ВАЖ ПЕЧКАН
«Вӧ-рын быд-мис зэв мича по-жӧм...
Сы-лӧн ӧт-кодь йы-ы-ыл и дін...» —
ас тӧдлытӧгыс кымынӧдысь нин нюркнитліс-сьылыштіс Анна пӧч кухняын газ плита дорас ноксигмоз. Медбӧрын шлапкерис воча ки, кайтыштіс:
— Господи, сирасис тай! Абу и лӧсьыд: кухняын, асывводз... Сьыла! Пӧрысь выжыв. Пи-моньыс узьӧны на, мича вӧт видзӧдӧны, а ме — сьыла! Юля, внучка, кывлас кӧ, регыд на и шуас:
«Сик-тын быд-мис гӧгрӧс-гӧгрӧс чужӧма-а да,
Мича-мича ӧт-ка-а ныв...» —
мыла мужичӧй гӧлӧс сьылӧ. То быттьӧкӧ шогӧ усьлӧ, небзьӧдлӧ гӧлӧссӧ, то ярмӧдлӧ-крепаммӧдлӧ.
Вӧрланьыс чужӧмӧн сулалӧ сьылысьыд, но Анна аддзӧ сылысь лӧз ластик дӧрӧма мышкусӧ, паськыд пельпомъяссӧ. Русыд юрыс то чатӧртчыштлӧ вӧр пуяс йывланьыс, то нюкыртчӧмӧн увлань лэччыштлӧ. А кыліс вед, буракӧ, Аннушкалысь кок шысӧ, бергӧдчыштліс.
Аннушка аддзис сылысь чужӧмсӧ да шай-паймуніс. Дедук пӧ тай нӧ сувтӧма татчӧ да сьылӧ!
«Вӧ-рас кая, пу-сӧ пӧ-рӧ-да...»
Садьмис Анна баб, а син водзас век зумыд лӧсьыд мыгӧрыс сьылысьыдлӧн. И мича том зон чужӧм. Но мыйла вӧтнас шуис, дедӧ пӧ тайӧ менам? Сійӧ ӧд эз тӧдлы, кутшӧм дедыс вӧлі томнас. Тӧдӧ ар квайтымына-сизимдасаӧс сӧмын. Да медым югыдлӧз ластик дӧрӧмаӧс! Сера дӧра дӧрӧм пырджык новліс дедыс. Но и но... Артмӧ: томдырся дедсӧ аддзыліс вӧтнас! Мый водзӧ бара-й дедыс вӧтнас уськӧдчыліс-а? Шуласны: вӧскресенньӧ паныда вӧт ӧбед кадӧдз и тшукӧ. А талун буретш и вежалун — вӧскресенньӧ. Эз жӧ ӧд лёк водзӧ дедукӧ мыччысьлы? Югыд да гажа тай вӧрыс вӧлі-а. Мича тувсов лун водзас, асывсянь тай шондіыс яра дзирдалӧ, колӧкӧ, тадзсӧ вӧталі. Удитам и керка пытшкӧс пелькӧдны, и джодж вольӧсъяс пыркӧдны, и кӧлуйӧс мыйсюрӧ тувсов тӧв йылас тӧлӧдыштны. Воз гагъяс, гашкӧ, чужисны да. Тӧрытсянь сёрнитчӧма лои пи-моньыскӧд пелькӧдчан лун талун вӧчны.
Колӧ ӧд тӧвбыдӧн чӧжсьӧм ёг-буссӧ да ковтӧм кламсӧ ушумгайтны. Чукӧрмӧма тай, майбырӧ, ковтӧмторйыд. Картон кӧрӧбыд и стеклӧ банкаыд, газет-журналыд и ковтӧм кӧм-паськӧмыд. Ӧні вед том йӧзыд оз дӧмаса паськӧмтӧ новлыны, важмыштас дай шыбитӧны. Мукӧдыс сэтшӧм на бур, а найӧ ӧтдортӧны нин. Ойя да... Мукӧддырйи и венӧдз на волам. Быд рыт, мися, телевизортӧ видзӧдны пуксянныд да сӧмын и сёрнитанныд экономика да экономика, а асьныд... Коді нӧ, мися, экономитнысӧ должен? Дядьӧ ли мый? Да налы мый кӧть шу... Нывкасӧ пӧвадитӧмаӧсь и. Пыр выль платтьӧ да тупли дзайгӧ. Ньӧбасны, да рӧмпӧштан дорын бергалас да бергалас, нӧшта на и менӧ грекӧвӧйтас: «Бабуля, да видзӧдлы нин, мунӧ оз меным тайӧ платтьӧыс?»
Зэв тшапитчӧ, ачыс эськӧ кузь кока тури кодь и эм да. Юмов чай вылад нӧ?.. Капуста кӧ ёна киськалан, и сійӧ кузь кока быдмас. Аръявылыс сӧмын гӧгрӧсмыштас. Ме тай эськӧ ачым ар помланьыс жӧ нин куті воны, да эг гӧгрӧсмыв-а. Кос ректан кодь куті лоны. А веськыда кӧ шуны, томдырйиыд тшапунька жӧ вӧвлі. Сэки, миян нылалігӧн, дерт, эз вӧвны ӧнія моз быдсяма интиплюшкиясыд. Роч чулкитӧ ни гачтӧ эз аддзывны кокчӧръясыд. Ӧні, майбырӧ, сійӧ добраыд эм! Магазинад пыран да музейын моз сӧмын нин баръяв-видзӧд. Ыджыд нажӧткаа войтырлы позьӧ вӧччынытӧ! Слава Богу, Юля миян бур ай-мам дорын да, ӧтка ныв да, красуйтчӧ! Тоткӧдча кӧть, а ачым на пӧвадитышта и. Чӧскыдтортӧ сылы на жӧ медводз чургӧда. Кодлы сэсся, сійӧ менам меддона йылӧмӧй да...
Быдлунъя тӧжд-маетаыд кӧ босьтчас визъявны юрад, помтӧг сэсся заводитас гӧглясьны. Сьылӧмсьыс да вӧтсӧ казьтылӧмысь сідзи и ылаліс Анна пӧч да сэсся том йӧз садьмытӧдзыс и песіс быдсяма мӧвпъяссӧ. То кыткӧ олӧмыс оз кажитчы, то кыткӧ и бур. А кутшӧм кӧть олӧмыс, кытчӧдз ловъя, быть лоӧ овны. Пӧрысьыд нӧшта на и майшасян, мед семья костад зык-шумыс эз вӧв, мед быд нинӧм абусьыс лолыд эз доймав.
