КУТШӦМ КУРЪЯ, СЭТШӦМ И ЧЕРИ
Сӧльк-сӧльк...
Анналӧн ведраясас ваыс тадзи сёльӧдчӧ, лэччысь шонді югӧръяссьыс ыпнитлӧ эзысь дзирдӧн. Быттьӧ нывбаба оз ва ну капуста градъяссӧ киськавны, а гумовтіс аслас муса Сорд юсьыс зарни бордъяса гӧрд чериӧс, да сійӧ дзескыдінас муткырасьӧ-песласьӧ.
Тольскакылӧ ведраясас ваыс, но ортсӧ оз пет ни ӧти войт. Лабутнӧй восьласыс Анналӧн. Важӧн кольӧма сійӧ кадыс, кор винти-вожкиӧн котраліс ар даса нывка, новлывліс тайӧ жӧ юсьыс васӧ, тайӧ жӧ капуста градъяс вылас.
Абу тай, шондібан, дас кык ни кызь кык ар Анналы, он и тӧдлы, кыдзи сизимдасыс йигӧдчас ӧдзӧсас, вӧзйысяс пырны. Но, Ен сыкӧд, сизимдас кӧть виччысьӧ, вояс вылас Анна оз на ёна норась. Зумыд на тувччасыс, и вир-яйнас топыд на, лябмӧм оз тӧдчы.
Сӧльк-сӧльк...
Лабутнӧя восьлалӧ Аннаыс, тыра ведраясыс да карнаныс оз дӧзмӧдны ловсӧ ни сьылідзирсӧ. Лабутнӧя и лювдӧны мӧвпъясыс. Вежӧрас воӧ то ӧтитор, то мӧдтор. Кузь олӧмыслӧн торпыригъяс сідзи и кывтӧны син водзтіыс. Со ва тёльскӧдчӧм шыыс ловзьӧдӧ ӧти зэв муса серпас.
Карын на сійӧ сэк оліс, карса краля вӧвлі, а стӧчджыка кӧ, и дамаӧн на позьӧ шуны. И дона мортыс, Степаныс, ловъя на сэк вӧлі. Господи, дас саяс во нин кольӧма сійӧ кадсяньыс. А кажитчӧ, быттьӧ кор нин и вӧлӧма! Кор петукъяс на колькъялісны, кор ракаяс на колипӧн сьылісны, и кор тӧв и гожӧм льӧм пу дзоридзаліс. Господи! Дас саяс во кольӧма!
Сэки гозъя быд рыт удж бӧрас петыштлісны карас пальӧдчыштны, пукалан уджсьыс измӧм лысьӧмсӧ песыштны. А гортас пыртӧдз быть пукалыштасны «Парма» кинотеатр дорын, любуйтчыштасны фонтанын ворсӧдчысь ванас. Кӧні-кӧні, а сёльӧдчысь ва кывзіг-видзӧдігӧн и збыль вунӧдлан лунтыръя тӧждъяссӧ и мудзтӧ. Син водзад сӧмын уна лыда ва сюръяяс да сынӧдас сявъялысь эзысь бусыс. Сэки и ачыд сійӧ эзысь мольяс мозыс быттьӧ качан жӧ вывлань да ворсӧдчан-лэбалан сынӧдас, югнитлан шонді югӧръяс улас, панласян выліті лэбалысь тӧвруыскӧд, и кылан асьтӧ тӧвру кодьыс жӧ вӧльнӧй лэбачӧн.
Мукӧддырйи фонтаныс сідз ӧддзӧдчылас, а сэсся нем виччысьтӧг лӧньлӧ да весиг тшӧкмунлӧ дзикӧдз. Чайтан нин, шонді лэччӧмыскӧд дугӧдасны и фонтаныслысь уджсӧ. Но бара на сявмунӧ ваыс, и бара на мича мойдын моз лэбзьӧ лолыд.
Тӧд вылас уси карса фонтаныд, да акмуніс быдӧн Анна, быттьӧ восьтліс кутшӧмкӧ ӧдзӧс да аддзис сэтысь асьсӧ. Менам олӧмын пӧ тай сідзикӧн моз жӧ артмис! Фонтанас пӧ тай ваыс сынӧдас кайлӧм да ворсӧдчӧм бӧрас бӧр лювдӧ-исковтӧ увлань, кӧні и чужліс. И ме пӧ со карад олігӧн быдлаті, курортъясті и турпоходъясті уялӧм-ветлӧмъяс бӧрас бӧр жӧ ас гортӧ, ас чужанінӧ веськалі. Ӧні сэсся чужан муӧй кӧ ас сывтыръяс босьтас, кад воас да, сыысь бурыс нинӧм оз и ло. Пока тай со новлӧдлӧ на муыс-а. Тайӧс, буди, и позьӧ шуны шуднас-а, ас чужан му вывті тувччӧмсӧ!
«Мый нӧ и колӧ нӧшта менам арлыдаыслы этайӧ град йӧръясныс кындзи? Этайӧ юыс да сы пӧлӧн нюжвидзысь видзьясыс кындзи? Юсайса ягъяс да расъясыс кындзи? Лист потіг и лист киссиг пуяслӧн шарӧдчан музыкаысь кындзи? Ас кывйӧн сиктса войтыркӧд варовитӧм кындзи? Менӧ Рӧдьӧ Аннаӧн чукӧстӧм кындзи?
Ставыс тайӧ ӧні менам эм. Некодысь повтӧг и яндысьтӧг верма пӧрччысьны пасьтӧг да бузгысьлыны лӧнь да шоныд ваа Сорд юӧ. Верма кывзыны дона вӧр-валысь шыяссӧ да кӧк кӧкӧмлысь йӧлӧгасӧ. Сьӧлӧм кӧ нормас, шойнаыс со матын: матушка гу вылӧ, кӧть Степаныс гу вылӧ — пласьт усь да ымзышт, личӧд ловтӧ. Збыльысь, ме тані, ас чужанінын, ачым сар и Ен, сідз кӧ нин шуны. Мед сӧмын Енмыс дыр на оз мырддьы эбӧсӧс да вежӧрӧс, мед верми на му-васӧ лелькуйтны да дӧзьӧритны. Вӧдитны градъяс, ытшкыштны турун кӧзаӧйлы, быдтыштны ид да зӧр кабыр чипанъяслы, вотыштны мырпом да пув аслым чӧсмасьыштны да и карса пи-моньӧйлы гӧснеч вылӧ. Асьныс эськӧ оз зільны сибӧдчынытӧ, воыштлыны татчӧ тай со кадсӧ пыр оз аддзыны. Да вед мам сьӧлӧмыд ӧтдортчынытӧ оз жӧ кӧсйы».
Татчӧ Анналӧн ас тӧдлытӧгыс синва тусь бырснитіс да исковтігас ӧгыр моз сотыштіс нырбордъяссӧ. Батьсӧ гуалӧм бӧрын пиыс раз-мӧдысь кӧть да мыччысьліс, быдтассӧ вайліс и. А моньыс брезгуйтӧ. Мый пӧ ме сэтысь эг аддзыв?
Шудыслы тай олӧмыс мыйлакӧ мыччывлӧ и мытшӧдъяс. Шулӧны тай: андел-кранительыс пӧ морттӧ пыр дорйӧ да отсалӧ, но сӧтанаыс пӧ оз жӧ весь ов, торкасьӧ. Колӧкӧ, и сідз. Енма-муа костас тай мортыдлы быть ов, чужин кӧ. Коді кӧть сэсся сэн отсалӧ да торкасьӧ?
Таво тулыс тай виричсӧ Анна ачыс эз и вермыв вӧдитнысӧ-а. Лэччыліс карас пи-моньсӧ видлыны. Войколӧн узьӧм-олӧм вылӧ эськӧ и петіс гортсьыс, син пыр кӧть пӧ нуӧда рӧдимӧйясӧс. А вот кык вежон ковмис сэн манитчыны. Анна быттьӧ тӧдӧма, мый быть колӧ тайӧ кадас сылы кысйывны. Чутӧдӧ кодкӧ дай став!
Сьӧлӧмыс, шондібан, абу на и пӧрйӧдлӧма, весьшӧрӧ абу на и нетшкысьӧма. Моньыс эськӧ эз радлы татшӧм гӧстяыдлы да. Сылы тшаква энька-мамыслӧн воӧмыд. Анналысь гӧснечсӧ тай порог дорас ыджыд нопйысь ректігӧн шуыштіс жӧ, кыдзи пӧ и та мындасӧ кыскӧмыд, мудзин пӧ ӧд, кӧнкӧ? Но Аннаӧс он на ылӧд, тӧвйылӧм пышкай нин сійӧ. Ма кӧть вом дорсьыс сӧдзӧдыштіс, гырк пытшкас кӧдзыд ва монюшкоыслӧн. Да ӧд мый сэсся вӧчан, кутшӧм эм. Ӧні он нин веж. Кӧчлӧн гӧныс вежсьылӧ, а мортыд кутшӧмӧн чужлӧма, сэтшӧм и кольӧ. Пиыс тай Анналӧн, Ильяыс, шулас мукӧддырйи, ті пӧ, мамӧ, Маринакӧд разнӧй психотипъяс, сы вӧсна и ӧта-мӧдтӧ онӧ гӧгӧрвоӧй. «Ог и эм, виръяс оз лӧсявны...» — кайтыштас мамыс дай. Кытысь сылы тӧдны кутшӧмкӧ психотипъяс, сэтшӧмсӧ эз велӧдлыны да. Вот артасьны — Анна ачыс кодӧс колӧ велӧдас! Тӧдӧ донсӧ быд грӧш-кӧпейкалы и быд добра-казналы. Оз ӧд весьшӧрӧ шуны: быдӧн ас доддяс пукалӧ да ас туйвежтіыс рӧдтӧ.
Пиыс докторӧ велӧдчис, да мед ассьыс тӧдас. Ӧнӧдз тай велӧдчӧ. Быд во кытчӧкӧ командировкаӧ ыстылӧны, выль ногӧн пӧ йӧзсӧ бурдӧдны колӧ.
Тулыснас, пуктысьтӧдзыс, нарошнӧ карас ветліс пи-моньыскӧд аддзӧдчӧм вылӧ, да эз и су писӧ гортсьыс. Тайӧ разыс пӧ Ульяновскӧ муніс да вежон-мӧд ветлас. Сьӧлӧм личӧдан пӧсь сёрнисӧ нуӧдӧмыс эз и артмы. Ильюшаыскӧд, бабӧн шуысьыскӧд, эськӧ ёна варовитісны да. Ичӧтик Ильюшенькаыс кодакӧкості и жӧникӧ нин пӧрӧма! Со ӧд кыдзи кадыс мунӧ! Окотапырысь Ильюшенькаыс юксис бабыскӧд аслас шог-могъясӧн. Помала пӧ таво гожӧм училище дай гӧтрася.
— Мый нӧ сідз тэрмасян сийӧссӧ юрад сюйны? — шемӧсмыштіс бабыс. Мӧдыс зырыштіс кымӧссӧ да нюмсерӧн и кайтыштіс:
— Гӧтырпуӧй тэрмӧдлӧ да... Эсійӧтӧ пӧ... Батьӧн пӧ ме регыд лоа...
— Но-о, дитяӧ!.. Водз на эськӧ да... — кузя ышловзис бабыс, но здук чӧв олӧм бӧрын збодеракодь нин шуис: — Но, мед! Водз чеччӧмысь да водз гӧтрасьӧмысь пӧ тай оз ков каитчыны! Сӧмын кыдзи кутанныд овны-а? Лӧсявны кутанныд он, да юр сюяніныд лоӧ-ӧ? Патераястӧ судзӧдны ӧд ӧні зэв сьӧкыд да. Али мам-бать дорад гӧтыртӧ кӧсъян вайны?
— Да та вӧсна тэ, бабуль, эн шогсьы, аддзам кыськӧ! — визув серамӧн и такӧдыштіс внукыс бабсӧ. — Иракӧд ми куим во нин дружитам да, чайта, кутам лӧсявны. А лӧсялігад позьӧ и шалашын овны! Либӧ тэ дорӧ, бабуль, сиктад воам! Шмонита, дерт... А збыльысь кӧ, банк тшӧт вылӧ менӧ велӧдӧны да, гашкӧ, отсаласны...
Ышлолаліс да нокайтіс сӧмын бабульыс. Мый татчӧ шуан да он шу? Юаліс жӧ тай: кӧлысь вылад пӧ ӧд чукӧстланныд жӧ бабультӧ, да петкӧдлан жӧ невестапутӧ?
— Ӧбязательнӧ! — пыр и кӧсйысис детинаыд да телепон дорас и уськӧдчис. — Ира тэныд тшук кажитчас, бабуля!..
А Анна и ӧні оз тӧд, кажитчис эз внукыслӧн бӧрйӧмторйыс. Телепон пырыд тай чукӧстіс Ильюшаыс, да сійӧ пырысь-пыр и югнитіс-локтіс-а. Чик-чик, вылын бӧра камашиа да куш кокчӧръя. Абу весиг юбкаа. Вӧсни сьӧд чулки пырыс тыдалӧны еджыд кокъясыс. Дженьыдик кучик тужуркасӧ ставнас зепъясӧн да чепъясӧн баситӧма. Орӧс лязь юрсиыс шелвидзӧ, абу кӧртыштӧма ни шапкаторйӧн тупкыштӧма. Бабульыс сӧмын вачкучкысис гусьӧникӧн: «Кага кӧ новлӧдлӧ, оз ӧмӧй ков шоныдджыка пасьтасьны? Лымйыс муртса на сыліс, да тувсов тӧлыс ой на лэчыд! Тадзсӧ нӧ оз кынты гырк пытшсӧ?»
Синъяс ворсӧдчӧм сертиыс эськӧ эз тӧдчы кынӧмыс да. Сярвидзысь пиньясыс вомас шешвидзӧны и. Тӧдтӧм бабыслы повтӧг-рӧдтӧг веськыда синъясас видзӧдіс, а гӧлӧсыс збодер да мелі, и нюмсера нылыс. Анна кывзӧ-видзӧдӧ сы вылӧ да аслыс пасйыштӧ: буракӧ, абу ныж тупича кодь и абу вышшитчысь. Томлун радиыс, гашкӧ, кокни мывкыдаджык на-а. Но тайӧ прӧйдитас. Код тӧдас эськӧ да... Пуд сов пӧ тай колӧ сёйны, медым морттӧ тӧдмавны. Ачыс Анна аслас Марина моньыскӧд пуд совтӧ ӧтув сёйныс эз и вермыны-а. Тайӧяслы, томъяслы, мед Енмыс отсалас. Ильюшенькалы, сьӧлӧмшӧр дитялы, мед везитас гӧтыр вылас. Ачыс тай сералӧ, ми пӧ вед выль нэмын кутам овны дай весиг выль эраӧ, Водолей эраӧ пыранінын. Выль ног и кутам пӧ овны, мичаа да бура...
