АС ЙӦЗ
Стенын ӧшалысь часілӧн звӧныс торкис рытъя чӧв-лӧньсӧ и тыртіс керка пытшкӧссӧ кутшӧмкӧ тӧждысян шыӧн. Ирина чур-чермуніс — сэтшӧм виччысьтӧм вӧлі часілӧн звӧнитӧмыс. Ныв лэптіс юрсӧ и друг гӧгӧрвоис: видзӧдӧма кӧть восьса книга вылӧ, а абу лыддьысьӧма. Мӧвпъясыс вӧлӧмны ылынӧсь тайӧ книгасяньыс. Ловсӧ кутӧмӧн кывзӧма быд тутш-тотшкерӧм шы, кильчӧ помысь лымлысь быд дзуртыштӧм.
«Бара некод эз лок», — ышловзис ныв. Сійӧ чеччис пызан сайысь, стрӧг син видзӧдласӧн кымынӧдысь нин прӧйдитіс жыр пытшкӧстіыс.
Ӧшинь сайын кыйӧдчӧ полярнӧй вой, шутлялӧ тӧв, а тані югыд, шоныд да сӧстӧм. Джодж шӧрын гӧрд нойӧн вевттьӧм пызан, кытчӧ лӧсьыда тэчӧма газетъяс да журналъяс, найӧ сідзи и вӧзйысьӧны киад. Пельӧсын выль книгаяслӧн витрина. Тайӧ жӧ жыръяс Ирина сувтӧдіс неыджыд пызан, медым ворсны сэні шахматӧн. А орчча ичӧтик жырйын — сьӧкыд книга полкаяс. Мыйӧн абу лыддьысян керка? Прамӧй библиотека кодь нин! И абу дивӧ! Вежон чӧж тотшкӧдчисны плӧтникъяс. Неыджыд куим жырйысь вӧчисны кыкӧс, лӧсьӧдалісны книгаяслы полкаяс да мукӧдтор. Ачыс Ирина кияссӧ личӧдлытӧг жӧ уджаліс. Пелькӧдіс жыр пытшкӧсъяссӧ, рисуйтчис, гижаліс плакатъяс. Сэсся, гашкӧ, дасысь ветліс карӧ книгаяс бӧрйыны, тӧлкуйтіс карса библиотекаын уджалысьяскӧд, юасис налысь. И, со, ӧні ставыс нин дась лыддьысьысьясӧс примитӧм вылӧ. И сэтшӧм забеднӧ нывлы! Мыйлакӧ некод оз пыр, не кӧ лыддьыны эсійӧ тешкодь том мортсӧ, коді велаліс пырыштлыны татчӧ быд рыт. И тарыт, со, бара пыраліс.
Ирина нюмдыштіскодь сійӧс гарыштӧмысь.
Сійӧ — ыджыд тушаа, шань, мича зон. Пасьтасьӧ кыдзкӧ вывті нин синмӧ шыбитчана, тшапитчӧкодь. Юрас шапка-шлем, кокас пими, кутшӧмӧс лётчикъяс новлӧны, а восьса фуфайка морӧсӧдыс тыдыштӧ морскӧй тельняшка.
Ирина тӧдӧ: сійӧ татчӧс том йӧз пӧвстын пыдди пуктана морт, абу кӧ юрнуӧдысь пыдди. Кывзысьӧны сылысь и чесьтӧ уськӧдчӧм ради ли мый ли Орёлӧн шуӧны. А, гашкӧ, овыс Орлов да сійӧ. Тӧдӧ Ирина и сійӧс, мый Орлов уджавны уджалӧ, оз лытайт. Проходчик сійӧ. А вот удж бӧрас, шуӧны, векджык пӧ ышмывлӧ другъясыскӧд, шум да гам быд рыт общежитиеын. Юӧны да гуляйтӧны.
Ирина первойсяньыс пӧвадитіс тайӧ том мортсӧ дінас. Зонмыс радейтӧ лыддьысьны, дерт, радейтчӧм да шпионъяс йылысь сӧмын. Но век жӧ... Ныв надейтчис Гришаысь бур лыддьысьысьӧс вӧчны. А сы бӧрся эськӧ сылӧн став шайкаыс лои лыддьысьысь. Со, кутшӧм кӧсйӧм думас кутіс ныв, да тарыт ставнас мӧд ног бергӧдчис. Колӧ жӧ!