Со и талун асыв, пи-моньыс да бабӧн шуысьыс чеччисны на, а Анна пӧчлӧн завтракыд дась нин. Сӧмын ваяв пызан вылад. Ачыс бабӧ мелі, но збодер гӧлӧса, горалӧ нин кухнясяньыс:
— Локтӧ, локтӧ, нуръясьыштӧй! Юлюк, югыд шондіӧй, мыссьыштін эн на? Зарядканад шемелатӧ песыштін? Лок, сёйышт. Талун тэнад уна уджыд лоӧ! Чуланад кымын и туплишой туплясьӧ. Нига-тетрадь ящикыд тыр и. Пелькӧдышт чулантӧ. А ме, вӧскресенньӧ ради, петыштла карас, вичкоӧ думайта ветлыны. Дедукӧс вӧтӧн аддзылі да... Сись кӧть пукта. Локта да мыйсюрӧ удита на отсыштнысӧ...
Кухнясӧ эновтӧма нин пӧчӧ, вӧччан-пасьтасянінсяньыс нин шыасьӧ моньыс дорӧ:
— Ветла... Поминита... Юляӧс эськӧ тшӧтш колі босьтны, да индімӧ нин пелькӧдчан лун вӧчны... сійӧс энӧ жалитӧ, тшӧктӧ, мед тшӧтш уджалас.
Тайӧ индӧдъяссӧ сетігмоз и гортсьыс петіс. А локтіс гортас лун шӧр гӧгӧрын нин. Кильчӧ помас матысмигас и аддзис бабӧн шуысьсӧ. Тивксьӧдӧ кузь кокъяснас ёг шыблалан гырысь кӧрт ящикъяслань. Киас печкан.
Бабӧлӧн ыркмуні сьӧлӧмыс: «Шыбитны кӧ нуӧ-а?»
— Юля! — чукӧстіс внучкасӧ.
Мӧдыс сувтовкерис да вашъялан вомӧн воськовтіс бабыслы паныд.
— Ми, бабӧ, ставсӧ нин удитім пелькӧдны! — ошйысигмоз и юӧртіс нывкаыд.
— А этайӧ нӧ... печканнас эськӧ кытчӧ мӧдін? — юаліс бабыс.
— Да-а... мамӧ шуис: мешайтчӧ пӧ сӧмын, петкӧд пӧ, шыбит... Шыбитам. Мый таысь? — кайтыштіс тадзи, серӧктіс да ёг тыра ящикъяслань и веськӧдчис.
— Юлюк, бобӧ, нӧрӧвитлы, — бабыс сувтӧдіс сійӧс, но водзӧ мый шуны, кывсӧ дыр эз аддзы. Скӧрмӧм сьӧлӧмыс тшӧктіс быттьӧ пинялыштны внучкасӧ, но мыйкӧ и кутіс сійӧс скӧралӧмсьыс. Сӧмын на пӧ вичкоысь воа да пинясьны ли мый кута?
Кыдзкӧ ас тӧдлытӧгыс сэсся и артмис сёрниыс. Серӧктыштӧмӧн и заводитіс:
— Но-о, кӧсйи тай нӧ вурун ньӧбны да небыд шӧрт печкыны. Мися, печка да кыа ставнымлы шоныд кепысьяс. А налы, вӧлӧм, оз и ков. Али, тулыс кӧ воис, тӧлыс сэсся некор нин оз волы?
— Бабуль, кодлы колӧ тэнад вурун кепысьыд? Вузалӧны кучик перчаткияс быдлаын, — пӧперегалыштіс бабсӧ внучкаыс.
Татчӧ бабыс бара скӧрмыны кутліс, но кутчысис на. Шуис сӧмын:
— Но, инӧ... Дасьсӧ, инӧ, ньӧбам. Асьным кутам кыккирудз пукавны! Райыд и лоӧ! Вот сӧмын детсадйӧ кӧ корасны бабтӧ печканнас да тшӧктасны коми мойд да коми сьыланкыв сьывны? Помнитан? Сэки мыйта тіянлы сьылі «Ме кӧ петі гуляйтны» да «Козйӧ-козйӧ»-тӧ. Чӧрс шургӧ, ме сьыла! Ті вачӧданныд кекӧньяснад да горзанныд: «Нӧшта сьыв!» Шуан: эз тіянлы сэки гажа вӧв? Али вунӧдін?
Бабыс нюммуныштӧма, сюся видзӧдӧ внучка вылас, виччысьӧ вочакыв. Юляӧс, дерт, татшӧм юалӧмнад пельӧсад он йӧрт, но век жӧ сы пытшкын мыйкӧ вӧрзьыштіс. Ньылыд мунан гӧлӧсӧн нин нурбыльтіс:
— Бабуля! Сэтшӧм важӧн сійӧ вӧлі. Ме ӧд школаӧ нин ветла. Дай коді тэнӧ корас? Сэки вед ме воспитательницалы тшӧкті тэнӧ корлыны.
— Кыдзи коді? Суседъяслӧн ичӧтик Настенькаыс коми садйӧ ветлӧ! Сійӧ и корас! Кутас шуны: «Лок печканнад да сьылышт». А ме мый шуа? Шыбитӧма печкансӧ, мися, мешайтчӧ да.
Татчӧ бабыс лӧсьыдика паськӧдыштліс кияссӧ, а Юлялӧн вак-вакӧн серамыс петіс. Эз нин ёг шыблалан ящиклань, а гортланьыс бергӧдчис.
— Но, инӧ... пырта, инӧ... Но мед мама оз аддзыв.
— Пырт, дитя, пырт, — кайтыштіс бабыс да кильчӧ пом лабичас и лажыньтчис-пуксис. — Пукалышта здук, шойччышта.
Пуксьӧм бӧрас сӧмын гӧгӧрвоис: рудзмунтӧдзыс мудзӧма. А вежӧрас бергаліс нин мӧвп:
«Со мый водзӧ и дедукӧ уськӧдчылӧма вӧтӧ. Печканыс ӧд сылӧн вӧчӧмтор! А эг кӧ удит, да шыбитісны кӧ? Печкантӧ шыбитны, дерт, кокниджык. А паметьсьыд кыдзи шыбитан олан визьтӧ? Син водзын кӧ став олӧм-вылӧмӧй? Челядьдыр и томдырся кад дедуккӧд ӧд йитчӧма медъёна.