Медъя, медъя! Мед сылӧн кывъясыс да Енмыслы пеляс. Ӧні главнӧйыс, мед надеясӧ оз воштыны, эскасны мед. Мед муса внукыслӧн бӧрйӧм нылыскӧд ӧтув олӧмныс артмас да Анналысь рӧдсӧ мед водзӧ на нуӧдасны.
Внукыслӧн гӧтрасьӧм йылысь юӧрыс эз ёна шогӧ уськӧд Аннаӧс. Кадыс кӧ воис — мед. А вот Глапир пӧдругаыслы, Степаныслӧн рӧдимӧй чойлы, кулан кадыс воӧма. Мый эськӧ и не овны на мортыслы? Некодӧс эз дзескӧд, некодӧс эз ӧтдорт, покончаӧ. А вот тай, абу сэсся мелі да варов, кыпыд да шань мортыс. Вежонӧн и пакталіс, дыр эз мучитчы. Анна сійӧс ловйӧн на суис да прӧщайтчыныс кӧть удитіс. Матӧ нелямын во ӧд пӧдругаасисны, ӧти вом туйысь и курччылісны да ньылыштісны. Зэв жаль Анналы, да нинӧм он кер. Локтіс кӧ Анна дорӧ сиктас овны, гашкӧ, и эз на кув. Эз лок да. Ог пӧ вермы сиктад, карын чужлі и быдми, дай тані олӧмӧс и колльӧда. Мырдӧныд морттӧ кыдзи кыскан? Гажтӧмысла кулі сійӧ, гажтӧмысла! Маринаыс, сьӧд моньыс Анналӧн, матӧ коньӧранӧйӧс эз сибӧд да. А Ильюшаяс дорӧ вед сійӧс пыр кыскис, вок челядь дорас, ӧтнас нэмсӧ оліс да, верӧс сайӧ эз петав ни чурка эз чужтыв да. Дзебнысӧ рӧдвужыд некод абу, Анна да Ильюша внукыс куш кыкӧн, ыджыд Ильяыс командировкаын-а. Пӧдругаясыс, пасибӧ, ставсӧ вӧчисны, горт мичмӧдісны и асьсӧ вӧччӧдісны, вичкоын сьылӧдісны и. Анна сӧмын индаліс да велӧдіс.
Сійӧс дзебӧм-идралӧмнас и манитчис кык вежонсӧ Анна. Ӧкмысӧд лунсӧ колльӧдӧм бӧрын вӧлись эновтіс карсӧ: гортас ӧд кольӧма йӧлӧн вердысьсӧ, ыджыд тыра Милкасӧ. Дай польӧпи на эм, чипан-петук и... Кань нӧшта дай. Быд ловъя лов вӧсна тай мортыдлы лоӧ кывкутны. Босьтін кӧ — видз бура. Мортсӧ, гашкӧ, Енмыс сы вылӧ и чужтылӧма да, медым вӧр-васӧ да быд ловъяӧс лелькуйтны. А сиктад олысьлы быть скӧт-жывоттӧ видз. Анна вермыштӧ на, да грек на чӧвтчӧмсьыс. Оз эновтчы и град вӧдитӧмысь. Картупель да капустаысь кындзи, быд шылльӧ-мылльӧсӧ на кӧдзӧ да пуктӧ. Дзоридзьястӧ и.
Карад манитчис, да пуктысиг кежлас таво тулыс дасьтысьтӧм и лои. Ныра картупель йӧзлысь босьтіс дай капуста градъяс вылас рӧсадасӧ ковмис Ӧкуль пӧчлысь пуктыны. Ӧкуль пӧчыс жӧ и Марпида моньыскӧд главнӧй горт олысьясныс Анналы. Суседыд тай ылі рӧдвуж дорсьыд бурджык отсӧг на. Ӧкульыс эськӧ рӧдпом на жӧ да.
Чередитӧмаӧсь энькаа-моня Анналысь и керка пытшсӧ, и гидас олысьяссӧ кӧзяйка мозыс жӧ. Сё пасибӧ налы, кык старукалы. Ӧтиыс ӧкмысдасысь петӧм, мӧдыс сизимдасысь. А, чурки-буди, ыштӧ мыйкӧ не сідз вӧчӧмаӧсь! Лолыд оз лэпты шунысӧ.
Ӧкуль пӧчыс грездын медся ыджыд арлыда. Буракӧ, и медся главнӧй кӧзяйка пыддиыс грездын. Оз, дерт, быдӧн пыдди пукты пӧрысь морттӧ. Томъясыд ӧні асныраӧсьджык, но век жӧ джын грездыс на сылысь рӧсадасӧ да заптӧм-быдтӧм кӧйдысъяссӧ кӧдзӧны да пуктӧны. Водзті кӧ капуста-галанка кӧйдыс сӧмын вӧдитліс, то ӧні велалӧма да морковтӧ и свеклӧтӧ, помидортӧ и ӧгуречтӧ вӧдитӧ. Да весиг на кабачок да тыква. Кольӧм ар тай сылысь быдтассӧ видзӧдлыны воласны весиг Вичкодорсянь-а. Райгазетӧ гижӧмаӧсь вӧлі и. Тыкваыс сылӧн быдмӧма бурня кодь, пуд джын да сё ветымын грамм пӧ. Нарошнӧ мужикъяс веситны нулісны фермаӧ.
А вӧдитӧ да быдтӧ пуктасъяссӧ сійӧ аслас сямӧн, оз ӧнія агрономъястӧ кывзы. Менӧ пӧ мамӧ на тадзсӧ велӧдліс, да тадзи нин кута. А мамсӧ сылӧн пӧчыс на велӧдлӧма дай.
Кӧйдысъяссӧ сійӧ первой делӧ куш гӧг дінас новлӧдлас вежон чӧж. Кынӧмас пӧ вед мортыдлӧн пачыс, сэтчӧ и дзумгылам донаясӧс шонтысьнысӧ. А бӧрас ёкмыльтас ыджыд рузумӧ, бадь пу вожӧ домалас да вӧйтас Сорд юӧ усьысь шорас, мед пӧ ва визулыс ыркӧдыштас да пожъялыштас. Кӧдзигкежлас, видзӧдан да, и потас кӧйдысыс. Сэки сэсся и позяс земля-матушкаыслы сетны, мед быдтас.
Кӧдзӧ Ӧкуль пӧчӧ кӧйдыссӧ оз кинас, а вомас босьтас да пӧлялӧ-койӧ. Кояс да пыр жӧ и эновтӧ, пернапасалыштас сӧмын. Лун-мӧд бӧрти локтас, муалыштас да шоныд ваӧн пызйыштас. А пока мед шондіыс да тӧлысьыс, кодзувъяс да тӧвруыс баййӧдлыштасны пузчужӧмаяссӧ.
Рӧсадаыс сылӧн дженьыд кока да крепыд артмӧ. Вужсьыс он аддзыв некутшӧм лёльӧ ни кила, а кӧчанъясыс морт юр гырсяӧ сэсся и гымӧдасны.
— Мыйлакӧ Ӧкуль пӧлилысь капустасӧ некод оз сёй, а менам став мачыс урӧдина кодьӧсь, быд листын розь. Нильӧг лёльӧясыс пежалӧны, — норасьӧ кутшӧмкӧ ань.
— Пуктігас куш сітаннад он ли мый град вылас ляскысьлы? — шмонь-серам лыбас аньяс пӧвстад.
— Ог нӧ! Прӧстудитӧмысь пола, эсійӧтӧ! Менам зэв гежӧд гӧна да...
— Сӧрӧм эськӧ сійӧ! — пыр и шыасяс коймӧд. — Тэ рӧсадасӧ кӧрт лейкаысь киськалан, а колӧ ньыв пу лыскӧн пызйыны. Молитва на лыддьыны да.
Сёрнитны сёрнитӧны том аньяс, нӧдкыв быттьӧ тӧдмалӧны, а ассьыс пӧчӧлысь юасьны-тӧдмавны оз жӧ зільны. Шуасны на: выжывыс нин пӧлисӧ пӧ босьтӧма да темешитчӧ. «Шлупки-шлопки лапӧда да турки-тарки быгыльта-ыд» ли мый отсалас быдмынысӧ? Кӧть мыйта кывтӧ пес...
— А, гашкӧ, и отсалӧ?
— Мунӧ сэтысь, нинӧм абусӧ больганныд...
Матӧ тай воасны челядьнас: то чирейӧссьӧмаӧсь, то гыркйыс торксьӧма, — да сы дінӧ жӧ эськӧ котӧртӧны. Больничаыд вед Вичкодорын, сизим верст сайын. Сэтчӧ он на и пыр уськӧдчы. А пӧчлӧн кутшӧмкӧ турун век нин аддзысяс, мӧд керка пӧлатяс идралӧм кудъясын да чуманъясын.
И Анналы первойсӧ выжывӧн жӧ пӧчыс кажитчис. Татчӧ воӧм бӧрын тай Анна гозъя заводитісны косявны важ Рӧдьӧ короминасӧ, да пӧчӧс быттьӧ тшӧтш корӧмаӧсь, либӧ сэні и вӧлӧма. Лажъялӧ помечалысьяс костын да кайтӧ:
— Олысясӧ энӧ весьӧпӧртӧ гора гӧлӧснаныд, вӧл каличьяс. Да чукӧстӧй, мед тшӧтш отсалас. Вина румкатӧ пӧрӧдігӧн энӧ вунӧдӧй и.
Сэсся коркӧ и кильчӧ помас Анна дорӧ сибӧдчис да, пӧрысь синсӧ куньтыралігмоз, шыасис:
— Збыль, инӧ, пыр кежлӧ овмӧдчыны кӧсъянныд? Аннушка, дитяӧ, мед! Кутшӧм вед куръя, сэтшӧм и чери пырӧ. Миян грездлӧн вед видзысяыс э-эм! Кутшӧмсюрӧястӧ оз на и сибӧд...
Анна эз гӧгӧрво пӧчӧлысь сёрнисӧ да юаліс:
— Кутшӧм куръя гаралан, пӧлиӧ?
— Да шуа тай, тэ, мися, абу бокӧвӧй, Родивон рӧдысь тэ, Родивон предлӧн йылӧмыс. Грездас он ло ковтӧм ёгӧн. Тайӧс и кӧсйи шуны. Кутшӧмсюрӧ плавающӧйясыд миян грездын оз ӧшйыны... А ме вылӧ, дитя, эн дӧзмы. Вом дортӧ вед менсьым пыр гут гильӧдӧ, колӧ и оз ков — шыася. Татшӧм Ӧкуль пӧлиыд да... Муна эсся...
Анна и вомсӧ та вылӧ эз удит восьтывны, пӧли тюрӧ нин важиник потшӧсланьыс. Вачкерис кияснас Анна: «Дӧзмис, буракӧ. Войтыштіс со ӧти здукӧн. Выжывмӧма, а кокъясыс пелька на лэбӧдӧны...» Думыштіс тайӧс да вӧлись дӧгадайтчис чай юны чукӧстны:
— Пӧли, тэ нӧ кытчӧ тэрмасян?! Лок пырам керкаас, зэв чӧскыд кампетӧн тшай юам!
— Муна, муна! Менам гортын юр выв тыр уджыс! Тэнад со и менамтӧг уна юысьыс!
Быттьӧ пӧлялан турунӧс и пӧльыштісны, еджыд юрыс пӧчӧлӧн потшӧсдорса льӧм пу саяс нин дӧлаліс. Оз тай ков мортыслы гостӧ да яйтӧ новлӧдлыны, лыыс да куыс сӧмын кольӧма. Гӧлӧсыс нӧшта. Том ныв моз горалӧ. Ныв-зятьсӧ тай мыйыськӧ пинявны кутас, да грезд пасьтала гӧлӧсыс кылӧ-а. Но увтырасьны пӧчӧ эз радейт. Дай, сідз кӧ нин шуны, сійӧс некод эз увтыртлы. Шмонь вылӧ корсюрӧ лэптывлісны-а. Гашкӧ, та вӧсна и пыдди пуктӧмыс кык вожа артмыліс. Анна тай наперво сідзикӧн моз донъявліс пӧчӧлысь шуасьӧмъяссӧ да велӧдӧмъяссӧ.
Степаныс кор тшӧкыдджыка пондіс кватайтчыны морӧс бердас, пӧчӧ вӧлі шуас:
— Сьӧлӧмнад нёрпалысьлы ой ёна лӧсялӧ адам глава турун. Менам вот, октылі да, эз нин коль. Анна, дитяӧ, нуӧдлы жӧ моньӧс да ветлӧ вотнысӧ. Сійӧ тӧдӧ местасӧ. Иван лун асывнас водз петӧ. Ачым ог нин лысьты вӧрзьынысӧ-а, окота эськӧ да... — татчӧ пӧчӧ жугыльмыштӧ, кузя ышловзьӧ, сэсся шешмунӧ пиньтӧм вомнас. — Помнита, менӧ ичӧтдырйи пӧчӧ нуӧдліс сійӧ зеллятӧ вотны. Ӧнӧдз оз вун!..
Пӧчӧ серӧктыштӧ да висьтавны заводитӧ:
— Колӧ пӧ мунны, мед и морт эз казяв, мед и потшӧс-майӧг матын эз тыдав... Вашкӧдӧ мем тайӧс пӧчӧ, киӧд босьтӧмӧн нуӧдӧ Сорд ю пӧлӧн видз вывті. Лысваыс сярмунлӧ кок уланым, шондіыс муртса мыччысьӧма. И друг кыськӧ челӧй стабун! Ставыс сьӧд вӧв! Таляласны, — повзи ме да лясмуні пӧчӧлы бӧждорас. А сійӧ менӧ малалӧ юрӧд да шуӧ: «Дитяӧ, мый тэ? Коді миянӧс тані талялас? Некод абу тані чӧв-лӧньсьыс кындзи. Пернапас чӧвт...» А стабуныд кытчӧ и сылі, збыль некӧн абу! — Ӧкуль пӧч пиньтӧм вомнас гы-гыӧн серӧктіс да чукырӧсь вом доръяссӧ кос чуньнас малалыштіс.