Локтӧмӧн тшӧтш радейтчӧм йылысь сёрни паніс! Ириналы эськӧ гарыштлісны нин та йылысь кодкӧ рытӧ, абу пӧ веськодь ті дорӧ миян Гришеньканым, да Ирина эз пыдди пукты сійӧ юӧрсӧ. А, со, тарыт...
Эз тӧд ныв, лӧгасьны али бурасьны зон вылӧ, ачыс ӧд, Ирина, та йылысь и думыштны на эз лысьтлы. Гажа характерыс мездіс. Серамвыв лэптіс зонтӧ. Мӧдыс, эз виччысь татшӧмтортӧ да, падмис. Сӧмын и сяммис шуны: — Ме чайті, ме тэныд... Тэ менӧ... — нинӧм сэсся эз артмы мортыдлӧн да шеновтіс кинас и уськӧдчис ӧдзӧсӧ. Сӧмын порог дорын кывйыс бӧр петіс да горӧдіс скӧракодь:
— Ӧблеззяна кодь и эм, а бурӧ пуксьӧ! Энлы, вӧтлысьны на пондан!
Югнитіс биа бугыльяснас дай ӧдзӧссӧ клопкӧмӧн петіс. Тайӧ здукас и, збыль, Гриша кажитчис лэбысь орёл кодьӧн.
— Ха-ха-ха! — сераліс Ирина, весиг эз дӧзмы ӧбезьянаӧн шуӧмысь. Косіник, мугов яя, зэв визув, сійӧ и збыльысь, мукӧддырйи кажитчис мартышка кодьӧн. Не ӧтчыдысь сійӧс пӧдругаясыс тадзи шулісны.
«Э, кыдзи скӧрмис! Нимтысьӧмӧн и муніс. Мед, колӧкӧ!» — думыштіс ныв Гришаӧс тӧд вылас уськӧдӧм бӧрын, но недыр мысьт мышкутіыс котӧртіс кӧдзыд йирмӧг:
«А збыль кӧ татысь ог аддзы бур ёртъясӧс? Ӧд кодкӧ рытӧ Гриша моз жӧ ӧдзӧссӧ клопкӧмӧн петіс сы дорысь эсійӧ месткомса нывбабаыс. Гашкӧ, оз куж Ирина йӧзыскӧд овныс да уджавныс? Сибавтӧм, сямтӧм морт, гашкӧ, да? Неправда! Мыйла ог куж? — пырысь-пыр жӧ такӧдіс асьсӧ ныв. — Абу ӧд ставыс эсійӧ Фаина Кирилловна кодьыс и ... Гриша кодьыс. Аддзысясны и меным ёртъяс. Эмӧсь жӧ ӧд тайӧ посёлокас книга радейтысьяс. Вот босьта дай муна ачым тарыт шахтаӧ книгаясӧн! Найӧ оз локны — ме муна! Эсійӧ инженерыслы словаръяссӧ нуа».
Сійӧ инженерсӧ казьтыштӧм бӧрын Ириналы пыр и тӧд вылас уси Фаина Кирилловнакӧд кодкӧ рытся мисьтӧм сёрниыс. Сьӧд вуджӧрӧн коли нывлы паметяс сійӧ рытыс.
Вӧлі сёр нин, Фаина Кирилловна лӧсьӧдчис нин мунны гортас, петіс пасьтасьны. Ирина мӧд жыръяс на коли, но кыліс, кыдзи кодкӧ пырис, чолӧмасис. Сэсся Ирина дорӧдз кыліс Фаина Кирилловналӧн скӧрысь горӧдӧм.
— Мый лоис? — Ирина уськӧдчис коридорас, но аддзис сӧмын нин ӧдзӧсӧд бӧр петысь мортӧс да кыліс сылысь рам гӧлӧс:
— Прӧститӧй, эг кӧ ас кадӧ лок.
— Коді тайӧ? Мыйла воліс? — юаліс нывбабалысь Ирина.
— Но и йӧз, локтӧны, кодлы кор думыштсяс, — скӧр чужӧмӧн нывбаба век видзӧдіс пӧдласьӧм ӧдзӧс вылӧ. — Персидскӧй коран, ныланӧй, регыд пондасны тась юасьны! — вочавидзӧ сійӧ ныв юалӧм вылӧ.
— Энлӧй, Фаина Кирилловна, коді тайӧ? И кутшӧм коран? — нинӧм эз гӧгӧрво ныв.
