БАРА ВОЛІ КУРАТЧИНА ГРЕЗДӦ

Бара ӧти во исковтіс. Кадыс тай мунӧ, он и аддзыв. А пызан йӧрӧ сымда чукӧрмӧма вочӧжся газет-журналыс. Да и аслам кутшӧмсюрӧ гижӧдтор-пасйӧдыс чӧлӧй гӧра. Газетсӧ позьӧ дачаӧ катӧдны, пачсӧ ломтігӧн нажӧг вылӧ згӧдитчас. А журналъяссӧ, сиктысь кӧ кодкӧ волас, сэтчӧ катӧдас. Лыддьӧны сэні. Сёысь закажитасны, эн пӧ шыбит, вай миянлы. Выпишитны пӧ сьӧмным оз судзсьы, а кадсӧ вианмоз окота жӧ ловтӧ лыддьысьӧмнас гажӧдыштны.

А коді нин и волысьыс да катӧдысьыс лоӧ? Сикт-грездас йӧзыс эз кут кольны да. Со тай пыр и син улӧ уси аслам пасйӧдтор верӧслӧн чужан грездас, Куратчинаас, ветлӧм йылысь. Гашкӧ, и гижӧдтор лӧсьӧдӧм могысь пасйӧдсӧ вӧчлі. А колӧ ли оз та йылысь гижӧдсӧ вӧчны? Василий Лодыгинлӧн тай кывбур эм, неважӧн на «Войвыв кодзулысь» лыддьылі. Он кӧ пӧ чуймӧд лыддьысьысьсӧ гижӧднад — эн и пессьы. Бурджык пестӧ поткӧдлы да пӧсьтӧ кисьты. Но, Васюкӧ, зэв ӧд и стӧча шуӧма! Колӧкӧ и, ковтӧмторнас на тыртлам газет-журналыслысь лист боксӧ. Но менӧ ӧд грездӧ ветлӧмыс вӧрзьӧдіс и чуймӧдіс. Гашкӧ, кодӧскӧ и тшӧтш жӧ вӧрзьӧдас.

Куратчина грездтӧ, дерт, карта вылад весиг ичӧтик чутӧн оз пасйыны, но меным ӧд сійӧ грездыс чужан грездысь на муса да дона. Дай чужан грездӧс сійӧ грездысь торйӧдӧ сӧмын ичӧтик Буб ю, кытчӧ пырджык котравлім купайтчыны да арпиянӧс кыйны. Бубным абу пыдын, галькияс вывті сёльӧдчӧ-визувтӧ. Буб юсӧ вӧлі келӧмӧн вуджам Зӧтин Нина Гориновакӧд (кык Вугыр Нина) да, кӧмтӧм кокаӧсь, чой паныдыс вартӧдам Куратчина грездланьыс. Сэні Ниналӧн тьӧткаыс, зэв мелі да нюмсера, быть нин миянӧс чӧскыд чайӧн юктӧдас да лампасия тусь вомтӧ чӧсмӧдны сетас.

Нинакӧд ми ёнасӧ сэки нинӧм на эг гӧгӧрволӧй, но Ниналӧн вокыс, Прокопейыс, шуліс, сійӧ пӧ ӧд тьӧтыс Иван Куратов поэтлӧн рӧдня, поэт мамыслӧн вежаныв лоӧ. Куратовыс пӧ сійӧ керкаас и чужлӧма дай.

Ог тӧд, збыль-ӧ Прокопейным висьтавліс, а Куратчинаас ме верӧс сайӧ петалі да аслам мӧд гортӧн и лыддя. Сійӧн и ӧні менам сьӧлӧмӧй доймӧ, грездыс бырны кутӧма да.

Олӧмсӧ сідз вӧчлӧма тай, грездыс чужтас-быдтас ассьыс челядьсӧ да оз ас дорас шымыртӧмӧн видз, быдлаӧ страна пасьталаӧ разӧдас-торйӧдлас. Отпускавны и волан вежон-мӧд кежлӧ муса грездад. Волан да быттьӧ бордъясыдлы выль вынъяс чӧжыштан. Сэтшӧм югыд да гажаинын грездыс. Став вӧльнӧй светыс гӧгӧрпӧв тыдалӧ! Кебра-матушкалӧн комын витнан грездыс, буракӧ и! Да ӧд и Роч мусӧ Коми муыскӧд йитысь тракт туйыс тайӧ грезд пырыс прӧйдитӧ! Ветлысь-мунысьыд пыр эм. Грездса тьӧтӧяс, ок, визулӧсь да варовӧсь, свежӧй мортыдлысь юасясны и висьтасясны, тӧдмаласны не сӧмын Коми муын олӧм-вылӧм йылысь, но и став страна пасьталаысь да весиг и граница сайсьыд. Сэки ӧд эз сӧмын водзті моз вӧлӧн ветлысь ямщикъяс вӧвны, машинаыд ёна нин гузьяліс-ветліс.

Ми отпускавны гожӧмнасджык пыр волім. Луннас грездад лӧнь. Гожӧмнад турун пуктанінынӧсь войтырыс. Челядьыс вадорын кульмӧны дай. Пӧрысь пӧль-пӧч сӧмын грездса улича вылад вуджӧртчылас, да вузасян лавка дорын ветлысь-мунысьыс ноксьӧ.

