БЛАГӦВЕЩЕННЬӦ
Таво кӧдзыдъясыс дыр нюжалісны, да сёр тулысӧдзыс картупель гу восьтывтӧм и лои. Апрельыс тай небзьӧдыштіс жӧ поводдясӧ, да шуи аслым, мися, быть нин ветла да восьтыла. Колӧкӧ и, тыртӧм нин. Сёрнитӧны тай, ректалӧны пӧ гуяссӧ.
Вӧскресенньӧнас праздник, Берба лун. Мися, инӧ, субӧтанас и ветла. Ӧти сайысь и бербасӧ туй боксьыс чегъялышта. Гашкӧ, зільмыла да вичкоӧ на вежӧдны ветла.
Пекнича рытсяньыс и дасьті нопйӧс да пӧсь чай. Петнысӧ ӧд колӧ водз, мед первойя рейсас веськавны. Сёрӧнджыксӧ сы мында йӧз чукӧрмас — он и тӧр автобусас. Будильник весиг пуктылі. Но узьсяс ӧмӧй, мӧдан кӧ кытчӧкӧ? Муртса и ланьтлі да будильниксьыс водз садьми. Вит час асыв на вӧлӧма. Тэрмасьтӧг, ньӧжвӧляысь чай юышті. Пасьтаси да петі. А ывлаас сап пемыд на, морт лов оз кыв ни оз тыдав. И кыськӧ сьӧд пон ме дорӧ воис. Чиклясьӧ-ворсӧдчӧ. Кычан на, тыдалӧ, тушанас кӧть вель ыджыд нин-а. Ме радейта понъястӧ... Тшӧтш ворсӧдчышті сыкӧд дай шуа:
— Мӧдім мекӧд дачаӧ!
Мый ті чайтанныд? Мӧдӧдчис ӧд! Бӧжсӧ легӧдӧ да мунӧ ме водзын. Видзӧдлас, вӧтча ог, да водзӧ тювӧдӧ. Кытысь и тӧдӧ, кытіджык колӧ муннысӧ. Дзик тай нӧ сэті и латсьӧдӧ, кыті ме ветла. Быд керка кост и быд туйвеж тӧдӧ! А мунас кӧ мекӧд помӧдз да вошӧ? Кӧзяеваыс мый шуасны? Думайта ачым тадзсӧ да дум лои понтӧ бӧр вӧтлыны. Мед водзӧсӧ оз нин сэсся вӧтчы ме бӧрся. Но сійӧ быттьӧ оз и кыв менсьым гӧлӧстӧ, век мунӧ и мунӧ водзӧ. Сибаліс тай! Гашкӧ, тайӧ абу и пон да? Сьӧд тай со... Нечистӧйыс, гашкӧ, тайӧ да? Молитва куті лыддьыны. Сӧмын ӧтиӧс эськӧ и тӧда да. Ичӧтдырйи на бабӧ велӧдліс. Шуас вӧлі, повзян ли мый ли кӧ пӧ, «
Вуджӧма лои Орджоникидзе улича, 4-ӧд номера школа весьтті мунам. Матын нин и автобус сувтаніныс. Друг понйыд менам топ сувтіс да пондіс котравны туй пӧперегыс: то ӧтарас котӧртлӧ, то мӧдарас, оз сет мем водзӧ мунны.
«Ой, збыль, бубуыс тайӧ ме дорӧ сибаліс!»
— Мун, проклятӧй, ме дорысь! — зэв скӧрысь горӧді, весиг кодкӧ ловъя морт — тшук сэтчӧ жӧ мунысь, сувтовкерліс менам гӧлӧсысь. Понйыд дугдіс туй пӧперегалӧмнад ворсӧдчыны, мӧдіс водзӧ.
Со и автобус сувтаніныд тыдовтчис. Увгӧны нин сэні йӧзыс, ме кодь жӧ дачникъяс. Полӧмӧй менам быри. Шуйгавыв кежыштны да воськов ветымын вӧчны сӧмын и коли. Но водзджык на, вӧлӧмкӧ, радла. Понйыд бара кутіс туйтӧ пӧперегавны. Мый тэ эськӧ татчӧ шуан? Скӧравны да горавны абу нин лӧсьыд, йӧзыс со дзик нин матынӧсь, кыласны да дивитасны. А видзӧдны понлысь темешитчӧмсӧ шогӧдӧ нин. Медбӧрын тырмис жӧ тай сямӧй небыдика шуны:
— Мун сэсся гортад, эн нин колльӧд.
Гӧгӧрвоис-ӧ менӧ жывӧтинаыд, ог тӧд, лыйыштіс тай кытчӧкӧ туйбокса кустъясас-а, сылі быттьӧ.
Локті автобус сувтанінас, а видзӧда да, понйыд менам сэн нин, леститчӧ-гӧгралӧ тӧдса нывбаба дорын. Ме чолӧмаси нывбабаыдкӧд да сыкӧд орччӧн и сувті. А сійӧ индіс пон вылас да шуӧ:
— То кодлӧнкӧ понйыс гӧгралӧ и гӧгралӧ ме гӧгӧр. Мун, сӧтана, кӧзяин дорад да сэні ниртчы! — ӧвтыштӧ менам тӧдсаыд кинас, вӧтлӧ дінсьыс понтӧ.
Ме нинӧм ог шыав. Он ӧд шу: ме тайӧс вайӧді. А кодкӧ орччӧн сулалысь велӧдӧ:
— Киад тай кӧрт зыр кутан. Ӧжгы ӧтчыд дай.
Ӧжгӧм эз и ковмы. Локтіс Вылыс Човйӧ ветлысь автобус да ставныс гызисны. Коді писькӧдчӧ автобус ӧдзӧсланьыс, коді вешйӧ бокӧ, мед пырысьясыслы вӧляджык вӧлі. Автобусыд ньылыштіс ас пытшкас йӧзсӧ да вӧрзис. Эз мыччысь и миян понйыд. Човъяс муніс али пышйис кытчӧкӧ? Ме кокниджыка ышловзи. Но автобусас нин менӧ бара полӧм босьтіс: а кутас кӧ, мися, сэтчаньын виччысьны? Дачаӧй ӧд менам дзик вӧр дорас...
Кызмырдӧн и такӧді ачымӧс: йӧй руыс тай, мися, пырис кыськӧ, эта мында йӧз мунӧны да оз жӧ ков повны. Личӧдыштіс тай неуна.
А автобуссьыс петім да, морт дас ульӧм лымъя туй кузяыс кутім маршируйтны, дай дзикӧдз вунӧді гажтӧм йывсьыд. А сэні нӧшта лызьӧн котралысьяс петӧмаӧсь — туй боктіыс шырзьӧны.
Лючки вои ас керка дорӧдз, коскӧдз уль лым питіыс собӧмсӧ кӧ он артав. Слава богу, керкаӧй ас местаас да и гуӧй вӧрзьӧдлытӧм жӧ. Пессьышті, дерт, лымсӧ весалӧмнас, но лючки-бура и восьті да лӧді ноп тыр картупельсӧ да свеклӧ-морковсӧ. Позьӧ бӧр мӧдӧдчыны. Ачым радла, абу, мися, кынмӧма ни сісьмӧма картупельӧй, арнас босьтлӧм кодь век на. Локта гортӧ да пуӧм картупельнас да сола тшакӧн ёна и чӧсмася. А паныд мем лёшкӧ-локтӧ тӧдса пӧчӧ, мӧд рейснас нин, буракӧ, воӧма. Чолӧмасим да и шуӧ:
— Чайті, ме ӧтнам нин грешничаыс, а тэ тай Благӧвещенньӧ луннас ноп жӧ новлӧдлан.
— Благӧвещенньӧ ли мый талун? — шензигтыр юала да ас кежысь ачымӧс дивитышта. Кутшӧм, мися, паметьтӧм куті лоны. Ӧд тайӧ лунсӧ пӧчитайтны пӧчӧ на велӧдліс. Шуас вӧлі: «Благая весь лун талун.
— А вильшасьыштныс позьӧ? — юалам вӧлі пӧчӧлысь.
— Ен мед видзас и вильшасьӧмысь, — дзӧрӧдыштас юрнас пӧчӧ да водзӧ на накажитӧ-велӧдӧ: — Апрель тӧлысьыслӧн сизимӧд луныс талун. Тайӧ лунсӧ и пуктӧй юраныд. Господьыс миян, Сус Кристосыс, тайӧ луннас гӧрддзасьлӧма. Талунсянь ӧкмыс тӧлысь лыддян, дай воас сылӧн чужан луныс — Рӧштво. Вайӧ лыддям ӧтвылысь: май, юнь, юль... Медбӧрын воим январӧдз, да ме горӧда: «Январь сизимӧд лунӧ и лоӧ Рӧштвоыс!»
Пӧчӧлы нимкодь, мый ме тӧда нин тӧлысь нимъяссӧ да артасьны верма. Сійӧ небыдика нюмдӧ да кыпыда висьталӧ водзӧ:
— Ок, водзті ёна вичко жыннянъясыд бонгывлісны, ставлы юӧртлісны ыджыд праздник йывсьыд. Ӧні ті онӧ и кывлӧй жыннян шысӧ да вунӧданныд и лунсӧ, и радлунсӧ...
Пӧчӧкӧд ичӧтдырся сёрнисӧ со ӧнӧдз помнита, а лунсӧ и збыль вунӧді. Эг и думыштлы, мый кыкнан праздникыс орччӧн таво лоӧны.
Туй чӧжыс, автобусӧ восьлаліг и сэні мунігас нин, майшаси вунӧдӧмыс понда, но ёна ыджыд грексӧ ас сайын эг жӧ кыв. Эг тай, мися, ёна няйтнас вӧдитчы. Лымйыс ульӧм кӧть, но вӧрса — еджыд да сӧстӧм. Мед кӧть и ки-кок песышті, зато вӧр сынӧднас лолалі да бандзибъяс яблӧг кодь гӧрдӧсь лоӧмны.
Гортӧ вои да рӧмпӧштан водзын бара на любуйтчышті банйыштӧм бандзибъясӧн. Да и нопйын морковыс лӧсьыдика жӧ гӧрдалӧ картупель пӧвстас. Здук радлышті, а сэсся мыйлакӧ друг сэтшӧм гажтӧм лои, окота бӧр петны ывлавылас дай став. Кӧсъя вӧлі водыштлыны диван вылӧ, да эг и вермы. Татшӧм мича тувсов луннас нӧ нюжвидзны кутан, гажтӧмтчыны — тойлӧ быттьӧ кодкӧ и тойлӧ. Бӧрти шуи аслым: ветла гӧститны важ пӧдруга Настасья дорӧ. Ӧти сайысь картупельсӧ да свеклӧ-морковсӧ нуышта гӧснеч пыдди. Дача сылӧн абу, а сёйысьыс ӧні найӧ кыкӧн: кодкӧ лунӧ звӧнитліс да юӧртіс, ӧні пӧ ме ог нин ӧтнам ов — тьӧтушӧс вайӧді тӧварыш пыдди. Сійӧ нэмсӧ общежитие жырйын ӧтнас олӧма, а таво тулыс важмӧм стрӧйбасӧ шуӧмаӧсь разьны, да тьӧтушыдлы вӧзйӧмаӧсь пӧрысьяс керкаӧ вуджны. «Кык жыръяын ӧтнам ола, да ог жӧ сет рӧднӧй тьӧтӧс индомӧ, — телефон пырыс таргис Настасья пӧдругаӧй. — Вайӧді... Волы гӧститнытӧ, тӧдмасян сыкӧд. Оля тьӧт менам у-у-у! кутшӧм...»