Сизим арӧссянь батьӧ эз ло, война вылас муніс да уси сэні. Мамӧй пыр колхоз удж вылын да, вӧр лэдзис да, эг жӧ прамӧя сійӧс аддзывлы. А дедук пыр мекӧд вӧлі. Сӧмын сійӧ эз радейт миян керкаын узьны-овны. Мӧд керкаын, томдырйиыс Августа бабкӧд кӧні олісны, сэні и оліс. Сэні сылӧн и узьлан вольпась, и мастерскӧй. Нуръясьыштнысӧ мукӧддырйи миянӧ оз пырав, ичӧт пач вылас картупель пуыштас да пакулаа тшай чурснитас дай бара ноксьӧ, мыйкӧ мастеритӧ: сийӧс-завод ли, куран-коса ли. Война каднас вед, кос соя Егор дядькӧд, кык мужичӧй и кольліны грездӧ. Тырмыліс сылы уджыд. Тӧвнас, кор мамӧ абу гортын — вӧр пӧрӧдӧ либӧ груз кыскысьяскӧд Мурашӧ мунӧма — дедӧ узьны водӧ миян паччӧр вылӧ: нывкасӧ пӧ ас кежас кольны оз позь, повзяс ли, мый ли. А асывнас водз чуксалӧ менӧ, чеччы пӧ, школаад сёрман. Мыйсюрӧ пӧ пуышті, кыскы пачсьыд да сёй, эн нуръясьтӧгыд мун. А ме пӧ петыштла мастерскӧйӧ...»
Кузь ышлов петӧ Анна пӧч морӧсысь, а казьтылӧмъясыс эз на кӧсйыны эновтны челядьдырся горт-позсӧ. Сэтчӧ бӧр на казьтылӧмыс нуӧдіс.
Со сійӧ — том ичмонь. Райцентрын верӧсыскӧд олӧны, но войков узьны корсюрӧ воліс сиктӧ мамыс дорӧ. Ӧтчыд, бӧр мӧдӧдчигас, мамыс и кутіс шуны:
— Ен сетас, регыд быдтысьны, нылукӧ, кутан. Босьт гортысь ӧти печкан. Кодӧс гаж, миян со куим. Ме ачым батьӧн вӧчӧм печканнасджык вӧдитча, сійӧс коль. Босьт дедыдлысь вӧчӧмсӧ. Ыджыд мамтӧ, Августа пӧчтӧ, тэ, пӧдикӧ, он нин и помнит. Шонъянӧй, водз кувлі да. Сійӧ со этайӧ крепыд паськыд лопта печканнас пыр вӧдитчис. «Гаврилушкоанӧй, югыд киподтуя мортанӧй, лӧсьыд жӧ печкан вӧчлӧма! — шулас вӧлі. — Вурун кӧть, пачӧс кӧть, сӧдз кудель кӧть кӧртав да шургы-печкы! Меным быттьӧ и вӧчлӧма, гырысь лысера ён бабалы. Эсійӧ вед, чача кодь мичаыс, сӧдз кудельӧн ворсӧдчыштны сӧмын... Сійӧс ог радейт: абу меным вӧчлӧма...»
Анна бура помнитӧ, сэки мамыс пернапас чӧвтіс ен ув пельӧслань бергӧдчыштлӧмӧн да сэсся мӧд гӧлӧсӧн нин, вашкӧдӧмӧн моз, водзӧ сёрнитіс:
— Зэв шань, энька-матушкаӧ, тэнад Августа пӧчыд вӧвлі, но коньӧр водз кувлі. Грек кӧть абу, а ӧні ме думайта: дедыд кедзовтліс сійӧс, да сы вӧсна и водз эновтліс таладор вӧльнӧй светсӧ.
— Кедзовтліс?! Тэ мыйкӧ сӧран кӧ-а? Менам дедук вермис-ӧ кодӧскӧ кедзовтны?!
Мамӧ татчӧ нинӧм эз шу, ышловзис сӧмын. Нинӧм шыавтӧг и петкӧдліс менӧ овтӧм мӧд керкаӧ да паччӧр вывсьыс судзӧдіс кыкнан печкансӧ. Ӧтисӧ чургӧдіс меным, кайтыштіс: «Август пӧчыдлӧн тайӧ радейтанаыс». Мӧдсӧ пуктіс пызан вылӧ, быттьӧ любуйтчыштыны мед. Нюмсер вомтырнас горӧдчис:
— Аттӧ жӧ... Чача и эм! Убӧлитан нӧ татчӧ кудель ляскыны? Мича шӧлк кудель, гашкӧ... Варукыслы дедыд тайӧс козьнавлӧма...
Рӧдвужкост сёрниысь да суседкаяс басниысь эськӧ Аннушка тӧдіс нин: Августа пӧчыс — дедыслӧн мӧд гӧтыр. Воддза гӧтырыс, мусаник, визув Варук, свадьба бӧрас во джын бӧрти и кувлӧма. Кутшӧмкӧ висьӧм ӧти здукӧн и нуӧма. Шогысла да сьӧлӧм дойысла кык во чӧж том верӧсыс, Гаврила-молодеч, гортас абу мыччысьлӧма, вӧр керкаын олӧма. Сэсся тай кадыд кольӧ, дойыд прӧйдитӧ. Сибӧдчыны жӧ кутас, коньӧранӧ, йӧз дорас.
Лӧсьыд мыгӧра, суседъясыслӧн зіль да уджач Августаыс воас сьӧлӧм вылас. Кикутасны, венчайтчасны чесь-по-чессю, овмӧдчасны, пи лӧсьӧдасны. Кӧсьта ним пуктасны. Сійӧ Кӧсьтаыс и Аннушкалы батьнас лоӧ. Аннушка Косьтантиновнаӧн ичӧт внучкасӧ Августа пӧчыс ыдждӧдлӧма-величайтлӧма. Кӧсьта пиыс сиктас абу жӧ шыблас морт вӧлӧма дай. Батьсӧ моз пыдди жӧ пуктылӧмаӧсь. Эз кӧ быттьӧ война вылас усь да бӧр кӧ воис, колӧкӧ, Аннушка чойкӧд да воккӧд гажаа быдмис. Но олӧмыс тай оз пыр сідзи артмы, кыдзи кӧсъян. Ӧтка нылукыдлы гажӧдысь ёртыс пырджык Гаврила дедыс и вӧлі. Война вылӧ сійӧс эз нин босьтлыны-а. Сортӧвӧйӧ да сплав вылӧ ичмоньсӧ, Аннушкалысь мамсӧ, мӧдӧдлісны дай. Кагаыдкӧд олысьыс пӧ тай дедыс эм. Мед кургасны
Отсасисны эськӧ сэк ставныс да. Аннушка весиг. Кажитчыліс сылы дедыскӧд ветлыны вӧрӧ вотчыны и пес керавны, сюмӧд кульны и кузнечалы шом вӧчны, зарава вийӧдны и дьӧгӧдь пычкыны. Дедыс ставсӧ тайӧс кужис-вӧчис. А дас арӧса Аннушка, кор позис, дедыс бӧрся бара и вӧтчыліс.