Но мыйӧн рытыс воас, ловзяс-шызяс грездыс! Зонъяс ставныс гудӧкасьны кужӧны! Менам верӧслӧн куимнан вокыс гармонист. Пуксясны звӧз помӧ да заводитасны кадриль либӧ «Шондібанӧй» няръявны. Суседка-пӧчӧ, ӧтка старука, пыр и лажзьӧдас-воас, нюмвидзӧ: «Кысь, мися, выльгрездса нывъяс эстчаньын сьывны заводитісны да. Тайӧяс тай, вӧлӧмкӧ, няръялӧны! Петӧй грездӧ. Чоййывса нывъяс дорӧдз мыськовтлӧ!»

Сэсся ме дорӧ шыасяс: «Нина, ичмоньӧ! Тэ мый он мича платтьӧась? Пет тшӧтш! Ӧтчыд овлӧ томлуныс, татшӧм мича лун-войыс да! Ок, эськӧ, эг кӧ пӧрысьмы!..»

— Пывсян ме ломті да, — вочавидза ме сылы, — свежӧй корӧсьӧн, буди, швачӧдчыны тарыт кутам-а, огӧ петӧй йӧктынытӧ.

Пӧчӧлӧн нӧшта на паськыда нюмыс петіс: «А Нинукӧ, зэв и лада сёрнитан-баитан! Ме абу прӧч пӧсь пывсянсьыд! Самӧкур румка-мӧд чуньлыс ыджда дозйӧ босьті! Пӧсь пывсян бӧрад...»

Мый пӧсь пывсян бӧрас, пӧчӧыд оз и кывйӧн шу, а мудера читкыралыштӧ синнас. Ок, пӧчӧ! Ёна и забавнӧй суседка вӧлі. Энька сійӧс радейтліс, гажтӧмтчыны пӧ тайӧ оз сет. А сэки буретш энька йӧв тыра пӧдӧнчаӧн картаысь петіс да пӧчӧлы вӧзйыны кутіс мӧс вӧра йӧв юыштны.

«Ӧні пывсянӧдзыс — ог. Тыр рушкунас кыдзи кута корӧсьнас швачӧдчыны!» — вочавидзӧ пӧчӧ да зэв кузя ышлов вӧчӧ, сэсся вазьӧм синсӧ кулакнас чышкыштӧ да кайтыштӧ: «А бобӧяс, ті кӧ энӧ вӧлӧй, кыдзи ме ӧтнамӧныс эськӧ олі? А сё пасибӧ Енмыслы и тіянлы, онӧ ӧтдортӧ да. Сё пасибӧ грездыслы и, эта дыра, кӧкъямысдас арӧсӧдз видзӧ! Миян грездысь кындзи, некӧн сэсся свет вылас абу татшӧм гажаиныс да лышкыдіныс. Томдырйи Сибыръястіыд и быдлаті ветлі, дитя видзысьӧн медасьлывлі да мый да. А кувны бӧр татчӧ, бур йӧз дорас, Енмыс вайис».

«Пӧчукӧ пыр кувны лӧсьӧдчӧ!» — мышвывсянь кылісны нывбаба гӧлӧсъяс да серам. Со и нӧшта кык тьӧтӧ пывсьыны воӧны...

Тадзи и вӧвлі сэки менам ичмонялігӧн. Татшӧмӧсь и Куратчина грездса аньяс вӧліны и грездса оланногыс. Ог нин уна шу том войтыр йывсьыс. Ӧти рыт кӧ петалан на дорӧ войпуканінас, нэм чӧж кежлад коляс нывъяслӧн сьылан горыс.

Йӧктӧ керка, йӧктӧ пач,

Йӧктӧ и галанка!

Ме мамӧлӧн ӧтка ныв,

Чистӧ кулиганка!

Либӧ жӧ:

Кокӧй ышмис, пуӧ-пуӧ,

Кытчӧ нуас, ог и тӧд...

Дерт, сійӧ кадсяньыс удитіс уна ва нин визувтны Буб кузя. Не сӧмын коми грездыд, но и мирыс ставнас ёна вежсис. Тайӧс ми тӧдам. Но медым рӧднӧй грездад воан, да паныдалан сӧмын кык старукаӧс! Тайӧ нӧ сьӧлӧмтӧ вӧрзьӧдӧ оз? Менам тай синва петіс-а. Энька-айка да важ тӧдсаяс, шуам, пӧрысьмисны, кулісны, а томъясыс кӧнӧсь? Мыйла гудӧк шы ни сьылӧм шы оз кыв, посниясыс мый оз котравны да чилзыны?

Куратовскӧй поэзия праздник вылад комын воысь дырджык нин ме быд гожӧм на ветлі аслам чужан-быдманінӧ. Вичкодорӧ, праздничайтанінад, чукӧрмас сымда йӧз! Гӧсьт-гӧстя став Коми му пасьталасьыс.

Водзтіджык и став страна пасьталаысь — Казахстанысь и Сибырысь, Москва-Ленинградысь и Украинаысь гижысьяс волісны. Аддзӧдчӧны-гажӧдчӧны. А ме тӧдса-рӧдняяскӧд аддзысьла, кутчысьла-окася, пӧттӧдз варовитам. Праздник вылад ӧд Вичкодорӧ быд грездысь жӧ войтырыс волӧ.

