, батьыс моз жӧ. Гожӧмнас волӧм бӧрын пӧ ӧтторъя меным кутіс письмӧ ыстыны, невестапу пӧ тэ менам. Мам-батьыс и Фрося пӧ тайӧс тӧдӧны нин да абу жӧ быттьӧкӧ прӧтивӧсь...

Тайӧ письмӧ бӧрас батьыс кутіс лӧсьӧдчыны. Арнас пӧ уджъяс эштӧм бӧрын ветла, кыдзкӧ сьӧмтор чукӧртыштам да. Педӧр пиӧ, батьыд тэнад, сэки зонка на эськӧ вӧлі, да ёна нин отсасис батьыслы. Тӧвбыдӧн ветлісны сиктысь сиктӧ, гындысисны бур йӧзыслы. Туй вылас сьӧмторйыс чукӧрмыштіс эськӧ, а эз и ковмы батьыслы муннысӧ. Ачыс миян нывканым Шӧр Спас лунӧ нем виччысьтӧг локтіс мича зонкӧд. Кирилл пӧ тайӧ, жӧникпу менам. Гижлі пӧ тай тіянлы, кӧзяевалӧн пиыс. Кӧсйӧ гӧтрасьны ме вылӧ, бласлӧвитанныд кӧ...

Сэки и кикутӧмкодьыс лои. А чунькытшасьӧм-венчайтчӧмныс тэрмасьӧмӧн да пырмунігмоз и артмӧма. Войнаыд, империалистическӧйыс, сэки заводитчӧма нин вӧлі. Доктортӧ пыр и босьтасны война вылад. Ольга, том ичмоньӧ, кольӧ энька-айка дорас. Со этайӧ карточкаыс сійӧ кадсяыс и эм... — пӧчӧ индӧ фото вылӧ, кӧні Ольга вежань баруня кодь пукалӧ, но оз нюмвидз орчча фото вылас моз, а топалыштӧм вома да жугыль синма. — Ыста пӧ письмӧ и фотосӧ тайӧс. Ачым аски нин муна сиктса школаӧ урокавны. Рабово пӧ, Двина вылын ыджыд сикт. Сэтчӧ и индісны. Кыдзкӧ пӧ тӧвсӧ колляла, а сэсся видзӧдлам, мый водзӧ керны. Гашкӧ, войнаыс помассяс, да Кириллӧ локтас ме дінӧ, босьтас сьӧрсьыс. А оз кӧ сідз ло, ковмас меным локны ті дорӧ, гортӧ...

Ольга, Ольга, ныланӧй менам. Война помассьӧм виччысис, а война помыс сизим во сайын на вӧлӧма. Помасигас и олӧмнымӧс ыджыд пуӧс моз няжкнитӧмӧн вужнас бертовтіс дай, посни и гырысь ув-вожъяссӧ кыдзсюрӧ лэдзис-увйис и.

Рабовоад сійӧ тӧвсӧ коллялӧм бӧрын Ольга муртса удитіс гортӧ локны, вайӧны письмӧ. Гижӧ пӧ тайӧ письмӧсӧ госпитальсянь ӧти сестра милосердия. Доктор Кирилл Кондратьевич пӧ висьмис тифӧн, беспамятствуйтӧ. Верманныд кӧ, Ольга-голубушка, волӧй, кристом богом пӧ корам. Ми пӧ Вӧлӧгда дорынӧсь... Мӧдысь корӧм эз ковмы ныланӧйлы. Позис кӧ — лэбзис, да абу тай мортыдлӧн бордйыд... Кык во сэні ранитчӧмъяс дінас да биа висьӧмнас висьысьяс дорын баракас мырсис-маитчис ныланӧй, а том верӧссӧ спаситны эз жӧ вермы. Муртса кок йылас сувтыштас Ольгалӧн верӧсыс, вуджӧдасны мӧдлаӧ. Служивӧйтӧ кытчӧ индасны — быть мун. Матӧджык вир кисьтанінас. Сэні зятюшконымӧс миянлысь и ньылыштіс война биыс. Буракӧ, Енмыс абу шулӧма Ольгалы шудсӧ. Сэки и ныланӧй менам, югыд шондіӧй, решитас мунны манастырас. Бӧрдысь лолӧс пӧ такӧдышта. Ен отсӧгӧн кӧ верма вунӧдны сійӧ шудсӧ, кодӧс козьнавліс Кирюша, да сійӧ страсьтсӧ, мый аддзылі баракъясын, верма на пӧ и бӧр мортӧн лоны. Сэки пӧ и воа гортӧ тіян дорӧ. Выльысь ловзьӧм морт моз пӧ выль олӧм кута корсьны. Меным пӧ ӧд и кызь витыс на абу... А абу кӧ Енмыс сійӧс шулӧма, гашкӧ, и пыр кежлӧ пӧ кольчча манастырас...

