АНДЕЛ-КРАНИТЕЛЬ

Со и помалӧма лои педучилище. Куим воыс вывті жӧ нин ӧдйӧ, шондібан, лэбыштіс! Велӧдчӧмтӧ ӧд век на челядьдырӧн лыддян, некутшӧм кывкутӧм ёнасӧ оз на дзескӧд да, кӧть и быдлунъя тшыгъялӧмыс да кынмалӧмыс пассӧ колисны жӧ. Водзын — удж, кывкутана да интереснӧй — велӧдны-быдтыны йӧз челядьӧс.

Индісны менӧ уджавнытӧ Сереговӧ, челядьӧс бурдӧдан санаторийӧ. Сереговад ме коркӧ волі нин да абу дзик тӧдтӧм сійӧ сиктыс. Ветлім совла 1943 вося гожӧмын. Сыктывкар — Княжпогост тракт вылын, Емва ю мӧдарын, джуджыд мыльк йылӧ меститчӧма Сереговыс. Висьталӧны, сійӧ джуджыд мылькйыс пӧ ставнас артмӧма солысь.

— Совсӧ татчӧ миянлы му пуксигас Енмыс сымда укнитӧма, му помасьтӧдзыс тырмас быдӧнлы, — ошйысьыштіс сэк миянлы ӧти дядьӧ, сереговсаыс, кор вӧзйис пуд сов вурун кепысь да кык гоз чулки юр вылӧ.

Гашкӧ, сійӧ и збыльсӧ висьталіс: но ӧні менӧ оз нин сэтшӧма интересуйт солыд. Слава богу, войнаыс помасис, гашкӧ, оз ковмы сэсся кыксё верст лашиктывны подӧн совла.

Ӧні интересуйтӧ менӧ дзик мӧдтор — кыдзи воӧдчыны урчитӧм кад кежлӧ индӧм местаӧдзыс. Войнаыд кӧть помасис, а ветлысь-мунысьясыдлы дзескыд на век, оз на ёнасӧ журъявны машинаяс. Гортысь тай пошта новлӧдлан машинаӧн и вӧрзи-а. Пӧпутнӧйсӧ колӧ на аддзыны, а тайӧ со — пошта дорын сулалӧ, карӧ мӧдӧ. Водз асывнас кӧть мӧдӧдчи, сёр пажын кад гӧгӧр нин карас вои. Быд вӧлӧсьтӧ ӧд сувтлӧ машинаыс, пока сдайтас-примитас поштасӧ, кадыс мунӧ. И тайӧ ладнӧ, карӧдзыс кӧть вои, водзӧсӧ кыдзи муна-а? Автобуснӧйын тай шуисны, ӧні пӧ Княжпогостӧдз автобус нин ветлӧ, поезд кежлӧ водз асывнас тасянь петӧ. «Но-о, инӧ, асылӧдз тан ковмас виччысьны?» — майшася.

А сэні кык нывбаба, нопъяӧсь да ведрааӧсь. Слӧбӧдаысьӧсь пӧ ми, волім базарӧ вузасьны да бӧр мунны колӧ. Сюрас оз пӧ кутшӧмкӧ пӧпутнӧй, кежалӧны эськӧ татчӧ корсюрӧ шоперъясыс да. Зонка, ар дас вита, пӧпутнӧй жӧ виччысьӧ и. Ме, инӧ, тшӧтш довъялышта тан. Ӧткодь тай, кӧні кадсӧ коллявны.

Ладнӧ и лои, кольччи да, а кӧсйи нин ӧд мунны асланым общежитиеӧ. Недыр мысти и шурк локтіс да сувтіс автобуснӧй дорӧ грузовик. Шоперыс ӧшинь пырыс горзӧ: «Сереговӧдз, сол заводӧдз верма нуны! Эм кодкӧ сійӧ вожас мунысьыс?»

— Ой, миянӧс Слӧбӧдаӧдз ну! — раднысла кык тьӧткаыд ризьӧбтісны машина дорад да ӧдйӧ ӧд кавшасьны пондісны кузовас. Шоперыд шпыннялӧ, тшӧтш жӧ, быттьӧкӧ, дӧвӧльнӧй.

Ме сэсся сибӧдчи жӧ кабина дорас, шуа:

— Мем Сереговӧдз колӧ.