Кор вӧлі ловъя на энька, весиг и сійӧ Куратчинасяньыс воліс. Менам бать гортӧй сэки эз на тыртӧм вӧв, чой семьянас оліс, удитлім и сэтчӧ пырыштлыны да варовитыштны. Сур на юыштлім и, чой нарошнӧ сэк кежлӧ сурторсӧ вӧчыштліс.

Тайӧ бӧръя гожӧмас, ме мыйкӧ нёрпалі ли мый ли, эг вермы ветлыны праздничайтнысӧ. Бӧра-водза, дерт, позис, нуӧны тай машинаӧн, но лолӧй, буракӧ, эз кӧсйы. Важ рӧдняяс, важ пӧдругаяс абуӧсь нин, чойӧй куліс, эз ло, мый, каян да... Первойысь праздник вылӧ гажӧдчыны эг кайлы!

А арнас пиӧ отпускӧ петӧма да кутіс шуны: «Мамӧ, — тшак вотанмоз, гашкӧ, кайлам дед-баб грездад? Керкаыс ӧд узьнытӧ эм. Олам сэні лун-мӧд. Окота лои челядьдыр казьтыштны. Ме ӧд сэні ичӧтдырйи ёна котравлывлі. Ӧти сайысь и шойна вылас гуяс дорас кежалам».

«Ой, муса пиӧ! — радӧйла тайкӧ ог йӧктышт. — Кайлам, кайлам! Ме сэні важӧн нин эг вӧв! Таво весиг и Вичкодорӧдзыс Куратовлӧн праздник вылас эг кайлы! А Куратчинаад дед-бабыд эз лоны да...»

И со ми аски асывнас жӧ и туйӧ мӧдӧдчим. Пестер-наберушка да сёян-гӧснеч машина багажникас лӧдім, ме бӧръя улӧс вылас пукси, а пиӧй аслас Серёжа пикӧд водзас, руль дорасӧсь. Серёжа синсӧ батьыс ки вылысь оз вештыв, тшӧтш шоперавны велӧдчӧ, сійӧс и тайӧс ӧтторъя юалӧ батьыслысь. А ме шыньвидза-пукала. Туйыд ӧні шыльыд, абу водзті кодь, сӧмын нин уй. Да эн вуграв. Он и тӧдлы тангасны! Машинаыс — жуӧ! Эм ветлысьыд! А кыдзи нӧ ми водзті подӧныс ветлімӧ?! Сё комын верст Сыктывкарсянь Куратовоӧдз, а ми, карса техникумъясын да училищеясын велӧдчысьяс, вежон кежлӧ, каникул дырйи, подӧн шлёпкам-каям гортӧ. Кӧть эськӧ чӧскыд ужын сэні оз жӧ виччысь миянӧс, но бабукъяс ӧд мелі кывнас быть сьӧлӧмтӧ бурмӧдыштасны дай юртӧ малыштасны ичӧтикъяслысь моз.

Пукала да казьтыла подӧн ветлӧмъясӧс, а машина лэбӧ. Бӧрӧ колины нин Выльгорт и Лӧзым, Паджга и Ыб, Межадор и Визин. Сэтшӧм окота висьтавны Серёжалы, кыдзи ми тайӧ туй кузяыс кайлім украинаса да казахстанса гижысь гӧсьтъяскӧд Куратовскӧй праздник вылӧ, кыдзи ми дедыскӧд, том гозъя, кык ичӧт челядьӧн да кӧлуйӧн 1955 воын волімӧ отпускӧ Германиясянь да тайкӧ и эгӧ пӧгибнитӧй тайӧ туй вылас. Зэрасис, туйыс вӧлі лёк да грузовик машинасӧ кыскис канаваас. Но висьтасьны да сёрни панны ме эг нин удит. Со Чукаыб лои прӧйдитӧма. Колӧ сувтлыны да пыравны вӧрас. Эг ӧмӧй тшак вотанмоз мӧдӧдчӧй сиктас.

Пырыштлім куимлаӧ, зэв тшака местаяс водзті вӧвліны. Ни ӧти бур тшак эз сюр. Таво тшакыс абу петӧма. Жаритмӧн тай уртшак ӧктім жӧ. Сэсся нинӧм абу. Чӧд вӧлӧма! Да вотысьыс абу волӧма!

Но ладнӧ, тшак вӧснаыд огӧ на жӧ шогӧ усьӧй. Водзын ӧд чужан сикт. Сиктӧ пыртӧдз и позьӧ кежавлыны шойна вылӧ. Тонӧ туй бокас и эм гуыс менам пӧч-пӧльлӧн да. Кодсюрӧлысь гусӧ эг и аддзӧй, крестъясыс важысла пӧрӧмаӧсь да, кыдз аддзан. Но чойӧ неважӧн на кулі, да свежӧй на гуыс. Сы дорын пукалӧмӧн и казьтыштім да гӧститӧдчим, ставнысӧ гарыштлім. Эм-абу сэсся налӧн тӧдӧмкодьыс-а?