— Ичӧтикыд, пӧдикӧ, тэ пӧттӧдзыд эн узь, да каститчис, — кӧсйысьӧ сёрниӧ пырны Анна.
Пӧли шеновтіс кинас:
— Мыйся узьтӧмысь? Чӧл!
Гортӧ воӧм бӧрын вӧлись пӧчӧ висьталіс: сійӧ пӧ вӧр-ва видзысьыс выль морттӧ повзьӧдлӧ.
Пӧчӧ бара гы-гыӧн серӧктіс, а Анналӧн дӧзмӧмыс петіс:
— Но и... пӧли тэ! Ачыд повзьӧдлан, а миянӧс Иван лун войӧ ыстан. Ме бара-й ог! Эм миян лекарствоыс. Зэв бур лекарствояс судзӧдімӧ. Сустак и быдӧн.
— Но-о, сідзкӧ... — шуыштіс та вылӧ пӧчӧ да кузя ышловзис. Но эз жӧ, тыдалӧ, дырсӧ вермы чӧв овны, бара кайтыштіс: — Ньӧбӧм помсьыд нӧ... Кизь-мӧдтӧ юыштӧмӧн... Лым сылӧм бӧрас ыстылі тувсов кӧч пирӧг ӧктыны, да эн жӧ лыблы вот. Сійӧс эськӧ и матыник логъясысь на позис аддзыны да. Тулыснас, чветитігас вед сӧмын сійӧс синнад казялан. Чветитас да сэсся сылӧ быттьӧ кытчӧя... Зэв жӧ скоднӧй сьӧлӧм зелля артмӧ сыысь да...
Анна бара пӧчлы воча:
— Турун дорсьыд, буракӧ, врачьясыслӧн лекарствоыс бурджыка жӧ лечитӧ!
— Дитя тэ, дитя... — пӧчӧ сідз шуис тайӧс, быттьӧ мый вынсьыс горӧдчис, а эськӧ вашкӧдӧм сӧмын артмис.
Ой, збыль, збыль дитя на сэки Анна вӧлӧма, квайтымын арӧса йӧюк. Нывка! Чайтліс: врачьяс быд висьӧмысь бурдӧдасны, быд нёрпалӧмысь мездасны. О-о! Каитчы кӧть эн ӧні сэсся. Эз куж видзны Анна дона мортсӧ! Шӧр Спас лун аскиӧ квайт во тырӧ, кыдзи Степаныс эновтіс сійӧс ӧтнасӧс, гажа шойна вылӧ куйлыны вуджис. Ойя жӧ эськӧ, да он на тай... Велалӧ мортыд быдторйӧ. Весиг ӧтка дӧва олӧмас. Гажтӧмысла эськӧ мукӧддырйиыс кӧть труба розяд пыр, да он тай. Уськӧдчан ӧдзӧс мӧдарад да тӧвзьысян грездӧ, йӧз дорас. Сэні сӧмын и спасенньӧыс. «Родионовна, ӧшинь увті мунан да он тай нӧ и кежыштлы!» — чукӧстас кодкӧ. А кодкӧ и ачыс на сы дорӧ вӧзйысьӧ: «Но-о, Рӧдьӧ Анна, кытчӧкӧ тай нӧ мӧдӧмыд! Кӧсъя тэ ордӧ ветлыны да. Юала, мися, Анналысь, сійӧ быдтор тӧдӧ. Газетӧ тай вӧлі гижӧмны да...»
Могӧн шыасьлӧ Анна Родионовна дорӧ и выльӧн котыртчӧм совхозлӧн юралысьыс. Анналы рӧдпом лоӧ Рӧдьӧ Васька Ӧльӧкыс да Аннаӧс вежаньӧн и ыдждӧдлӧ. Анна вежань пӧ, пырыштлан, гашкӧ, миян кантораӧ, бухгалтерыд миян том специалист, да сёрнитыштан, гашкӧ, нывкаыскӧд?
— О-о, Леночка тэнад сюсь вежӧра! Сылы нянькаыд оз нин ков! — нюмсерӧн шуыштас Анна да стрӧгмӧдыштас гӧлӧссӧ: — А тэнӧ вот, вежапиӧ, Ӧльӧксей Васильевичӧ, окота на велӧдыштны. Мед сюсьджык вӧлін, писькӧсджык да. Совхозыдлы мый ӧні медводз колӧ? Отсӧг! А отсӧгыс абу. Сідзкӧ, колӧ выгӧднӧйджыка инавны быдтӧм-вӧчӧмторъястӧ, сюсьджыка корсьны иналанінъяссӧ. Велӧдчы кӧть сюсь коммерсантъясыслысь. Найӧ, небось, нырсӧ быдлаӧ сюйӧны. Миян ылі грездӧдз сулема-яд вайӧны! «Блеск»-сӧ шуа, вина пыдди тай юӧны мужикъяс.
— Да, тӧда. Волӧны... — жугыльмыштіс весиг Анналӧн вежаньӧн шуысьыс, но пыр жӧ юӧртіс: — Обсудитім правленньӧ вылын, шуим тодмышкавны, воасны кӧ бара сэтшӧм тӧварнас.
— Тодмышкавны и колӧ. Да оз на и кокни ло сійӧтортӧ вӧчны, — Анна ышловзьыштіс.
— Но, вежань, шуан жӧ! Асьным на вед кӧзяеваыс ас грездын!
— Асьным эськӧ, да оз на и быд кӧзяин ышты та вылӧ. Йӧз — йӧз и эм, ловъя ловъяс. А ловъяыдлы быдтор колӧ. И юыштлынытӧ тшӧтш. Эсійӧ югыд гаддяс ваыс донтӧмджык югыд сулея дорсьыс. Вот сэсся ачыд и думайт... А найӧ, зонмӧ, купечьяссӧ шуа, тӧдӧны йӧзыслысь олӧмсӧ и колӧмсӧ. И вузавныс кужӧны, мед кӧть и туйтӧм тӧварныс...
Анна бура помнитӧ, кыдзи тувсов Микӧла лунӧ волісны грездас сійӧ ушлӧй купечьясыс. Воӧмаӧсь легковушкаӧн да грезд шӧрас, самӧй йӧз ветланінас и сувтӧмаӧсь. Машинасьыс тӧварсӧ петкӧдтӧдз и музыка восьтӧмны. Анна буретш сэті прӧйдитіс да сувтовкерліс, кодъяс нӧ нин воӧмаӧсь. Тӧварсӧ абу и уна вайӧмны. Синмад шыбитчӧ сӧмын пырыс тыдалана капрон мешӧчикъясын розӧвӧй преникъяс, донтӧминик кампетъяс, зӧр да греча шыдӧс, изӧм переч да мый да. Югвидзӧ и кымынкӧ водка доз. А ыджыд картон кӧрӧбын тырыс кутшӧмкӧ югыд гадьяс дзирдыштлӧны.
Грездса войтырыд окоч воӧмаяс вылад видзӧдлыны. Пырысь-пыр и пондісны сибӧдчавны зонпосни, пӧчӧяс, аньяс кага моздорнас. Музыка шы улад и тӧварсӧ видзӧдны скоднӧджык. Купечьясыс — том зон да олӧма тьӧтӧ. Зонмыс чӧв олӧ, легковушка гӧгӧрыс бергалӧ: кӧлесасӧ чужйыштӧ, ветьӧкӧн машина боксӧ малыштӧ. А тьӧтыд нин эз кывъяс, а ма вийӧдӧ вомсьыс, зільӧ варовитны грездсаяскӧд:
— Микӧла ӧд талун, аньяс! Тіянлӧн пӧ тай медся пыдди пуктана празьник вӧвлӧма... Воим со нарошнӧ. Эськӧ и бензин вылас, гашкӧ, ог нажӧвитӧй да. Шуам, мед кӧть челядьыслы кампет тусьсӧ ньӧбасны. Да и празьник радиыд абу грек румкатӧ пӧрӧдны!..
Аньяс пыр и босьтчисны шуасьны да норасьны тыртӧм папушъяс выланыс. Вузасьысь тьӧтӧыд тшӧтш нокайтӧ да акайтӧ, ӧти кывйӧ сетчӧ, но ассьыс могсӧ здук оз вунӧдлы, ошкӧ да вӧзйӧ тӧварсӧ:
— Сьӧмнад ӧні дзескыд и эм, да водкасьыс кындзи «Блеск» вайимӧ... Доныс скоднӧй и... — нывбаба кӧрӧбсьыс кыкнан кинас тшапнитӧ югыд гадьяссӧ, вайӧдӧ ныр весьтас: —
— Мыетш нӧ? — пыр и самасисны кык ань.
— Квайт шайт сӧмын! Ньӧбӧй! Празьник радиыс чӧсмасьыштӧй! Кургӧ и юмтӧ, ачым пробуйтлі. Сотыштӧ горштӧ дай юрад кучкӧ!
Буретш татчӧ воис кыськӧ Елена, совхозса бухгалтершаыс.
— Ой, преник вайӧмаӧсь! Босьтны лоӧ! — дзирдалысь синма, Елена дзоръялӧ, мый нӧшта позяс босьтны.
— Со югыд дозсӧ, Ларивоновна, босьт, жӧниктӧ гӧститӧдан, — вӧзйӧны-каймӧдлӧны томиник бухгалтершалы грездса аньяс.
— Колӧ эськӧ жӧник-зонъяссӧ мальӧдыштны, да сьӧмӧй оз судзсьы. Удждылӧй!
— А, аканьӧ, этша мынтан казнасьыд да, абу жӧ! — шыннялӧны варов аньяс да оз лэдзчысьны ныв дорысь: — Эсійӧс инӧ, югыд гадьсӧ, босьт. Кургӧ и юмгӧ жӧ пӧ тай. Доныс ладу и.
— Мый сійӧ? — ныв чӧвтлӧ видзӧдлассӧ картон кӧрӧблань, кытчӧ индӧны тьӧтӧяс, да зывӧкпырысь чӧвтыштӧ: — Мунӧ сэсь! Сійӧ страмсӧ вед ог жӧ босьт жӧниклы! Яд сійӧ, стеклоочиститель!
Лыбис шум. Гораліс вузасьысь нывбабаыд, пиняліс преник ньӧбысь нывтӧ, ошкис ассьыс тӧварсӧ. Варгисны ас костаныс и тьӧтӧяс, тшӧтш дивитісны ассьыныс том бухгалтершасӧ:
— Со вед ӧнъя том йӧзыд! Налы ставыс лёк, нинӧм оз кажитчы!
— Ядсӧ оз жӧ кӧ вузавны-а?
— Миян кӧзяиныс вайліс кодкӧрытӧ Вичкодорысь, да эз тай сотчы-а. Сылы эськӧ миян кӧть мый кисьт да... Потшсьыны талун муніс, воигкежлас ог кӧ босьт — пурас. Кывлас вед: вайлӧмаӧсь пӧ.
— Ӧтиӧс, инӧ, видлӧм вылӧ позьӧ босьтны...
— Менам тай той и пытш жӧ тшӧтш лыбис-а. Донтӧмджык да...
— Рӧдьӧ Анна, тэ он кӧсйы Микӧласӧ пасйыны? — шыасисны Анна дорӧ.
— Мыйла ог? Пырас кӧ кодкӧ, варенньӧа тшайӧн юктӧда, выя блинӧн гӧститӧда, — гажа гӧлӧсӧн вочавидзӧ Анна. — Нянь пӧжавны дыш, да шыд сёйны шӧрӧм абу-а.
Лавка грездас важӧн нин оз уджав, вежоннас кӧ кыкысь восьтыласны, и то бур. Пӧжалӧм няньсӧ оз убӧлитны вайнысӧ и. Пызьсӧ тай, бур кӧть, вайлӧны на.
Анна босьтіс кило греча да мӧдіс сэсся гортас. А рытъявылыс Ӧкуль пӧчӧлӧн моньыс пыраліс да варова и висьтасис. Пажнайтны пӧ потшсьысь мужикъяс воисны да здукӧн и чышкыштісны купечьясыдлысь дзирыд гадьяссӧ.
— Уналӧн, бобӧ, талун картупель гуныс рекмис. Зепныс ӧд розя, а голяныс гилялӧ. Сӧтанаясыд, коді ведранас, коді мешӧкӧн тащитӧ добрасӧ. И ме вед ышмылі, босьті жӧ кык гадь! Вайи гортӧ да ошйыся дедӧлы: со, меся, мый вузалӧны, да ньӧби! Мый нӧ пӧ тайӧ? Макуття, меся, вай видлыштам... Пыксяс ӧмӧй макуттясьыд? Давай пӧ! Гадьсӧ ставнас вийӧді шлипӧвӧй стӧканӧ, ва чолькнитышті жӧ, да мычча верӧслы. Ачыд пӧ чурснит первой, менӧ, гашкӧ, кадысь водз мӧдаръюгыдас кӧсъян мӧдӧдны да... Тадзик, меся, он жӧ шу! Скӧрми да койышті вомӧ! Кезйӧдыштіс, но исковтіс. Кӧсйи на коляссӧ тшӧтш юны, да дедӧ мырддис. Зэв тай пӧ азым вӧлӧмыд... А, меся, повзин да... Ӧні пӧ позьӧ, эн тай чергысь... Со вед мый шуис грекӧвӧйтысьыс! — татчӧ суседкаӧй серӧктіс, пӧсьсӧ чышкыштіс да водзӧ таргис-висьталіс:
— Чергысьныд эг чергысь, но гажми ёна! Вӧзъя дедӧлы, петам, меся, грездас, микӧлаалыштам! Водзті вед ми, томдырйиным, часовня дорын кыр йылас кадрилясьлім, а ӧні кыддза раскӧ, культурнӧй центрӧн тай шуӧны, сэтчӧ чукӧртчӧны том йӧзыс. Сылань жӧ и мӧдім ми. Лашиктам, сьӧлӧм выланым долыд! Дедӧ менӧ сойбордйӧд кутӧ мича нылӧс моз, паныдасьысьяс чолӧмасьӧны. Менам вомӧй пять на шесть, быд паныдасьысьлы горала: «Станцуйтны мунам центрӧ, станцуйтны...» Сӧмын, сё лешакӧ, мекӧд мыйкӧ лои! Эсійӧтӧ, лёк руыс югыд васьыд ли мый ли гыркын бунтуйтчыны кутіс... Мышкын мыйкӧ ӧтчыд букӧстіс. Шеть, меся! А сійӧ мӧдысь, коймӧдысь резь петіс! Дедӧ менам скӧрмис, тойыштіс дінсьыс. Яндысь пӧ! «Аслам баянӧн ветлӧмысь немла на яндысьнысӧ!» — ядрита ме. Но дедӧ дінӧ ог нин сибӧдчы. Мед, колӧкӧ, меся, ӧтнас кытчӧ гаж мунас. Тэ дорӧ со локті, Родивоновна. Эн дивит, вомӧ вед ог босьтлы, а талун... Сюраясыс нин кӧ кӧвъясисны-а...