...Тайӧс висьталӧм бӧрын пӧчӧ менам бӧрддзис да оллялігтыр сӧмын горӧдліс:

— Ок, Ольга, Ольга, югыдлунӧй дай и шонді югӧрӧй! Волін тай, вайӧдліс Енмыс, да сӧтанаыс бӧр пышйӧдіс. И коркӧ мынлан он сэтысь, ӧтнаслы Енмыслы тӧдса. Ловъяӧн волан-ӧ? Ловъя синмӧн аддзыла-ӧ тэнӧ? Ен мед сетас меным терпенньӧ виччысьны. Дедыд тай, кок шонтысьӧй менам, эз вермы виччысьнысӧ-а. Колис миянӧс...

Пӧльӧ миян кулі друг, нем виччысьтӧг. Ольга вежаньӧс уселонас нуӧм бӧрын пыр. А дедтӧг миян семья и дзикӧдз куті разьсьыны. Настук чойӧ сизим класс помалӧм бӧрас карӧ лэччис медтехникумӧ акушеркаӧ велӧдчыны. Батьӧ пырис кадраӧ да вӧр участоксьыс шоча и воліс гортӧ. Гриша вокӧ и коли мужикуловыс гортын. Но тайӧ абу на медлёкыс вӧлӧма... Немечьясыд уськӧдчисны миян вылӧ. Бара вир кисьтана война. Июнь-август тӧлысьяснас нин чышкыштісны сиктысь став мужиксӧ. Август шӧрас босьтісны и менсьым батьӧс, а вежон-мӧд бӧрти и Гриша вокӧс нуисны ФЗУ-ӧ Нювчим заводӧ. Куимӧн колимӧ ми гортӧ — пӧчӧ, мамӧ и ме. Сьыв кӧть йӧкты, а овны коліс.

Татшӧм сьӧкыд кадас миянлы отсасьысьӧс Енмыс сетіс. Пӧчӧлӧн тайӧ кывъясыс. А ме сэки Енмыдлы эг нин эскыв да Ен нимсӧ весиг гарыштны эг кужлы. Квайт вонад, школаын велӧдчигӧн, небыд карандашӧс моз ёсьтісны и тӧчитісны, ок ёсь кыла да ёсь вежӧра лои. «Енмыс абу!» — ньӧти падъявтӧг любӧй кадӧ и любӧй мортлы верми шуны. Весьшӧрӧ ли мый пионервожатӧй велӧдліс: «Ми — Ленин-Сталинлӧн нывъяс да пиян, Енлы эскыськӧд тыш нуны — ӧти мог миян!»

А Енмӧн сетанторйыс лои Ольга вежань. Лэдзӧмаӧсь, локтіс уселонсьыс.

Ми сійӧ луннас мамӧкӧд буретш воим пристаньысь, шабді сдайтӧм бӧрын. Ме вӧвъясӧс домалі йирсьыны, а мамӧ муніс колхоз кантораӧ. Локті кильчӧ помӧ, видзӧда — кодкӧ кежис миянлань, пырис дзиръяӧд. Тӧдтӧм, кузь тушаа нывбаба, нопъя да лёк паськӧма. Ме уськӧдчи сылы паныд, пӧперегавны быттьӧ кӧсйи туйсӧ, шуа:

— Миян гортын некод абу, эн пыр миянӧ. Милӧстыня кӧ коран-ветлан, ме тэныд петкӧда. Печенча пӧчӧ пӧжалӧма, ой-ой чӧскыд!