— Тайӧ... Тэ он на и тӧд? Инженер миян, выль
— Юасис словар? Ой, а миян некутшӧм словар абу! — повзьыштіс ныв, сэсся гажа гӧлӧсӧн нин содтіс: — Аддзанныд, асьныс, лыддьысьысьясыс, миянлы отсалӧны! Аски жӧ карӧ ветла да судзӧда словаръяссӧ.
— Ирочка, — лӧсьыда нюмдіс нывбаба да тэрыба матыстчис ныв дорӧ. — Оз ков некутшӧм словар. Гӧтырыс та дорысь пышйис, вот и ветлӧ войнас, нывъясӧс смекайтӧ. Эсытшӧм мича ань гӧтырыс вӧлі... Иринаӧн жӧ тэ моз шуисны... — тэрыба пондіс вашкӧдны нывлы.
— Веськодь, кыдзи шуӧны! — орӧдіс нывбабаӧс ныв. — Меным яндзим... мортсӧ куш киӧн мӧдӧдім да...
— Вот йӧюк, — нывбаба ичӧтӧс моз киӧдыс босьтіс нылӧс. — Тэ том на, нинӧм на он гӧгӧрво. Эз мися книгала локыв. Тэ дорӧ, ныланӧй, тшук пыраліс, тэ дорӧ!
— Мыйла ме дорӧ?! — Ирина скӧрмискодь.
— Да эн скӧрмы. Ме сӧмын висьтавны кӧсйи. Сідз нин тэ йылысь сёрнитӧны посёлокын, Гриша пӧ антус бугыль кодь вӧлі, да выль библиотекарша смилитӧма. — Нывбаба хикнитӧмӧн серӧктыштіс.
— Ланьтӧй, нинӧм абусӧ энӧ лӧсьӧдлӧй, — ныв пыдди эз пукты тайӧ кывъяссӧ да мӧдӧдчыліс нин мӧд жырйӧ, но нывбаба эз ӧвсьы, быттьӧ дэльӧдчис, сёрнитіс водзӧ:
— Нинӧм кӧ абу, прӧста тані оз колляв быд рыт. Сибӧд, сибӧд! Тӧдам, сылы мый колӧ. Гришукыд раммӧдліс ті воктӧ уна нин!
Ныв нинӧм эз сяммы шуны. Сылы сэтшӧм тешкодь лои, мый вот кутшӧм представительнӧй нывбаба кажитчис, а вӧлӧма кӧ, прӧстӧ суклясьысь баба.
Кӧлӧб кодь пушвидзысь, ас сертиыс вурӧм мича паськӧма, тайӧ нывбабаыс, кыдз месткомса представитель, частӧ воліс библиотекаӧ том специалистлы отсыштны, кыдз радейтліс шуны ачыс Фаина Кирилловна. Сёрнитліс том нывкӧд важнӧя, ыджыдӧ пуксьӧмӧнкодь. А, со, ассьыс мисьтӧм ловсӧ эз и вермы дыр дзеблавны, петкӧдліс сразу. Ирина и збыль первойсӧ чайтіс кодӧнкӧ и эм, а скӧр, лёк, суклясьысь баба и вӧлӧма.
Муніс «до свиданньӧ» шутӧг и быдӧн сэсся. И мед муніс кӧ. И Ирина оз каитчы, мый мунігас горӧдіс сылы: — Весась, и дукыд мед эз вӧв тані!
«Кыдзкӧ сэтшӧм отсасьысьястӧгыс нин ог матайтчы», — думайтіс ӧні ныв и збыльысь заводитіс дасьтысьны шахтаӧ мунны. Бӧрйис интереснӧйджык книгаяс, тэчис сумка тыр, эсійӧ инженерыслы эз вунӧд босьтны и английскӧй словар. — Муна кӧ дзик пыр ӧні, стӧч смена вежсигкежлас воа», — думыштіс ныв пасьтасигас.
Здук мысти сійӧ, пельк да кыпыд, вӧлі нин кильчӧ вылас.