— Зонка кӧ эськӧ тэ, Варукӧ, вӧлін мед! Ме эськӧ тэнӧ быд ремеслӧӧ велӧді, да тэ со потӧм паса тай чужлӧмыд, — шуліс дедыс.
Аннушка эз дӧзмыв потӧм пасанас шуӧмысь, но некыдз эз вермы гӧгӧрвоны, мыйла друг шуас дедыс сійӧс Варукӧн? Дзик мӧд нимӧн! Тешкодь дедыс! Но любитӧ Аннушкаӧс. Тайӧс нывка тӧдӧ да корсюрӧ и вильшалыштас на дедсӧ:
— У-у, ме ошпи, — дедыс вылӧ каяс да мурзӧ нывка, — ме тэнӧ чашъя-косявла, ныртӧ курчча! Мездысь, буди! Караул горӧд...
А мукӧддырйи Аннушка и урпи нин.
— Урпи ме, сюсь да пельк, пеляд пыра, видз пельтӧ! А то верма тош пытшкад позтысьны! Лэдзан-ӧ?
А коркӧ и шуас:
— Ме — Варук, кӧсъян, окышта тоштӧ?
Дедыслӧн сэки мыйкӧ никӧстӧмкодь артмас. Кытысь нӧ нывкалы тӧдны, мый дедыслӧн сьӧлӧм дойыс ылькнитӧ-петӧ. Да и дедыс сэки тэрмыштчыліс ылӧдны нывкасӧ дінсьыс. Мыжа гӧлӧсӧн моз шуыштас:
— Кызӧм кӧ кӧсйӧ босьтны-а? Голяӧс гильӧдӧ, синва со чепӧсйис.
Дедыс кулакнас и чышкалӧ синвасӧ да дыр чӧв олӧ, нинӧм оз шу. Аннушкалы гажтӧм лоӧ да эновтас дедсӧ, шуыштас сӧмын эновтігас:
— Эн бара-й висьмы. Льӧм дзоридзтӧ уна чукӧртлім, пӧжам, да ю.
Льӧм дзоридз казьтыштӧмыс, колӧкӧ, и нӧшта на ёна гудыртліс сьӧлӧмсӧ дедыслысь. Сэки Аннушка эз и кужлы та йылысь думыштны. Сэтшӧмторъястӧ тай сёрӧнджык гӧгӧрвоан. Сэки, мамыскӧд печканъяссӧ видлалігӧн, Аннушка вӧлись, гашкӧ, гӧгӧрвоис дедсӧ да и радейтӧмыслысь биа вынсӧ тшӧтш. А колӧкӧ, помӧдзыс некор эз и гӧгӧрволы... Да, буракӧ, и збыль...
— Коймӧд печканыс, чача кодь краситӧм-баситӧмыс, вӧлӧмакӧ, миянын эсійӧ муса да визув Варукыс паметь ради и олӧ. Некод сійӧн эз вӧдитчыв. Ме тай мыйлакӧ эг жӧ сійӧс бӧрйыв-а. Августа пӧчлысь вӧдитчансӧ, паськыд лоптасӧ жӧ райцентрӧ босьтлі.
Но Варук печкан сайӧ пуксьылысьыд век жӧ вӧлӧма. Менам вежань, батьлӧн воча чойыс, Наста.
Комынӧд воясын, коллективъяс котыртігӧн, налысь семьясӧ кулакавлӧмаӧсь да ыстылӧмаӧсь кытчӧкӧ Сибырӧ. Челябӧн тай письмӧясас вӧлі гижӧны оланінсӧ-а. Челябинск кар, вӧлӧмкӧ, коми ног сідз нимтӧмны.
А коркӧ, квайтымынӧд воясын нин, Наста вежаньыд вӧлі волӧма гӧститны, чужанінсӧ видлыны.
Ачыс Анна сэки ылын, Печора вожын оліс, быдтысис нин да эз и аддзыв дона гӧстясӧ. А мамыс висьтавліс: Сибырса гӧстяыд пӧ ой и шурыд да варов. Первой делӧ пӧ шаръяліс-видлаліс керка пытш и сарай-карта, кӧбрег и жытник. Сылы пӧ ставыс тешкодь. Ми пӧ вед карын олам, заводын уджалам да сиктса крестьянскӧй овмӧсыд да кӧлуйыд вӧтӧн сӧмын мыччысьлӧ корсюрӧ.
Варук печкантӧ аддзис жытникысь да пыр и кутіс кудель корны мамӧлысь. Ме пӧ вед ичӧтдырйи печкывлі жӧ, вай пӧ видла, вунӧді эг нин печкӧмсӧ.
Водзӧ висьтасигас мамыслӧн серамыс весиг ызбыль петіс:
— Кудельтортӧ ме эськӧ и аддзи дай кӧртыштлім печканас, но карса печкысьыд эз сымда чӧрснас шургы, мыйта печканнас нимкодясис. Здук бӧрти и эновтіс. Сэтчӧ жӧ нӧшта керка тыр грездчи бабаяс шӧтісны да. Куим луна-воя чӧж сэсся сьылім и йӧктім, варовитім и бӧрдім бабаяс-дӧваяс. А мунігас менам гӧстяыд кутіс шуны: «Вежанылӧс кӧть эг аддзыв, а гажӧдчи ёна! Мича печкантӧ кӧ нӧшта сетан козин пыдди, сэтчаньын ёна и кута гаравны да ошйысьны!» Кыдзи, мися, ог сет?! Босьтан кӧ, сета! Миянӧс онджык вунӧд. Вежанывтӧ и. Васьтоль пи быдтӧ, пырттӧм дитяӧс. Выль олӧм ӧні вӧчисны да некодӧс оз пыртны. Менсьым вед Аннуксӧ поп-дяктӧг жӧ нин, кыдзья ті Августа энькакӧд, пыртлӧмаӧсь. Ар сизима тэ вӧлін. А сэсся тіянлысь семьятӧ нуисны да... Вежаньӧн тай ӧнӧдз век ыдждӧдламӧ-а...
Татчӧ кузь ышлов петіс Анна пӧчлӧн да асьсӧ весиг дивитыштіс: «Со ӧд, пукси да став олӧмӧс и став рӧдвужӧс куті гаравны. А гортын, пӧди, чышкысь-мыськысьӧс, отсасьысьӧс виччысьӧны. Юля эськӧ шуис: помалім нин пӧ. Но ӧдвакӧ на ставсӧ эштӧдісны. Колӧкӧ, и сёйӧм бӧрас тасьті-паньныс пожйышттӧм на?»