Тӧдтӧм бабаыд друг сыркмунӧ, ымӧстӧ:

— Пӧчыд ловъя?

— Ловъя... — вочавидза ме да ярскӧба содта: — Тэныд кутшӧм делӧ?

Сійӧ сардмӧм чуньяса кинас чышкыштӧ синвасӧ да меліа юалӧ:

— Раюк, тэ менӧ эн тӧд? Вежаньыд ме, Ольга вежаньыд...

Ме чурмунлі быдӧн тайӧ кывъяссьыс, но челядь сьӧлӧмӧй тай абу на жӧ ёна чорзьӧма, рӧдпом тӧдӧмыс абу на вошӧма дзикӧдз и. Ыджыд радлунӧй кӧть эз вӧв морӧсын ни гӧлӧсын, кайта сылы бур кывъяс, мися, пӧчӧ быд лун бӧрдӧ и гаралӧ тэнӧ, мися, вай пыр гортӧ, а ме котӧртла сы дорӧ, Шор керӧсын шабді вольсалӧны найӧ, чукӧста.

Кильчӧ пос дорын сійӧ юасьӧ, кыдзи ми олам. Ме тэрыба юӧрта: «Батьӧ война вылын, Гриша ФЗУ-ын, Наста карын, мамӧ колхоз кантораӧ муніс». Воча кыв пыдди сійӧ сӧмын шуалӧ: «Но-о, но-о...» — и чӧвталӧ, чӧвталӧ пернапас. Тайӧ менӧ ёнакодь дӧзмӧдӧ, да ме бара ярскӧба шуа: «Тюрмаӧ нин нулісны, а тэ век Енлы эскан! Енмыс абу!»

Мый сэк думайтіс вежаньӧ ме йылысь, код тӧдас, а кор пырим керкаӧ да ме шаркнитӧмӧн муні пач дорӧ, вайи пызан вылӧ кык ыджыд печенча да кори сійӧс пӧрччысьны, мыссьыштны да пуксьыны пызан сайӧ, сійӧ кокньыдика, куш ӧти чунь помъяснас инмӧдчыштліс пельпомӧ да меліа, небыдика шуис:

— А Енмыс, колӧкӧ, мортыслӧн бур сьӧлӧмыс и эм да. Дитя тэ, дитя... Пӧчӧыдлӧн быдтас... Аддза вед: бур сьӧлӧма... Но, котӧртлы, инӧ, пӧч дорад. Ме пӧрччыся да мыссьышта...

Меным сьӧлӧм вылын кокни лои, вежань ыстіс да, ас кежысь коля да. Шутьниті ӧдзӧсӧ да котӧртны куті шор чойлань.

Кор пӧчӧкӧд матысмыны кутім ас керка дорӧ, ылысянь и аддзим: вежань ведра-карнанӧн юкмӧсысь ва вайӧ нин пывсянӧ. Пӧчӧ вачкучкысис:

— Аддзан! Мун, отсышт вежаньыдлы пывсянсӧ ломтыны. Ме пыра, нуръясьны мыйкӧ дасьтышта.

Пӧчӧ тшӧкыда лолалӧ да видзӧдӧ-видзӧдӧ ва вайысь вежань вылӧ: вомыс калькалӧма, не то сералӧ, не то бӧрдӧ. А ме нин горза дзиръяӧд пырысь мамӧлы:

— Мамук, миян гӧстя! Талун пывсян ломтам! — Ог тӧд, мыйысь ёнджыка рад, то ли вежань локтӧмысь, то ли пывсян ломтӧмысь. Меным тай наперво тайӧ пӧрйӧ оз ков васӧ ваявны-а.

Пӧсь пывсянад швачӧдчӧм-мыссьӧм бӧрын ӧти вой и узис гӧстяным миян ордын. Аски асывсяньыс и куті вӧзйысьны бӧр ас позъяс. Пета пӧ сэтчӧ, да бурджык лоӧ тіянлы и меным.