Гусӧ эновтны нин ми дасьтысим, ми дорӧ локтіс неылын вуджрасьысь тьӧтӧ, чолӧмасис да пыр и пондіс варовитны-висьтасьны:

— Ме ӧд тӧда чойтӧ, куимнан пиӧс менсьым велӧдліс, учительница вӧлі... Ӧні куимнанныс нин абу дінынӧсь. Медічӧтыс служитӧ кӧнкӧ ылын Чечняад... А этайӧ то тані куйлӧ дай. Медыджыд вӧлі, медводдза быдтас. Менам кодь жӧ адгорш вӧлӧма. Ме тай горшаси, пыр уджалі. Совхозлы йӧв лысьта, план тырта. А тайӧ винаӧн горшсӧ тыртіс. Ичӧтнас зэв садя да зіль вӧлі, меным скӧтнӧй дворын пыр отсасис. А армиясьыс воис да мый и лоӧма! Эз и косьмыв, юис... Сылы ни меным горшасьӧмыд шуд эз сет. Кыз му улын куйлӧ... Ме эськӧ ола, ог норась да. Шӧркост пиӧй сьӧмнад отсалӧ. Вӧркутаын сійӧ, из шом перйӧ... Вичкоыд миян тані абу. Вӧвлі, да косявлісны. Горшасьӧмысла жӧ. Жыннян кӧртыс пӧ колӧ танк вӧчны, а кирпичсьыс выль керка лэптам. Со ӧд кутшӧмӧсь ми! Ӧні сэсся ме татчӧ гуяс дорас и вола вичкоӧ пыдди. Кевма, мед рӧдительясыс отсаласны, мед войнаыс оз ло, да пиукӧ салдатсьыс садь юрӧн локтас гортӧ...

Тьӧтӧ помсявыв, дугдывтӧг и юӧртліс тайӧ ставсӧ да вӧлись могсӧ висьталіс. Вичкодорӧдзыс пӧ ті нуӧй жӧ менӧ тшӧтш машинанад, лавка дорӧдз.

Важысянь нин ме приметитлі: миян сиктса аньяс первой ас йывсьыс висьталасны, то пӧ ме кутшӧм. Абу кӧ мустӧм ме тіянлы — сибӧдӧй дінад, ог кӧ шогмы — эновтӧй. Со тайӧ тӧдтӧм тьӧтӧыс бур пример и эм. Сиктса аньӧй, донаӧй...

Ми шуам: «Босьтам. Эм тай тыртӧм местаыс». Пиӧй менам абу ёна сюйсьысь нывбаба сёрни костад. Но та пӧрйӧ нюммуныштіс быдӧн да шыасис тьӧтӧ дорад:

— Этатшӧм варовсӧ кыдз он босьт, стахановка на вӧлӧмыд да.

Нывбабаыд татчӧ ловзис быдӧн: «А збыль, менам бать стахановеч вӧлі: вӧрын уджаліс. А ме — соцтруда, передовик вӧвлі, медаль и быдӧн сетлісны...»

Миян и думъяс эз вӧвны Вичкодорад сувтыштлыны, Куратчина гортӧдз и кӧсйим мунны, да варов тьӧтуштӧ быть ковмис лавка дорад чеччӧдны. Сёысь пасибӧсӧ шуис. Сылысь горалӧмтӧ кылӧмаӧсь, машинаӧс миянлысь пыр и кытшалісны лавка дорын сулалысь гырысь сумка-ташкаа том йӧз. Автобус пӧ виччысям карӧ лэччыны, бӧра-водза гортӧ волім.

— Ничево себе «бӧра-водза», — кӧритӧмӧнкодь и менам пи на дорӧ шыасис. — Ай-мамыдлысь тай нопъясад унакодь сӧвтӧмныд-а.

Том йӧзкӧд кыв песны Серёжа да батьыс колины машина дорас, а ме тӧдса улич кузя мӧдӧдчи, син пыр кӧть мися нуӧдышта грездӧс. Бать керка эськӧ и орчча, да он на и пыр, ӧшинь тупйӧса, ӧдзӧс игана, потшӧсыс пӧрӧма. Кык ыж кодлӧнкӧ сэні йирсьӧны. Эм тай йирсянторйыс. Ӧшиньӧдзыс кузь турун быдмӧма. Некодлы оз ков. Водзті кабыр турунысь тюрмаӧ пуксьӧдлісны, Човйӧ нулісны. Синва дзольмуніс, кутнысӧ ог вермы. Сідзи и вазьӧм синмӧн муна грезд кузя. Зӧтин керкаӧдз, Куратов музейыд ӧні сэні, кайлі дай памятник дорас кежавлі. Памятник дорӧ кодкӧ китыр дзоридз пуктӧма. А ме... Эг ӧмӧй вермы вӧрсьыс вижӧдӧм коръяса вожсӧ кӧть вайны? Найӧ ӧд зэв жӧ мичаӧсь. Яндзим весиг лои, сійӧ рӧдлысь овсӧ новлӧдла, а ачым тыртӧм киӧн татчӧ локті. Бергӧдчи, туй кузяыс бӧр машиналань мӧді. Вичко чой дорӧдз нин локті. Серёжа да пиӧй дӧзмӧмаӧсь нин, буракӧ, менӧ виччысьны, шенасьӧны кинас меным. А ме сувті да сулала. Луныс мича, шондіа, эстчаньын, ю мӧдарас, Выльгрезд и Шорйыв, Расчой и Ыбпон тыдалӧны.