— Колӧ кӧ нӧ, мый зевайтан? Сӧв вай выліас. Дон босьттӧг на тэнӧ ме Сереговад тӧвзьӧда, пачсӧ кӧ лӧдсалыштыныс отсавны кутан и.

Вылісяньыс тьӧтӧяс тэрмӧдлӧны нин менӧ:

— Кавшась вай, кавшась!

Став грузӧй менам — панера чемодан. Со найӧ кватитӧны менсьым чемоданӧс да тшӧтш и ачымӧс кыскӧны кузовас. И со нин тӧвзям ми Тентюково кузя. Туйыс гуранӧсь, тракйӧ миянӧс. Быд тёпкан прӧйдитіг тьӧтӧяс куньтыралӧны синнысӧ, шашаритчӧны кияснас кузов бортас, но вомныс шешвидзӧ: ӧдйӧ нуӧ! Нопъясас налӧн мыйкӧ бротьялӧ и ведра вугъясыс дугдывтӧг клёнакылӧны, таркӧдчӧны. Тадз прӧйдитім Тентюково, Улыс Чов, Слӧбӧдаӧ матысмам. Тьӧтӧяс пондісны жӧдзны, то нопсӧ кок увсьыс кватитласны, то ведрасӧ.

— Сувт, сувт! Воим!

Сикт заводитчанінас и чеччисны менам пӧпутчицаяс, туй вывсяньыс нин шенасьӧны. Тӧдчӧ: дӧвӧльнӧйӧсь. Базарад вузасьӧмыс, буракӧ, удайтчӧма, дай дыр манитчытӧг со воисны гортас.

А мем водзӧ мунны. Кыдзкӧ пыр и гажтӧм лои. Шопер гонькнитліс мелань, кайтыштіс: — Барышня, пачсӧ тэ вай лӧдсышты. Да китӧ эн сот, кушеньчаыс сэні.

Кузов нырас ыпъялӧ, шоныдсьыс ымралӧ гӧгрӧс сувтса бӧчка-пач. Татшӧм пача машинаыс пӧ шусьӧ газогенераторнӧйӧн. Сереговса совзаводыслӧн, буракӧ, став машинаыс татшӧм. Коркӧ бабӧкӧд Сереговад ветлігӧн тай ӧти шопер гургӧдліс дзик татшӧм жӧ пача машинаӧн-а. И сійӧ дядьыс кодь жӧ быттьӧкӧ тайӧ менам ӧнія шоперӧй. Абу уна сёрниа, меліа дзоргысь синма олӧма нин дядьӧ.

«А, гашкӧ, сійӧ и эм да? Абу. Тайӧ томджык. Сійӧ коньӧр кодь вӧлі, дай чотіс», — мӧвпала.

Ме бӧръя кок улын вальвидзысь посниджык пес чуркаторъяс, шыблала жара ыпъялысь пач вомӧ и думайта мыйлакӧ бабӧкӧд коркӧя совла ветлӧм йылысь, миянӧс нуӧдысь шопер йывсьыс да тайӧ пач йывсьыс. Миян общежитиеын титаныс татшӧм жӧ вӧлі, тайӧ сӧмын ыджыдджык да сардмӧмджык. Уна и шонтысьлім титан дорас. Пока ваыс пузяс, ми жӧвъялам титан дорын, лясйӧдлам кинымӧс да мурзам лӧсьыдысла да шоныдысла. Комендантыс, прӧтивнӧй дядьӧ, оз на вӧлі сибӧд шоныдінад. Кыш пӧ татысь, чикулайкаяс, пессӧ дыша заптӧмныд гожӧмнас. Быттьӧ эг ми Сыктывсьыс лэптывлӧ да пилитлӧ кын керъяссӧ. А тайӧ шопер дядьыс со нем шыавтӧг дзоргӧ менам кияс вылӧ да лӧсьӧдыштӧ дзормӧм юрси вылас ляскӧм кепкасӧ.

— Ладнӧ, нылук, мӧдӧдчылам водзӧ.