— Тӧрамӧ эськӧ, да кӧсъян кӧ, пет... — пыр и сӧглас сетісны пӧчӧ и мамӧ.

— Сэки, тэнӧ нуигӧн, ставсӧ пузувтісны, но Настук чышкис-мыськис, да овныд позьӧ, — кайтыштӧ пӧчӧ. — Ен ув пельӧсыд тай куш-а. Сэсся перинаыд пӧлатяд, самӧварыд — залавка вылас, сундукыд местаас жӧ, нигаястӧ сӧмын пуркӧшитісны, кодӧс пачӧ да кодӧс сьӧрсьыс нуисны. Вӧччан кӧлуйтӧ лестукъясӧ вӧлі орйӧдлӧмаӧсь. Мыйсюрӧ ми йитлыштім-дӧмлыштім, да позяс на и новлыны. Мый нӧ нӧшта? — Пӧчӧ шевкнитлӧ паськыда сойяссӧ, юавны быттьӧ кӧсйӧ кодлыськӧ, мый нӧшта колӧ шуны, да ачыс жӧ тайӧ юалӧм вылас и вочакыв сетӧ збодермӧм гӧлӧсӧн нин да пернапас чӧвтӧмӧн: — Да ставыс сэсся и шань да бур! Пет инӧ, Кристос тэкӧд! Огӧ вед мӧд му сайӧ мунӧмӧн торйӧдчӧй. Жывулька небось тэ дорысь и ӧні оз кут петавны...

Ме куйла пӧлатьын и кывза сёрнисӧ, думысь радла, мый уселонка-манашка оз кут миянын овны, а кутшӧмкӧ мӧд гӧлӧс жугыльмӧдӧ менӧ, пычкӧ скӧрлун вежань вылӧ: «Кыссис-воис мый вылӧ кӧ. Бара кутасны нерны менӧ манашка вежанылӧн, а колӧкӧ, и Енлы эскысьӧн на. Кор став войтырыс уджалӧны-мырсьӧны да велӧдчӧны сӧмын ӧти могӧн — ӧдйӧджык вермыны немецкӧй фашистъясӧс, менӧ вермасны вештыны бокӧ. Ӧдйӧджык нин эськӧ сизим класс помавны да пышйыны карӧ Насту чой моз».

— Картупельыд пусис, вайӧ сола тшакӧн нуръясьыштам дай петалам, инӧ, — пачводзсянь, кылӧ, шы сетӧ мамӧ. — Ентӧ миянлысь ӧтисӧ позьӧ босьтны да петкӧдны. Рая-Жывульӧ тӧн нин вӧлі шуӧ, вайӧ пӧ петкӧдам Енъястӧ улыс керкаад...

Тайӧс кылӧм бӧрын ме тайкӧ ог звиркнит пӧлатьсянь... Мед эськӧ кыкнан Енсӧ и петкӧдасны улыс керкаӧ. Яндзим весиг мукӧддырйи учительясысь лолӧ, кор пырыштласны миянӧ кутшӧмкӧ могӧн. Манашка семьяад пӧ век на Енъяссӧ видзӧны. Мукӧдыслӧн эськӧ эмӧсь на жӧ да. Но мукӧдыс ӧд абу отличницаяс менам моз, дай мукӧдсӧ учкомад оз на и бӧрйыны. А ме мӧд во нин учкомын, велӧдысьяскӧд ӧтлаын на сӧвещайтчыштны корлӧны.

Водзӧ мамӧ да вежань костын сёрниыс и дзикӧдз менӧ збодермӧдіс.

Пызан сайӧ пуксьӧм бӧрын вежань друг шыасис мамӧ дорӧ:

— Невестка, ӧтнаным колим. Мамӧ, буракӧ, петіс ыжъястӧ лэдзны. Сёрнитыштам ас кежын. Тэ эн дӧзмы, мӧд керкаад петны кӧсъя да. Ме вед, шоныд пока, олышта сэні. Кӧдздӧдас да, кык керкатӧ ломтыны пескыд уна ковмас. Тӧв кежлас ме думайта кытчӧкӧ бокӧ ылӧстчывны. Сортовитанінӧ, вӧрӧ позьӧ — сэні уджалысь киыд колӧ. Кынӧмӧй пӧт лоӧ и нажӧткатор на, гашкӧ, чӧжышта...