Корис да, инӧсь, ветла.
И со ме, вӧччӧм-пасьтасьӧм, киын гӧснечторъя, кар кузя нин восьлала. Мудз тӧдчыштӧ, но лов вылын долыд. Ывлаас тулыс. Шонді лыньгӧ, тӧвру пӧльыштлӧ. Настасьялӧн патераыс абу ёна ылын, подӧн и шлапикта.
Коркӧ-некоркӧ вои эськӧ кильчӧ дорас, да падмӧм босьтіс. Ӧні тай мода лои потшсьыны кӧрт ӧдзӧсъясӧн. Медым восьтыны, колӧ тӧдны «код». Настасья эськӧ гараліс та йылысь и висьтавліс лыдпасъяссӧ, но кутан ӧмӧй сійӧс тӧд вылад? Куим-квайт-вит, али куим-вит-кӧкъямыс — бесыс тӧдас. Кыкнан ногыс видлася, ог жӧ ӧд тані кут лунтыр сулавны. А сэсся ӧд и улыс судтаас налӧн патераыс, позяс и ӧшиняс мыйӧнкӧ тотшнитны.
Пока гадайті, локтіс кутшӧмкӧ дядьӧ да меным шуыштіс:
— Эн на велав кӧрт ӧдзӧссӧ пӧкӧритны?
Сійӧ здукас жӧ инмӧдчыштліс иган кизьясас, да ӧдзӧсыд мойдын моз и воссис. Ӧдзӧс порогсӧ воськовтігмозыс дядьӧыс нӧшта шуис мыйкӧ. Меным мыйлакӧ кажитчис: «Но, лукавӧй!», да серамсорӧн и шуышті:
— Лукавӧй и эм.
А дядьыд пельпомӧ лапнитыштіс, ӧттшӧтш быттьӧ и ӧдзӧсӧдыс пырны отсыштіс, да шуис:
— Тьӧтӧыс тэ ёсь кывъя, буракӧ... Збыль ӧд... Ӧти железнӧй занавес уберитісны, а кӧрт ӧдзӧс кутім сувтӧдны быд патераӧ и кильчӧӧ...
Со и Настасьялӧн патераыс. Нюжӧді киӧс, медым звӧнок кнопкасӧ личкыштны, а ӧдзӧсыс абу игана вӧлӧма, ачыс воссис. Пытшсяньыс пыр и кыліс потӧм жыннянлӧн кодь бонгысь гӧлӧс:
— Коді сэн? Пыр, абу игана!
Абу тай нӧ кӧзяйкаыслӧн гӧлӧсыс? Гашкӧ нин, этайӧ дядьӧыс кодь гуськуль да? Мыйла нӧ, инӧ, игнавтӧм ӧдзӧсыс?
Повзикодь, но пыри. Гӧлӧс шы вылас, кухняас, и мӧдӧдчи.
— Кӧзяйка эм абу?.. Пыри тай-а...
Кухнясяньыс бара сійӧ гӧлӧсыс:
— Пырин кӧ, лок татчӧдз! Анастасия карас петіс-а. Эг и тшӧкты игнавны ӧдзӧссӧ. Друг да кодкӧ, мися, воас, а ме со шлопвидза баруня моз, чеччыны ог вермы. Коскӧ лыйыштіс...
Меным эськӧ воис жӧ нин — тьӧтушыслӧн гӧлӧсыс тайӧ! Но некыдз оз эскыссьы, мый кӧкъямысдас арӧса старукалӧн татшӧм ён гӧлӧс... А мыйӧн пыри кухняас да аддзи польдчӧм чужӧма, гӧрд бандзибъяса ловъя турун юрӧс, тшӧкмуні да кыв шуны эг сяммы. Медбӧрын чолӧмаси жӧ. Оленька, мися, батьковнатӧ ог тӧд-а, чолӧмала выль оланінӧн да Благӧвещенньӧ праздникӧн! Он и пов, мися, ӧдзӧстӧ игнавтӧг видзанныд да?
Менам юалӧм вылӧ тьӧтушыд зэв мудера да сюся видзӧдліс да кыпыда серӧктіс:
— Менӧ гусялӧмысь ли мый повзин? Бульдозертӧг менӧ татысь он петкӧд! А чолӧмалӧмсьыд аттьӧ...
Сійӧ шешвидзӧ, а ме мырдӧн-сорӧн кута ызбыльтысь серамӧс. Но, мися, и Оленька: пукалӧ ичӧтик пызан сайын яй качча кодь кыз бурня, чушкӧдыштӧм паръясыс шмонитны вӧзйысьӧны, а кыз чуньясыс сідзи и ворсӧдчӧны-крӧшитӧны пӧвтор вылын лук. Салат, буракӧ, вӧчӧ. Тасьтіын мыйсюрӧыс унакодь нин. Пуртыс кыз киас сідзи и тотшкӧ!
Тьӧтушыд друг сэтшӧм гораа равӧстіс: «Блин!», да сюйис певсӧ вомас. Вомдзалі али мый? Здук кежлӧ быттьӧкӧ и лэптыштліс ме вылӧ синсӧ, а удитӧма чуньсӧ варснитны. Меным эськӧ и садьӧн колі овны, а ме семдӧма нин. Сійӧ нёнялыштіс пев помсьыс чепӧсйӧм вирсӧ да чирыштіс менӧ:
— Серав, серав! Тэ вӧсна жӧ ӧд дойми. Пока думайті да гадайті, коді тэ да кыдз тэнӧ шуӧны, чуньӧс со вунді. Блин!.. А, тӧді! Тэ — Дуся! Прокопьевна! Карточка вывсьыс Настасьялысь аддзылі... А воин кӧ, бобӧянӧй, мый сэсся и сулалан да сералан? Дай прамӧй морт кухняӧ паськӧмнас оз пыравлы. Пӧрччысь!
— Кывзыся, кывзыся, — серамӧс кутігмоз кайтышті да тэрмасьӧмӧн и петі калидорас, медым пӧрччысьны. А бӧр сы дорӧ пыри, да кывзысьысь нывка моз и пуксьышті улӧс дорышас. Виччыся, нӧшта кутшӧм приказ сетас командирыд. А сійӧ водзӧ ассьыс уджсӧ вӧчӧ. Калбас нин крӧшитӧ, да сэтшӧм посниа. Бара кӧ, мися, чуньсӧ вундас-а. Но тайӧ пӧрйӧ эз. Лэптыштліс синсӧ ме вылӧ да вильыша юаліс:
— Тӧді эг? Прокопьевна абу?
«Тӧдін...» — шуа воча, а водзӧсӧ мый висьтавны, ог тӧд. А сылы бара ыждалыштны окота лоӧма, стрӧг гӧлӧсӧн брунгӧ:
— Настассялы кӧ пӧдруга, мый сэсся коньӧр моз пуксин да пукалан? Эн вӧд йӧзӧ во! Зіля мыйкӧ вӧч, отсышт меным! Эстӧн тэнад, капрон мешӧкад, оз-ӧ морков тыдав? Перйы да мыськы мичаа, миян тані ваыд кранад пыр эм. Тертукаыс эстӧн шкапас. Вуштышт. Салатас пуктам, дай меным вомӧ сюйыштмӧн тшӧтш мед лоӧ. Ой, радейта морковтӧ. Водзті ёна и няжйывлі. А ӧні... Став пиньӧй на эськӧ дзонь, да оз нин важ моз курччавны...
Стрӧг тьӧтушлӧн гӧлӧсыс раммыштіс, и ме повтӧг нин мыськалі морковсӧ, корси шкапсьыс тертука. Тьӧтушыд пукалӧ турун юр моз, коръясӧкӧ дзоркнитлӧ ме вылӧ. Мыйлакӧ сэсся друг заводитӧ висьтавны ас йывсьыс.
— Тэ ӧд менӧ Оляӧн ыдждӧдлін-шуин да... Унджыкыс сідзи и нимтӧны. А збыльвылассӧ нимӧй менам кузьджык дай тешкодь — Олимпиада! Пыртлӧм морт на ӧд ме. Попыс пыртігас шулӧма ай-мамлы: вывті гора гӧлӧса пӧ нывканыд, да сетам сылы енбиа ним — Олимпиада. «Батюшко, — пондас кевмысьны мамӧ, — эн сэтшӧм кузь нимсӧ сет. Анна ли, Дарья ли инды дай. Ме ачым Парасковея, да позьӧ кӧть дженьыдика Парасьӧн шуны, а тайӧс нӧ...»
«Позьӧ Оляӧн, — шуас попыд, — но Олимпиада бурджык. Енъясыс пӧ важӧн коркӧ овлӧмаӧсь Олимп вылын. Сэтчӧ тшӧкыда чукӧртчывлӧмаӧсь став енма-муа костсьыс кужысь йӧзыс — сьылысьяс, йӧктысьяс, пелька котралысьяс, вермасьысьяс, мичаа варовитысьяс. Мӧда-мӧд вежмӧныс зільӧмаӧсь петкӧдлыны енъяс водзас кужӧмлуннысӧ. Налӧн чукӧртчывлан праздникыс кутас шусьыны Олимпиадаӧн».
«Но, сідзкӧ, инӧ...», — миритчӧма жӧ медбӧрын мамӧй, но кузя ышловзьӧма. Мый кӧсйис сійӧн шуны? Батьӧй дӧзмӧма та вылӧ да чирыштӧма: «Этатшӧм нывка миян, со и батюшколы кажитчӧма, а тэ ышлолалан, Параня!.. Оппошу тэ!»
«Оппошуыс» батьӧлӧн вӧвлӧма медчорыд кывйыс. Матьӧктіс кӧ, сідзкӧ, мыйыськӧ скӧрмис.
Ичӧтдырйи сэсся вичкоас пыртчӧм йывсьыс унаысь висьтавлісны. Ӧтчыд, ар вита ме вӧлі, понді батьӧ водзын ыждавны: мыйла, мися, мамӧс сэки нимтін Паранянас? Бурджык нин, Сюраняӧн кӧ шуин.
Ёна сэки и сералісны ме вылын батьӧ да мамӧ. Радейтӧмӧн пӧ ӧд ме сідзсӧ мамтӧ нимта. Но ме ог на ӧвсьы, бара юала: «А мыйла «оппошунас» сэки пинялін?»