Кебра-матушкаӧй, сьӧлӧм шонтысьӧй,

Чужан люлюӧй, челядьдыр!

Тэнсьыд войтыртӧ, гажа вӧр-ватӧ,

Кута казьтывны кувтӧдз пыр.

Вичко чой горув тӧвзя-котӧрта,

Бубйӧ ызгысьла...

Эг и тӧдлы, машинанад ме дорӧдз воисны менам пиукъясыд. Серёжа ӧшиньӧд горзӧ: «Бабук, пуксьы вай, мунам асланым грездӧдз, мый тані сулавнысӧ».

Найӧ мӧй гӧгӧрвоасны менӧ? Пукси. Ӧдйӧ и чой горулыс лэбим, Буб ю пос вуджим, чой паныдсӧ Куратчинаӧ нин воам. Со медводдза керкаяс нин. Туй пӧлӧныс и бокынджыкӧсь. Со и миян, тӧкӧтьӧ бокынджык жӧ. Кежӧдім машина, сувтім. Потшӧсыс оз лэдз кильчӧ дорӧдзыс пырны.

Потшӧс вомӧныс веськыда вуджа.

Дона керкаӧй, мый сэтшӧм чӧв?

Он мӧй аддзы, ме тэрмася кыдзи?

Ме ӧд сё во нин тані эг вӧв.

Кӧнкӧ таг йӧрын кравзыштіс рака,

Колӧк, менӧ и чукӧстіс тадз?

Крав да крав! Тэ пӧ карса, пӧ карса!

Да, ме — карса, но лолӧй век тан.

Эстӧн, увтасас, тӧдса шор дзольгӧ,

Важ моз варова чуксалӧ век,

Лок пӧ, содз тырыд босьт, горштӧ веськӧд!

Кӧсъян мыссьыштны? Мыссьӧда, дерт!

Ӧвтӧ ма дукӧн. Шор логыс нерсьӧ

Нӧшта мыйӧнкӧ. Нырислы рад!

Гашкӧ, ломтысьысь пывсян тшын дукӧн?

Али таг дукӧн? — Сур пуан кад.

Тонӧсь шор дорын дзизъялӧ кукань,

Гашкӧ-й, миян да? Зэв тай и чож!

Меным паныдӧн кильчӧ оз воссьы,

Энька мамӧй тадз оз вӧчлы, оз.

Колӧк, миянлы ломтыштіс пывсян?

Гӧсти миянӧс виччысьӧ тшук,

Пывсян кӧджас кӧ шойччыны пуксис?

Но и нинӧм, ми виччысьлам здук.

Ой, да! Йӧюкыд! Дзик тай нӧ сорси!

Коркӧ тадзи и вӧвлі. И со...

Бара пиянкӧд ас грездӧ локта,

Сӧмын виччысьысь некод эз ло.

Пока менам зонъяс потшӧссӧ восьтісны да мый да, ме ӧдйӧджык вуджи потшӧс вомӧн да эг вермы кильчӧлань воськов вӧчны ни керка гӧгӧр кытшовтны. Сувті да сулала. Шензьӧм и радлун, и шогыс быттьӧ сувтӧдісны-дорисны места вылӧ. «Нор сьӧлӧма куті лоны, пӧрысьма», — пасъя ачым аслым, но синмӧй и пельӧй корсьӧны быд турун вӧрзьӧм и быд тӧвру пӧльыштӧм матігӧгӧрсьыс. Некодлы ковтӧм турун папуритӧма, керка ӧшиньяс муртса тыдалӧны. Вӧсньыдик кок туй сӧмын кильчӧ дорас нуӧдӧ да амбар водзсӧ тальӧма. Верӧслӧн Васька вокыс шусис кайлӧмӧн. Керкасӧ видланмоз пӧ кайлі грездӧ да пывсян быдӧн ломтылі, ошйысис тай. Сійӧ, буракӧ, тальӧма. Лук градъяс местаын то тай картупель быдмӧ, век корйыс веж.

Дзоръяла-видзӧда гӧгӧрпӧв, а эстысь, увтасінсьыс, шор дзольгӧм шы кылӧ, и быттьӧкӧ ыж бакӧстіс, и рака со раз-мӧдысь кравкнитіс. Ловъя морт гӧлӧс абу, ог кыв. Машина дорас тай ая-пиа мыйкӧ намӧдчӧны, а сэсся чӧв-лӧнь.

Доршасис синваӧй, кӧсйи килутшӧн чышкыштны, и друг кодкӧ менсьым киӧс, зэв шоныд да небыд, нюлыштіс. Пон вӧлӧма! Еджыд гӧна, гӧгрӧскодь ныра, лапъя пеля, гырысь синъяснас сідз ме вылӧ видзӧдӧ! Видзӧда да, сы бӧрысь и мӧд локтӧ, сьӧд гӧна, зэв жӧ муса.