— Чӧл, Ольга, чӧл! Ов гортын! Йӧз нар вылас узьлыны мӧй эз на дышӧд? — шензьӧмыс босьтіс мамӧӧс, шуаліс да зілис сьӧлӧм сетны вежаньлы. — Уджыд и тані тырмас, а сёян-юаннад кыдзкӧ тӧвъям. Картупель-капуста и пув-тшак эм, таво вотыштлім на. Сэсся вед и трудодень вылад мыйкӧ сетыштасны...

Мамӧ думсьыс ӧлӧдӧ вежаньӧс гортысь мунӧмысь. Но вежань, буракӧ, помӧдз нин решитӧма, падъявтӧг ассьыс мӧвпсӧ висьталӧ:

— А муса невесткаанӧй! — меліа нюркнитӧмӧнмоз шыасьӧ сійӧ. — Пасибӧ, он вӧтлы да. Кӧні куим вом, сэні и, шуласны тай, нёльӧдлы и вичмас. Но меным Ен грекӧ пуктас, пайкӧдны кӧ кута ассьым меддона йӧзсӧ. Мамукӧ, коньӧрӧ, ёна нин пӧрысьмӧма. Колхоз уджыд сійӧс дзикӧдз водтӧдас...

Лимӧстӧмсӧ вежань, кылӧ, мырдӧнсорӧн кутӧ да чорыдакодь и ассьыс мӧвпсӧ помалӧ:

— Сортовитныс кӧ ӧд кая, верма на и тіянлы отсыштны. Ичӧтик сьӧмторйӧн кӧть. Дерт, Енмыслы кӧ угоднӧ лоӧ...

«Ентӧгыд сійӧ оз вермы. Бара нин Енмӧс гаралӧ», — вежаньлӧн бӧръя кывъясыс выльысь чуновтісны менсьым пельясӧс, но ыджыд дӧзмӧм-скӧрмӧм ас пытшкысь эг нин кыв. Кутшӧмкӧ кокньыдик радлун йӧршитчӧма сэтчӧ да тёвтя моз борднас гильӧдыштӧ морӧс пытшкӧсӧс и гӧлӧссӧ сетыштлӧ: «Всё! Енъяссӧ миянысь улыс керкаӧ петкӧдам! Да и вежань ачыс тӧв кежлас мунны миянысь кӧсйӧ! Колӧкӧ, пыр кежӧ мунас...»

Тайӧ вильскӧб мӧвпыс и чеччӧдӧ менӧ пӧлатьысь, да джоджӧ лэччӧм бӧрын пыр и вӧзъя ассянь отсӧг:

— Ме верма и петны да джоджсӧ ветьӧкыштны мӧд керкасьыд.

— Но, Рая, тэ нӧ кылін миянлысь сёрнисӧ? — шензьыштӧ мамӧ. — Ме чайті, узян, да ог, мися, кат. Вай сёйышт да петав и эм. Бусыд, дерт, овтӧм керкаад чукӧрмӧ...

Ок, нывка, нывка, дас кык арӧса кагукӧ! Писькӧс и эм, буракӧ, вежӧрыд! Ошйысян тай школаад бура велӧдчӧмӧн. И киясыд тэнад быд крестьянскӧй удж сяммӧны вӧчны: куран пу и коса пу кужан нин кутны, вӧв доддявны и мӧс лысьтыны, картупель мудйыны и тшак вотны, пиняйтны и йӧн-ёг турун нетшкыны. Гашкӧ, сӧмын гӧр юрлысь кӧрсӧ он на тӧд. А вежӧрыд челядь руа на. И сӧстӧм кага вежӧрад кутшӧмкӧ омӧль удитӧма нин сибавны.