«О, господи, со ӧд кутшӧм быдмӧ! Батьыс вылын ыждалӧ!» — сюйсис сэки миян костӧ мамӧ, да бара коркӧя мозыс ышловзис. Ме эг и ӧвсьы, мамӧ дорӧ нин сатши: «Бара ышловзин!» Мамӧ татчӧ сӧмын кияссӧ и паськӧдліс да шмонитӧмӧн моз шуис: «А попӧн сетӧм нимыс кӧ пӧ мамыслы оз кажитчы, кагаыс быдмас да зэв пиня-гыжъя лоӧ. Тэ кодь... Эн бара-й некор некод вылӧ каттьысь ни ыждав, пинясьны эн велӧдчы и, авйӧн ов. Батьыд тэнад нэмсӧ вежавидзысь. Некор некод вылӧ эз скӧравлы. Быдӧнлӧн ӧд лов эм. Быдӧнлӧн скӧралӧмсьыс лолыс доймӧ...»
Мамӧлысь кывъяссӧ ӧнӧдз помнита. А вот скӧрмыны унаысь скӧрмыла. Сійӧ грекыд менам эм... Матькыны эг матькыв ни эг понъясьлы, а ӧні, кӧкъямысдасӧдз вои да, велалі! Ӧтторъя «Блин!» горӧда! Дивит кӧть эн сэсся менӧ. Мӧдаръюгыдас муна, да унаысь и сітанӧ чужъясны. Мамӧ шуліс: тані олігад пӧ матькыштан, а сэні пӧ быд матькыштӧмысь клёнкйӧдласны сітанад!..
Олимпиада, Оленькаыд менам, помвыв висьталӧ мыйкӧ да ас вылас сералӧ. Ме кывза сійӧс да аслам тшӧтш серам петӧ. Брунган гӧлӧснас сэтшӧм лӧсьыда ворсӧдчӧ. Сідзи и волӧ мӧвп, мися, збыль тай чужтылӧма Олимпас, енъяс дорас варовитны. А тьӧтушыд вунӧдчылас, мый коскыс висьӧ, да ырс чеччыны кутлас, и бӧр кыз бурня моз шлопкысьӧ улӧс вылас. Ойӧстас да бара ас вылас шмонитыштас: ӧні пӧ нин ачым ачымӧс наказывайта эськӧ да, мӧдаръюгыд оз ков. Со тай кыдзи пӧ бӧрӧс зятйӧдла, ставнас лӧз, пӧди, бекъясӧй.
Сетас содтӧд наказ — видлыны, свеклӧыс пусьӧма абу; мый нӧшта салатас пуктыштны, и бара нин со аддзӧ выль висьталантор:
— Ӧнӧдз на век казьтыла... Школаын велӧдчигӧн ме вильышкодь вӧвлі. Учительница чирыштны кӧ менӧ кӧсйӧ, пыр и шуас нимӧс кык пельӧ юкӧмӧн — Олимпиада. А ӧтчыд сэтшӧм меліа да кыпыда шыасис ме дінӧ. Олимпиада Калимова пӧ, тэ зэв мичаа да гораа кывбуръяс лыддян! Ме пӧ вӧзйи тэнӧ районнӧй олимпиада вылӧ. Гырысьджык челядьыскӧд тэнӧ тшӧтш нуласны... Мекӧд орччӧн пукалысь нывка пыльснитіс, а сэсся и став классыс серавны кутіс. Олимпиада пӧ — олимпиада вылӧ! Меным сэтшӧм забеднӧ лои. Вильшасьлывла да, сійӧн, буракӧ, учительницаӧй менӧ серамвылӧ лэптӧ. Чушниті парйӧн, дай звирк ӧдзӧс саяс! А школа кильчӧ помын квайтӧд классаяс, Закар Валя да Опонась Ӧльӧк, меным кутісны ошйысьны. Ми пӧ тӧвся каникул дырйи карӧ лэччам олимпиада вылӧ! Кылан пӧ, Олимпиада! Ме скӧрми на вылӧ, мися, таян тшӧтш дэльӧдӧны менӧ, да скӧрысь и горӧді: «Ме быттьӧ ог!» И понді киӧс-кокӧс вежньӧдлӧмӧн гораа лыддьыны: «Эй, эн узь, бӧжалысь! Инды туйсӧ пыжалы!..» А налӧн паськалӧны вомъясыс. Ӧльӧк, сійӧ меным воча вок лоӧ, и шуӧ: «А збыль, Олюк мичаа лыддьӧ кывбуръяссӧ. Босьтам и эм. Колӧкӧ, и спектаксӧ петкӧдлігӧн ковмылас. Оленька миян сяммас... «Трактор вӧрын мургӧ, ур-ргӧ!..» сэні тшӧтш верман лыддьыны и...»
Менӧ ошкыштісны да, любӧӧйла и забеднӧӧйла синва кутіс тюрны. Бӧрдігтырйи и уськӧдчи на дорысь, да котӧрӧн гортӧ. Дзебси крӧвать улӧ да кули-бӧрді жӧ сэні! А медым некод эз аддзыв, крӧвать улас и кольччи. Сэтчӧ и унмовссьӧма.
Садьми батьӧ гӧлӧсысь. Сійӧ, кылӧ, висьталӧ мамӧлы, аддзылі пӧ нылуклысь учительницасӧ, да висьталіс: миянлысь Оленькаӧс босьтасны районнӧй олимпиада вылӧ. Век пӧ тай нӧ абу гортын? Гашкӧ, та дыра репетируйтӧны да?..
Репетируйті ме сэки крӧвать улын пемыд войӧдзыс, кытчӧдз кок пӧлӧд эз кыскыны. Сэки медводдзаысь и медбӧръяысь кывлі батьӧлысь «оппошу» дорас содтӧд мать кыв.
Татчӧ менам висьтасьысьыд топ ланьтіс да чышкыштіс доршасьысь синвасӧ. Ме весиг повзи. Со, мися, — ӧні на кыпыд сёрниа вӧлі, да друг тадзи бӧрддзис. Кыдзи морттӧ синваыд вермӧ вежны! Медым кыдзкӧ-мыйкӧ бӧр ловзьӧдны, юалі, кыдзи батьсӧ шулісны.
— Ӧльӧксан эськӧ вӧвлі да, — синвасӧ косӧданмоз лимкнитіс сійӧ да збодерджыка нин содтіс: — Олимпиада Александровна ме.
Шуис сідзи, быттьӧ кӧсйӧны мырддьыны нимсӧ да талы паныд сувтны дась.
Сы вылӧ видзӧдіг, ме невӧляысь думышті: такӧд, мися, пӧдругаӧй оз гажтӧмтчы. Тьӧтушыс то скӧр энька кодь, то бӧрдысь кага кодь. А Олимпиада Александровналӧн гӧлӧсыс бӧр шмонитан лад вылӧ кутіс пуксьыны:
— Воши менам Настасьяыд. Кӧні бара-й та дырасӧ ветлӧ-а? Лавкаӧ пӧ петыштла!.. А магазиныс орччӧн... Тэнӧ, Прокопьевна, дӧс мудзтӧді нин аслам варовитӧмӧн. Гӧлӧсӧй менам ок гора да барабан моз брунгысь. Кӧрт туй вылын ӧд нэмсӧ уджалі, Нязьпогост станцияад. Гӧрлӧтӧ косявны сэні бара-й ёна ковмыліс! Да и барак сяма общежитиеын нэмӧс жӧ олі-патеруйті. Дас кык ӧдзӧс векни калидор кузялаыс сярвидзӧ. Пыр восьсаӧсь. Ӧти жырсянь кылӧ мужичӧй гӧлӧс: «Но и ньӧжмыд жӧ тэ, сямтӧм баба! Вай кӧть пӧсь ва кружка! Сёрма удж вылӧ!» А кухнясянь гӧтырыс сылы воча: «Ачыд тэ сямтӧмыс! Мукӧдыслӧн важӧн нин асланыс патера! А ме дас во плита дорӧ ӧчередь сулала!»
Мӧд ӧдзӧс сайсянь бара кылӧ гора нывбаба гӧлӧс: «Петровна, пузьыны кутас менам шыдыс, да чинтышт бисӧ!» И бара кухнясянь: «Баруня, ачыд петав, кыз задтӧ лэптыв да!..» — «Тэ и чирк кодь кос!..»
Нывбабаяс костын зык нин лыбӧма, пуркӧшитӧны-кульӧны мӧда-мӧдсӧ. Кыз матьӧн чирыштӧны пинясьысьясӧс коймӧд ӧдзӧс сайсянь... Ӧти кухня ӧд став вылӧ. Но кухня дорад вежавидзӧмӧнджык на пинясьӧны. А тӧв йылӧ петыштлан ӧдзӧс дорын мый керсьӧ, и висьтавны яндзим. Кутшӧм соревнование мунӧ пинясьӧм кузяыс ӧдзӧс саяс да ӧдзӧс талаас веськалӧм ёртъяс костын! Нязьпогостад ӧд унджык олысьыс вӧвлӧм зэк. Майбыр, сяммӧны кывтӧ корсьны и шуны! Ӧні кар эськӧ тай миян сэні да... Барак кодь оланінъястӧ кутісны бырӧдны... Ме тай со, слабог, этатшӧм патераӧ веськалі... Вомӧй пыр эшвидзӧ!.. Мый нӧ нӧшта тэныд, бур гӧстялы, мойдыштны? Мед он гажтӧмтчы...
Тьӧтуш чӧв усьлі, чӧвтіс вомас вӧсньыдика вундӧм калбас тшытш, тяпкӧдчыштіс, а сэсся чургӧдіс кисӧ ӧшалысь шкаплань:
— Сэні поснӧй вый дай майонез банка. Мыччы меным, бобӧянӧй. Збыль вед ог вермы чеччынысӧ.
Ме судзӧда шкапсьыс корӧмторсӧ, мычча сылы да вӧзъя ассянь тьӧтушыдлы: вай, мися, малалышта да песлалышта чунь помъясӧн пельпом-мышкутӧ.
Сійӧ лапӧдӧ кыз кынӧмсӧ да шуӧ:
— Нӧрӧвитыштлам, огӧ на вӧрӧдӧй. Настасья ӧд крен листъяс пукталіс мышку пасьтала, пӧдушкаӧн кӧрталіс и. Шоналас да небзьыштас мед. Тадзисӧ тай быттьӧ отсыштлӧ... Лэдзас, кытчӧ воштысяс! Сьыла да йӧкта на! Благӧвещенньӧ ӧд, грек ойзыны да пойгыны. Настасьялы мунігас шуи: вай, мися, ӧти доз, медчӧскыдсӧ, вичко винасӧ. Пируйтны кутам!
— Но, инӧ, нӧрӧвитлам, — сӧглас сеті ме. А ас кежын нимкодяся тьӧтушнас да шензя: со, мися, висьысьыд кутшӧм, помтӧг шмонитӧ. Медым гажтӧмыс миянӧс и водзӧ эз босьт, бара на тьӧтуштӧ сёрниӧ кыски. Ӧтнад ӧмӧй, мися, олін, гозйӧдчывтӧг?