— Кычильяс! Ті мый? Он-ӧ нин миянлысь керканымӧс видзӧй? — шыаси на дорӧ да малышті матыссаыслысь гӧнсӧ. А найӧ менӧ нюлӧны мыш и водз, ки и кок. Ме найӧс тшӧтш понді малавны да кайтны: «Зэв тай нӧ мусаӧсь! Кодлӧн нӧ ті татшӧмъясыс? Кӧзяинтӧмӧсь, гашкӧ? Ёна нин гажныд бырӧма ловъя мортсьыс!» Кылі потшӧс сайысь гӧлӧсъяс. Видзӧда: машина дорӧ сибӧдчисны кык тьӧтӧ, пӧрысь пӧчьяс. Ой гора да варов гӧлӧсаӧсь.

— Аддзылім ӧшинь пыр воӧмтӧ да... Чайтім Васькаыд воӧ, а то кодъяс вӧлӧмаӧсь! Ми самӧвар пуктім, чай юны чукӧстӧм радиыс воам. Пока пачтӧ ломтанныд да мый да... Тіян ӧд кузь туй вуджӧма, нуръясьыштанныд капустаӧн и...

Мишӧ Еленаӧс гора гӧлӧс сертиыс тӧді. Туй бокас дзик и эм сылӧн керкаыс, аддзылӧма машина шургӧмтӧ.

Ми понъяскӧд сибӧдчим на дорӧ. Чолӧмаси, нимнас и овнанас ыдждӧдлі варовитысьтӧ. Мӧд пӧчӧыс чӧв оліс, сійӧс эг тӧд да кыв шутӧгыс сӧмын кутыштлі кисӧ. А Еленалы любӧ лоӧма овнанад ыждӧдлӧмыс да кыпыда укӧстіс:

— У-у да, овнаӧс тӧдан и?!

— Эн ӧмӧй пионервожатӧй вӧв коркӧ, — воча шуа сылы.

Елена сералӧ: «А вӧвлі и эм! Шеп ӧктыны тіянӧс новлӧдлі. А мыйта спектак пуктывлім да кывбурсӧ лыддьылім! Помнитан?»

Ме гӧгнита юрӧн да сійӧ нӧшта ышмӧ, командуйтӧ нин: «Помнитан кӧ, ноко айда! Будь готов, всегда готовсӧ и вӧчӧй! Чай юны миянӧ! Самӧварыс пӧди пузис нин. Позяс дай, ваыс оз коль! Выльысь ковмас пуктыны!»

— Пуктам эськӧ, ковмас кӧ, и мӧдысь да, — лӧня шыасис пыр на чӧв олысь мӧд пӧчӧыс, да пиӧй кутіс и менӧ тэрмӧдлыны:

— Мамӧ, збыль... То гӧснеч сумкатӧ босьт багажникысь да мун пӧчукъясыскӧд. Шойччыштан сэні. Ми Сергейкӧд пока пессӧ вӧчам да пач ломтам...

— Но инӧ, нарошнӧ корны воӧмаӧсь да, ог жӧ ыждав, этатшӧм муса понъяс кӧ весиг приглашайтӧны.

А найӧ и збыль бӧжнас легӧдӧны да ӧтторъя юрнысӧ бергӧдлӧны петанінлань, туй вывланьыс.

Петім улич вылас, восьлалам найӧ керкалань куим пӧчӧ да водзвылын кык пон. Ме дзоръяла, видзӧда туйбокса тыртӧм керкаяс вылӧ. Елена менӧ гӧгӧрвоӧ да тувкыштӧ бокӧ: «Эн на повзьы, абу на ми куш кыкӧн грездын олысьясыс! Эстчӧ то видзӧдлы, мича ӧшиньяса керкаыс тыдалӧ. Пельмеговъяслӧн. Ой, зільӧсь да уджачӧсь! Тыр семьяӧн и тыр олӧмӧн олӧны. Сэтшӧмыс кӧ эм грездад, оз на олӧмыс кус! Рӧдмасны. Луннад налы некор, уджалӧны, а рытнас петаламӧ и на дорӧ. А ӧні кежаламӧ татчӧ». — Дзиръя дорас Елена кежис, ме сійӧс ыззьӧдышті, шуа: «Кӧзяйкалӧн кипод тӧдчӧ». Мыйкӧ рифмуйтӧм кодь и артмис, да миян коймӧд старукаыд китш-китш серӧктіс да котӧрӧн пырис дзиръя саяс, горӧдыштіс сӧмын: «Ой, самӧварыд миян!..»

Керкаыс Еленалӧн дзик туй дорас. Ыджыд, лӧсьыд. Ӧшинь ув бура потшӧм, еджыдӧн краситӧм ӧшиньяс сярвидзӧны. Кильчӧӧд пыригӧн кӧзяйкаыс юӧртіс:

— Тӧвъян керкаын и таво гожъям. Мый миянлы, абу тай дзескыд. Гожъянас карсянь пи волӧ да олӧ, пенсия вылӧ тай шусьӧ петігӧн да, пыр кежлӧ, гашкӧ, воас.

А керка жыръяс пызан вылас нин самӧвар чушӧдчӧ, миянӧс виччысьӧ. Тӧдса пӧдругаыс Еленалӧн чашка-блюдъяс нин тэчӧ пызан вылас и. Миянлысь юалӧ али висьталӧ, он и куж шуны, небыд гӧлӧсыс тай пыригкості и кыліс-а: «Сакарӧн кутам чайтӧ юны али щугрӧмса гӧснечнад?»