Мамыс да пӧчыс тайӧс гӧгӧрвоӧны ли оз, а вежаньыс кылӧ сьӧлӧмнас. Чеччиг и водіг кевмӧ вежанылыслы дзоньвидзалун да ум-разум, мед Спаситель-батюшка да Богородица-матушка видзасны сійӧс быд лёксьыс, лёк йӧзсьыс и лёк кывйысь, да мед ачыс лёксӧ некодлы некор оз вӧч.

...Вежон на и олӧ Ольга ас позъяс, а керка пытшкыс сылӧн — быттьӧ нэмсӧ нин тан олӧма — сӧстӧм да кыпыд. Стен-пӧтӧлӧкыс белиттӧм на да чусыд, вижӧдыштӧма, но пач бокыс югвидзӧ, еджыд сёйӧн мавтӧма. Джоджас — сӧстӧм вольӧс. Кысян стан, кыдзи и водзті, сэні сулалӧ, быд во ӧд тулыснас дӧратортӧ да джодж вольӧстӧ кыыштӧны. Пызан вылас водзті моз самӧвар сулалӧ и. Сӧмын ӧні поднос улас абу еджыд пызан дӧра павгӧма, а красуйтчӧ кузь сыръяса, мича серӧн кыӧм кружевнӧй павгӧд. Еджыдлуннас оз югвидз, рудоват, но синтӧ кыскӧ кыӧм серыс. Дзоридзьяс быттьӧ пызан вывсяньыс войтыштны кӧсйӧны джоджас. Сыр помъяссӧ чуньнас лӧсьӧдышталіг вежань висьтасьӧ:

— Тайӧс кынысӧ ме велалі эстчаньын, уселонас. Пышысь гартӧм гез пом кӧ сюрӧ, ӧдйӧ разям да прӧст кадӧ нокам-кыам. Гырысьджык натшальникъяслӧн гӧтыръясыс ми вок отсӧгнас улӧсъяссӧ и диванъяссӧ татшӧм павгӧднас мичмӧдісны. Зато и ӧні менам эмышт кусӧка сакартор. Гречуга да рис шыдӧс и. Найӧ жӧ петігӧн сетыштлісны. Риса рок талун пуи, чӧсмасьыштам. Ок эськӧ, крепыд заваркаа тшай кӧ нӧшта! Прислуганад уджалӧмсянь нин сы дорӧ велавлі, грек кӧть спасенньӧ. А кысь ӧні тшайсӧ босьтан? Пока эз на кынмав, кутшӧмсюрӧ турун кӧть корся да косьта. Сэтӧр листыд бур, ӧмидз листыд и. Шор дорысь жельнӧг вужъяс нетшкышті и...

И кор вежаньӧ удитӧ ставсӧ вӧчны? Картупель миян керсьӧма нин, ӧшинь улысь ставсӧ ытшкӧма, коли сӧмын сёркни-галанка да капуста идравны. Но сійӧс сёрӧнджык, кор кынмавны нин кутас. А ӧні колӧ тыӧдӧм шабді колясъяс чукӧртны. Ӧтаванас кыскӧма да абу и кокни тайӧ уджыс. Вежань, дерт жӧ, отсасьӧ миянлы.

...Сентябр пом нин, а лунъясыс и збыль мичаӧсь. Баба гожӧм дай сӧмын. Ми, нывкаяс, чышъянтӧг и войлам. Зілям помавны шабді куралансӧ. Регыд школаӧ. Сэтшӧма нин школасьыс гажным бырис!

Но сентябр помланьыс лоис сэтшӧмтор, гарыштныс стракыд босьтӧ. И сьӧлӧмыд пыдзырмунӧ. И ӧні на, уна-уна во кольӧм бӧрын, вирдалӧ юрын — ме сійӧс вӧчи! Ме мыжаыс! Ме вылын грекыс!