Клоп пӧдлыштчис кабина ӧдзӧсыс. Вӧрзим. Тӧвзям. Ме чорыдджыка и чорыдджыка шашаритча-кутчыся кузов бортас, дзӧръяла-видзӧда гӧгӧр. Машина вылад тӧвзьӧмыд дзик абу подӧн лашиктӧмыд. Ӧдйӧ и колины бӧрӧ Зеленечӧ да Придашӧ кежан туйвежъяс, локтам нин ыджыд ю дорӧ, Эжва-матушка берег вылӧ. Паромыс миянладор берегас. Шудаӧсь. Манитчытӧг и вуджим паськыд Эжвасӧ да тӧвзям водзӧ. Кымын ылӧ гортсянь тӧвзя, сымын унджык мӧвпъяс гортсаяс йылысь чужӧны юрын...

Бабукӧ туйӧ петігӧн благӧслӧвитӧ менӧ да, синвасӧ чышкаліг, шуалӧ:

— Быдминныд тай, айтӧг-мамтӧг кӧть кольлінныд... Разаланныд сэсся... Писькӧслун да здоровйӧ Енмыс мед сетас. Тайӧ олӧмас мед онӧ жӧ вошӧй... Мун, бласлӧ Кристос, да гиж миянлы тшӧкыдджыка. Ми вӧсна эн тӧждысь...

«Бабукӧ, тэ кӧ эн вӧв, ми эськӧ и збыль разалім, а тэкӧд ми, куим чой, пыр лоам ӧтув семьяӧн. Ме вед понда ӧтпускъяс дырйи волывлыны гортӧ. И сьӧм понда ыстыны. Ас нажӧтка вылӧ петі нин да...»

Думъясӧ вӧйтчӧмнад эг и казявлы, Лялиӧ нин воим. Регыд Серегово. Сьӧлӧмӧй нӧйтчӧ нӧшта ёна.

Воим. Машина сувтіс. Шопер дядьӧ мыччысис кабинасьыс, шыасис ме дорӧ:

— Но мый, нылукӧ? То Сереговыд, мӧдар берегас. Кодкӧ ӧд вуджӧдас жӧ, виччысьышт.

— Пасибӧ вайӧдӧмсьыд. Ӧні, татчӧдз вои да, кыдзкӧ вуджа жӧ, — вочакыв сета ме да лэчча муас. Шоперлӧн пӧдлыштчис нин кабина ӧдзӧсыс, но вӧрзьыны оз тэрмась. Восьса ӧшинь пырыс видзӧдӧ рам, мелі синъясӧн, кыдзи ме пукті чемоданӧс кок улӧ, лӧсьӧдышті кӧсынка чышъян улысь лювдӧм юрсиӧс да платтьӧ бӧждорӧс, видзӧдлі гӧгӧрпӧв тыртӧм берегсӧ дай кузя ышловзи.

— Но, часливо, — шыасьӧ сійӧ медбӧрын, люг-легкерӧ меным кинас да вӧрзьӧдӧ машинасӧ. Со сійӧ журкнитіс ме дорысь, лыйӧ нин мир туй кузя водзӧ кытчӧкӧ. А ме сулала. Кодкӧ ӧд вуджысь тӧварыш лоӧ жӧ. Бур здук сідз сулалі-дзӧръялі, некӧн некод оз кыв ни тыдав.

Босьті чемоданӧс, дзик ва дорас муні, берег пӧлӧныс жӧвъялышті. Надеяӧс ог на вошты, мися, вуджӧдасны коркӧ. Энлы, со эстчаньын кывтыдас пыжа мыччысис, гашкӧ, талань катас. Кывтыд сетчис. Горӧдны, гашкӧ? Ӧдвакӧ кылас, бердіс нин со ю чукыляс да. А шондіыс нёрӧ и нёрӧ увлань. Дзурснитас кӧ и. Арся шондіыд ӧд тэрыб. Пукси чемодан вылӧ, пукала юрӧс лэдзӧмӧн, мӧвпала, мый водзӧ керны. Збыль ӧд татчӧ войыс суас. Гегдан тані вой коллялігад. Дай шпанаяс вермасны воны. Кӧрт туйыд тані матын, а кӧрт туйяс дорад пӧ шуксьӧ шпанаыс. Пока войыс эз су, татысь колӧ мунны кытчӧкӧ. Эстӧн, таладор берегас, кутшӧмкӧ стрӧйба модаа эм, сэні быть кодкӧ олӧ. Коркӧя волігӧн тай бабӧйкӧд миянӧс шоперыс и узьтӧдліс ас ордас-а. Сэні кутшӧмкӧ сарай кодь каморкаын найӧ олісны. Колӧкӧ, и ӧні век сэнӧсь. Иван дядь да Глапира тьӧтка. Век на помнита найӧс. Зэв бурӧсь, миян сиктсаяс кодь жӧ прӧстӧйӧсь и.