Елена сылы воча: «Мый эм шкапад, ставсӧ вай! Зэв бур гӧстя тайӧ!»

Пызан саяс пуксьӧм бӧрын Елена пыр и сёрнисӧ паськӧдіс щугрӧмса гӧснеч йывсьыс: «Толяыд Вичкодорӧ, сельсӧветас мыйлакӧ волӧма да, керкасӧ видланмоз, татчӧдз автобусӧн мыськовтлӧма. Пыраліс миянӧ. Зэв ыджыд кампет кӧрӧбка мыччис». «Сола ельдӧгтӧ кӧ вайин-а...», — ыждалышті ме татшӧм гӧснечсьыд. А сійӧ: «Таво ельдӧгыс абу, оз пет. Турциясяньыс ныв-зять ельдӧг вотны кӧсйӧны волыны-а».

— Нывкаыс ӧд сылӧн Турцияас тӧварла мунас, челнок ли кыдз тай шуӧны, да жӧник сэтысь пыр и аддзас. Волісны ӧд нин ӧтчыд. Верӧсыс турок кӧть, зэв прамӧй, рочӧн кужӧ и. Православнӧй школаын пӧ ме челядьӧс велӧда. Еджыдик юрсиа коми нывкаыд сылы кажитчӧма! Паськалӧ тай миян рӧдыд. Турцияыд сійӧ мый на, абу на Южнӧй полюс. Уткавидзса дядьнымлӧн пиыс и сэні нин вӧлӧма-а. Тӧвйи пӧ сэні, висьтасьліс коркӧ. Ӧні кӧні и мортыс нин, ог и тӧд. Ставсӧ кысь тӧдан. Пыраласны кӧ да аддзылан, тӧдан тай-а...

Кампета чайнад чӧсмасигтыр кывза ме кык кӧзяйкаӧс да гогйӧдлышта сӧмын юрӧн, а аслам сёрниӧн окота жӧ суитчывны. Кодкӧ лун на Куратовскӧй музейӧ чукӧстлісны менӧ тшӧтш. Москваса гӧсьт воӧма, Иван Куратов рӧдсьыд жӧ шусьӧ. Сыкӧд аддзысьлӧмсӧ и понді висьтавны. Мися, зэв ыджыд чина, нефть да газ кузяыд академикӧн шусьӧ. Комиас унаысь нин волӧма, но абу тӧдӧма, ыштӧ вужйыс татысь. Интернетысь пӧ аддзи да вои тӧдмасьӧм ради. Сизимдас арӧс шуӧ, а лӧсьыд на, лабутнӧя сёрнитӧ и. Ме сылы вӧзйи, мися, рӧдня кӧ, ковмас Кебраӧдз кайлыны. А сійӧ — ӧні пӧ ог эшты, аски бӧр нин муна. Но юбилей кежлас пӧ мӧд во быть вола.

Пӧчӧяс, чайсӧ чупкӧданмоз, кывзӧны. Помалі ме висьтасьӧмӧс да, Елена кузя ышловзис:

— Но-о, нӧшта инӧ москваса рӧдня аддзыссис! Олег йывсьыд висьтавлін нин-а.

— Сы йылысь висьтала жӧ, — шуа ме. Бӧр ковмис пырӧдчыны сёрниад. — Олег Валерьевичыс ӧд тані гожйис, Усть-Вымскӧй манастырын. Ӧні сэсся сылӧн книга петӧма, да татчӧ кӧсйӧны волыны гӧтырыскӧд. Книга петӧмсӧ пасйыштанмоз гӧтырсӧ Коми мунас тӧдмӧдас и.

— А, да, но шу! — Елена ыпмуныштіс быдӧн. — Мед воласны! Миянлы век окота жӧ москвичьяссӧ аддзывны! Рӧдняяс да! Менам капуста таво зэв гырысь мача быдмӧма, гӧститӧданторйыд эм. Кушман и, картупель и. Кӧза йӧлӧн юктӧда. А вот ельдӧгыд таво абу петӧма. Сола тшактӧгыд кутшӧм и пызан?!

— Тшакыд ӧд петас на, гашкӧ. Абу на ӧд сёр, — сюйсис миян сёрни костӧ и коймӧд пӧчыд, коді пыр на зэв старатливӧя зілис кисьтавны чай да мыйсюрӧ сёян ваявны пызан вылӧ. — А майбыръяслӧн зэв тай и паськыд рӧдвуж! Москвасаяс кӧ да, озырӧсь кӧ да, мый инӧ и оз отсавны миянлы татчӧ, Куратчинаас, часовнятор лэптыны? Кевмим эськӧ ми на вӧсна и грездсаяс вӧсна, мед шыльыда да мольыда олӧмыс мунас, оз зыксьыны войтырыс и. Телевизорад тай прӧста зыксьӧм да лыйсьӧм петкӧдлӧны.

Елен ӧвтыштіс сылы кинас:

— Мун, пӧдругаӧ, немторсӧ эн байт, сьылӧм-йӧктӧмсӧ уна жӧ петкӧдлӧны. Ми на сьылыштам и. Да ӧд, Нинук? Толяыдкӧд аддзысьлӧм бӧрын ӧд миян доз пыдӧсас кольыштліс на. Вай, эн скупитчы! Юыштам пӧ-румки, румкаыс миян чуньлыс ыджда сӧмын. Ог коддзӧ — ышмыштам. Ышмытӧгыд тай оз жӧ сьывсьы.