Сійӧ ышловзис да шуис:
— А верӧсыскӧд олӧмсӧ эг аддзыв да... Кыкысь эськӧ петалі да... Висьталанторйыд, дерт, сюрас, шондібан... Кӧсьтук вӧлі менам, тӧлысь гуга да шонді бана зон. Нязьпогостас, станцияас, и уджаліс. Ме карын переплётчикӧ велӧдчи да уджалышті нин мыйкӧдыра типографияын. Войнаыс сэки муніс нин. Кӧсьта, мусукӧй, ӧтторъя письмӧ ыстӧ, лок нин пӧ, лок ме дорӧ. Фронт вылад пӧ менӧ оз босьтны, бронь сетісны, баракысь жыртор и...
Татчӧ менам висьтасьысьыд ымӧстіс да пондіс тільны синсӧ. Ме скӧрми ас вылӧ: колі, мися, юасьны, вомӧс паськӧдлыны. Со и дойді мортсӧ. Но тьӧтушыд асьсӧ пондіс дивитны:
— Тэ вот висьтав ӧні, колі-ӧ мунны Нязьпогостас да верӧс сайӧ петны?!. Тӧлысьсӧ эг олӧй, босьтісны сійӧс война вылад. А муніс да йирӧ быттьӧ и вӧйи. Юӧртлісны, туяс пӧ поездсӧ налысь и бомбитӧмаӧсь...
Та бӧрын тьӧтушыд ымӧстіс да оллялыштіс:
Муніс-вошис, ой да, муніс-вошис,
Менӧ ӧтнамӧс эновтіс,
Эз ӧтнамӧс, да ой, эз ӧтнамӧс,
Дона козинтор вед колис...
Ланьтіс оллявнысӧ, синвасӧ чышкаліг, лючки гӧлӧсӧн нин шуис:
— Кад воис — нывка чужис. Батьыс кодь жӧ веж юрсиа да енэж кодь лӧз синма. Ок, дитюк... Позис ӧмӧй сэки, поезд грым-грам шумас да вечнӧй тэрмасигас, быдтысьны? Стрелочникӧн уджалі, мукӧддырйи сьӧд вой шӧрнас чукӧстасны туйяс вылысь лым весавны. А то и слесар-ремонтникъяскӧд локтысь поезд виччысян, кысъясян вагонъяс увтіыс, быд гайка и винт видзӧдлан-тотшнитӧдан. Поездыс сулалӧ некымын минут, колӧ удитны... Мамӧ, поконча, жалитӧмысла кагасӧ дінас, сиктӧ, босьтіс. А абу жӧ сяммӧма видзнысӧ. Кутшӧмкӧ пӧрӧсӧн висьмӧма дай кулі. Кык ар да джынъя вӧлі... Кӧсьтуклӧн, дона мортлӧн, паметьыс карточка вылӧ сӧмын коли... Вижӧдӧма нин карточкаыс. Ӧнӧдзтӧ нӧ... Мӧд верӧслӧн нин чусмисны-а. Важӧн жӧ ӧд нин вӧлі, нелямын во кольӧма... Сёрниӧ воим, да Петро йылысь тшӧтш и висьтала...
Мӧд верӧс йывсьыс висьтасигӧн тьӧтушлӧн гӧлӧсыс да висьтасян серыс дзикӧдз вежсис: ни абу ёна кыпыд, ни абу ёна жугыль, но сьӧлӧм бердад лясӧ жӧ:
— Сійӧ, мӧд верӧсӧй, вӧлі ыстылӧм морт, политическӧй. Кыськӧ Закарпатьеысь. Ой, югыд вир-яя да кыпыд кыввора мужик. Век вӧлі Карпат гӧраяс гаралӧ да кичераса вӧрса тыяс вылын чери кыйӧм висьталӧ. Ружинакӧд чардаш казьтыштлас и. Матӧ вит во зэв бура олім, но сьӧлӧмӧн кылі, абу мекӧд олысь: чужанінсьыс, невестасьыс зэв ёна гажтӧмтчӧ. Кыдзи законыд петіс политическӧйыдлы, ыштӧ бӧр позьӧ мунны гортаныс, Петро кутіс корны, мунам пӧ. А кыдзи нӧ ме вӧрзя, тані кӧ став рӧдвуж и тӧдса? Да кута-ӧ ме сэні Петролы ковны? Сэні ӧд Ружинаыс. Колӧкӧ, пыр виччысьӧ, некод сайӧ эз петав? Петро ӧд сылы козьнавлӧма эдельвейс дзоридз. Налӧн сідзи: невестаыслы козьналӧны гӧраясын быдмысь дзоридзсӧ. Висьталӧ вӧлі, во чӧж пӧ корси, сэтшӧм шоча паныдасьлӧ. Аддзи пӧ медбӧрын, козьналі, а гӧтрасьны эг удит, тшапкисны лёк йӧз да тіянӧ, кӧдзыд муӧ, вайисны. Со и тюрма бӧрас оз лэдзны мунны гортӧ... Лэдзисны жӧ тай. Муніс. И эг вӧтчы. Трускавецӧдз ветлі кыкысь, видзӧдлі сылысь рӧдинасӧ, а асьсӧ юасьны ли корсьны эг ышты. Да и мыйла? Мед мортыс олас спокойнӧй сьӧлӧмӧн. Колӧкӧ, Енмыс меным шулӧма ӧткӧнсӧ овны да. Но грек норасьны, гажтӧм некор эз вӧв бур суседъяскӧд. Барак-общежитиеад ӧд оз сетны шогад усьны. Пыр шмонита: мойдын моз, мися, райын моз ола! Коймӧдысь, мися, верӧс сайӧ мӧда! «Збыль али мый?» — синнысӧ ме вылӧ сувтӧдасны. А мыйла нӧ, мися, абу збыль, мойдын моз кӧ ола? Мойдас ӧд ставыс куимысь керсьӧ. Сарлӧн куим ныв, крестьянинлӧн — куим пи. Куим во мунӧны, куим во корсьӧны, куимысь лыйӧны, коймӧдысь чукӧстӧны, коймӧдысь кӧповтӧны... Вӧлисти чериыс петӧ, да ставнас зарни, сёрнитны кужӧ и... Со ӧд, помыс мойдыслӧн оз тыдав! Помыс абу и морт кӧсйӧмыдлы да колӧмыдлы. Уна кӧсъям: бура да дыр овны. Слава богу, Енмыс менӧ эз ӧбидит! Кӧкъямысдасӧд нин тырта. Ёна шогӧ усьлі, кор кутісны бараксьыд индомад вӧтлыны, да рӧдвужыд со... Настасья, дона нылӧ, ас дінас босьтіс, да баруняӧ и пӧри. Сьыла да ола, ачыд аддзан... Збыльысь райыс вӧлисти лои.
Висьтасьысьыд менам вунӧдӧма и ымзӧмсӧ, и синва чышкалӧмсӧ, вильыша видзӧдлывлӧ ме вылӧ да быд кыв шуигӧн серӧктыштӧ. Сы вылӧ видзӧдігӧн и менам серамӧй ызбыльтӧ, а ачым мӧвпала: он жӧ, мися, тайӧс пӧрысь пӧчнад шу да кӧкъямысдас арӧстӧ сет.
Ме кывза сійӧс кухняса ичӧтик пызан саяс воча пукалӧмӧн да ас кежын нимкодяся. Олимпын чужлӧм морт жӧ и эм, мися, тэ. Он ойӧсты, он норась, гӧгӧр дорӧма, кӧть и пӧсь шогыс эськӧ быдлаӧ жӧ петӧ да. Уфнитыштлӧ тай да чунь помъяснас прӧйдитчӧ банйӧм чужӧмтіыс да сьылі гӧгӧрыс, быттьӧ видлалӧ, местаын абу. Мыйкӧ ӧд керны киясыслы колӧ, салатыс дась нин да. И тьӧтушыд бара бергӧдӧ сёрнисӧ баракса олӧмас:
— Меным йӧзыскӧд пыр везитліс. Лӧсявлі ставкӧд. Пенсия вылад петтӧдз бӧръя кадсӧ кокни удж вылын нин вӧлі, бовкси, позьӧ шуны, прӧста сідз: кассаас пукалі да билет вузалі. Сэки ӧд Сыктывкарад поездыд ветліс нин, да миянлы кык пӧв кокни лои. Воркутаад мунысь-локтысьяс сӧмын транзитӧн мунӧны, оз нин водзті моз став Коми му пасьталасьыс миянын чукӧрмыны... Со ӧд... Нязьпогостсӧ миянӧн нин шуа! А менам ӧд и эм!..
Ӧтнадыд, ме судзчӧмӧн олі. Быд во курортӧ ветлі. Поездыд, ас морттӧ, мынтысьтӧг гургӧ-нуӧ. Локта сэтысь да сы мында дзоридз вая! Кодӧс криньчаторйын, кодӧс ветӧшшойӧн гартыштӧма. Аслым ӧшинь вылӧ пукта, паськалыштас да, суседъяслы разӧда. Кӧдздӧдтӧдзыс да пемыд лун-вой пуксьытӧдзыс ыпъяласны, а тулыссӧ оз вермыны виччысьнысӧ да, лёздӧны унджыкыс. Сэки мужичӧйяс шуисны менам ӧшинь весьтӧ верандатор вӧчны, стеклӧалӧмӧн. Вот радыд! Ставӧн, гырысь и посни, дӧзьӧритам мича быдмӧгъястӧ! Тулыс кежлас тюльпаныд и лилияясыд воссясны! Аминь, аминь! Ставнымлы праздник! Восьмой март да Первой Май праздник дырйи ми, баракса олысьыс — став, лӧсьӧдам калидорас кузь пызан. Посньыдик жыръясад ӧд некытчӧ чукӧртчыныыд, а кузь калидорас ставным тӧрам! Пызанъяс еджыд прӧстыняясӧн вевттям, дзоридзьястӧ пукталам. Сэсся мыйсюрӧ сёян-юан пукталам, дай варовитам. Румка-мӧд бӧрад ставӧн гажмасны да сьывны босьтчасны! Сідзи и чайтсьӧ: баракным ыджыд караб моз кывтӧ, кӧнкӧ эстчаньын, енэж пыдіас, и асьным ми борда анделъясыс моз лэбам жӧ Енмыслӧн сад-виноградник весьттіыс. Абу тай сэтшӧм тӧдчана мортыдлы, кӧні тэ пукалан, дворечын али барак калидорын, крусталь румкаысь юыштан али шлипӧвӧй стӧканысь, зарниӧн мичмӧдӧм парпорысь али алюминий бекарысь панясян. Тӧдчана сійӧ, мый лов вылад. Ловтӧ кыпӧдны уна оз и ков, мӧда-мӧдтӧ кӧ гӧгӧрвоан и. Да оз тай на мортыдлӧн быд пӧрйӧ артмы тайӧ...