Анна пӧч вӧрзис местасьыс, думсьыс чеччыны нин вӧлі кӧсйӧ, но ыззьӧм лолыслы, быттьӧкӧ, дыш на лои скамьясӧ эновтны. Юлясӧ казьтыштӧмысь ли, мый ли, син водзас чужис серпас: аддзӧ асьсӧ ар дас – дас кыкаӧн...
Пув тыра пестерӧн вӧтчӧ Аннушка дедыс бӧрся. Эбӧсыс нывкалӧн бырӧма, а син водзас пув розъяс, гырысь, гӧрд розъяс. Таысь дурмӧ нин юрыс, а туйыслӧн помыс век абу. Дедыс век ош моз варликтӧ водзӧ. Дедыс сӧмын корсюрӧ шы сетлас:
— Вӧтчан?
— Вӧ-ӧтча, — вочавидзӧ нывка.
— Крепитчы, дитяӧ, со этайӧ шор адзсӧ вуджам да сэні миян и вӧр керканым. Сьӧла шыд пуам, панясьыштам дай бӧр ловзям! Зэв мича пувйыс да грек кольнысӧ. Асывки нӧшта на петыштлыны колӧ.
Дедыс, тӧдчӧ, мудзӧма жӧ нин, но гӧлӧсыс збодера на кылӧ, нывкасӧ кыпӧдӧ. Но тайӧ здукас, кор нывкалы и збыль сьӧла шыд нин син водзас кутіс верзьыны, друг сконйыштчис кутшӧмкӧ вужляӧ дай тутіс увлань юрӧн.
Гора чилӧстӧмсьыс дедыс повзьӧма да котӧрӧн нывка дорӧ.
— Чирукӧ, мый нӧ лои? — юалӧ.
— Да-а... Кокӧс мургыльті. Колӧкӧ, и чеги, — няргыштіс нывка.
Дедыс шур-шар лэдзис мышку вывсьыс тыра пестерсӧ, копыртчис нывка весьтӧ да шошаӧдыс моз и лэптіс да пуксьӧдіс крукыльвидзысь пу вужля вылас. Пондіс малавны нывкалысь коксӧ.
— Кыті доймӧ? — юалӧ.
— Этайӧ то... Веськыдыс... Ой-ойушки-и!
— Лӧнь вай! — стрӧга чирыштіс дедыс. — Этадзи чилзыны верман да он на кув! Терпитышт! Гамаштӧ пӧрччы да нямӧдтӧ куль. Видла, кыті-мый нелючки лоӧма.
Кӧмсӧ пӧрччӧм бӧрын дедыс малыштіс нывкалысь кокчӧрсӧ:
— Таті оз доймы? — юалӧ.
— Оз, — вочавидзӧ нывка.
— А этаті? — юалӧ бара дедыс кок лапаяссӧ да кок чуньяссӧ малалігтыр.
— Сэті оз жӧ, — нюркнитӧ нывка да индӧ пидзӧс гӧгыль вылас, кысянь лювгис вӧсни визьӧбӧн вир. Дедыс видзӧдіс-малаліс и сэті да сэсся вомсьыс нюмтор петіс:
— Чирукӧ, дедтӧ повзьӧдін, этадзи чилзан! Кучикыс и кассьыштсьӧма да. Исясь да малышт кудзнад ранасӧ, асывки кежлӧ и бурдас, — тадзи шуис, кватитіс шыбитлӧм пестерсӧ да пасьталігмозыс содтыштіс: — Кӧмтӧ кокад сюй да эн вунӧд вужляыслы чужйыштны кокнад, дойыс мед оз вӧтчы тэкӧд. А пестертӧ вай, инӧ, ме нуа.
Дедыс нетшыштіс нывка мыш вылысь пестерсӧ, шыбитіс аслыс то ли юр вылас, то ли вевсьӧн ас пестер вылас да сӧмын и горӧдіс:
— Вӧтчы!
Вӧтчас, дерт. Тивксьӧдӧмӧн кӧть ӧні вӧтчас, тыра пестерыс оз личкы пельпомъяссӧ да. Но нитш подйыс да усьӧм коръяс вӧснаыс тун-тан шатовмунлӧ. Ӧні вед оз кок улас видзӧд, а пидзӧс гӧгыль вылас, кыті зӧлитӧ да вир войтъяс письтӧны гирыштчӧминсьыс. А вирсьыс нывка и медъёна полӧ. Полӧмысла нырнас ӧтторъя гора вирскӧ. Сідзкӧ, дедыслы оз и ков «вотчан он»-сӧ юасьны. И сідз кылӧ...
Ӧні и синваыд петас и серамыд сійӧс казьтыліг, а сэки... медся сьӧкыд, медся тшыг во вед вӧлі, войнабӧрса 46-ӧд воыс. Мед жӧ да сэтшӧмсӧ миян Юля коддьӧм некор оз аддзывны. Сьӧкыдсӧ аддзывтӧг эськӧ мортыс тшыкӧ жӧ: дышмӧ, горшмӧ. Да, Господи, сэсся та йылысь...
Ас вылас дӧзмӧмӧн нетшыштчис бабӧ места вывсьыс, кималаснас мулс-малсвӧчис мыш вывсӧ, бекъяс дорсӧ, быттьӧ кӧсйис пыркнитны сэтчӧ лясӧм лёк мӧвпъяссӧ да чотігтыр мӧдіс кильчӧланьыс.
— Э-э, видзӧдтӧ, кок позявтӧдз шойччи-пукалі, олӧмӧс казьтылі-быглялі вичкоад кевмыны ветлысьыд! — ас вылас шмонь лэптӧмӧн и пырис сэсся кильчӧ ӧдзӧстіыс.
Ас патераас коймӧд судтаӧдз кайигчӧжыс позялӧм-дубалӧм кокъяссӧ и веськӧдіс да корсис колана кывъяс: мый шуас гортсаясыслы та дыра ветлӧмысь. А нинӧм и эз ковмы шуны. Пи-моньыс эз вӧвны жыръяс, а Юляыс кокъяссӧ лэптӧмӧн куйліс диван вылас да мыйкӧ вомгорулас нургис-сьыліс. Орччӧн, стенас мыджсьӧмӧн, сулаліс печканыс.