— Но мед, ӧтчыдтӧ ышмыштлін кӧ. Ог дивит, ог! — такӧдыштіс Анна гӧстясӧ да вӧзйис на. — Кӧсъян кӧ, содтышта, менам бур гӧрд вина эм, пи вайліс карсьыс гӧснеч. Ӧкуль пӧлиыдлы сӧмын на и восьтылі дозсӧ. Вай пуксьылам пызан саяс!
— Мый тэ, Родивоновна! Меным эськӧ ас садьӧ воны. Сук тшай кӧ либӧ копейтӧ чашка сетан, бур ловӧ, а винатӧ ог! Дай эн и пызан вылад вай. Менам мӧс на лысьтытӧм...
А гӧрд дозтӧ Анналы ковмис жӧ сійӧ рытнас лэптывны пызан вылас, зэв бур гӧстя пыраліс да. Ичӧтик нывкаыскӧд том учительница. Водзті, ыджыд совхоз дырйиыд, став челядьсӧ грездысь быд лун машинаӧн голльӧдлісны Вичкодорӧдз. А ӧні, совхозыд киссис да, гырысьджык школьникъяс Вичкодорас и олӧны интернатын, а ичӧтъяслы татчӧ школатор восьтісны. Кӧкъямыс морт эськӧ и ӧкмӧма первой-треттьӧй классъясас да. Накӧд и ноксьӧ Павла Васильевнаыс. Колян арсӧ локтіс, совхоз кантораын ӧти жырйын и маитчӧ мортыс ныла-пиаӧн. Лӧсявны Анна сыкӧд кутіс, пырӧны-петӧны ӧта-мӧд дорас.
Норасьыштіс Павла Васильевна орчча керкаас олысь сусед вылас, Епим дядь пӧ бара войбыд узьны оз сет, кодалас да шумитас.
Епим йылысь Анна Родионовна и кывзыныс нин эз вермы, сэтчӧдз сійӧс грекӧвӧйтіс. Мукӧддырйиыс войын игӧдчас.
— Коді сэні? — Анна дӧрӧм мыг кежсьыс уськӧдчас посводзас.
— Сусед Епимыд. Гажтӧм лои да...
— Мун узь, войнас эн дӧзмӧдчы! — сӧткыштас Анна дай горничаас бӧр пырас.
А мӧдыс бур здук на шарӧдчас кильчӧ помас. Усйысьлас жӧ тай коркӧ-а. Микӧла лунас кыкысь пыраліс удждысьны. Суседка пӧ, даса вайлы, кыкыс аслам эм.
— Мый нин сідз дасаыс ковмис? — Анна эськӧ тӧдтӧг эз ов, да мода вылас сідз нин юаліс.
— Зэв ёна колӧ, зэв ёна! Матушкаӧ, важ пӧдругаӧ, мезды!
— Ме абу тэныд сберкасса! Пенсиятӧ ӧти лунӧ вайӧны тэныд и меным! — скӧракодь и ярснитіс Анна да кӧпейка эз сет. Пӧвадитан кӧ татшӧмтӧ, матайтчан.
— Тэ нин сетан, зьмея! — ӧдзӧссӧ клопкӧмӧн и петіс удждысьысьыд да ӧшинь улас дыр на, кылӧ, матькис-пинясис.
А он на йӧрт сійӧс налькъяд. Картупельсӧ жӧ, буракӧ, ведра-мӧд нуис. Кодакӧкості тай даръясьны удитӧма, гӧрланитӧ нин вӧлі йӧрас: «Дядя Ваня хорошӧй и пригожӧй!»
Учительницалӧн питорйыс, Виктор, потшӧс сайсяньыс мыччылас юрсӧ да дзик пыр и нерыштас:
—
Мӧдыс бара букӧстӧ:
— Дядя Ваня, кепка набекрень!
Зонкалӧн и татчӧ воча кыв аддзысьӧма:
— Дядя Ваня просто
—
—
Епим гӧгӧрвоӧ жӧ медбӧрын, мый тешитчӧны сы вылын, кулакъяснас шенасигтыр, уськӧдчӧ потшӧсланьыс:
— Пыдзырта сӧтанникӧс!
Потшӧс сайсяньыс сӧмын гажа серам килькнитӧ.
Бур здук сераліс и Анна, аслас йӧрсянь кывзіс-видзӧдіс тайӧс да. Епим скӧраліс-шенасис кулакнас дай потшӧс бокас сэсся брут уси. Унмовсис, буракӧ. Лӧнис тай-а. Регыд сэсся и пондіс кывны зонкалӧн лэчыд гӧлӧсыс кантора кильчӧ помас:
— Мамӧ, Епим дядьыд унмовсьӧма йӧрас, кынмас! Шебравны колӧ...
Учительницакӧд сёрниын тайӧс и гарыштіс Анна Родионовна, ошкыштіс зонкасӧ: бур сьӧлӧма пӧ быдмӧ, да и вежӧрнас Ен абу ӧбидитӧма... Кыдзи пӧ ӧд Епимыслы кывберитіс, серӧн кыӧм кывъяссӧ аддзис. Павла Васильевна сӧмын ышловзис:
— Кутшӧм сэн вежӧр! Нерсьӧмыс ӧмӧй вежӧр? Епим Анисимович ӧти и сійӧ жӧ песнясӧ пыр сьылӧ, да корсьӧма тай Витя кывъяссӧ... Батьтӧг быдмӧ, да пола, пример кӧ суседнымлысь кутас босьтны и...
— О-оз! — Анна такӧдыштіс аньтӧ. — Епимыс ӧд сідзсӧ абу лёк морт. Гӧтыр кулӧм бӧрас дурыштны кутіс-а.
Эз том аньӧс такӧдӧм ради тадзсӧ шу Анна. Епим и збыль прамӧй мужик водзті вӧвлі. Уджач и киподтуя. Эз вӧв пеж вома ни. Зонмалігас уна нывлысь на вежсӧ петкӧдліс. Анна и ачыс на мусаник Епӧ вӧснаыс уна узьтӧм вой коллявліс. Синва на кисьтыліс и. Со тай пӧрысьявылыд кутшӧмӧн лоан! Водзтісӧ ветеринараліс, да ой и пыдди пуктылісны сиктас и районас: радио пыр бара нин висьталӧны, зэв пӧ ыджыд пай пуктӧ совхоз сӧвмӧмӧ и налӧн ветеринарыс, Епим Анисимович Елфимов. Анна кылас вӧлі радиосӧ да шыннялӧ. Верӧссӧ вильшаланмоз сэсся и шыасяс:
— Стёпушка, Степан Михайловичӧ, а вед кавалер менам коркӧ вӧвлі Епим Анисимовичыс!
— Збыль? — шмонь гӧлӧсӧн юалас верӧсыс.
— Збыль, дерт. Нинӧмнас вед ог ошйысь, — пыльс серӧктас Анна. — Эг кӧ тэкӧд паныдась, верми на и гӧтырӧн сылы лоны. Ӧні эськӧ и менӧ радио пырыс гарыштісны, ыштӧ дона гӧтырыс сылӧн, Анна Родионовна, ышӧдысь-каймӧдлысьыс.
— Да-а... Меным зэв жаль... И кыдзи тэ тадзсӧ ылалін?! Каитчан, инӧ? А ме, грешнӧ делӧ, ӧні на вӧтӧн аддзывла, кыдзи миян кооперативнӧй техникумӧ локтіс велӧдчыны гора гӧлӧса да югыд вир-яя сиктса нывка!..
Гозъя шойччисны нин, куйлісны крӧватяс, да тайӧ кывъяссьыс Анналӧн ойӧстӧм артмис, ичӧт нывка моз лясіс верӧсыслы морӧс бердас:
— Ой, Стёпушка! Да тэ сійӧс ли мый век помнитан?!
—
Анна бара на верӧссӧ вильшалыштіс:
— А-а, кодкӧ зэв стрӧг вӧлі и эм! Ӧні со тӧд вылӧ уськӧді жӧ сійӧ лунсӧ! Ми буретш Ӧнись Епӧкӧд, Епим Анисимовичыдкӧд, кыкӧн и вӧлімӧ. Мукӧдыс, миян грездса нывкаяс, коді леснӧйӧ, коді педучилищеӧ разӧдчисны. А ми Епӧкӧд кооперативнӧй общежитие юасянмоз шӧйтім-келалім картіыс, да воим жӧ коркӧ общежитие дорад. Ме нопъя да панер чемодана, Епим пестера. Чатрасьыштім кильчӧ помас дай пырим мойдын моз. Порогсӧ воськовтігкоста и шняп пукті чемоданӧс да лӧвтышті: «Сойяс орины! Оз кӧ татчӧ примитны и... Ковмас тэнад сельхозӧдз Улыс Човъяд мунны». Епим чӧв олӧ. А кодкӧ беддя чотіктӧ-локтӧ миянлань кузь каридортіыс, сы бӧрысь вӧтчӧны ме кодь жӧ гӧлиник платтьӧа да лёзь юрсиа кык нывка, мыйкӧ ас костаныс вашкӧдчӧны. Ме налысь матӧ сибӧдчӧмсӧ ог вермы виччысьны, рочася-юала: «
Анна бара небыдика да зэв меліа ляскысис верӧсыс дорӧ. Степаныс сывйыштіс сійӧс, но ӧдӧбтчӧмӧн вештіс вывсьыс шебрассӧ, юаліс:
— Збыль? А мыйла инӧ стрӧгӧн шуин сійӧ чотысьсӧ?
— Стрӧг, дерт! Ме вед сэки чайті: тэ пӧрысь нин! Сэсся тэ вӧлін зэв тшап, мича паськӧма. Абу миян сиктса мужичӧйяс кодь, аристократ дай сӧмын...
Татчӧ Анналӧн верӧсыс сераліс да сераліс: «Аристократ! Стрӧг! Пӧрысь!» А Анна водзӧ на вашкӧдіс, али ачыс аслыс нин казьтыліс:
— Сійӧ вӧлі сэтшӧм муса ныр-вома, шань, ыджыд вежӧра. Менам быд пӧрйӧ заводитліс сювтчыны яйӧй, кор пырліс сійӧ аудитория ӧдзӧсӧд, чотігтыр сибӧдчыліс пызан сайӧ да сувтӧдліс эзысьӧн мичмӧдӧм бедьсӧ ӧшинь дорас. Ми кывзім сійӧс синъясас дзоргигтыр. А сійӧ висьталіс, кыдзи колӧ планируйтны да учёт нуӧдны, кыдзи тӧвар донъявны, и мортӧс тшӧтш. Ме сэки чайтлі: «Жара ломзьысь пач моз шоныд руыс валйӧн разалӧ миянлань тайӧ мортсяньыс...» И окота лоліс матӧджык сибӧдчыны пач дорас, медым ымралысь руыс йиджас пытшкам... Кутшӧм сӧмын юалӧм эг заптыв лекция лыддьысьыслы! Но медся смел юалӧмъясыс ас пытшкӧ и кольлісны. Ӧтчыд смелмӧдчи да лэпті жӧ киӧс: «Степан Михайлович, висьталӧй, мыйта эськӧ сувтас Отечественнӧй войнаыс, артавны кӧ ставсӧ?» Сійӧ сэки сідз видзӧдліс ме вылӧ! Позис кӧ, му пырыс муні эськӧ. Зэв дыр эз вочавидз, сэсся шыасис жӧ...
Анна сэки эз виччысь учительсяньыс татшӧм вочакывтӧ да тшӧкмуніс. Уськӧдчис ӧдзӧс мӧдарас да тыртӧм коридорас семдытӧдзыс кызіс, а сэсся и бӧрдны кутіс лӧнь, небыд синваӧн.
— Согрина, тэ мый? — мыччысьліс Степан Михайловичыслӧн юрыс.
— Кызӧдӧ. Прӧстудитчи, буракӧ.
Прӧстудитчи пӧ. Анна ичӧтсяньыс прӧстудатӧ эз тӧд. Висьтавны позьтӧм шогсӧ вӧрзьӧдісны, да сійӧ пондыліс морӧссӧ поткӧдны. Семдылӧм бӧрас эз кӧ бӧрдышт, тшук эськӧ морӧс кудйыс пыркаліс. Техникумас воӧм бӧрын ӧд синва тусь эз на лэдзлы, пӧдругаяссьыс яндысис. Юасьны кутасны, мыйла пӧ бӧрдан... А верман-ӧ висьтавны, ыштӧ народнӧй враглӧн ныв, ыштӧ батьсӧ нуисны кытчӧкӧ да, колӧкӧ, абу нин и ловъя. Некутшӧм юӧр сысянь абу.
Анналы и ӧні абу окота бӧрдӧм синъяснас пырны классас. Оз, оз бара-й пыр урок вылас! Бурджык, пышйыны кытчӧкӧ. Но кытчӧ: общежитиеас? Епӧ дорас? Да, да! Сійӧ Улыс Човйын, ичӧтик ӧшиньяса кык судта керкаын ёртъясыскӧд олӧ, Анна некымынысь нин вӧлі сэні. Но ӧдвакӧ луннад суан Епӧтӧ сэтысь. Лекция вылын ли, фермаас практикуйтчӧ ли. А Анналы колӧ пышйыны кытчӧкӧ. Ӧні жӧ!