Ме вот шуа: бурӧн кӧ мортыдкӧд волысян, и сійӧ бурланьыд сетчӧ. Мед кӧть и зэв чуден мортыс да этша мустӧм. Ме лыби Настя дорад мунны, да пойга-маитча, кыдзи, мися, и вӧрзян нэмӧвӧйся оланінсьыд, мыйкӧ ӧд нэм чӧжнад лӧсьӧдсьылӧма жӧ! Кольны ставсӧ жаль, и сьӧрысь нуны некыдз. А тӧдан, коді медводз отсӧгнас шыасис? Медся сибавтӧмыс, медся ыкшаыс. Том мужичӧй на, Микайлӧ-мономахӧн мыйлакӧ ставӧн шуисны. Мамаша пӧ, тадзи он жӧ майшась, абу ӧд ӧтнад, гӧгӧр йӧз. Менам пӧ друг эм, автобусӧн ветлӧ, сійӧ и нуас Сыктывкарӧдзыд, да дон босьттӧг, дай пальмаястӧ позяс, кӧсъян кӧ. Оз дойдав ни оз жугӧд. Абу кӧ тэ паныд, и ме пӧ верма колльӧдны, выходнӧй босьтла, Сыктывкарсӧ аддзывны окота. Ме ӧд сэні бурасӧ эг на пӧ и вӧвлы, кӧть сэтӧн чужсьылӧма... Меысь пӧ эн пов, пукавлӧм морт эськӧ, да детдомад быдмылӧмыд некор оз ӧбидит пӧрысь морттӧ...
Тьӧтушыд татчӧ кузя ышловзис, коркӧя мамыс моз, сэсся мыжа моз кайтіс:
— Менам, дерт, лёк дум чужлі, да тырмис жӧ вежӧрӧй вӧтлыны ылӧджык ковтӧмсӧ. Ог жӧ, мися, пов этатшӧм шань да мича том мортсьыс. Верман кӧ, да окота кӧ, колльӧд и эм бабушсӧ, а таысь ме тэныд козьнала книгаяс. Зэв уна чукӧрмӧма, а лыддьыны ставсӧ ог нин удит. Но менам кувтӧдз кӧ кутан гӧтрасьны, то менӧ свадьба вылад быть чукӧстлы. А ӧні со тэныд шнич выль пӧдушка эжӧд да прӧстыняяс. Тасьті-пань и... Выльлаӧ овны вед вуджан регыд. Згӧдитчас ставыс.
Сійӧ сэсся другыскӧд и вайӧдіс татчӧ, сё пасибӧ. Ачымӧс и пальмаясӧс. Тэ мун, видзӧдлы жырсьыс, кыдзи дзоридзьясыс ыпъялӧны, тувсов шондіыслы радлӧны. Настасья балкон вылас мыйсюрӧ петкӧдіс нин и... Чӧвлы! Ачым тшӧтш чеччыла! Фу, лов петас татчӧ! Дзикӧдз пӧжси! Отсышт вай...
Тьӧтушыд менам другӧн ставнас ыззис, кинас и кокнас кутіс мездысьны кӧртӧдъяссьыс. Месянь ыджыд отсӧг эз и ковмы, пӧдушкаясыс мыш вывсьыс исковтісны, а здук мысти и кузь ки чышкӧд киас лои, а джоджас киссис хрен корйыслӧн жугйыс. Ачыс висьысьыд сувтіс да весиг зымӧдыштіс кокнас, сэсся менӧ кутіс тэрмӧдлыны: вай пӧ меным халат, вылысӧ павга.
Серам дай сӧмын. Том нывка сямӧн сувтіс бабушыс да малалӧ мышсӧ, буксан гӧлӧснас горӧдлӧ:
— Лэдзӧма вед, сӧтанаыд, лэдзӧма! Оз вись коскӧй, кӧть йӧктышта!
Колӧкӧ, ышмӧмйывсьыс эськӧ и йӧктыштіс, да кок улас лювдӧм пӧдушкаясыс мешайтісны.
А сійӧ ропкӧдчӧ:
— Аттӧ вед... Кыдзи нӧ тадзсӧ коля? Дивитас Настасьяӧ, локтас да. Идравны ковмас... Он дивит, Прокопьевна, тшӧкта кӧ тэныд пӧдушкаяссӧ крӧвать вылӧ нуны? Ме кӧть кор жугсӧ чышкышта.
Мӧдысь корӧм эг виччысь, кватиті пӧдушкаяссӧ да нуи крӧвать вылас.
А тьӧтушыд ванна жыръяс мыссьӧ нин. Кылӧ, зэв гораа кайтӧ:
— Вежа ва да матушка, Сыктыв ва да матушка... Сет меным ассьыд визувлунтӧ да писькӧслунтӧ, вын-эбӧстӧ, коланлунтӧ... Господи, мед кувтӧдз ас кок йылын жӧ лоа, мед ог жӧ ковтӧмторйӧн ло Настасьялы...
Ме сулала ваннӧйӧ восьса ӧдзӧс дорас да кывза. Тьӧтуш гӧгӧрвоис, мый кывза сылысь кевмӧмсӧ, да шыасис:
— Ме быд мыссиг тадзи кевмыся да варовита жургысь ваыскӧд. Шондібан...
— Но и мый, отсалӧ? — юала.
Сійӧ серӧктыштӧ:
— А кыдзи нӧ оз? Коран кӧ, быть лоӧ. Библияад сійӧ тай и гижӧма!
— Со ӧд, тэ и Библия лыддян?!
Сійӧ чапкӧ чужӧмас васӧ да зэв збыльысь сетӧ вочакыв:
— Корсюрӧ видзӧдлывла. Шуӧны, овны велӧдан книга пӧ, да кувтӧдз, мися, быть лыддя. Томдырйи эз артмыв-а...
Тайӧ кывъяссӧ шуиг и суисны миянӧс выль гӧстяяс да кӧзяйкаыс. Пӧдругаӧй аддзис менӧ да уськӧдчис паныд:
— Со тай нӧ сійӧ. Тані менӧ виччысьӧ, а ме сылы звӧнита!..
Сывъясям да окасям. Гӧстяясыс порог дорас сулалӧны. Ӧтикыс олӧма нин нывбаба, мӧдыс — мичаник том ныв. А мыссян жырсяньыс тьӧтушыслӧн гӧлӧсыс кылӧ:
— А, гуляка, воин сэсся? Ме со мысся нин! Пӧдругаыд мездіс кӧртӧдъяссьыд.
— А дыр и лои ветлӧмыс. Ксюша ордӧ общежитиеас пыралі да, — каитчыштіс Настасья-гулякаыс тьӧтушлӧн да вежавидзӧмӧн и юаліс: — Горалан тай... Костӧ лэдзыштіс?
— А кыдзи нӧ... Праздник талун да! Благӧвещенньӧ! Час, вӧчча! Гӧстяяс кӧ воисны, славитыштам Богоматерь Мариясӧ!
Настасья вӧлисти кватитчӧ, гӧстяясыс ӧд век на порог дорасӧсь:
— О, господи! Тӧдтӧмӧсь быттьӧ! Пӧрччысьӧй, пырӧй, Дуся пӧдругакӧд тӧдмасьӧй да мый да. Тьӧтушӧй мыссьӧ, регыд петас нин, гажӧдыштас.
А тьӧтушӧс виччысьны оз и ков, на дорын нин. Ки чышкӧднас и петіс гӧстяясыдлы паныд. Вомыс эшвидзӧ:
— Гажӧда, мыйла ог? Ог нин вись да, пойгыны али мый сэсся? Мича платтьӧ пасьтавны сӧмын коли.
Пока гӧстяясыд пӧрччысисны да рӧмпӧштан водзын баситчисны-мичмӧдчисны, тьӧтушлӧн и дукыс нин абу. А пырим жыръяс, да эгӧ и удитӧй бурпӧт окайтны да акайтны, мича дзоридзьяснас любуйтчыны, югыд гажа жырнас нимкодясьны, кыдзи мыччысис: абу нин дзор тьӧтуш, а баруня! Кок под йылӧдзыс сьӧд бархат платтьӧа, морӧсас сикӧтш дзирдыштлӧ. Моднӧй шляпа сӧмын оз и тырмы, эськӧ збыльысь баруня-сударуня лои.
— Но вот, — порогсӧ воськовтігмозыс шыасис сійӧ. — Ӧні позьӧ и пызан сайӧ пуксьыны. Том йӧз, пызансӧ лӧсьӧдӧй. Менам пуӧма и пӧжалӧма. Ӧні ӧд кослун. Капустаа пирӧг эм, зӧр кисель, салат и. Прокопьевна мудзтӧдзыс меным отсасис. А тэ пуксьы, Аннушка, варовитыштам.
Нывбабаыд, кодӧс Аннушканад шуисны, педзыштіс на места вылас, яндысьыштіс быттьӧ, сэсся гажтӧма шыасис:
— Меным эськӧ эз и ков пӧрччысьны да... Ог ӧд эшты пукавнысӧ, тэкӧд эськӧ помтӧг кӧть варовиті да. Могӧн ӧд ме... Вина гагйыс менам талун веськыд юра. Кодкӧ рытӧ кампужитчис, да шкап ӧдзӧсъяс тойӧма... Талун кӧсйӧ вӧчны, да кльӧщи ни мӧлӧт эз аддзы. Вӧлі быдпӧлӧс инструментыс, да кытчӧ и лоталӧма? Гашкӧ, базар вылӧ нин нуліс да?..
Аньыд вирснитыштіс нырнас, кузя ышловзис да мыжа морт моз пондіс виччысьны, мый татчӧ шуас тьӧтушыд. Мӧдыс тэрыба чеччис пуклӧс вывсьыс, сибӧдчис да меліа кутыштліс аньӧс пельпомӧдыс, лывкйӧдлӧмӧн кайтыштіс:
— Аннушка, тэ небыд сьӧлӧма морт! И праздник лунӧ шойччӧг тэныд абу. Пуксьы вай да вой шӧрӧдзыс пукалам-гажӧдчам. Эн и думайт гортад мунӧм йылысь. Мед, колӧкӧ, виччысьӧ. А рытнас мунан да висьтав, шу, эз сет коланасӧ Олимпиадаыд. Сета, а сійӧ и миянлысь тшӧтш юас. Мужик шусьӧ... Тэ, Аннушка, эн ме вылӧ дӧзмы, ме ачым лашиктыла тіянӧ, лӧсьӧдышта шкап ӧдзӧсъястӧ. Меным сійӧтӧ абу сьӧкыд, велалӧма. Водзті унаысь пӧдругаяс дорын помечавлі. Пӧтӧлӧк белитны, ковёр ӧшны, кӧть лампочка винтитны... Ме ӧд, ӧтнамтӧ олі да, мужик пыдди и баба пыдди — ставсӧ вӧчны велавлі. Эг на вунӧд. И тіянӧ вола быть. Меным и помка лоӧ ывлаас петыштлыны, и вина гагтӧ тэнсьыд вильшалыштны. Ог ӧд лёкӧн... Тӧдӧ нин менӧ сійӧ, аддзысьлім...