Бабыслысь пырӧмсӧ, буракӧ, Юля эз и казяв. Дугдіс нургынысӧ сӧмын сэк, кор бабыс вачкучкысьӧмӧн шыасис сы дорӧ:
— Юлюк! Тай нӧ печкантӧ медся тыдаланінас швачкӧмыд-сувтӧдӧмыд! Эн ӧмӧй гусьӧн кӧсйы чуланад дзебны?
— Э-э! — внучкаыс шеновтіс кинас. — Папа чулан джоджсӧ краситӧ да эз лэдз менӧ. А мама эз аддзыв. Сійӧ ваннаын ӧшинь занавесъяс песлалӧ.
Бабыс эз удит и шуны мыйкӧ нӧшта, Юля босьтіс печкансӧ морӧс вылас да, печкан лоп мыш вылас индігтыр, юаліс:
— А тэ тӧдан, бабуля, мый татчӧ серпасалӧма? Шонді петӧм али шонді лэччӧмсӧ? Ме вот думайта и ог гӧгӧрво.
— Мый нӧ сэтысь он гӧгӧрво? — бабульыс тшӧтш кутіс видзӧдны Юля инданінӧ. Печкан мыш вылас зэв ясыда тӧдчис серпасыс. Пурт йылӧн ли, ёсь кӧрт тувйӧн ли, визьнитӧма печкан ӧти дорышсяньыс мӧд дорышӧдзыс. Тайӧ быттьӧ ачыс енэжтасыс и эм. А визьйӧдлӧм югӧръяса шондіыс енэжтас весьтас джынйыс сӧмын. Петысь шонді серпасалӧма али пырысьӧс, сэсся и тӧдмав!
Бабыс видзӧдіс-видзӧдіс Юля индӧминлань, ачыс тшӧтш чунь помнас новлӧдлыштіс серпасалӧм визьӧбъяс кузяыс да вӧлись кывпас сетіс:
— А тайӧ, бобӧанӧй, менам дедуклӧн киподтуйыс. Миян семьялӧн рӧдвуж пас! А колӧкӧ и, дедуклӧн нӧдкыв. Ог и лючкисӧ куж шуны.
— Рӧдвуж пас?! — нывкаыд звирк чеччис диван вывсьыс, уськӧдчис бабыс дорӧ. — Кутшӧм интереснӧ, бабуль, висьталышт!
— Кок йылысь чуть эн пӧрӧд... — броткыштіс нывка вылас бабыс да кутыштліс сэсся меліа вӧсни мыгӧрсӧ внучкаыслысь, ышлов лэдзанмоз кайтыштіс: — Мый и висьтавнысӧ? Уна нин ме тэныд висьтавлі да... Этайӧс, буди, эг на висьтавлы, кыдзи дедӧ меным печкан заводитліс вӧчны.
— Эн на, эн на тайӧс, бабуль, висьтав! — Юля сывйыштіс бабсӧ. Но бабыс вешйыштчис сы дінысь, шуис:
— Чӧвлы, шоныд ковтаӧс кӧть куля да юрысь чышъян шыбита. Тэрыб ӧд зэв!
Бабыс шоныд ковтаыслысь кизьяссӧ сӧмын разис, но вывсьыс эз пӧрччы, пуксис диван вылас. Юрсьыс чышъянсӧ кульыштіс да пуктіс водзас, сэсся и шуис:
— Вот ӧні и висьтала. Тэ сӧмын вай меным тшай стӧкан, горшӧй ёна косьмыны кутіс.
Юля пытш кодь. Кухняӧ котӧртлыны сылы здук — бабыс водзын нин чай кружка сулалӧ.
— Пасибӧ, дитя, — чай кружкасӧ Юля киысь босьтігмоз кайтыштӧ Анна пӧч да ӧтчыд-мӧдысь чайсӧ чурснитӧм бӧрын заводитӧ: — Сёр арнас, первой лым на и уси, мамӧ, дедӧ да грездысь нӧшта кымынкӧ нывбаба мунісны ылі вӧр видзьяс вылысь турун вайны. Рытъявылыс мукӧд доддяясыс воисны нин, конюшня дінӧ додьяссӧ ректісны, а мамӧ да дедӧ накӧд эз локны. Пемыд ёна нин. Арся луныд дженьыд. Сьӧд вой нин лои, а найӧ век абуӧсь. Маитчи жӧ ме сійӧ рытнас! Мися, колӧкӧ, найӧс ош сёйис? Али нюрас вӧйисны? Менам ставыс нин гортын идрасьӧма — мӧскӧс лысьтыны оз ков — ыджыд тыра. Гидын, пемыд да, польӧпиӧс вердігӧн грекӧвӧйтчи, эз и сет воръяс кисьтыны ныассӧ, сюйис юрсӧ помӧй ведраас да сідзи и чавкӧдчис-сёйис, джынсӧ муас койис. Рук-рук — рук-рук и эм. Зэв азым да горш. Ыжъяс — найӧ андел кодьӧсь. Баксӧны сӧмын. Баксӧм шысьыс гажа мем. Сетышті налы турун, а ӧдзӧссӧ на бӧрысь эг удит пӧдлавны. Найӧ гузьӧбӧн и петісны ме бӧрся гидсьыс лэб улӧ, дасьӧсь и ывлаас ӧшинь улӧдз уйкнитны. Пиняся ме накӧд, чилза-кӧзяйкаала, а потшӧс заворті, видзӧда да, — вӧла-доддяяс!
— Мамӧ! Дедук! — горза да котӧрта налы паныд. А ыжъясыд тшӧтш!
Но и серамыс вӧлі. И радлуныс тшӧтш. И дедӧлӧн броткӧдчӧмыс:
— Эг ӧд мӧдаръюгыдас мунӧй, турунла кайлім! Асланым вӧр керкаӧ кежавлім да сійӧн и сёрмыштім. А тэ нин, нучкаӧ, полошуйтчан. Видзӧдлы додь пыдӧссьыс, мый ми тэныд вайим! Пувтӧ, арнас кодӧс вотлім да дзебасас кольлім. Эсійӧ мешӧкас прӧмыстор менам, кын сьӧлаяс да мый да. А эсійӧ — тэныд печканпу! Пырт вай сійӧс гортӧ, мед шоналыштас да шуралыштас. А пувсӧ да прӧмыс мешӧксӧ ме ачым мӧд керкаӧ пыртла. Рыжкоӧс да Каркоӧс мамыдлы ковмас конюшняӧдзыс колльӧдны. Он кӧ тэ, тэрыб кокнад, ордйӧд мамтӧ.