Шондіыс гожӧмын моз ворсӧдчӧ, но тӧвруыс ыркыдкодь нин, пӧльтӧ войвывсянь. Ми, куим нывка, вадор видз вывсянь петім мир туй вылӧ да ас костын вильшасиг-тольӧдчигтыр мӧдім гортлань. Помасис миян арбыдъя уджным, медбӧръя юръяссӧ тыӧдӧм шабділысь лои лэптӧма. Пӧчӧ да нӧшта куим старука локтӧны ми бӧрся, ылӧкодь нин кольӧмаӧсь. А водзаным, мир туй вывтіыс, йӧв бакъяса вӧла-телегаа мунӧ. Ямщикыс, гӧрд чышъяна нывбаба, вӧжжи помнас шенасьӧ, тэрмӧдлӧ вӧвсӧ. Бакъясыс, буракӧ, тыртӧмӧсь нин. Вый вӧчан заводсяньыс мӧдар сторонаӧ мунӧ да, дерт жӧ, тыртӧмӧсь. Гашкӧ, ӧти бакын и обрат нуӧ, да ӧти бакыд вед арся вӧлыдлы абу сьӧкыдтор. Скач мӧдӧдчис рӧдтыны. А гӧрд юра ямщичаыс тайӧ каднас друг мыйкӧ шыбитіс туй вылас и водзӧ рӧдтіс.

Ми вильшасигмоз котӧртны мӧдім вӧла бӧрсяыд да шыбитӧмтор дорас воӧм бӧрын аддзим неыджыд чай пачка. Лючки-бура клеитӧма пачкасӧ, быттьӧ вӧрзьӧдлытӧм. Но тӧдчӧ жӧ: абу тыра. Сэтшӧм вир йӧйтӧ ӧні он нин аддзы, медым тыра пачка шыбитны. Ми сералам.

И колӧ жӧ вӧлі мутиыслы суитчыны. Ме друг вӧзъя:

— А вайӧ миянлысь вежаньӧс дэльӧдыштам-пӧрйӧдлыштам! Сійӧ сэтшӧма радейтӧ тшайсӧ! Мед кӧть тыртӧм пачкасӧ исалыштас.

— Манашкатӧ? А вайӧ збыль!

Ми куимнанным радпырысь чеччалам да ӧта-мӧдлы вӧзъям, кыдзиджык кутам манашкаӧс ылӧдлыны.

— Шуам, помасис шабді куртӧмыд да премия миянлы сетісны колхоз кантораын, — вӧзйӧ ӧти пӧдругаӧй. Мӧдыс содтыштӧ: — Шуам, миянлы, челядьлы, эз сетны, а старукаясыслы ставныслы кӧсйӧны сетны. Тэныд тшӧтш ыстісны. Позяс ӧд тадзсӧ?

— Позяс, позяс! — Ми бара бес кусыньяс моз чиктылам. И веськыда миян керкалань и восьлалам. Вежань жуг дозйӧн буретш вайӧма ӧтава турун куклы. Кильчӧ помас эновтіс жуг дозсӧ, пырис керкаас. Ми сы бӧрся. Висьталім могнымӧс, огӧ весиг пыльсмунлӧй пӧръясьӧмсьыс. Эскытӧг оз ов вежаньӧ, татшӧм лабутнӧя висьталам да. Радысла сійӧ пӧрччӧм шушунсӧ весиг тувъяс эз ӧшӧд, а шыбитіс скамья вылас.

— А бобукъяс, анделъяс!.. Раюк, самӧварад ӧдйӧджык васӧ тэч да бисӧ сюй! Гӧститӧда ме тіянӧс! Пӧжӧм йӧв пачын эм! Картупеля сӧчӧнъяс и!..

— А ме пӧжӧм мырпом вая, — ӧдзӧслань веськӧдчӧ ӧти пӧдругаӧ. Мӧдыс тшӧтш сы бӧрся вӧтчыны дась. — Миян сакара ӧмидз эм...

— Энӧ мунӧ, энӧ мунӧ, нинӧм оз ков. Сакарыд эм менам, — горалӧ вежань да дасьтӧ заваркасӧ вӧчӧм вылӧ неыджыд чайник, сӧстӧм чышкӧдӧн гуг и бан волькӧдӧ.