Тьӧтуш татчӧ водзвыв вильшасьӧмӧн моз нин быттьӧ серӧктыштӧ, ланьтлӧ да ас кежсьыс здук-мӧдсӧ нюмъялӧ. Сэсся збыльпырысь юалӧ:
— Али жаль жӧ верӧсыд? Полан, мый ӧбидита?
— Ог пов, — ышловзьӧ нывбабаыд. — Сійӧс миянлысь он на дзерӧд, колӧ эськӧ ӧтчыд кӧть велӧдыштны да.
— Вот тарыт и велӧдан, — серӧктӧ тьӧтушыд гажаа. — Мед виччысьӧ инструменттӧ вой шӧрӧдзыс. А ми кутам сьывны да гажӧдчыны. Да ӧд, визув нывкаӧ?
Ӧні тьӧтуш шыасьӧ нин Ксюша дорӧ, коді гортас моз и суналӧ-лэбалӧ, отсасьӧ Настя вежаньыслы. То кухняас жбыркнитлас-петалас, то пызандӧра павгӧ, то вайӧ нин дзоридз гырнич да ӧттшӧтш и юасьӧ быдмӧг нимъяссӧ:
— Этайӧ тюльпан, ме тӧда, ми гортын ӧшинь улӧ пуктывлам жӧ. А этайӧс некысь на эг аддзыв... Кыдзи шуӧны? Петуния? И нимыс мича жӧ! А, бабуля!.. Эстӧн кык лимон ӧшалӧны, кисьмӧмаӧсь нин. Ӧтисӧ, гашкӧ, чайтӧ юны вундам да? Мӧдыс мед май кежлӧ коляс.
— Окотаыд кӧ...
Бабульыс довкнитыштӧ юрнас. Мӧдыслы уна тшӧктӧм эз и ков, лыйыштіс кухняас пуртла.
Сюсь видзӧдласӧн нывкасӧ колльӧданмоз Олимпиада тьӧтушыд ачыс аскӧдыс быттьӧ сёрнитӧ, ышловзьыштӧмӧн шуӧ:
— Ксю-уша-а... Думыштасны жӧ мича нимтӧ гудыртны да песовтны. Ӧкся ӧд, бур ногӧн кӧ, Ӧксинья...
— Коді Ӧксяыс? — ичӧтик пуртӧн киас, мыччысьӧ визув нывкаыс да видзӧдлӧ букыша синъясӧн.
— Тэнӧ шуа! — вочавидзӧ мӧдыс.
— Мун, ме бара-й абу Ӧкся! Сэтшӧм нимыд меным оз кажитчы!
— Оз кажитчы-ы? — тьӧтуш гот-готӧн серӧктӧ да вӧзйӧ нылыдлы, видзӧдлы пӧ менам вом вылӧ. — «Ӧ»-сӧ кӧсъя на шуны, а вомӧй паськалӧма нин гажа серамын моз. Ӧкся нимыд бара-й кыпыд да шуда. Вот Ксюшанас шуигӧн парйыд чушкысьлӧ, сэсся кань несйӧм кодь либӧ курӧгъясӧс кышйӧдлӧм кодь и артмӧ.
Визув нылыд хыкнитӧ да кайтыштӧ:
— Фонетика да морфология урок вылын быттьӧ.
Сійӧ заводитӧ ворсӧдчыны вомнас. Медбӧрын матыстчӧ пӧрысь тьӧтуш дорас, окыштӧ бандзибъяс, малыштӧ дзор юрсисӧ да кыпыда юӧртӧ:
— Всё, бабуль! Муна общежитиеӧ да нывъяслы шуа: талун менӧ выльысь пыртісны, талунсянь ме тіянлы абу Ксюша, а Ӧкся!
— Вот и бур, оз кутны несъявны нывъясыд! — чӧвтыштӧ бабульыс, но оз на эновтчы ныв дорысь, юалӧ: — Университетӧ, шуан, пырин? А мыйӧджык нӧ велӧдчыны кутан? Учительницаӧ ли артисткаӧ, ли бугалтер-щӧтӧвод лоан? Этатшӧм визулыд ӧд...
— Бухгалтернад эськӧ ог да, — тэрыба шеновтӧ кинас нылыд да рамджыка нин содтӧ: — Ог на тӧд, мый меысь петас. Сы дыра на колӧ велӧдчыны. Физкультура факультетӧ тай пыри-а. Биатлонӧн нокся... И телевидениеын зэв жӧ окота уджавны.
— Но-о, — кайтыштіс бабульыс да бара на юаліс: — А эсійӧ... Кыдзи нин шуин? Биатлон... Мыйджык сійӧ лоӧ? Мач чужъялӧм али ва пиын уялӧм?
— Ой, бабуль! — нылыд мичаа серӧктіс. — Лызьӧн котралӧм сійӧ да меткӧя лыйсьӧм. Менӧ ӧд батьӧ вӧрас век босьтліс сьӧрсьыс да велӧдліс лыйсьыны. Кужа. Лызьнас тӧв ныр моз войла и.
— Со тэ! Медъя, инӧ, лоан олимпийскӧй чемпиённас! Менам ӧд нимӧй Олимпиада, да кывсӧ радпырысь и шуа. Мед и менам вӧзйӧмӧй збыльмас. Ичӧтдырйи эськӧ менӧ зонпосниыс ёна нерлісны да...
Тьӧтушыд мыйкӧ кутліс на висьтавны, да ошкан кывъяссьыд дзикӧдз ышмис нывкаыд, бара уськӧдчис бабуль дорас да окыштіс, а сэсся корны босьтчис бабульлысь ас йывсьыс мыйкӧ висьтавны. Ме пӧ ӧд чайті, тэ зэв нин пӧрысь, гӧрба да легзьысь старука, а тэ пӧ вӧлӧмыд со кутшӧм, миян университетса профессорша кодь.
Но и серам петкӧдлысьяс! Тьӧтушыд, профессоркӧд ӧткодялісны да, и юрнас дзӧрӧдӧ, и кияссӧ ӧтторъя спортсмен-победитель моз вывлань качӧдлӧ да «Оп-п!» горӧдлӧ. Кӧзяйкаыс буретш кухнясяньыс пырис да шензьыштіс весиг: вина дозсӧ пӧ со сьӧрысь на вая, а ті гажмӧмныдӧсь нин.
— Сійӧн и гажмим, ваян да, — ӧтырышъя моз и артмис вочакывйыс. Но водзӧ ыпъялӧмысь да кыпъялӧмысь ӧлӧдіс тьӧтушыдлӧн жӧ гӧлӧсыс. Чиршӧдлӧмӧн моз и шуис:
— Лӧньыштлӧй сэсся, тырмылас жеръявнытӧ. Слава богу, пызан выв тыр Настасьялӧн сёян и юан. Пуксялӧй, меститчӧй ставӧн бура. Зэв ыджыд праздник талун, Благӧвещенньӧ. Миян пӧчьяс-пӧльяс пӧчитайтлісны тайӧ лунсӧ, и ми пасйыштам. Первой вайӧ сувтсӧн Богородица-девасӧ славитыштам, а сэсся и по-румки позьӧ, и рӧдительясӧс кисельӧн пӧминитны, и пӧттӧдз варовитны-гажӧдчыны.
Ми сувтім: тьӧтушӧн лыддьӧдлӧм молитвалысь кывъяс шуалам. Ксюша-Ӧксюша сулалӧ жӧ, но вомыс тупкыса, сюся видзӧдӧ миян вылӧ. Пуксьӧм бӧраным вӧлись восьтӧ вомсӧ да шензигтыр шуӧ:
— Сэтшӧм тешкодь... Сувтӧмӧн ставныд ӧтвылысь... Ми нывъяскӧд ньӧбим сэтшӧм книга, «Молитвослов» шусьӧ. А нинӧм пӧшти он гӧгӧрво, церковно-славянскӧйӧн гижӧма да.
Сійӧ, буракӧ, нӧшта на кӧсйис мыйкӧ висьтавны, да Настасья вежаньыс кисьталіс нин вӧсни кузь дозйысь черковнӧйсӧ, чукӧстіс гӧстяяссӧ чурснитны.
—
Ставным ӧтвылысь тостсӧ и шуим да тяпкӧдчыштӧмӧн юимӧ. Эз ӧтдортчы и Ӧксяным, тшӧтш юыштіс. Кватитіс ӧти яблӧг, курччис вом тырнас да бара кыпыда шыасис. Юрас, тыдалӧ, пыр на и кутӧма, мед заводитлӧм сёрни визьсӧ не торкны:
— А ті тӧданныд! — юрнас лӧсьыдика чатӧртчыштліс сійӧ. — Миян, том войтырлӧн, «Йӧлӧга» газет эм. Сэні йӧзӧдӧмаӧсь... Мый ті чайтанныд? Юалӧмъяс Библия лыддьысьяслы. Нелямын юалӧм. Коді вермас став вылас вочакыв сетны, сылы козин — фотоаппарат да весигтӧ компьютер! Татшӧм козиныс нӧ кодлыкӧ мешайтас? Но ми нывъяскӧд ни бум-бум ог тӧдӧй...
Татчӧ Ӧксяыд вомсӧ юмбыртліс и пельпомнас легнитіс. А сылы воча нырӧн пукалысь Аннушка гораа ыкнитіс да первойысь, буракӧ, вомсӧ восьтіс:
— Но-о, кутісны, инӧ, йӧзыс бӧр Енланьыс бергӧдчыны?
— Быть ӧд... Матӧ кутісны воны да, — гӧгӧрвоӧдіс пӧрысь тьӧтушыд. — Абу жӧ ӧд дзик йӧйӧсь начальствоыс. Телевизор пырыд петкӧдлӧны найӧс, да аминь тшапӧсь да башковитӧйӧсь.
Сёрни костӧ бара и сюйсис визув Ӧксяыд. Кинас быдсӧн отсыштіс аслас кывъяслы:
— Но
— Да, да, нылукӧ, тӧдны, тӧдны колӧ. Ме эг жӧ тӧд, да ӧні лыддьывла, — ӧзйис татчӧ тьӧтушыс. — Ӧчкиася да... Гашкӧ, меным и сетасны фотоаппаратсӧ да?