И со сійӧ быттьӧ збыль нин тӧвзьӧ-котӧртӧ ытшкытӧм видз вывті Сорд юлань, котӧртігмозыс кватайтӧ мича дзоридзьяссӧ да горӧдлӧ водзын лэбысь Епӧ другыслы: «Мед он вӧй, ваыслы дзоридз козин колӧ шыбитны!» Но кылас ӧмӧй Епим, сійӧ со водӧмӧн нин пондіс быгыльтчыны Сорд ю керӧс горулыс вадорлань. А керӧс йывсяньыс, кылӧ, Аннаӧс мамыс чуксалӧ. Вильыш тӧлыс Анна дорӧдз вайӧ сӧмын кык кыв: «Ан-на-а! Батьыд!..»
Анна кӧсйис на вӧтчыны Епӧ бӧрсяыс, но мамыслӧн чуксасьӧмыс сувтӧдіс увлань ризӧдӧмысь; коліс уськӧдчыны керӧс паныдыс, мамыслань.
— Мый лоис, горзан сэн? — кӧсйис на ыдждалыштны Анна мамыс вылын, но мӧдыс ымӧстіс:
— Нуисны... Нуисны батьтӧ!
— Кытчӧ нуисны? Войнаыс важӧн помасис!
— Вичкодорӧ. ГПУ-яс... Лок, дитя... Пыш муяс вомӧн кӧ веськыда, суам на, гашкӧ.
Мама-ныла дорӧ керӧс йылас чашйис-кайис и Епим да, лоӧмторсӧ гӧгӧрвоӧм бӧрын, вӧзйис:
— Вичкодорӧдзыс нӧ кыдзи котӧртанныд? Эстӧн вӧвъяс йирсьӧны, дзик пыр кута Рыжкоӧс да тӧвзьӧда-нуа! Ӧднӧколки доддялам...
— Ой, пиук, ой, пиук... — сӧмын нин кайтіс мамыс да вийсис помсявыв. Лӧньыштіс, весиг лигышмуніс сӧмын сэк, кор Рыжкоыс мӧдіс тӧвзьӧдны Вичкодорлань.
Рӧдьӧ грезд сулалӧ Вичкодорысь торйӧн, ёна бокын. Мукӧд посни грездъясыс ляскысьӧмаӧсь матӧ, верст-мӧд ылнаӧ, а Рӧдьӧ грездӧдз, веськыда кӧ пашняяс да муяс вомӧн, верст сизим-кӧкъямыс лоӧ, а тележнӧй туйті кӧ, и став дасыс. Овмӧдчылӧма медводзӧн сэтчӧ матӧ во кыксё сайын Анна пӧльлӧн пӧльыслӧн пӧль, кыськӧ Вятка муясысь роч бурлак Родион Согрин. Сійӧ ним серти и грездсӧ ӧнӧдз век нимтӧны.
Ён да зіль, шурыд да варов вӧлӧма роч мортыд. Кужлӧма, майбырӧ, бӧрйыны и гӧтырпусӧ... Коми семьяысь медмичасӧ да киподтуясӧ, дзодзӧг морӧса да юсь голяа, кыпыд серама да кузь шӧвк кӧсаа Настасьяӧс. Оланінсӧ том гозъя ӧтув и бӧръясны Сора ю керӧс йылӧ, кыддза рас бердас.
Висьталӧны, роч Родион пӧ вӧлӧма медводдзаӧн, коді керкасӧ лэптӧма трубаа пачӧн. Мукӧдыс ставыс на олӧмаӧсь тшына керкаясын. Выль керкаас овмӧдчӧм бӧрын регыд и шуриныс вуджас семьянас Рӧдьӧ гозъя дінӧ. Тесьт да шурин отсӧгнас кыпӧдас Родион крут берег йылӧ и часовня, да пытшкас ӧти стен ачыс ас вӧчӧм краскаясӧн серпасалас Спасительлысь ликсӧ.
Чужтасны-быдтасны Родион гозъя кык пиӧс да квайт нылӧс. Нывъясыд, дерт, верӧс сайӧ петаласны да разаласны коді кытчӧ. А кык письыд ӧтикыс, Исак, мельнича стрӧитігӧн зутшкысяс кер помӧ да кувны оз кув, а нэмсӧ лоӧ ай-мамыслы синва да майшасьӧм. Оз и гӧтрасьлы. Мӧд пиыссянь, Михаилсянь, и водзӧ нюжалас Рӧдьӧ рӧдыс. Ӧнія кадӧдз быдлаӧ нин удитіс разавны Родион йылӧмыс. Войнаясыд да революцияясыд отсалісны ёна разӧдчынытӧ, унаӧн и кадсьыс водз юрнысӧ воштылісны. Но Рӧдьӧ грездӧдз Родион нима Согринъяссянь письмӧяс волісны Сибырсянь и Питерсянь. Сідзкӧ, олӧ, абу орӧма рӧдыс. Со Анналӧн батьыс Родион ним жӧ новлӧдліс и...
Анна ичӧтдырйи Рӧдьӧ грездын лыддьыссис кызь куим овмӧс. Вӧлі асланыс торъя колхоз — «Югӧр». Ой, гажа да озыр местаясыс «югӧрсаясыдлӧн»! Юсяньыс кӧ видзӧдны, еджыда-вежа плетушки-кружева пиын быттьӧ сулалӧны стрӧйбаясыс. Кыддза рас бердӧ, шуим тай нин, стрӧитчылӧмаӧсь, да сійӧн. Уджач, зіль войтыр олісны сійӧ короминаясас. Быдӧнлӧн тӧвъян да гожъян керка, ыджыд сарай-карта, паськыд лэбув да и жытник-кӧбрег, да пывсян быдӧнлӧн. Картаясас скӧтыс тыр, и амбарныс абу тыртӧм. Эм, майбырӧ, кытысь скӧтлы кӧрым заптыны и сёян-юан лӧсьӧдны: чериа юыс орчча, пувъя-тшака ягыс и. Эн дышӧдчы сӧмын, вуджав Сорд ю мӧдарас. А талапӧлын лунӧ бана керӧсыс, няньтӧ и шабдітӧ, пыштӧ и град выв пуктастӧ сӧвмӧдӧ-быдтӧ.
Бур видз-мунад «Югӧр» колхоз славитчис район пасьтаыс. Весиг сьӧкыд война кадас татчӧс олысьяс тшыгъялӧмтӧ эз тӧдлыны. Дерт, дзескыд вӧлі и налы, но мукӧдъяс моз туруна нянь эз нятшкывны. Уна лыда налог-поставкаяс государстволы мынтӧм бӧрын век нин кольыштліс и грездсаяслы пай.
Сэки Анна, ар даса нывка, тшӧкыда кывліс, кыдзи ошкылісны налысь колхозсӧ да сэтысь юралысьсӧ. Согриныд пӧ, зонмӧ, кӧзяиныс дельнӧй! Кужӧ йӧзсӧ кыпӧдны удж вылас, да и тӧждысьӧ на вӧсна.
Колхоз предыс, Родион Согриныс, — Анналӧн бать. Комын ӧтиӧд восянь, артель котыртӧмсяньыс, пыр на сійӧ юралӧ. Война вылӧ эз босьтны-а. Веськыд киыс доймылӧма ичӧтдырйиыс пӧльыскӧд капканъясӧн ноксигӧн. Анна — бать-мамыслӧн ӧтка ныв. Мӧд нывка чужлӧма да писти висьӧмысь ичӧтикнас на кувлӧма. Батьыс эськӧ мамыссянь виччысьӧ бур козин да — питор... Мамыс мыйлакӧ век оз вай питорсӧ. Анналы эськӧ вок лоис, любитіс эськӧ сійӧс. А ӧні пока батьсӧ ой ёна радейтӧ! Но батьыс пыр абу гортас. Нывка чеччас, а батьыс мунӧма нин кытчӧкӧ. Зато рытнас локтас, да ужын бӧрас дзик пыр нывка заводитӧ теребитны батьсӧ. Мӧдыс эськӧ и шой кодь мудзӧмсьыс, да гӧгӧрвоас мӧй ичӧтыд? Батьыс сӧмын нюжгысяс шойччыштны паськыд пу лабич вылас, нывка сы дорын нин: мойдышт пӧ!
— Мый нӧ эськӧ тайӧ разыс? — батьыс гыжйыштӧ юрсӧ.
— Царица Асьма йывсьыд. Кыдзи сылы копрасьӧны ыджыд гӧрба верблюдъясыс.
— Сійӧс унаысь нин висьтавлі да.
— Бапко, нӧшта ӧтчыд! Ме тэнсьыд юрситӧ кута дебелитны, тэ вед радейтан...
— Ак, мудерпоз! Тӧдан, кыдз менӧ ышӧдны! Кывзы инӧ. Ме сійӧ нигасӧ кыкысь жӧ лыддьылі, лӧсьыд да... Значит, тадз! Кӧнкӧ зэв ылын, уна му сайын да паськыд саридз сайын, олӧ ӧти кан-султан. И вӧлі сылӧн Асьма нима гӧтыр. Ой, мича да тӧлка!..
— А олісны найӧ зарни дворечын, джуджыд из гӧра йылын, дзик саридз бердас! — отсалӧ батьыслы нывка.
— Да, сідзи и эм! Помнитан, сідзкӧ... — ошкыштӧ нывкасӧ батьыс да нуӧдӧ висьтсӧ водзӧ: — Красавицатӧ ёна радейтӧ и каныдлӧн слугаыс...
Батьыс ёна нин паськӧдлӧ вомсӧ, ӧтторъя очсыштӧ, но нывка оз сет сылы лӧньны, нетшкӧ да малалӧ батьыслысь сук юрсисӧ, сутшӧдчысь щӧкаас окыштӧ, мед сӧмын нин батьыс эз унмовсь. А висьтавныд ачыс нин Аннушка ставсӧ вермас, помнитӧ быд кыв.
— Бапко, эсійӧс вунӧдін, он и висьтав: кыдзи слугаыс шыбитас мореас кансӧ, а верӧссӧ спаситны Асьмаыс уськӧдчас восьса ӧшинь пырыс.
— Вуні и эм, — кайтыштӧ батьыс да вӧзйӧ. — Вай инӧ тэ висьталышт, а ме вуграланмоз кывза.
Недыр мысти мамыс печкансӧ эновтӧ да локтӧ на дорӧ, шебрыштӧ кыкнаннысӧ пасьӧн. Батя-ныла сывйыштчӧмаӧсь да сургӧны-узьӧны чӧскыда.
Лунъяснас Аннушка тшӧкыда котӧртліс батьыс дорӧ колхоз кантораас. Унджыкысьсӧ эз сулы батьсӧ места вывсьыс: мунӧма то ытшкыны, то сёрӧм тэчны, то нӧшта кытчӧкӧ. Зато тшӧтоводыс, Симӧ дядь-Чехов, пыр места вылас, тотшӧдчӧ тшӧті мольяснас. Симӧ дядьӧс пырджык нимтылісны Чеховӧн, сы вӧсна мый новліс аслыссяма ӧчки, век вӧлі жылеткаа, дай и ус-тошыс дзик эсылӧн кодь, «Ванька Жуков» нигасӧ коді гижлӧма.
Локтас Аннушка кантораад да пыр и матӧдчас Симӧ дядь дорӧ, мыш сайсяньыс пондас чӧла видзӧдны, кыдзи ӧтарӧ-мӧдарӧ гольялӧны тшӧті мольясыс. Сэсся и шыасяс жӧ:
— А ме тӧда нин: ӧтик дінӧ содтан ӧтикӧс — лоӧ кык!
— Аттӧ, видзӧдтӧ... — шпыньмунас Симӧ дядьыс да друг сэтшӧм лышкыд лоӧ. — Ноко, сяркӧдчышт инӧ ачыд! Быдман да, гашкӧ, вежан менӧ...
Анна, вомнас вӧрӧдӧмӧн, мыйкӧ ассьыс быттьӧ арталӧ, а Симӧ дядь заводитӧ висьтавны нывкалы аслас внук йылысь:
— Епӧ миян вильышпоз кодь да... Шула жӧ эськӧ, Епим, меся, велӧдчы тшӧтайтчыныс, а сійӧ сӧмын серӧктас. Кантораад пӧ гӧрбыльвидзны ме ог кӧсйы! Ме пӧ кузнечаын вӧвъясӧс подколалны кута, да став вӧвсӧ конюк кутас ме дорӧ вайны! А Рӧдьӧ дядь пӧ сэки премия сетас! — Симӧ дядь бӧр босьтӧ Аннушка водзысь тшӧтісӧ, пуктӧ ныр улас, артасьны пондӧ, но водзӧ на нуӧдӧ сёрнисӧ: — Тӧв сылӧн юрас шутьлялӧ, нинӧм на оз гӧгӧрво. А тшӧтоводыд сійӧ — волшебник! Ставсӧ арталӧ да тӧдӧ: пӧчем пунт лика, и быд нянь крӧшки!.. Да со тай и ачыс, вадор джыджыс, мыськӧ татчӧ!
Епӧ дзирдалысь ныр-вома, волыса гача, тӧв ныр моз пырӧ восьса ӧдзӧсӧд да равӧстӧ:
— Дедӧ! Мамӧ пажнайтны корис! Лок ӧдйӧ! Ме тшӧтш тэкӧд пажнайта, сэсся гыч кӧвтны мунам зонъяскӧд!
— Ой, и ме тшӧтш тэкӧд ветла! — дзик пыр уськӧдчис Епӧ дорӧ Аннушка.
— Нывкаястӧ ми ог босьтӧй! — шеныштчис Епӧ, но небзьӧдыштіс гӧлӧссӧ да содтіс: — Быдман, да гӧтрася! Сэки и босьта!
— Ме бара-й тэ сайӧ ог гӧтрась! Тэ мустӧм, он кӧ кӧсйы мекӧд черисӧ кыйны! — чилӧстіс Аннушка да ичӧтик кулакнас вартыштіс зонкалы мышкуас.
— Дедӧ тай да Рӧдьӧ дядь сідзи шуӧны, — дорйысьыштіс Епӧ. — Гӧтралам пӧ тайӧясӧс!
Симӧ дядьлӧн серамыс петіс:
— Шмонитлім и эм эськӧ коркӧ да... Но, гашкӧ, и збыльмас на... Ли оз ли... Гӧтрасьӧмыд ӧд сійӧ — кодкӧд Ен ӧтувтас...