Дедӧлӧн тшӧктӧмыс — миян закон, пӧперегавны эг лысьтлӧй. Кӧть сэтшӧма ыззьӧма вӧлі, но дзик пыр и тайӧ пӧрйӧ мамӧ дорӧ вӧвсӧ лэдзаланінӧ тюрӧді:
— Ме нуӧда вӧвъястӧ конюшняас! Ме... А кын пес чуркатӧ локта да пырта. Мыйла нӧ эськӧ сійӧс, пес чуркасӧ вайӧмныдӧсь. Бӧжа чурка на кутшӧмкӧ? Меным некутшӧм печкан оз ков! Миян эм нин!
— Йӧюкӧ, — ӧлӧдӧ менӧ мамӧ тоткӧдчӧмысь. — Тэныд дедыд козин кӧсйӧ вӧчны, а ышмывлан жӧ...
— Мед, мед!.. — шыасьӧ дедӧ пув тыра бурня кильчӧ помӧ быгыльтігмоз. — Сійӧ ӧд оз на тӧд печкан сайын пукалысь аньыслысь мичлунсӧ! Вот вӧча, да аттьӧ на шуас!
Дедӧлӧн шмоньлив гӧлӧсыс, тыдалӧ, долыд сьӧлӧм вылас. А збыль ӧд: вайӧма лои тӧвбыдся вӧлӧга да. Ленинградысь вайӧдӧм челядьлы ӧд, детдомӧ, кӧсйысьліс сетны и суседъясын патеруйтысь пӧрысь полячка эня-нылалы...
Тайӧс висьталіг друг Анна пӧч ланьтіс да здук чӧв олӧм бӧрын вӧлись водзӧ висьталіс:
— Сійӧстӧ удитіс... Ыджыд туисӧн кыкысь детдомас нулімӧ дай полячкаяссӧ тӧвбыд ичӧтиканад чӧсмӧдлім. А печкансӧ меным... — Анна баблӧн татчӧ и дзикӧдз жугыльмис гӧлӧсыс, — эз удит. Лишнӧйсӧ лӧсйыліс, идз и лап тӧдчӧ. А шыльӧдныс-мольӧдныс, дедукӧ, шонъянӧй... Помавтӧм и лои...
Урокъяс бӧрын школаысь локті, ӧдзӧс воськовтігкоста и горӧді:
— Дедукӧ! Историяысь пять талун пуктісны! Иван Грознӧй йывсьыс ставсӧ лючки висьталі...
А дедӧ кыв ни джын... Пызан дорын ӧшинь весьтас пукалӧ... Ичӧт чер и ёсь пурт, рашпиль и наждак ныр улас, пызан вылын. А юрыс неджӧсмӧма, стенланьыс сетчӧма да ӧшинь куричас мыджсьыштӧма.
— Дедӧ, дедӧ! — кыкысь чукӧсті, инмӧдчылі на сы дорӧ и, чайті, унмовсьӧма. А сэсся гӧгӧрвои да чилӧсті, ӧдзӧсӧ уськӧдчи:
— Мамӧ! — горза. — Мамӧ-ӧ!.. Дедӧыд...
Юля пыр на лӧня кывзіс бабыслысь висьтасьӧмсӧ, а ланьтіс бабыс да пыр и юаліс:
— А сэсся нӧ мый вӧлі?
— Мый... — бабыс вирснитіс нырнас да чышкыштіс чунь помнас синсӧ, кӧть и косӧсь синъясыс вӧліны, мӧд пӧв юаліс быттьӧ кодлыськӧ: — Мый нӧ вӧлі?.. Мамӧ кулӧм бӧрын нин Эстонияысь волісны музейын уджалысьяс. Миянлы пӧ зэв ёна колӧ важ коми войтырлӧн кӧлуйыс. Сиктсӧветад индісны тіянлысь керкатӧ. Мунӧ пӧ, пока том кӧзяеваыс танӧсь, сёрнитлӧй...
Ми верӧскӧд буретш мамӧлысь нелямынӧд лунсӧ пасйыны волім. Господи, налы ставыс кажитчӧма, дасьӧсь нуны и кильчӧ пом скамья, и пывсян кӧш, и пу ведра, и сера чулки, и джодж вольӧс и, дерт жӧ, помавтӧм печкантӧ да пу вужйысь кыӧм кӧренник-сов доз да сюмӧд туис.
— Музейӧ кӧ, босьтӧй, мед дедӧлӧн, Августа баблӧн да мамӧлӧн вӧчӧмторъясыс йӧз паметяс оласны, — шуалам ми. Сьӧм бура уна вӧзйисны музейщикъясыд, да сьӧм, мися, ог жӧ босьтӧй, йӧз серам туйӧ ог жӧ петкӧдчӧй. Паметьыс донаджык. Колӧкӧ, кӧнкӧ ылі Эстонияын найӧс гаравлӧны-а... Асьным тай со огӧ донъялӧй-а... Шыбитны дасьӧсь!...
Юляыслы ли, аслыс ли бӧръя кывъяссӧ Анна пӧч дӧзмӧмӧн шуаліс, оз и тӧд. А вӧлӧмкӧ, пиыс кывзӧма тшӧтш. Ӧти киас краска банкаыс, мӧдас краситчан тшӧткаыс, чулан ӧдзӧс дорсяньыс локтігӧн и шыасис:
— Мыйкӧ тай нӧ, мися, мамӧлӧн гӧлӧсыс недӧвӧлен. Вичкоад эз ли мый кажитчы?
— Вичкоас нӧ мый оз кажитчы? Слава Богу, ставыс бур! Тані нин бӧр лолӧй дӧзмыштіс. Юлякӧд со бур сёрни панім-варовитыштім да бӧр местаас лолӧй лэччис, буракӧ.
Юляӧс кывйӧдыс быттьӧ кыскӧны, эз сет батьыслы бабыскӧд помӧдз сёрнитны, пыр и юаліс бабыслысь:
— Бабук, а кӧні лолыслӧн местаыс? Мыйла кайліс да бӧр местаас лэччис?
— Ак тэ, вильышпоз тэ! — бабыс шеновтыштчис нывкасьыс. — Тэныд быдтор окота тӧдны? Кыв йылӧдз, буракӧ, кайліс тэкӧд вензьӧмысь да сёрниысь. А сэсся бӧр местаас лэччис, сьӧлӧмшӧрӧ. Бӧр лӧнь лои морӧсын.
Бабыс малыштіс кыкнан кинас морӧссӧ, кынӧмсӧ да содтӧд на кайтыштіс: — Лӧнис лолӧй.
Пиыс, буракӧ, тадзи и гӧгӧрвоис мамыслысь морӧс малыштӧмсӧ, нюммуныштіс да збодера шуис:
— Но, сідзкӧ... А ме вед чайті, скӧралан миян вылын, важ креслӧшойтӧ шыбитімӧ да!