— Шмонитан тэ, бабуля, а ме ӧд збыль. Миян Катя Кравченколӧн эм Библияыс, да чемоданас видзӧ. Корам мыччӧдлыны, весиг фотоаппаратнас каймӧдлам, а сійӧ сералӧ сӧмын миян вылын: окота пӧ лоӧма тіянлы тӧдны, кор овліс кутшӧмкӧ Мӧсей да Египетысь петкӧдліс еврейясӧс. Ӧні пӧ прамӧй мортӧс интересуйтӧ сӧмын баксы, а уна баксыыс пӧ сійӧ и эм енэжса маннаыс... Скупердяйка! Чайтӧ, баксы радейтысьыд, — кутам ми сы водзын ыжъяс моз баксыны да кевмысьны. Сытӧг аддзам, ковмас кӧ. Ми карса библиотекаӧ ветлам лыддьысьныыс, дай университетсаас гижсим. Кытысь вермам, сэтысь и чӧжам-кӧвтам тӧдӧмлунъяс. Бабуль дорӧ кута волыны и, Библия велӧдны...
Тайӧс крапкис Настасьялӧн вежанылыс, дай лӧнис, азыма пондіс ныр увсьыс тёпӧдны-сёйны. Регыд эновтіс вилки-паньсӧ, киас часі вылӧ видзӧдліс да горӧдчис:
— Сёрма! Сэтшӧм лӧсьыд тіянкӧд, да мунны колӧ. Нёльсянь репетиция миян, Победа лун кежлӧ репетируйтам.
Настасья вежаньыс уськӧдчыліс на бӧр пуксьӧдны сійӧс.
— Тэрмасьӧ ӧд век. Сёй пӧттӧдзыд, дай мунан.
— Уна сёя кӧ, кыдзи кута йӧктыны...
И нывка тэрмыштчӧмӧн петіс калидорас пасьтасьны.
— Мед мунас. Ныв дырйиыд ӧд ид тусьӧн пӧтан, — шуыштіс татчӧ бабыс, босьтіс пызан вывсьыс кык яблӧг да нуис Ӧксюшалы. — Тайӧс сюй сумкаад, бӧрнас йиран.
И пернапасаліс на.
Пасьсӧ кизявтӧг варов нылыд мыччысьліс миян водзӧ дай петіс, кылӧ.
Настасья да тьӧтушыс бӧр пуксисны миян дорӧ. Чӧв олыштім. Сэсся тьӧтушлӧн вомыс гилявны кӧ кутіс-а. Ланьтӧмнад сійӧ оз радейт овны, нюмсермунліс да шыасис:
— Гажтӧмыс ӧд чужас! Кисьтышт, Настук, нӧшта, да Ӧксиння-пӧкрасасӧ астӧгыс, визув Ӧксиньтӧгыс, и ковмас нюжӧдлыны. Аннушка отсалас, тшӧтш голькйыштас мича гӧлӧснас. Жугыль со мыйкӧ, гажтӧмсьӧ али?
Шыасисны Аннушка дорад, да чужӧм вылас весиг вежсис. Бергӧдчыліс мелань, Настасьяӧс и тьӧтушсӧ козьналіс мелі видзӧдласӧн да рам гӧлӧснас кайтыштіс:
— Тіянкӧд абу жӧ гажтӧм! Варовитны ёнасӧ ог куж, да чӧв ола-а. Пыр на думайта тіян вежаныв йылысь. Бур ай-мам дорын, буракӧ, быдмӧма. Збой и... Миян ичӧтджыкыс, Дениска, сэні жӧ велӧдчӧ, первой курсын физика да информатика тай, шуӧ, велӧдӧ-а. Но вывті сійӧ рам, йӧз дорас абу сибалысь ли, пырджык прӧст кадсӧ гортын пукалӧ. Важиник, йӧз киысь компьютерсӧ ньӧбим, да сэтчӧ пыр видзӧдӧ. Ме тай чайта: батьыс юӧ, да сыысь яндысьӧ, некодкӧд оз ёртась. Дас кӧкъямыснад окота ас коддьӧмыдкӧд ноксьыны, нывъяскӧд да, а сійӧ миян...
— Чутыс, инӧ, абу на вӧрзьӧма, — нюмсермунӧмӧн шуыштіс тьӧтуш да бурӧдыштіс нывбабатӧ, эн пӧ шогсьы, а радлы, мый оз кӧнсюрӧ шляйтчы, гортад пукалӧ, зільӧ велӧдчыны и.
— Сідз эськӧ да... Но оз, тыдалӧ, ёна велав. Тӧвся экзаменъяссӧ сдайтӧм бӧрын шуӧмаӧсь стипендиясӧ не сетны... Сійӧ и шогся, велӧдны детинасӧ кыдзкӧ колӧ, а батьыс удждонсӧ шочиника и вайлӧ. Юӧмнад ышмис да, шопералӧмсьыс вештісны и. Киссьӧм машинаяссӧ тай ремонтируйтны сибӧдлӧны корсюрӧ, да сэтысь уна-ӧ нажӧтка. Ачым пенсия вылын... Аслыс детиналы и ковмас гожӧмнас удж аддзыны. Менӧ тай, сусед гозъя базаын уджалӧны да, ас дінаныс корӧны-а. Лук да фрукты пӧ бӧрйыны кутан. Ковмас, колӧкӧ, и мунны. Мый керан...
Кузя ышловзис Аннушка, ланьтіс.
— Да, бобӧйяс, челядь вӧснаыд ковмас вийсьыны, — шыасис тьӧтуш. — Менам эз вӧвны, да ог тӧд сійӧ шогсӧ, а со Настасья водз жӧ коли дӧванад, да кыдзи вийсис-лэптіс кок йылас ныла-пиасӧ.
— Быдтыси, быдтыси! — шыасис татчӧ Настасья да синмыс ӧзйыліс, а сэсся жугыльлунӧн тупйысис-вевттьысис. — Пиӧй кутшӧм вӧлі! Армияӧ муніс, сэсся офицерӧдз велӧдчис, а кутшӧмкӧ Афгания гыньыктіс, гу дорас весиг он мун бӧрдыштнытӧ. Ныв сідз жӧ йӧз муын дай. Чеччыштіс болгарин сайӧ, да сьӧд зятьӧй сэтчаньӧ и нуис. Письмӧыс ӧні шоча волӧ, непӧштӧ аслыныс волыны либӧ меным на дорӧ ветлыны... Этатшӧм донъяс лоины да... Вот ӧтнам и коли. Пасибӧ, уджъёртъясыд оз вунӧдны... Со — Дуся... Чой быттьӧ меным. Дырджык кӧ ог аддзысьлӧй, мӧда-мӧд дорӧ котӧртам. Талун локтіс да, любӧӧйла пыр на чиктыла-радла. Но, мыйкӧ тай омӧля панясянныд, гӧстюшкаяс! Часлы, пӧсь чай вая, — кватитчис сэсся. — Чайтӧ кӧ он ю, он на сьыв.
Кӧзяйкаыд мӧдӧдчис сэсся кухняас. Сійӧ жӧ здукас кодкӧ и грым-грам чужйис ӧдзӧсас да звӧнокыс ёна личкӧмсьыс дзижгӧмӧн косяліс. Настасья звирк пырис бӧр ми дорӧ, повзьӧма, ме ордӧ пӧ ӧд некод тадзсӧ оз волы!
Тьӧтушыс чепӧльтіс орччӧн пукалысь Аннушкаӧс, вашнитіс:
— Тэнад локтӧ. Вайӧ сетчӧй ставныд код улӧ. Ме муна, восьта сылы, — чеччис, мӧдіс ӧдзӧсланьыс. Тувччӧ да бергӧдыштлӧ миянлань юрсӧ, кинас шеновтӧ, синнас мигнитӧ: сьылӧй пӧ, сьылӧй, бабоньяс! Ӧдзӧс дорас воис да игансӧ восьтытӧдз и заводитіс варовитны. А ми босьтчим сьывны. «Джуджыд керӧсын» муркйӧдлам, ӧттшӧтш и кывзам, мый керсьӧ ӧдзӧс дорас.
Тьӧтуш оз тэрмась восьтынысӧ, горалӧ брунган гӧлӧснас:
— Ӧльӧксей, тэ, батюшко, локтан? Час, восьта, эн чужъясь! Мый сы дыра эн лок? Кытчӧ ем, сэтчӧ и суниссӧ он ли мый тӧд? Ми мудзим виччысьны, да дозсӧ ставнас нин ректім. Ресторанӧ на мӧдам...
Ӧдзӧс медбӧрын воссис.
— Сьыв, сьыв, пӧрысь руч! — горӧдӧ пырысьыс да пӧчӧтӧ тайкӧ оз нӧбӧд сьӧрсьыс.
Тӧв ныр моз пырис ми дорӧ, кокъяссӧ чашкӧдӧмӧн сувтіс, синъясыс автомобиль бугыль кодьӧсь, вомсӧ паськӧдлӧ, а шуны нинӧм оз сяммы. Татшӧмсьыд нӧ он повзьы? Миян гӧлӧсъяс другӧн и пакталісны. Видзӧда да, Анна чашкалӧм синъясӧн жӧ баргӧ верӧсыс вылӧ. Ме, колӧкӧ, эг жӧ бурджык вӧв. Но кор Анна друг горӧдіс сьывны: «Аддзӧ Танюшыс, локтӧ Ванюшыс...», менӧ семдӧм босьтіс. Серала и серала. А тьӧтуш да Настасья гӧсьт дорынӧсь, мышсӧ Ӧльӧшлысь малыштӧны, мыйкӧ меліа кургӧны.
Скӧрмылӧм дядьӧыд небзис, нюмтор вӧрзьӧдіс вом доръяссӧ, а сэсся вак-вакӧн серӧктіс:
— Хы-хы, ті тай нӧ, бабаяс, збыль кодӧсь!
— Сӧмын тіянлы и кодавнысӧ? — збодера паныдалӧ сійӧс Настасья да йӧткыштӧ пызанланьыс. — Тані ме кӧзяин и кӧзяйка, ме и командуйта, а тэ эн лысьт ырзыны. Пуксьы да сёй, кӧсъян кӧ, и чайӧн юктӧда. А вина абу. Асьным юимӧ!
— Ме винасӧ ог и кор да... Ме веськыд талун да... — пызан саяс пуксянмоз раминика нин дорйысьӧ пузьылӧм дядьӧыд да индӧ гӧтыр вылас. — Этайӧ тай здук кежлӧ гортысь петіс, да васьтӧма татчӧ-а.
— Сэсся тэныд ыждавны колӧ? Повзьӧдін миянӧс...
— Лунтыр на вомӧ нем эг сюйлы да... — лёкиник пластинка моз низгис дядьӧ.