Колӧкӧ, сідзи и эм... А мый Симӧ дядь-Чехов лои Анналы судьба вӧчысь-керысьнас — тайӧ дзик збыль. Сійӧ йиджтӧдіс Анналы вежӧрас тшӧті моль дорӧ да артасьӧм дорӧ муслунсӧ, сылӧн чуйдӧдӧмӧн, позьӧ шуны, и кооперативнӧй техникумсӧ Анна бӧрйыліс. А эз кӧ сэтчӧ веськав, эз и паныдасьлы эськӧ Анна Степан Михайловичыскӧд. Да эз и, колӧкӧ, янсӧдчыв Епӧыскӧд. Вед найӧ сэтшӧма радейтлісны ӧта-мӧдсӧ. Дерт, шуам, челядь ворсӧдчӧм на костын и вӧлі, но ӧта-мӧдтӧгыс овныыс эз нин быттьӧ вермыны...
Эз ӧтдортчы Епӧыс и сэки, кор Аннаӧс суис ыджыд шогыс — босьтісны батьсӧ. А батьсӧ нуӧм бӧрын Анна пыр и гӧгӧрвоис: грездсаясыс на дорӧ вежсисны. Ӧтияс гусьӧн и явӧ жалитісны Рӧдьӧ предсӧ да сылысь семьясӧ; мӧдъяс шуасисны, мед пӧ и найӧ синвасӧ кисьтыштасны, ми пӧ тай дӧваӧн колимӧ, да ог норасьӧ; коймӧдъяс медся ёна дойдавлісны Анна эня-нылаӧс. Найӧ быттьӧ оз кывны ни казявны, паныдасигъясӧ кыв оз шуны, кежасны бокӧ. Сэтшӧм кымын жӧ вӧлі и Епӧлӧн мамыс, Ӧнись Ӧгаш.
— Мамӧ, мамукӧ, мыйла нӧ тадзи? Мый лёксӧ Ӧгаш тьӧткаыслы вӧчимӧ? — забеднӧысла бӧрдіс Аннушка да вӧзйыліс мамыслы: — Вай вуджам Вичкодорӧ, Парась тьӧткаыд ӧтнас жӧ коли-а. Сы ордын олам. Ме восьмойӧ пыра велӧдчыны.
— Чӧл, дитя, кыдзи горт эновтам? А батьыд локтас да кытчӧ пырас?
— А оз лок да. Письмӧ оз гиж ни...
— Сідзи сійӧс, дитяӧ, судитӧмаӧсь,
— Сідзкӧ, ме карӧ пышъя! Кооперативнӧйӧ велӧдчыны!
— А пышйы и эм, дитяӧ. Сортовӧйӧ жӧ вед ыстасны, кын пу йирны. Сӧмын вот ӧтнадлы гажтӧм лоӧ, дитяӧ.
— Оз ло гажтӧм. Ме ӧд ог ӧтнам ло, Епим тшӧтш мунас. Сійӧ сельхозӧ кӧсйӧ пырны, вӧв пельшӧрӧ велӧдчыны.
— Ой бур, ой бур! Медъя, медъя! — радліс Анналӧн мамыс. А Епимлӧн мамыс кыз синваӧн мыссис, эз кӧсйи лэдзны писӧ карад. Кӧттшуняйтны пӧ карӧ мӧдан, а коді меным отсалас кык чойтӧ кок йылӧ сувтӧдны? Но Епимлӧн Симӧ дедыс такӧдліс мамсӧ: велӧдчас пӧ да вед бӧр локтас гортӧ. Агроном на, гашкӧ, асланым лоӧ. Сортӧвӧйӧ катӧдасны да, чайтан, уна отсалас? Тулыснас вед и сплав нӧшта эм...
Сійӧ вонас карӧ пышйисны куим нывка да кык зонка. Выль совхоз пред, коді локтіс кыськӧ бокысь, ёна пыксис, эз кӧсйы лэдзны том войтырӧс, но век жӧ Анна Епимкӧд уйыштісны грездсьыс. Накӧд ӧти лунӧ туйӧ петіс и Анналӧн воча вокыс, Гриша, коді мӧд во нин велӧдчис Ухтаын, горнонефтянӧй техникумын.
Нинӧм, некутшӧм лоӧмтор, буракӧ, эз овлы прӧста сідз. Шуам, эз кӧ Гриша Ухтаын велӧдчы, а кӧнкӧ мӧдлаын, ӧдвакӧ Анна вермис аддзӧдлыны батьсӧ. А Гриша отсӧгӧн — мойвиис. Выльвося каникул дырйи Анна буретш мамыс дорын вӧлі. Ӧти рытӧ Гришалӧн мамыс вайис пиыслысь письмӧсӧ да мыччӧ Анналы:
— На, аканьӧ, лыддьы! Чайта, рад лоан...
Гриша гижӧма: каникул вылӧ пӧ гортӧ ог лок, кольччӧ татчӧ сьӧм нажӧвитыштны. Ярегаса нефтешахтаӧ пӧ медасимӧ другъяскӧд. Нӧшта Гриша гижӧма, мый аддзылӧма Анналысь батьсӧ. Ми пӧ удж вылӧ медасьны пырим шахтоуправлениеас, а буретш пӧ смена помасьӧма да конвой петкӧдіс найӧс ывлаас: «Рӧдьӧ дядьӧс ме пыр и тӧді. И сійӧ менӧ тшӧтш. Сибӧдчыны да сёрнитны, дерт, эг путьмӧй, но горӧдны слӧйми. Меся, ме тані каникул чӧж понда уджавны шахтаас! Сійӧ горӧдіс жӧ: «Гиж гортад!..»
Та бӧрын, Гриша отсӧгӧн жӧ, дерт, батьсяньыс письмӧяс шочиника кутісны воны. Батьыс ни ӧти письмӧын эз норасьлы, гижліс сӧмын, гажтӧмтча пӧ да виччыся, кор срокӧй помасяс. А коркӧ ӧд помасяс быть, да аддзысьлам на пӧ. Сӧмын пӧ эн эскӧй некодлы, мый лёк ме кодлыкӧ кӧсйылі вӧчны. Менӧ пӧ мыждӧны государство ылӧдлӧмысь, совхоз нянь быттьӧ, сусси да, ассьым рӧдвужӧс верді. Та вӧсна — «народлӧн враг» ним...
Батьыслысь письмӧяс лыддьӧм бӧрын Анна сетіс аслыс кыв — быть ветлыны Ухтаас. Мамыс мый ыстыліс пӧпутчикъяскӧд — порсь тшӧг да, кос тшак да — ачыс эз сёй, колис батьыслы гӧснеч вылӧ. Сэсся сьӧмтор чӧжыштіс. И со июль коймӧд лунӧ сійӧ вӧлі нин Ухтаын, горнонефтянӧй техникум общежитиеын. Гриша вокыслӧн паськалісны синъясыс:
— Анна! Тэ кыдзи татчӧ воин?
— Локті тай со. Аддзыла ог батьӧс-а...
— Энлы, Анна, менам шахтаас тӧдса мастер эм, сыкӧд сёрнитлам. Гашкӧ, пропуск судзӧдны на отсалас.
Пропуск судзӧдӧмъясыд Анналы вӧлі дзик тӧдтӧм, да Гриша вылӧ и надеяыс вӧлі. Кор тай вайӧдіс Гришаыс Ярегаас мӧд номера шахта дорӧ, да Анна аддзис сутшкасьысь сутугаӧн гӧгӧртӧдӧм стрӧйбаяссӧ, шашаритчис воча вокыслы сояс-а:
— Тані менам батьӧ и олӧ?
— Тайӧ шахта... Тані найӧ уджалӧны. А олан зонаыс со эстӧн. Аддзан сутугаӧн потшӧм кузь каридортіыс талань локтысь йӧзсӧ? Зонасьыс буретш и вайӧны найӧс, шахтаас уджавны...
Анна пыр и нетшыштчис места вывсьыс:
— Да мый инӧ тан сулалам? Котӧртам да потшӧс пырыс видзӧдыштам! Гашкӧ, и батьӧс аддзылам да!
— Анна, батьыд, колӧкӧ, войся сменаын уджаліс. А потшӧс дорас сибӧдчыны миянлы оз позь. Он мӧй аддзы вышка вывсьыс часӧвӧйсӧ? Вермас и лыйны.
— А батьӧсӧ... Кытысь инӧ ми сійӧс аддзамӧ?
— Нӧрӧвитлы, — шуис Гришаыс да веськӧдчис пропускнӧй будкаланьыс.
Полӧ Анна, мый тадзикнад батьсӧ оз и аддзыв, весь лоӧ Ухтаӧдз волӧмыс. Но, вӧлӧмкӧ, бур йӧзыс эмӧсь на. Отсалісны нывкалы весиг шахтаас уджавны пырны. Лампӧвӧйын чӧлӧй тӧлысь уджаліс кутшӧмкӧ роч нывбабакӧд. Сы ордын и оліс-патеруйтіс, барак сяма керкаын, ичӧтик жырйын. Батьсӧ аддзывліс выходнӧйысь кындзи быд лун, быд лун и вайліс батьыслы гӧснечтор. Пропускнӧй пунктӧдзыс пыригӧн тшӧкыда шоблісны вӧля вывсянь локтысьястӧ, но нянь кусӧктӧ лэдзӧны вӧлі.
Сійӧ тӧлысьсӧ Анна медся шудаӧн на и лыддьӧ. Тӧлысся нажӧткаыс нӧ лишнӧй? Войвылад вольнонаёмнӧйястӧ удждоннад оз ӧбижайтны, сэтшӧмыс ӧд шахтаас ӧткымын и эм. Став уджсӧ судитӧмаяс сэсся бергӧдӧны.
Аслас удждонысь Анна мыйтакӧ батьыслы сетіс, коляссӧ гортас нуис. Налогтӧ пӧ мынтан, мамӧ. Мамыс долыдысла ёна и кулис-бӧрдіс. А Анна радысла бара помся висьтасис:
— Ме вед ыджыд тушаа, да дас сизим арӧсаӧн висьтаси. Сійӧн и босьтісны удж вылас! А сэні, мамӧ, ставыс рочӧсь, коми кывтӧ он кывлы!.. Мӧд во гожӧм бара на ветла батьӧ дорӧ да бара на нажӧвитышта...
Но мӧд воыс эз ло. Эз ло и батьыс. Арнас Гришаыс юӧртіс: шахтаын вӧлӧма зэв ыджыд взрыв, и сійӧ сменаас уджалысьясыс пӧшти ставныс му улас пӧдӧмаӧсь. Тшӧтш и Анналӧн батьыс.
— Меным, тыдалӧ, томысянь дӧваӧн да ӧткӧн шуӧма овны, — бӧрдіс-шогаліс мамыс. — Мукӧд бабаясыслӧн кӧть челядьныс дінас. А тэ велӧдчӧм бӧрад весиг гортӧ он кӧсйы воны.
Анна мамсӧ такӧданмоз эскӧдліс:
— Мамук, ме тэнӧ дінам босьта. Кӧні ме кута овны, сэні и тэ...
Техникумсӧ помалӧм бӧрын Аннаӧс кольӧдісны карас. Помещенньӧ пӧ миян эм, восьты пӧ сэтчӧ выль магазин, сиктса кооператоръяслысь тӧварсӧ вузавны кутан: йӧв-яй, град выв пуктас. Тэ пӧ нывкаыс сюсь, сямман. «Действуйт!» — шуисны выпускнӧй комиссияса войтырыс дай. Комиссияас тшӧтш вӧлі и бухгалтерскӧй учёт велӧдысь Степан Михайловичыс, Анналӧн гуся мусукыс. Сійӧ и вӧлі главнӧй ышӧдысьнас, «действуйт»-сӧ шуысьнас. Повзьыліс Анна та ыджда нӧбсӧ сы вылӧ ӧшӧдӧмысь. Но абу мӧй Рӧдьӧ рӧдысь, медым не лигышмунны. Видла пӧ инӧ...
Ӧнӧдз на сійӧ лавкаыс Сыктывкарын эм, уджалӧ. Кузь нэма вӧлӧма. А ачыс Анна Родионовна куим во ас лавкаас кӧзяйничайтӧм бӧрын чиннас лыбыштіс, вуджӧдісны Респотребсоюзӧ уджавны. Пукалан уджыд Анналы первойсяньыс эз кажитчы. Нӧшта и сэтчӧс аньяслысь шуасьӧмъяссӧ эз кут вермыны кывзыны: Габовыс нӧ мый пӧ оз гӧтрась Аннушка вылас, тӧргӧвӧй министрӧдз ли мый пӧ кӧсйӧ быдтыны невестасӧ?
Габовнас кантораса аньяс шулісны бухучёт отделын веськӧдлысьӧс, Анналысь радейтанторсӧ, Степан Михайловичӧс. Техникумас вӧлӧм ветлывлӧ содтӧд удж вылӧ Степан Михайловичыс. Анна тайӧс, дерт, водзджык нин тӧдмавліс, но медым вежӧртны, мый Аннаӧс кантораас, начальство дорӧ матӧджык кыскис сійӧ — эз вермы. Эз вермы миритчыны Анна и нывбаба сёрнияскӧд. Восӧ эз пукав кантораад, гижис шыӧдчӧм да вуджис базаас бухгалтерӧн. А коркӧ сэсся ыстіс шыӧдчӧм и Свердловскӧ, торгово-финансӧвӧйӧ заочнӧ велӧдчӧм вылӧ. Унджык пӧ кутан тӧдны — онджык пов сэтшӧм-татшӧм шуасьӧмъяссьыд.
Но кытчӧ кӧть эн пышйы, а аслад судьбаысь, буракӧ, он дзебсьы. Степан Михайловичыс и вӧлӧма Анналӧн судьбаыс. Ӧньӧ Епим другыскӧд мӧд курсын велӧдчигас на кӧдзалыштісны. Челядь руа радейтчӧмыс ру моз жӧ и пондіс пактавны. А сэн нӧшта Рӧдьӧ грездсянь юӧр воис, ыштӧ Епимыс чурка вӧчӧма Вичкодор сиктас ӧти нывлы, кодкӧд ӧтлаын сельхозас велӧдчисны да ӧти районӧ и веськалісны уджавны. «Чурка кӧ вӧчис, мед сы вылӧ и гӧтрасяс», — скӧраліс Анна, вежӧгтӧмыс и забеднӧыс сы пытшкын пуис. Но кодкӧ и дивитас сійӧс вежӧгтӧмсьыс: эн ӧмӧй пӧ ачыд водзджык нин сійӧс эновтлы! Он ӧмӧй пӧ мӧдӧс радейт? А радейтан кӧ, эн эновтчы пӧ, кый зарни черитӧ, пока ва веркӧстіыс гывъялӧ, вермас пӧ ӧд кодкӧ мӧд сійӧс сакыштны. «Но сійӧ ӧд зарни чери! А ме коді? — водзсасис думсьыс Анна. — Сійӧ Рӧдина дорйӧма, ранитчылӧма,
А весьшӧрӧ и маитчылӧма Анна. Ӧтчыд и вӧлі шутка-серам сора сёрниыс, да та бӧрын кокниа и гӧрддзасис на костын йитӧдыс. Кыдзкӧ ӧтчыд мог суис, да потребсоюзас пыраліс Анна. Сэні буретш чайӧвайтісны. Аннаӧс аддзисны да радлыштісны важ пӧдругаясыс, кӧритыштісны и. Пышйин пӧ миян дорысь, а гажтӧмтчӧмыд жӧ тай! Пуксьы пӧ вай да висьтась: кыдзи олан да, уджыд кажитчӧ оз да... Анна норасьыштіс, некӧні пӧ лои овны. Ӧти рӧдным ордын пӧ патеруйті, да налӧн семьяыс содіс, ичӧт кага чужис.