Ывлавыв пыр жӧ шымыртіс нылӧс сап пемыднас. Шутьляліс тӧв. Кильчӧ водзын ӧшалысь лампочка весьтын лым чиръяс чиклясисны-йӧктісны вой тӧв сьылӧм шы улын кутшӧмкӧ визув танец. Ирина азыма лолыштіс ывлавыв сынӧдсӧ и нимкодя думыштіс: — Кутшӧм рытыс лӧсьыд! — Сійӧ ачыс, тӧв ныр кодь визув, радейтӧ, кор пӧльтӧ тӧв, кор лэбӧны лым чиръяс. Ныв шурк бергӧдчис ас гӧгӧрыс, быттьӧ кӧсйис лым чиръяс мозыс тшӧтш лэбзьыны да бергавны. Сэсся книга тыра сумкасӧ шыбитіс пельпом саяс и тэрыба мӧдіс восьлавны ичӧтик посёлок улича кузя. Лым чиръяскӧд сорласьӧмӧн лэбис кысянькӧ лэчыд ныв гӧлӧс:
Руд синъясаӧс радейта,
Руд синма вӧсна косьма...
Мӧд ныв гӧлӧс вочавидзӧ сылы кысянькӧ туй мӧдарсяньыс:
Пӧдругалӧн руд синма да,
Обязательнӧ мырддя!
Сэсся найӧ ӧтувтчисны, пондісны гажаа серавны.
Ирина сувтӧмӧн кывзыштіс найӧс, думыштіс: «Лэчыд гӧлӧсаӧсь. Овмӧдча — самодеятельносьт котыртам».
Мунӧ сійӧ тэрыба, пӧшти котӧрӧн. Неыджыд посёлок, со, коли нин бӧрӧ. Посёлокгӧгӧрса посни вӧр пондіс гежӧдмыны. Вийӧриник коз пуяс дзуртӧны, норасьӧны кӧдзыд вылӧ. А гашкӧ, висьтавны кӧсйӧны мыйкӧ тэрыба восьлалысь ӧтка нывлы, код тӧдас? А водзын — тундра. Шыльквидзӧ помтӧм-дортӧм. Сӧмын выль стрӧитчысь шахта ӧтка часӧвӧй моз сулалӧ кушинын, да ылын енэжтас весьтын дзузвидзӧны-тыдалӧны, быттьӧ марляысь ӧшӧдӧм занавес пыр, ылі шахтёрскӧй карлӧн биясыс.
Абу чӧв талун тундраын. Петӧма паськыд эрд вывтіыд гуляйтны ачыс тундралӧн кӧзяиныс — лёк тӧв. Чашйӧ-кульӧ тундралысь еджыд эшкынсӧ, нуӧ-нӧбалӧ ылын тыдалысь бияслань.
Ирина ышловзис, лэптіс пальто воротниксӧ, неуна гӧрбыльтчыштӧмӧн, чизыр тӧлысь ныр-вомсӧ дзебӧмӧн, веськӧдчис пода туй вывті шахталань.
Лӧнь лунъясӧ ылӧдз тыдалӧ сьӧд вӧнь моз тайӧ туйвежыс, кыті ветлісны-мунісны шахтаӧ пода шахтёръяс. Выль библиотекарша унаысь аддзыліс автобус ӧшиньӧд тайӧ туйсӧ карӧ ветлігъясӧн. А ӧні, со, и ачыс восьлалӧ таті.
А поводдяыс здукысь здукӧ пыр ышмис. Регыд эз понды тыдавны ни енэжыс, ни муыс. Ставыс гудыртчис лым бусын. Кӧть кыдзи эз видзӧд, а водзӧ Ирина нинӧм эз понды аддзыны. Пуысь ыджыд пӧртйын моз ызгӧ ставыс енэжа-муа костыс, путкыльтӧ гугӧн-банӧн. И кажитчӧ нывлы, быттьӧ сы бокті гӧнитӧ вӧв табун, а на вылын пукалӧны том зонъяс да шутьлялӧны, горзӧны да плетьяснас швичйӧдлӧны. То вильыш ныв чукӧр вак-вакӧн серӧктасны сы гӧгӧр котралігтыр, то ымзыны-бӧрдны босьтчасны. А кытчӧ кӧть оз тувччы Ирина, быдлаын коскӧдзыс лым. Гӧгӧрвоис ныв: ылаліс туй вывсьыс. Копыртчӧмӧн, пӧшти кияснас малалӧмӧн, сійӧ пондыліс корсьны туйсӧ. Собліс ӧтарӧ, веськӧдчыліс мӧдарӧ, но туй южыс быттьӧкӧ сыліс, быттьӧ тӧв нырыс нӧбаліс сьӧрсьыс. Кытчӧ мунны? Ирина паськӧдліс вомсӧ, кӧсйис горӧдны, но муртса эз пӧд. Ёсь тӧв сатшкысьліс горшас. Да и коді нӧ сылысь горӧдӧмсӧ кылас этатшӧм шум пырыс? Шахтаӧдз верст кымын, да и посёлокӧдз не этшаджык.