Думайта тадз, и чемодан вылысь век ог чеччы, век мыйкӧ виччыся. Шонді джынвыйӧдзыс нин вӧйӧма енэжтас саяс, вот-вот сунас дзикӧдз. Рытъя кыаыс, шондібан, мича жӧ нин! Сӧмын тай оз гажӧд сьӧлӧмӧс, мӧдарӧ на, жугыльлун чужтӧ. Ва веркӧсас, со, ру нин кыпавны кутіс, сукмӧ, со, сійӧ, разалӧ. Мӧдар берегас кымынкӧ битор нин дзузгысис. Ойя жӧ нин эськӧ да! А чӧв-лӧньыс кутшӧм! Некутшӧм шум ни шы мӧдарас ни талаас оз кыв.

«Войнас нӧ кодкӧ ветлас-мунас? Перевоз век виччыся, йӧйыд!»

Ырс чеччи места вылысь, босьті чемоданӧс. И друг тайӧ каднас машина шы кутіс кывны мир туй вывсянь. Кежис со Серегов туйвежас. Радӧйла тайкӧ ог йӧкты. Такӧд ӧні быть нин вуджа! Тутӧстас машинаыд дай сылы быть петас перевозыд!

Но мыйла машинаыс кежис туйвежас, а перевоз дорӧдзыс оз сибӧдчы? Сувтіс со эстчӧ. Гашкӧ, тайӧ шпанаясыд и эм да? Чепӧсйис мышкуӧ пӧсь ньылӧм. Ас вӧсна быттьӧкӧ ог пов, пола чемодан мырддьӧмысь. Добраыс эськӧ сэні менам кымынкӧ книга да конспектъяс, но эмышт и вӧччантор — кык ситеч платтьӧ дай лакӧн югъялысь резинӧвӧй боті. Мырддясны кӧ, мый кута новлыны?

Со кодкӧ петіс кабинасьыс, локтӧ мелань. Покодкаыс зэв ньӧжмыд. Чотӧ буракӧ да? Чотіктӧ и эм. Таысь ме, ковмас кӧ, пышйыныд верма. Шуа тадз, а пышйӧм могысь воськов ог вӧч. Ог вермы кыв шуны ни. А сійӧ, со, орчча нин. Первойӧн сійӧ и шыасис:

— Барушня, нылукӧ, тэ век тані?! Эн повзьы, ме — шоперыд. Локті, со, машина заведиті да... Узьны нин водім, да мыйкӧ оз сет унмовсьыны. Эг тай нӧ, мися, казявлы перевоз вуджавлӧмсӧ. Сэн на кӧ, мися, барушняӧй менам-а? Тані и эм... Ме вед, йӧй юрӧ, ӧнтай кӧсйи шуны, мися, он кӧ вермы вуджныыд, лок ми ордӧ узьнытӧ. Старука рад примитас. Со миян тані неылын и оланіныс. Тала берегас...

Ме ог вермы нинӧм шыавны, повзьылӧм морӧс пытшкын мыйкӧ пондіс сывны. Бырснитіс синва да киссьӧ и киссьӧ. Бур, мый ёна нин рӧмыд, да шопер дядьыд оз аддзы синваӧс.

— Ме тӧда... Ме коркӧ тіянын узьлі нин... Тіян Глапира тьӧтка эм... Пӧли мамкӧд ми вӧлімӧ... Ме сэки ичӧт нывка на вӧлі.

Чӧрт тӧдӧ, мыйла друг варовми ме, шуала и шуала, мый воӧ кыв йылӧ, ог и бурасӧ вежӧрт, мый шуавсьӧ радлун вӧсна.

Бӧрас нин коркӧ бабӧлы куті висьтасьны тайӧс, да шлапйӧдліс жӧ бабӧ кияснас. Ойӧстлас да помся кайтӧ:

— Андел-кранительыд сійӧс, андел-кранительыд... сьӧкыд здукад ыстӧма шоперсӧ.

Ог тӧд, андел-кранитель-ӧ ыстіс сэк меным шопер дядьсӧ, но олӧмын матайтчӧминӧ быд пӧрйӧ медбӧръя здукас да быть волісны отсӧгӧн бур йӧзыс.