Ӧти пӧдругаӧй век жӧ муніс мырпомлаыд, мӧдыс пуксис пызан дорас скамья вылӧ, видзӧдӧ вежаньлӧн ноксьӧм бӧрся. Ме самӧварӧ шомсӧ содтышті, сартасӧн гудыр-гадыркери биа гырк пытшкӧссӧ. Дзужгыны нин кутіс самӧварыд, вот-вот варкйӧмӧн пузяс. Чай пачка миян пызан вылас, виччысьӧ, кор сійӧс босьтас кӧзяйкаыс да восьтас. Ог тӧд, кыдзи нывъёртӧй, а ме, сё ей-богу, вунӧді нин, мый пӧръявны вежаньӧс кӧсъям, мый чай пачкаыс тыртӧм. Став сьӧлӧмсянь самӧвар пузьӧда. Горшӧй и збыль косьмӧ. Заваркаыд меным эм кӧть абу. Пӧжӧм йӧвнас кӧ едждаммыштас и.

— Пузьӧ нин, — медбӧрын шуа ме. Вежань нюжӧдӧ кисӧ чай пачкаыдла, дыр бергӧдлӧ киас да гыжнас зільӧ восьтыны топыда клеитӧм вевттьӧдсӧ. Вевттьӧдыс, буракӧ, сетчӧ, вежань видзӧдӧ пачка пытшкас да синъясыслы эз эскы ли мый ли, шыасьӧ:

— Андел нывкаяс ті менам... Раюк!

Вежань кутшӧмкӧ ӧтдор синъясӧн баргӧ ме вылӧ. Ме ог тӧд мый шуны, зэв ёна повзи. Самӧвар варкйӧ-пуӧ, а ме паськалӧм синмӧн видзӧда, кыдзи вежань пондіс нёрны да сэсся зымгысьӧмӧн уси джоджас. Лёкгоршӧн чилӧстіс пӧдругаӧй, уськӧдчис ывлавылӧ. Ме сы бӧрся. Горза-чуксала пӧчӧӧс, мамӧӧс. Нагрекуыд, некӧн некод оз кыв. Ми нин дзиръяӧд туй вылӧ петім, чилзам, ойзам. Суседка Парасся тьӧтка кылӧма, ваткыльтӧ миян дорӧ, броткӧ-пинясьӧ:

— Повзьӧдланныд йӧзсӧ... Мый чӧрт вылӧ гӧрланитанныд, титимераяс?

— Вежань... Вежань... — сӧмын артмӧ менам. А нывъёртӧй вежань, керкалань индігтыр, ӧтторъя шуӧ: — Уси мыйлакӧ, уси...

Дзебигас нывбабаяс шуасисны: тюрмаад пӧ тай ёна коньӧрӧс мучитӧмаӧсь, сьӧлӧмыс мудзӧма, да со эз и выдюжит вӧля вылад олӧмсӧ.

— Меным колі кувны, да Ольга кулі!.. — быдӧн дорӧ инмӧдчылӧмӧн норасис пӧчӧ. Синъясыс сылӧн вӧліны косӧсь. Эз бӧрд, киясыс сӧмын неуна дзӧрисны. Сійӧ ар-тӧвсӧ пӧчӧ оліс на, горт гӧгӧрын бергаліс на кыдзкӧ.

Пӧчӧлысь кулӧмсӧ Гриша вок кывлӧма да локтіс гортӧ, пышйӧма Нювчим заводсьыс. Кӧсйисны милицияӧн бӧр нуны, да эз жӧ тай сэсся. Сійӧ и коли мам дінын олысьыс. Ме школа помалӧм бӧрын карӧ пышйи дай, педучилищеын велӧдчи. Сэсся нэмсӧ челядькӧд уджалі. Велӧді челядьӧс ас выланыс сӧмын надея кутны. Шула на вӧлі: оз, мися, отсав ни Ен, ни цар, ни дядьӧ — ачыд аслыд кӧзяин. А со ӧні Ен отсӧг корсьны петі. Кылтовскӧй манастырӧ мӧдӧдчи.

Кывзасны-ӧ менӧ сэтӧн? Примитасны-ӧ? Грекысь мездасны-ӧ? И мый сы дыра автобусыс оз лок? Ӧдйӧнджык нин кӧть мед нуис...