Оз пӧ сьывсьы! Ачыс видлышттӧгыс и шеновтыштіс кинас, дирижируйтӧ быттьӧ, да горӧдіс «Паськыд гажа улича» сьывны.

Серёжа локтіс нем виччысьтӧг. «Ой, цветёт калина» на нӧшта кӧсйим сьывны да мешайтіс. Папа пӧ ыстіс тіянӧс корны. Миян пӧ тшак нин жаритчӧ, да пывсян регыд ваймас. Папа пӧ шуис, мед пӧ корӧсь босьтасны дай локтасны бабыдъяс.

Ми, пӧчӧяс, лӧним сьылӧмсьыд да Серёжаӧс чай юны пуксьӧдам, а сійӧ тэрмасьӧ нин петны. А кӧзяйкаяс шмонь сыкӧд лэптісны. Муннытӧ пӧ мунам! Кыдзи пывсьыны он мун? Да ӧд ми садьтӧм кодӧсь, муннысӧ ог вермӧй. Ковмас тэныд, пиукӧ, миянӧс кыскыны! Серёжа, тӧдчӧ, повзискодь, но чӧлыника кайтыштіс: «Кы-ы-ска!»

Елена малыштіс сійӧс пельпомӧдыс, меліа шуис: «О, дитя, пасибӧ корӧмсьыд. Чайсӧ тай он кӧсйы юны да, мун инӧ котӧрт! Да самӧвартӧ пуктыны эн вунӧд. Ми локтам! Корӧсь босьтам дай. Пӧсь пывсяныс и миян медбур праздникыс да».

Недыр мысти и ми петім. Улич кузя буретш мӧсъяс мунӧны, душ дасысь унджык. Чоййывсаяслӧн, буракӧ, Мӧскашорын йирсьӧмаӧсь. Тыра вӧраяснад оз тэрмасьны. Пастукыс бӧрсяньыс тэрмӧдлыштӧ, киас ньӧрйӧн шеновтышталӧ.

А ёна жӧ любӧ видзӧдны сиктса татшӧм серпас вылас. Быттьӧ ачыд век ичӧтик нывка, вӧтчан на бӧрся да шенасян вӧсньыдик ньӧрйӧн. Мӧсъяс бӧрся ми, куим старука, лажзьӧдам-мунам. Потшӧс дорын миянӧс виччысьӧ нин Серёжа, вомыс шпыньвидзӧ. Миянлы паныд кильчӧ вылӧ петіс и пиӧй.

Елена друг сьылыштіс: «Ры-ыт нин кутіс во-о-ны-ы...»

Сьылігтырйи воам да, эз-ӧ нин пиукъяс чайтны миянӧс коддзӧмӧн? Серёжалӧн со вомсьыс нюмыс быри. Энӧ полӧй!..

«Энӧ полӧй, ми ног олӧй...» Мыйла и друг Куратов Иваныдлӧн кывбурыс дум вылӧ воис? Асьнымӧс, старукаясӧс, дорйӧм могысь водзӧ на кывъясӧс вежӧрӧй корсьӧ. А найӧ со кутшӧмӧсь сяркӧдӧны-воӧны:

Ми кодь пӧчтӧ он нин тшыкӧд,

Буретш ми и ӧні тілы пыкӧд,

Сьылам тіян ради сӧмын,

Мед оз повзьӧд гудыр олӧм.

Тӧдӧй — водзын сӧмын югыд!

Кӧть и туйыс овлӧ дзугыд...

У-у! Со на мый артмӧма! Асьнымӧс, пӧчукъясӧс, огӧ жӧ увтыртӧй! Томъясыслы на гажтӧмтчыны ог сетӧй да. Бур олӧм вылӧ надея на налы вӧзъям да. Татчӧ воигӧн на, мӧсъяс бӧрся шлёпиктігтыр, Елена гораліс: «Мӧстӧ таво ог нин видз, но кувны ог на кӧсйы, кӧза босьті. Овны кута, кытчӧдз тані оз карын кодь мича керкаяс лыбны! Этатшӧм гажаин дыр пустуйтны оз кут!»

Коркӧ татчӧ вежӧра морт воас,

Гашкӧ, тані югыд кар на лоас,

Гудӧк шыыд бӧр на кутас кывны,

Шуда войтыр бӧр на кутас сьывны.

Эсысянь, Чоййывладорсянь, кутіс кывны мӧсъяслӧн бакӧсталӧм да тьӧтӧяслӧн гӧлӧсъяс. Воисны мӧсъяс йирсянінсьыс, колӧ найӧс мелі кывйӧн паныдавны да кӧзяйкаяслы пуксьыны лысьтыны.

Шонді-мам со бабны нин кӧсйӧ, енэжтас дорас нин вугралӧ. Мудзис, буракӧ, йӧзлысь ноксьӧмсӧ лунтыр видзӧдӧм бӧрад. Мед шойччыштас. Сылы аски бара колӧ дзирдавны да пӧртмасьны. А кыдзи нӧ сытӧгыс...