«Воши! — том нывлысь сьӧлӧмсӧ чабыртліс мустӧм кабырнас повзьӧм. И кажитчис сылы, мый сійӧ ӧтнас став белӧй свет вылас, ичӧтик беспомощнӧй гаг кодь, а мыйкӧ ыджыд, зэв страшнӧй, кӧсйӧ сійӧс вуштыштны олӧмсьыс, ньылыштны паськыд горшас. Страшнӧ! Страшнӧ кувны тані»...
Ныв син водзын здукӧн прӧйдитіс аслас ставнас дженьыдик олӧмыс: мамыс, батьыс, чой-вокыс, пӧдругаясыс. А кодкӧ век йӧткӧ сійӧс водзӧ лымйӧн вольсалӧм эрд вывті, оз лэдз сувтыштлыны, бурджыка думыштлыны, кытчӧ сійӧ собӧ. Усьӧ да бӧр чеччӧ, но мунӧ. Кӧть кыссьыны, но не сувтны. Сувтан — и став... Смерть!
Мышкутіыс визувтіс ньылӧм, чужӧмыс ыпъяліс жарӧн, кор эбӧсысь петӧм Ирина гӧгӧрвоис, мый сы водзын джуджыда пӧльтӧм толасӧ оз нин вермы вуджны. Оз кывзысьны ки ни кок. Сійӧ лэччысис пидзӧсчань вылас, тупкис кияснас чужӧмсӧ. Тӧв скӧрысь сявкйис-койис сы вылӧ лым буссӧ, мустӧма сераліс и нориника омляліс эбӧсысь петӧм морт вылын.
Пӧсялӧм бӧрад регыд йиджтысис кӧдзыдыс нывлы гырк пытшкӧдзыс. Юрси пратьясыс йизисны, чорыда швачӧдісны кымӧсас, йизьӧм чулкиыс доймытӧдз чепльӧдліс пидзӧс гӧгыльяссӧ.
«Мый ме кера? — паляліс ныв дрӧж босьтӧмысь. — Турда! — вирдыштіс мӧвп. Овны кӧсйӧм чеччӧдіс нылӧс места вывсьыс.
— А-а-а! — лёкгоршӧн горӧдіс сійӧ. Дерт, эз надейтчы, мый кодкӧ кылас, прӧста аслыс, ӧд ӧтка мортлы пӧ и аслас гӧлӧсысь гажаджык, кор тӧдӧ, мый ловъя и горзыны на вермӧ. Сійӧ бара пондіс варччыны кытчӧкӧ водзӧ. Ныв эз тӧд, мый сылысь горӧдӧмсӧ тӧв кватитас ас бордъяс йылас и вайӧдас бур морт пельӧдз. А тайӧ горӧдӧмыс и буретш сійӧс спаситіс.
— К-ха, к-ха! — сьӧкыда кашкигтыр, лёк тӧвкӧд вермасьӧмӧн, писькӧдчис-муніс тайӧ кадас шахтаӧ том инженер — участокса выль начальник.
Талун заводитісны бетонируйтны руддвор, инженерлы быть колӧ лоны сэні, шахтаын. Сёрмӧ, со, этайӧ пурга вӧснаыс.
— Ышмывлан! — быттьӧ бур тӧдсаӧс, дивитӧ бушковсӧ туй морт. Бур кӧть машина туйӧдыс мӧдӧдчис. Туй бокас, частӧ лым весалӧмысь, джуджыд гӧраяс артмӧмны, оз лэдзны мортлы ылавны туй вывсьыс. Пода туй вывті кӧ, ковмис собавны, таті и то ставсӧ тыртӧма-а, муртса келан. Друг инженер сувтовкерис, тӧв увгӧм пырыс сы пельӧдз воис морт горӧдӧм шы. Или кажитчис? Инженер дзоръялыштіс гӧгӧрпӧв, но нинӧм сэтшӧмторйыс эз усь син улас. Мӧдӧдчис водзӧ. И друг тола вылас, туй бокас, мыйкӧ вуджӧртыштіскодь.