Кодкӧ збоякодь и вӧзйис:
— Со нӧ, Степан Михайлович дорӧ шыасьлы! Чӧлӧй керка сылӧн, ӧтнас жыруйтӧ...
— Ог ӧтнам, а чойкӧд, — чай чурсканмоз шыасис Степан Михайловичыс.
— Но и мый, чойкӧд кӧ! Куимӧныс гажаджык лоӧ... — эз эновтчы збой нывбабаыд.
— Гажаджыкыс сійӧ,
— Ого! — чайӧвайтысьяс гӧрӧктӧмӧн серӧктісны: збыль ли мый пӧ миян Степан Михайловичыс асшӧр вӧлясӧ кӧсйӧ вежны сладкӧй невӧля вылас!
— А мый огыс? — Степан Михайлович тыртӧм чашкасӧ клопкӧмӧн пуктіс пызан вылас. — Мед нин, бурджык, гӧтырыд пилитас. А то чойӧ дзайгӧ быд лун, гӧтрась нин пӧ, мудзи пӧ тэнсьыд дӧрӧм-гачтӧ пеславны.
Шмонь сёрни костад збоймӧдчис да сюйсис и Анна:
— Ме, сідзкӧ,
— Вот тайӧ вочакыв! — ошкыштісны Анналысь кывъяссӧ ёртъясыс. Сӧмын пӧ тай кывйыс туйтӧмджык. Колі пӧ шуны:
— Но, либӧсь... Чайтанныд, ме кӧзяйкаавныс ог куж? — ӧддзӧмвывсьыс ӧзйис Анна.
Бӧрынджык тай, кор нин збыль гозъя лоины Степан Михайловичыскӧд да олісны Первомайскӧй вылын ас керкаас, Степаныс серамсорӧн кайтыштліс:
— Водзті ӧтнас Глапир чойӧ командуйтліс, ӧні кыкӧн! Ті менӧ сӧмын нин он паньӧдӧй, а сэсся...
Анна Глафираыскӧд, кык том нывбабаыд, ёна лӧсялісны, ӧта-мӧд вежмӧныс чередитісны да лелькуйтісны ӧти мужикуловтӧ. Керкасӧ косялӧм да выль патераӧ вуджӧм бӧрын Анна гозъя эз кӧдзӧдчыны Глафира дорысь ни. Быд лун кыдзкӧ да мыйкӧ аддзӧдчыласны. То кино вылӧ ӧтлаын ветласны, то театрӧ. Кор Анналӧн кагаыс чужис, Ильюшаыс, Глафира садьсӧ эз тӧд кага радейтӧмысла.
— Гыньыкта, буди, ме тайӧс-а! — горӧдлас чеччӧдіг и водтӧдіг, ывлавылӧ гуляйтны петкӧдіг и. Кагаыс, буракӧ, эз и тӧд, кодныс мамнас лоӧны.
— Аслыд мый он лӧсьӧд татшӧм чачасӧ? — шулісны Глафиралы том гозъя и тӧдсаясыс.
— Эшта на, — пыр ӧти вочакыв сылӧн вӧлі. А «эштана-ыс» нэм чӧжыс и кыссис коньӧранӧйлӧн. Верӧс сайӧ эз петав ни кага чурка эз вайлы. Енмыс тӧдӧ, мыйын делӧыс. Ильюшалы и сетліс став ловсӧ. Быдмыштіс зонкаыс, да ӧтлаын и чачатӧ вӧчасны, и книгатӧ лыддясны, и исласьныд ветласны. Библиотекаын Глафира уджаліс да кымын книга и ваявліс лыддьынытӧ!
Быдмис Ильюша визув зонкаӧн: бать-мам кодьыс лӧсьыд мыгӧра, тьӧтушка мозыс быдторйӧ кутчысьысь. То мыйкӧ вӧлалӧ, то гитараӧн ворсны велӧдчӧ, то кывбур гижӧ. Но медъёна радейтліс лыжиӧн исласьны да трамплин вывсянь лыжинас чеччавны.
— Мама,
— Дугды вай лэбавнытӧ, — ӧлӧдліс мамыс. — Дойман, да ме кула шогысла.
—
А кыдзи он тревожитчы? Ӧти пи и эм Анналӧн да. Мӧдыс тай мыйлакӧ эз и гӧрддзасьлы Анналӧн. Ӧтиксӧ и быдтісны кык мам.
Ен сыкӧдӧн, эз эськӧ лёкӧ сетчы, да эз жӧ тай ай-мам туйӧдыс мӧдӧдчы-а. Анна да Степан — бухгалтеръяс, артасьысьяс, а пиыс докторӧ велӧдчис. Ленинградын вит во олӧ, да Анна унаысь и лэбавліс сэтчӧдз писӧ видлыны. Сьӧмӧн ёна эз лыддьысьлыны, тырмис сійӧторйыд. Базаын ӧд Анна уджаліс, вермис век нин судзӧдыштны донтӧмджык тӧвартӧ. А дефицитыд сійӧ вояснас пыр кутіс ёсьмыны и ёсьмыны. Мукӧддырйи Аннаӧс матӧ воштасны тӧдсаясыс. Ӧти корӧ судзӧдны дубитӧм пась, мӧд — кофе либӧ чери пӧк. Дӧзмӧдіс тайӧ ёна Аннаӧс, да ӧти лунӧ эновтіс базасӧ и торговлясӧ, вуджис выльӧн чужӧм стройуправлениеӧ. Сэні и уджаліс сэсся шойччӧг вылас петтӧдз.
Статя да лӧсьыд паськӧма, лабутнӧй сёрниа нывбаба-главбухӧс управлениеас пыдди пуктылісны, лыддьысьлісны сыкӧд гырысьджык начальство и рабочӧйясыс. «Стрӧг да топыд миян казна кутысьным, дебет-кредиттӧ дом повод йылын кутӧ», — шулісны Анна йылысь йӧзыс. Сэки и вуджлісны Анна гозъя кык жыръя патерасьыс куим жыръяас, выль кирпич керкаӧ. Ветымын вося юбилей кежлас сэтшӧм козин дасьтӧма управлениеыс.
Анна Родионовна сэки неуна и ышмыштліс на. Тшапитчыны ёна кутіс, мода бӧрся вӧтлысьны. Ветлас пи дорас Ленинградас, да бара и кутшӧмкӧ выль вӧччан либӧ сикӧтш-бусы ваяс, кӧть эськӧ гортас вӧччаныд тырыс нин вӧлі. Верӧсыслы тайӧ зэв ёна кажитчыліс. Анна топыдкодь пыр вӧвлі, да Степаныс и ропкӧдчывліс на мукӧддырйи. Эз лёкысь, боже упаси... Серамбанӧн. А сэксӧ — аддзас вӧлі гӧтырсӧ выль ньӧбаснас, да нюм пырыс мурӧктыштас:
— Анна, пи дорад кыдзи ветлан, пыр и томмыштан да мичамман!
— Кыдзи нӧ! Самӧй том да интеллигентнӧй войтыр дорас эг ӧмӧй гартчыштӧ! — Анналӧн татчӧ и серамыс петыштас, и бекъяснас люг-легкерыштас, чупнитас-окыштас верӧссӧ бандзибъяс. — Ог мӧй тэныд вылӧ вӧччы, Стёпукӧ!
Кыпыд да гажа, судзсяна олӧмыс Анна гозъялӧн торксис, кор локтіс гортас пиыс, Илья Степановичыс. Том докторыд эз ӧтнас лок, сьӧрсьыс вайис мича синма, мугов вир-яя нылӧс. Со пӧ, предокъяс, тӧдмасьӧй, гӧтыр менам. Марина Марковна Габова!
— Габова, дерт, асланым да! Маринушкаӧн и кутам шуны ичмоньӧс, — тёльгисны Аннаа-Степана. — Ныв пыдди видзны мӧдам...
Анна радысла эз и тӧд, мый нӧшта шуны да кыдзи ичмоньсӧ ыдждӧдлыны. Но Маринушкаыд чача на вӧлӧма! Первой лунъяссяньыс и петкӧдліс асьсӧ. Ставсӧ Ильяыслӧн жырсьыс дась вӧлі ичмоньыд шыбитны ковтӧм ёг пыдди.
— Фу, тайӧ абу нин моднӧй! Кутшӧм безвкусица! — сӧмын нин сӧдзӧдыштӧ Марина пинь пырыс, и, видзӧдан да, бара мыйкӧ вуджӧ коридорӧ, шыбитӧм клам дорӧ содтӧд. «Но, Мара... Пока выльсӧ ог вермӧй судзӧдны, мед на олас», — кылӧ, кевмысьӧ да маитчӧ Ильюшаыс. Анна гозъя ас жырсяньыс кывзӧны том гозъялысь вензьӧмсӧ, налы оз кажитчы моньыслӧн татшӧм пелькӧдчӧмыс, но гозъя костӧ оз суитчыны, чӧв олӧны.
— Бур ай-мам дорын шусьӧ быдмӧмӧн, пӧвада тай... — майшасьӧ Анна, а верӧсыслы кывмӧн шуӧ: — Олыштас да тӧлксяммас...
Степаныс чӧв олӧ, виччысьӧ на, кутшӧм кывкӧртӧд вӧчны. Сёрӧнджык Анна кутіс казявны: моньыслы оз кажитчы ни сёян-юаныс, ни весигтӧ йӧзыс: суседъяс, тӧдсаяс, кодъяс корсюрӧ пырыштлісны рытйысьны либӧ быдлунъя могӧн. Медся ёна Маринушкасӧ дӧзмӧдліс Степан Михайловичлӧн чойыс, Глафира Михайловна. Сійӧ ӧд медся тшӧкыда пыравліс «дона писӧ», Ильюшенькаӧс, видлыны. Куш киӧн оз пыр, век нин мыйкӧ чӧскыдтор вайыштӧма либӧ выль книга.
Ӧтчыд ывлаас зэрис, да Анналӧн семьяыс ставнас пукаліс телевизор водзын. Ӧдзӧсас кодкӧ звӧнитіс, а восьтыныс уськӧдчис моньыс. Кылӧ, пырис Глафираыс, гажа гӧлӧсӧн чолӧмасис да норасьыштліс поводдя торксьӧм вылас. Марина, бур кывйӧн примитӧм пыдди, эновтіс тьӧткасӧ порог дорас, бӧр тювкнитіс жыръяс:
— Эсійӧ тай бара... Повзьӧдчысь быттьӧ, клеёнкаӧн павгысьӧма да... Оз пукавсьы гортас!
— Ма-ри-на-а... — ӧтырышъя артмис и Анна гозъялӧн, и Ильюшаыслӧн.
Куимнанныс эновтісны телевизорсӧ, уськӧдчисны Глафираыслы паныд: лок пӧ, лок! Буретш пӧ телевизор видзӧдам! Но налӧн бур кывъясыс эз нин вермыны бурдӧдны Глафира Михайловналысь сьӧлӧм дойсӧ. Клеёнка вевттьӧд вывсьыс зэр ваыс али синваыс шорӧн лэччис чужӧм кузяыс... Зілис збодера шыасьны, но тӧдчис гӧлӧс тіралӧмыс. Порог дорсьыс воськовтлытӧг и сетіс кывпассӧ:
— Гажтӧм босьтіс, да петі-а, мися, прӧйдитчышта. Васӧ тай со пырті тіянлы... А пӧрччысьныд ог нин пӧрччысь, муна. Песласянтор эм, да водтӧдз эштӧдышта...
Глафира петӧм бӧрын батьыс чукӧстіс писӧ асланыс жырйӧ.
— Глапира тьӧткаыд, инӧ, сэсся миянлы оз ков? Повзьӧдчысь, инӧ?
Юаліс зэв лӧнь гӧлӧсӧн, да пиыс здук чӧв олі, эз тӧд мый шуны. Бӧрти шыасис жӧ:
— Папа, Марина кага виччысьӧ. Сійӧн, буракӧ, дӧзмӧ быдторйысь.
Батьыс чотігтыр дыр ветлӧдліс-жӧйяліс жырйӧдыс, сэсся кык кыв и сӧдзӧдіс:
— Но, ладнӧ...
— Папа, ме прӧща кора Марина пыдди!
Батьыс эз сет некутшӧм вочакыв.
Тайӧ лоӧмтор бӧрас Глафира Михайловна дугдіс волыны на ордӧ. А Степаныс пондіс норасьны сьӧлӧм вылас. Ӧтчыд сэсся шуис, колӧкӧ, дыр пожӧмсӧ:
— Мед мунӧны да общежитиеын олӧны!
Мам сьӧлӧмыд тай йӧй. Анна пыксис: ӧти пиӧс пӧ да огӧ жӧ общежитиеӧ тойыштӧй. Кагаыс пӧ лоӧ, да раммас монюшконым...
И збыль, кага вайӧм бӧрас семья кост олӧмыс шаньмыліс: пузчужӧм Илья Ильичӧс дед-бабыс и мам-батьыс ӧтув купайтӧны, ӧтув баййӧдлӧны водтӧдігас. Но кымын быдмис Ильюшенька, сымын тшӧкыдджыка Анна пондіс казявны кага дорысь энька-айкасӧ ӧтдортӧм. Ичӧтик зонка кӧ пырас дед-баб дорас, мамыс дзик пыр и чукӧстас: «Ильюша, тэ кисельтӧ абу на сёйӧмыд! Марш кухняӧ!» Либӧ: «Ме ачым аски тэныд мича книгатӧ ньӧба!»