— Креслӧшой? Кутшӧм креслӧшой? Мыйӧн нӧшта онӧ нимкодьӧдлӧй менӧ талун? Юля — печкан шыбитӧ, тэ — креслӧ! Слава Богу, кӧть стенъясыс места вылынӧсь на! — бабӧ кытшов вӧчис синвидзӧдласнас жыр пасьтасӧ, сэсся курыда серӧктыштіс да кайтыштіс: — Ті, буракӧ, эсійӧ сьыланас моз жӧ:
Пиыс мыйкӧ мамыслы кӧсйис шуны, но Юля оз вермы сюйсьытӧгыс здук овны, бабсӧ дивитан гӧлӧсӧн и горӧдіс:
— Да мый тэ, бабуль, быд клам шыбитӧмысь бӧрдан? Италияын пӧ быд во став важ кӧлуйсӧ шыблалӧны. А тэ... Калидорсьыд вед сӧмын шыбитім! Сэтшӧм мисьтӧм, меным весиг пӧдругаясысь вӧлі яндзим!
Мый эськӧ татчӧ шуан этайӧ ёсь пиняыслы? Гажмис бабыс да вочавидзнысӧ лӧсьыда и сяммис:
— Тэ тай быдтор нин тӧдан, нучкаӧ, — серӧктыштіс бабыс. — Ме кывлі жӧ нин сійӧс. А тэ вот, пӧди, эн на кывлы: пунт лым вылӧ пӧ Италияас сетӧны сё доллар! Тӧлыс миян пуксяс да тэнӧ тшук лоӧ нопйӧн мӧдӧдлыны Италияас нажӧвитчыштны. Миян тані мыйлакӧ некод оз ньӧб-а...
Татчӧ вак-вакӧн серӧктіс Анна пӧчлӧн пиыс, тайкӧ краска банкасӧ оз уськӧд сералӧмысла, ачыс Юля батьсьыс гораджык чиктылӧ-сералӧ.
Серам шум шыас, песласьӧмсӧ эновтӧма да, Анна пӧчлӧн моньыс тшӧтш пырис. Ӧдзӧссӧ воськовтігмозыс на дӧзмӧмкодь гӧлӧсӧн юаліс:
— Мый сідзи гажмӧмныд? Меным отсыштны, небось, некодлы! Петкӧд, Юля, ассьыд трусикъястӧ кӧть, ӧшлы ывла вылас. Ме занавесъяссӧ петкӧда.
Моньыс да Юля пожъялӧм кӧлуйнас петісны ывлаӧ, а Анна пӧч быттьӧ эз на и орӧдчыв воддза сёрнисьыс, кайтыштіс пиыслы:
— Эз на эськӧ мисьтӧм вӧв да... Мича вольӧсӧн кӧ павгыштан да... Шойччыштны лӧсьыд на вӧлі креслӧ вылас... Но, инӧ, шыбитінныд кӧ. Водзті миянлы эськӧ шулісны: «Кытчӧдз выль керка эн лэпты — важсӧ эн жугӧд. Выль кепысь абу — важсӧ эн шыбит. А ӧні вед... выль ног ӧні ті оланныд да... Ог ме гӧгӧрво тіянӧс... Олӧмсӧ эг кут гӧгӧрвоны... — мыйкӧ норасьӧмкодь и артмис Анналӧн.
Пиыслы окота лои вензьыштны мамыскӧд:
— Мый нӧ тэ, мамӧ, он гӧгӧрво? Мыйӧн недӧвӧльнӧй? Олам тай. Абу тшыгӧсь ни. Уджалам...
Тайӧ «уджалам» кывйыс и скӧрмӧдіс, буракӧ, Анна пӧчӧс. Крапкӧмӧн шуис пиыслы:
— Базарас быд лун шляйтчӧмыд удж ли мый?! Паськыд рожаа мужикъяс, том ичмоньяс — ставныс вузасьӧны! Ньӧбасьысьясысь вузасьысьыс унджык! А мый вузалӧны?! Тэ вот рытнас локтан да ошйысьыштан:
— Но, мамӧ, мый тэкӧд талун? — пиыс такӧдыштны мамсӧ зілис. — Вежсяс, дерт! Ме гижси тӧлысся курсъяс вылӧ. Велӧдча да Усинскӧ муна, нефть перйысь мастерӧн лоа! Уджтӧг ог кольӧй. Тэ вед и ачыд пыр Кристосыдлысь кывъяссӧ гаралан: «Корӧй, и лоӧ сетӧма. Эскӧй, и збыльмас!» Тадз вед?
— Сідз эськӧ да... Шуласны тай: Ен вылӧ надейтчы, а ачыд эн вуграв!
— А сідзкӧ и, часлы, ме вежся, вӧччан паськӧм пасьтала, ӧбедайтыштам дай петам карас гуляйтны. Вежалун талун — шойччан лун. Концерт пӧ стадионын лоӧ. Ветлам тшӧтш став семьяӧн!
Анна пӧч эз удит пиыслы «но» ни «ог» шуны. Кодакӧкості Юля петкӧдӧма нин кӧлуй тыра тазсӧ дай эновтӧма, тюрк пырис жыръяс.
— Тазсӧ коли сэтчӧ, мед мамӧ ачыс ӧшлас!.. А мамӧ, висьталі да, эз и пиняв менӧ печкантӧ пыртӧмысь! Тшӧтш кӧсйис эсійӧ рӧдвуж пастӧ видзӧдлыны! Мед, бабуль, видзӧдлас?! Чайта, оз сяммы вежӧртны, мый сэтчӧ серпасалӧма!
— Да, да... — нюммунӧмӧн довкйӧдлыштіс юрнас бабульыс. — Мед видзӧдлас важ йӧзӧн вӧчӧмторсӧ... — вӧйтчыліс мӧвпас да содтіс: — Шондіыд, слава Богу, быд лун петӧ и пырӧ, шонді мозыс жӧ морт волӧ и мунӧ, ас йывсьыс казьтылӧм кольӧ. Ме кӧть ог ло, печкансӧ эн шыбитӧй, мед олас казьтылан пас пыдди. А ӧні сэсся... — бабыс гажмыштіс, тэрмыштчис да кыпыд гӧлӧсӧн нин водзӧ сёрнисӧ нуӧдіс: — Пырас мамыд, пажнайтыштам да, со папыд стадион вылӧ концерт видзӧдны кӧсйӧ нуӧдлыны. Ветлӧй. Гашкӧ, и ме тшӧтш лыбӧдчыла. Гажӧдчыштнытӧ ме лют жӧ вӧвлі.