Татчӧ и Настасьялӧн тьӧтушыс тшӧтш суитчис, сир пинь моз сатшкысис мужичӧй дорад:
— А-а, нёньпом кага, инӧ, тэ? Гӧтырыд паньӧдны должен? Ок ӧд ышмӧма! А кӧсъян кӧ тӧдны, бур верӧсыс оз тэ моз гӧтырсӧ кльӧщи-мӧлӧтла йӧзӧ ысты! Ӧти-кӧ, гортад должен имеитчыны! А мӧд-кӧ, бур гозъяыс ӧтвылысь пызан сайӧ пуксьӧны и гуляйтны петӧны! Мый синъястӧ лапйӧдлан? Вот и кывзы ӧні пӧрысь пӧчыслысь пинялӧмсӧ. Праздник ради скӧрмӧдін... Вот, назлӧ тэныд, ӧтнадтӧ эновтам... Ресторанӧ мунам... Вӧччӧй, пӧчукъяс-бобукъяс! Кынь шапкатӧ, Настасья, пасьтав! Анна со чышъянӧн воӧма, сылы сет паськыд моднӧй шляпатӧ! Ог и кизясьӧй, мед пась морӧсъяс ван восьсаӧсь! Шатлалам-мунам улич вывті,
Тьӧтушлӧн гӧлӧсыс ядритыштӧ и сералыштӧ, ёсь крук моз быд кыв сатшкӧ вежӧрад. Оз, буракӧ, кажитчы Ӧльӧшыдлы тьӧтушлӧн крӧттьӧмыд, куньтыралӧ синсӧ да кинас шеновтӧмӧн бӧрлань сетчыштӧ и сетчыштӧ, медбӧрын пӧкаитчан гӧлӧсӧн кайтыштӧ:
— Мый шуа? Нем ог шу, пӧчукӧ, нем ог... мыжа... Дивит... Но нурйӧдыштны ӧд позьӧ? Пӧсь чайнад юктӧдны да?
Срочнӧ гаражӧ корисны, дачаӧ ветлан автобус жугалӧма да... Кӧсйи эськӧ талун горт гӧгӧрын ноксьыштны, да этайӧ баба вӧснаыс эг удит. Мунны колӧ. Чукӧстісны, да ветла нин.
Пӧчӧ чорыдакодь и тувкыштіс Ӧльӧшыдлы мышкуас да, пызанлань инданмоз, шыасис бара:
— Корисны кӧ, ветлы... А сёяныс пызан вылын... А эн кӧ удит нинӧм вӧчны, гӧтыр вылад эн инды. Мед и шойччыштін кӧ. Мӧд лун бара на воас. Сэк кежлӧ, гашкӧ, удитан и мӧд шкап ӧдзӧстӧ тойны...
Бӧръя кывъяссӧ кайтіг пӧчӧлӧн вомыс шмыньмунӧ. Окота и меным шмыньмунны, а видзӧда да, Настасья и Аннаыс тшӧтш нюмвидзӧны. Кыдз нӧ он нюмды нывбабаыд, кор неважӧн на яра аршасьысь ён мужичӧй зонка моз видзчысьӧмӧн пуксис ми дорӧ пызан сайӧ да мыжмӧм синъясӧн дзӧркнитлӧ то ӧти вылӧ, то мӧд вылӧ. А синъясыс лӧзӧсь, и вильыш бикиньяс оз-оз да и котӧртыштасны видзӧдласас.
Ак, лешакпи, шедін...
— Но, сёй, инӧ, да мунам, — верӧс дорас шыасис Аннушка, и чеччис пызан сайсьыс. — Збыль кӧ коддзи талун-а?
Шмонитӧмӧнмоз и шуыштіс тайӧс.
Кӧзяйкаыс, Настасья, серӧктіс:
— Коддзин мыйыськӧ? Чуньлыс ыджда румкасьыд ли мый? Ӧльӧкыд со талун андел кодь, да сійӧн, пӧдикӧ, коддзин-кыптін-а.
Аннушка вочакывсӧ шуны эз и сяммы, а верӧсыс, ошкыштісны да, паньсӧ весиг пуктыліс, андел моз и нюмдіс.
А Олимпиада тьӧтуш нӧшта на лӧдсыштіс радлунсӧ, мышкуас лапӧдӧмӧн кайтіс:
— Сёй, пиук, сёй. Радейта видзӧдны, кор мужичӧйыс азыма сёйӧ. Гашкӧ, войбыд ковмас гаражад ноксьыны да, пажынтор босьт и. Этайӧяс, мича аньясыс, эз видлыны-а, пирӧг пӧжавлі да. Ид тусьӧн пӧтісны, шондібан... Тэ, Ӧлюкӧ, локтін да... Повзьӧдін эськӧ да... Любӧ меным! Рӧсада пыдди мужичӧй... Слава богу, лӧсьыда аддзысимӧ! И луныс талун мича!..
Да, луныс и збыль талун мича. Анна да Ӧльӧ гозъякӧд и ме тшӧтш эновті пызан сайсӧ. Ӧти ӧдзӧсӧд петӧмыс и лои.
Рытъявылыс ывлаыс нӧшта на шондӧдӧма. Вевтъяс вылысь тёпкӧ войтва, кӧнкӧ юр весьтын чирӧдчӧны пышкайяс, кысянькӧ кылӧны челядь гӧлӧсъяс. Тувсов кӧр и тувсов шыяс! Нёрысь шондіыс ворсӧдчӧ быттьӧ, дзебсьылас уна судта керкаяс саяс да бӧр мыччысьлӧ. Йӧктӧ кӧ нин-а? Сылы, буракӧ, долыд жӧ.
Муна-восьлала гортлань, нюмӧй вом дорысь оз и вешйыв. И кокъяс кокниа чужъясьӧны. Син водзын кольысь луныслӧн серпасъяс мӧда-мӧдсӧ вежӧны. А пельясын кылӧ Олимпиада тьӧтушлӧн шмоньӧн ворсӧдчысь кыз гӧлӧсыс: «Мыйла и мортыд олан, не кӧ шмонитыштны да радлыштны?»
Збыль, сылӧн тайӧ артмӧ! Пинялас и дивитас быттьӧкӧ, и сэк жӧ серӧктас да шмонь лэптас. Пинялӧмыс дзик пыр вунӧ, а лов вылад кыпыд лоӧ. Ме со асывнас, сійӧс первойсӧ аддзи да, тшӧкмунлі, а сэсся... Сідзи кымын жӧ лои и Анналӧн да верӧсыслӧн. Вашвидзан вомъясӧн и петісны сысянь...
И ме со век на вашъяла... Бур казьтылӧмыд дыр кежлӧ кольӧ. Настасья пӧдруга вӧсна ӧні рад лоа и: оз кут гажтӧмтчыны да помся челядьсӧ гаравны. Тьӧтушыс ылӧдас — серамсӧ пычкас и шогсӧ пальӧдас. Ыджыд уход сы бӧрысь оз на ков-а, абу на ляб тьӧтушыс. Сёрнитнытӧ век нин тӧварыш.
Менам аслам сёрнитӧдысьыс эм жӧ. Бабӧн шуысьӧй, педучилищеын велӧдчӧ первой во на, шулӧ тай: казакӧ пӧ велӧдча. Пока велӧдчыны кутас, ме гажтӧмтӧ ог кут тӧдны. А помалас да мунас кӧ... Но, да ӧд водзвывсӧ нинӧмла на маитчыны.
Наперво, ужын дасьтыны ковмас, гортӧ пыра да. Гашкӧ, воас узьны. Колӧкӧ, бара другыскӧд пыраласны, ужнайтыштасны да утьыштасны кытчӧкӧ. Ме пӧ рытнас дыр ог унмовсь, да тэныд мешайта... Тайяс ордын пӧ казармаас и узя, шулӧ. «Ой да... Сэні ӧд ышмывланныд, кӧнкӧ?» — чирыштны да ӧлӧдны жӧ кутлі, да найӧ серамвыв менӧ лэптісны: эн пӧ тӧждысь миян вӧсна, миян пӧ сэні дисциплина, ог урӧсмӧй. Код тӧдас сэсся... мырдӧныд вежӧртӧ мортыдлы он жӧ сюй дай. Ачыс тӧдӧ, сылы овны. Мам-батьыс тай эськӧ тшӧкыда писӧ видлыны волӧны да...
Гортлань куті матысмыны, да кыпыдлунӧй чиныштіс, тӧжд-маета юрын кутіс бергавны. Не кӧ гажа тувсов шыясыс да кӧрыс, гашкӧ, манитчытӧг и гортӧ пыри. Но вывті нин ывлавылас вӧлі лӧсьыд, да окота лои нӧшта сынӧднас лолалыштны.
Пукси ӧшинь ув скамья вылӧ. Неылын ворсысь кык нывка, суседъяслӧн, ме дорӧ сибӧдчылісны, ошйысьыштісны, ми пӧ шор писькӧдам, дай бӧр пышйисны.
А кыськӧ сьӧд пон на бӧрысь пыр и воис. Да тайӧ жӧ асъя тӧдсаыд! Ме быдсӧн радлышті, абу, мися, и вунӧдӧма менӧ. Малышті юрсӧ, сійӧ легӧдчыштіс бӧжнас. А кутшӧмкӧ дядьӧ, понйыдлӧн, буракӧ, кӧзяиныс, матыстчис, нинӧм оз шыав, видзӧдӧ миян вылӧ. Киас мовкйӧдлӧ понйыдлысь домсӧ. Понйыд то сы дорӧ котӧртлас, то бӧр ме дорӧ. Ме и шыаси. Понсӧ малала и кӧзяиныслы висьтася асъя аддзысьлӧм йывсьыд, повзьӧмтӧ и молитва лыддьӧмтӧ висьталі. А дядьӧыд сералӧ: тэ пӧ, гашкӧ, уличӧдыс, машинаяс ветлан туй пӧлӧныс мунін да... Эм пӧ ӧд миян асланым веськыд трӧпка. Нёльӧд школа дорӧ вотӧдз пӧ кежан да веськыда и воан автобус сувтанінас. Ми пӧ сэті ветлам, да кычанӧй тэнӧ тшӧтш сійӧ трӧпкатіыс, надейнӧ, кӧсйис нуӧдны...
— Гашкӧ и... Збыль ӧд, ӧтилаті мунігӧн кычаныд боквыв сетчыліс, ме вылӧ никӧстӧмӧн видзӧдліс. Эг тай гӧгӧрво... Пемӧсыд, вӧлӧмкӧ, меным тайӧс и висьталӧ, отсыштны кӧсйӧ. А ме... Йӧйтала, молитва лыддя. Менам кодь ичӧт вежӧра мортыд тай он другӧн гӧгӧрво найӧс. Бур кӧть нин, абу дӧзмӧма ме вылӧ. Со, бара на ворсны воис да.
Дыркодь и ворсӧдчи кычаныдкӧд да варовиті кӧзяиныскӧд. Гортӧ пыригӧн колльӧдісны найӧ менӧ кильчӧ помӧдз.
Вылыс судтаас пос вывті кайиг сералышті ас вылын: мися, со Благӧвещенньӧ луныд кыдзи коли: асывнас пон кильчӧ помын виччысис, рытнас кильчӧ дорӧдз колльӧдіс. Гортын нӧшта кань виччысьӧ. Мед тадзи быд ловъя ловкӧд сӧгласӧн да бурӧн и водзӧ лунъясыс кутасны кольны. Мый нӧшта меным колӧ?
Мед тулысыс ӧдйӧджык воас да шондӧдас.
Бара на мыйсюрӧ град вылӧ пуктам и.
Тайӧ ӧд и збыль олӧмыс.