— Кодӧс бара-й ми тадзтӧ быдтамӧ-а? Кагасӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ нетшкигад дзикӧдз тшыкӧдам! — юксис ӧтчыд Степаныс маетанас.
— Ме та йылысь жӧ думайта, — ышлолаліс Анна. — Уставтӧм морт миян пилы веськаліс. Лӧсьӧдчыны сыкӧд зэв делӧ. Чайта, колӧ ас кежас и кольлыны том семьясӧ. Мый и керны? Общежитиеӧ ыстыны — сьӧлӧм оз лэпты-а...
Но шуласны тай: мортлӧн кӧ пӧ сьӧлӧмыс ӧзъяс, и гӧра бергӧдны вермас, не сӧмын олан визьсӧ. Анна сэтшӧм: думыштас кӧ, оз эновтчы.
Трӧича субӧта кежлӧ ветліс сиктас мамыс гу вылӧ, да сэтысь локтӧм бӧрын тӧдіс нин, мый керны: Рӧдьӧ грездӧ мам-бать керкаас овмӧдчыны. Керкасӧ неуна выльмӧдыштасны дай. Сэні и йӧзыс бурӧсь, и гажа ывлавылыс Степаныслысь висьысь сьӧлӧмсӧ личӧдас. Глафираӧс босьтасны тшӧтш. Рай лоӧ Рӧдьӧ грездын налы! Анна пыр и юксис верӧсыскӧд аслас думӧн.
— А мый, дельнӧй мӧвп висьталан! — сӧглас сетіс Степаныс. — Мем сэні зэв ёна кажитчӧ! Кутам тшак вотны, чери вугравны. Меным и збыль лӧнь местаын окота шойччыштны.
— Стёпа, да ме жӧ... Да менам жӧ сьӧлӧмӧй быдӧн личмуніс. Позьӧ сэн гожӧмнас сӧмын, тӧв кежлас татчӧ воны! Мамӧ гу вылӧ кута быд вежон ветлыны... Кӧсйылі коньӧранӧйӧс ас дорын видзны, а сійӧ ӧтнас, пыр ӧтнас и оліс...
Гозъя и пи-моньыскӧд юксисны тайӧ мӧвпнас: пенсия вылӧ пӧ петам да сиктӧ мӧдам! Найӧ сӧмын сералісны мам вылас: сэні пӧ гажтӧмыдла куланныд...
Сералісны и удж вылас унаӧн... Этатшӧм пӧ дама, да сиктӧ он жӧ мун!
— Не прӧста сиктӧ, а Рӧдьӧ грездӧ! — шмонитліс Анна. — Двореч менам сэтӧн эм нин! Орччӧн ю визувтӧ, вӧр шувгӧ! Мый нӧшта колӧ ми кодь пенсионеръяслы?
Анналы быть шмонит, оз ӧд кут норасьны да янӧдны пи-моньсӧ: ог пӧ вермӧй тӧрӧдчыны-ладмӧдчыны. Анна йӧз серам туяд некор эз овлы, да ӧні оз нин.
Управлениеса начальствоыс эськӧ паныд жӧ сувтлісны Родионовнаыслы да: огӧ на пӧ лэдзӧй, уджав нӧшта во-мӧд. Но шуӧма нин кӧ, бӧра-водзаасьны абу и лӧсьыд. Сійӧ жӧ гожӧмнас перйисны пенсия гознанныс да эновтісны карсӧ: гожӧм кежлас пӧ шойччыштны батьтӧ нула сиктӧ, — пи-моньыслы шуис сӧмын. А сэсся ӧти гожӧмыс и пыр кежлӧ налы лоис дай.
Анна гозъя Рӧдьӧ грездӧ воисны буретш сійӧ кадас, кор перестройка йылысь сёрниыс муніс мода вылас на сӧмын. Рӧдьӧ грездыс лоӧма Расчой совхозныслӧн отделениеӧн, видзисны куш куканьясӧс и лысьтан мӧсъясӧс. Рочӧн кӧ шуны, процветайтіс овмӧсыс. Чорыд веркӧса туй Вичкодорсянь нуӧдӧмаӧсь сэтчӧдз, Сорд ю вомӧн бур пос вӧчӧмаӧсь, лӧсьыдик керкаторъяса чӧлӧй улича содӧма. Скӧт видзысь-дӧзьӧритысьяслы совхозыс стрӧитӧма. Грезд бердас шувгысь кыддза раскыс вежӧдӧ на жӧ, гежӧдмыштӧма сӧмын. Сэні ӧні том йӧзлӧн гажӧдчанін. Культурнӧй центр пӧ, асьныс грездсаяс шуӧны. Кык судта кирпич керка. Уліас — клуб, выліас поснияслы, 1–3 классаяслы школа, сэсся библиотека, медпункт. Ӧні том войтыр оз нин кадрилясь часовня дорын водзті моз. Вина-водка ӧтчыд тӧлысьнас вайласны; ӧти рыт шумитыштасны-мургыштасны мужикъяс, дай сэсся чӧв-лӧнь грездас, кодалысьяслысь зыксьӧм он, небось, кывлы. Ыж да мӧс баксӧм, челядь чилзӧм, том войтырлӧн сьылӧм сӧмын рытнад грездын горалӧ. Ӧкуль пӧчӧ пӧдругаясыскӧд сӧмын нин пернапас чӧвтлӧны да Горбачёвӧс ошкӧны: вина вузалӧм пӧ дугӧдіс, да коммунизмаыд миянӧ и воис.
— Часовнятӧ эг пасьвартӧй, да сійӧн отсалӧ миянлы Енмыс! Выльмӧдыштны кӧ эськӧ, улыс венечьяссӧ вежны, — выльӧн воӧм Анна гозъялы унаысь ошйысьліс-кайтліс грездас медся пӧрысь пӧчыс, Ӧкуль пӧли. Кӧкъямысдас ар пӧ ӧд меным тырис, шуыштлӧ тай, кӧкъямысдас! Ёна вежсьӧма грездыс сійӧ кадсяньыс, кор Анна кӧмтӧм кока на котравліс Сорд юпӧлӧнса видзьяс вывті, вотліс кыддза раскысь гӧрд гоб.
Анна гозъя кокньыда лолыштісны Рӧдьӧ грездас, да пыр олӧм вылӧ и кольччисны. Важ Рӧдьӧ керкасьыс ичӧтикӧс, лӧсьыдикӧс выль пӧв вӧчисны. Ов да ов эськӧ, да со тай кыдзи вежсис олӧмыс и Анналӧн, и грездса войтырыслӧн. Совхоз быри-пасьмуні, Рӧдьӧ грездсаяс бара колхоз лӧсьӧдӧны, вийсьӧны-пессьӧны. Гашкӧ, водзӧ вылӧ олӧмыс налӧн артмас на, зіль, уджач войтыр: оз кӧ сетчыны, бӧр кок йыланыс сувтасны.
Анна ёнджыкасӧ найӧ шогъясӧн да могъясӧн и олӧ. Сылы ӧд мый: пенсия ас кадӧ сетӧны, ас кок йылас на, вермыштӧ на; юр сюянін Степаныс кувтӧдзыс лӧсьӧдіс жӧ. Со тай, куим югыд ӧшинь Сорд юланьыс видзӧдӧны. Вичкодорсянь воысьяслы медводз найӧ и нюмъялӧны. Нюмъялӧны и ведра-карнана нывбабалы — Анналы.
Виччысьӧ, буракӧ, шоныд позйыс кӧзяйкасӧ. Кыстурыс, Милка-кӧзаыс тшӧтш и. Ӧкуль пӧчӧ, гашкӧ, бара пырыштлас телевизор видзӧдны...
Уджыс Анналӧн эштіс. Киськаліс ассьыс градъяссӧ, дай Епим суседыслысь тшӧтш. Асывнас сійӧ Вичкодорӧ мунліс, да воас, колӧкӧ, бара садьтӧм код, рытывбыд ассьыс «Дядя Ванясӧ» кутас гӧрланитны. Капуста градъясыс ӧдвакӧ тӧд вылас усьлӧны.
Ведра-карнансӧ эновтіс Анна, кыр йылӧ мӧдіс. Шойччанмоз пуксьытӧдзыс дзоръялыштіс гӧгӧрпӧв, кывзысьыштіс.
Грездсянь ыж баксӧм и мӧс нургӧм шыяс кылӧны... Челядьлӧн чилзӧм, пилитчӧм шы...
Сорд ю саяс вӧрыс быттьӧ унмовсьӧма. Лӧнь, весиг кӧкыс шы эз на сетлы...
Нывкаяс пос вылын кӧкинь йывсьыс эськӧ и сьылӧны со:
Ку-ку, ку-ку! Кӧкиньӧ Сорд ю сайын сьылӧ,
Йӧлӧгаыс кӧнкӧ матын, керка дорын, кылӧ.
Эстӧн со, мельнича дорас, капуста кодъяскӧ киськалӧны жӧ, ведраяснас гольскӧмыс татчӧдз кылӧ...
Шондіыс вӧр саяс дзурсмуні нин, кыаыс кельыда-вижа енэж джынъяс югвидзӧ-а. Сорд юыс быттьӧ шойччыштны жӧ дасьтысьӧ: югыд ваыс оз нин верав, сьӧд дьӧгӧдь кодь лоӧма, сӧмын ю шӧрас ва визулыс корсюрӧ чикыля-мукыля эзысь визьӧн дзирдыштлас да чери гыбӧдчӧмсьыс посни и гырысь кытшъяс артмыштлӧны...
Ывлавыв лӧньыс, ловъя ваыслӧн шытӧг шуньгӧмыс лӧньӧдыштісны Анналысь казьтылӧмъяссьыс ыззьылӧм ловсӧ, шойччӧдыштлісны мудзӧм ки-коксӧ, дзеналӧм пельпомъяссӧ да коссӧ. Позьӧ и эновтны сэсся кыр йывсӧ, ділгыны гортас. Муртса сувтіс кок йылас, видзӧдӧ: Епим суседыс шапсьӧдӧ-локтӧ. Ӧти киас ведра дзива-дзавакылӧ, мӧдас кӧш. Аддзис Аннаӧс, шыасис:
— Но, суседка, тэ тан жӧ? Ме тай со киськасьыштны кӧсъя.
— Сёр локтан да. Ме киськалі нин ассьым и тэнсьыд. Асывнас Вичкодорӧ мунін да, мися, вунӧдан капуста йывсьыд...
— Менсьым, инӧ, тшӧтш киськалін? Водзӧстӧ коркӧ мынта. А Вичкодорад ветлі да тэныд со письмӧ вайи. Пошта вылас сетісны. Энлы, то этытӧн...
Епим перйис гач зепсьыс коланасӧ да Анналы мыччанмоз кайтыштіс:
— Илья Ильич гижӧ! На-кӧ, лыддьы.
— Ильюшенькасянь! Зарни питор, бабӧн шуысьӧ менам...
Анна малаліс письмӧсӧ видзӧдласнас и кияснас да кымыныськӧ и окыштіс. Епим серӧктыштіс:
— Тадз эськӧ менӧ кӧ окыштін ӧтчыд кӧть!
— Тэнӧ? Мыйысь?
— Эг ӧмӧй ме вай письмӧтӧ?
— Тэ эськӧ да... Ме тай градъястӧ киськалі жӧ.
Епим кузя ышловзис:
— Эк, Анна... Тэ вед абу лёк сьӧлӧма бабаыс, а он гӧгӧрво...
— Мый нӧ колӧ гӧгӧрвоны? — Анна быттьӧ тэрмасис, нетшыштчис места вывсьыс.
— Кутшӧм меным гажтӧм ӧтнамлы, кӧсъя шуны... — бара ышловзис Епим да водзӧ на ассьыс мӧвпсӧ нуӧдіс: — Тэ ӧтнад. И ме ӧтнам. Позьӧ вед и ӧтув овны. И мыйла пыр стенӧ-бӧрӧ каян, кор та йылысь гарышта?
Анна скӧрысь шеныштчис кыкнан кинас, кватитіс кок увсьыс ведра-карнансӧ, мед ӧдйӧджык эновтны суседсӧ, но сувтыштліс на, кӧсйис шуны мыйкӧ, мед тшупас нырас жӧникыс: аддзӧма невестаӧс! Сизимдасӧ воӧдчигӧн сэсся пӧ мед йӧз серам туйӧ лоны...
— Та йылысь сёрни мед абу, Епим Анисимовичӧ... И эн сэсся некор восьтыв вомтӧ та понда! — стрӧгысь видзӧдлӧмӧн шуис Анна да тэрыба мӧдіс восьлавны гортланьыс. Мӧдыс скӧрмис жӧ, буракӧ, горӧдчис тай:
— Но ладнӧ, ладнӧ! Ог сэсся некор!
Сійӧ, кылӧ, мӧдіс шенасьны кӧшнас да ведранас. Лӧньныс эз вермы, пыр на гораліс:
— А олӧмыс быть ӧтувтас миянӧс! Вичкодорӧ пӧрысьяслы керка стрӧитӧны. Ог кутӧ вермыны, да кыкнаннымӧс сэтчӧ овмӧдасны! Ӧтув лоам!
Епим мыйкӧ нӧшта на горзіс, но Анна эз нин торйӧд. Сійӧ восьлаліс тэрыба, думсьыс пиняліс суседсӧ: ланьт пӧ, Епим, эн тунав нинӧм абусӧ. Ме пӧ абу кутшӧмкӧ бӧбыль, эм менам Илья пиӧ дай Илья Ильичӧ. Да и тэнад пӧ карас эмӧсь ныв-зятьыд и пи-моньыд.
Восьлаліс Анна гортланьыс.
Син водзас вераліс Сорд юлӧн дьӧгӧдь кодь сьӧд ваыс.
Вылі енэжас ворсӧдчис кельыд рӧмъясӧн рытъя кыаыс.
Ӧшинь ув йӧрсяньыс кыліс Милка кӧзаыслӧн баксӧмыс. Да и кодкӧ со кильчӧ вылас вуджрасьӧ, тшук Ӧкуль пӧч телевизор видзӧдны воӧма.
Быд тувччӧмӧн чепӧсйылӧ юрас гажтӧмсӧ вӧтлысь-разӧдысь мӧвп: «Кодлыкӧ со кола на, да ола на!..»