«Ылалӧма кӧ кодкӧ-а?» — сійӧ веськӧдчис вуджӧрыслы воча.
— Эй! Тані туйыс! Мыйла тола вылас каян?! — горӧдіс сійӧ и мыччис кисӧ муртса вӧрӧшитчысь мортлы, кыскыштіс асланьыс. Морт тюв исковтіс тола йывсянь туй юж тшупӧдӧ.
Тайӧ вӧлі Ирина. Сійӧ нинӧм эз сяммы шуны, сӧмын синсьыс пӧсь синва войт тюркнитіс и пыр жӧ кынмис чужӧм вылас.
Воддза моз на чашйысис тӧв, тойлаліс туй йӧзӧс быд боксянь, но ӧні ныв эз нин вӧв ӧтнас, вына, шоныд мужичӧй ки крепыда кутіс сійӧс сойбордйӧдыс да кыскис кытчӧкӧ водзӧ. Кытчӧ? Та йылысь сійӧ эз думайт. Тӧдіс ӧтитор: сійӧ ловъя. Тайӧ пӧсь киа мортыс эз сет сійӧс бушковлы ньылыштны.
Кыті воськолӧн, кыті кысйӧмӧн, найӧ пыр матысмисны шахталань. Со, и зурасисны шахта ворота столбӧ.
— Воим! — вӧлись шыасис ныв дорӧ инженер. Найӧ кыкнанныс, быттьӧ мыйыськӧ зэв страшнӧйысь мездысьӧм бӧрын, бергӧдчылісны бӧрвыв, кӧні горзіс да лӧвтіс тундра. Сэсся Ирина кыліс инженерлысь гӧлӧссӧ: — Повзьылінныд? Нинӧм, оз сет тундра-матушканым ӧбидитны ассьыс челядьсӧ! Ми ӧд ас йӧз!
Ирина эз вермы да и эз тӧд, мый шуны и вӧтчис тайӧ мортыс бӧрся, коді, век на сойбордйӧдыс кутӧмӧн, кыскис нылӧс кутшӧмкӧ лажмыдик стрӧйбаяс пӧлӧн. Регыд сійӧ сувтіс ичӧтик ӧдзӧс дорӧ и вывсьыс лым толасӧ пырккерӧм бӧрын тойыштіс ӧдзӧссӧ: — Пырам, шонтысьыштам!
— Господи! Татшӧмнас! — налы паныд шензьӧмӧн уськӧдчис нывбаба, ӧти платтьӧ кежысь, чышъянтӧм, пӧсялӧма.
— Чолӧм, Васильевна! — шыасис инженер нывбаба дорӧ. — Воим, со, тӧлыс быттьӧ тройка вылын миянӧс тӧвзьӧдіс! — шутитыштіс инженер и вильыша видзӧдліс орччӧн сулалысь лым куль кодь ныв вылӧ.
— Энлы, энлы... Эг тай нӧ ме тэнӧ тӧд? — шыасис сэсся пӧпутчицаыс дорӧ, дыр сы вылӧ дзоргӧм бӧрын.
Ириналы не ас сертиыс лои сійӧ видзӧдласысь, лэдзис синсӧ:
— Ме... Выль морт ме тіян посёлокын. Библиотекарша. — Шуис кыдзкӧ яндысьӧмӧн и вӧлись видзӧдліс инженерлы чужӧмас, сэсся нывбабалы.
— Кӧсйи смена вежсигкежлас воны, да сёрми, буракӧ. Вошлі туй вылас. Не кӧ ті, ог тӧд эськӧ, мый мекӧд лоис, аттьӧ тіянлы зэв ыджыдӧс, — ныв воськов вӧчис инженерлань да босьтіс сылысь кисӧ ас киас.
— Аттьӧсӧ, шуам, меным нинӧмысь, а вот Васильевналы шуам, пӧсь чайӧн кӧ миянӧс гӧститӧдас, — тӧкӧтьӧ нюмдыштӧмӧн шуис инженер и бергӧдыштліс юрсӧ нывбабалань.
— Кыдзи ог, юктӧда! Менам пӧсь чайыд пыр дась! — шыасис нывбаба да тэрмасис пызанлань, коді сулаліс ситеч занавесторйӧн тупкӧм ичӧтик ӧшинь дорын и буретш вӧлі дась чай юысьясӧс примитӧм вылӧ. Павгӧм газет вылын куйлісны кык еджыд булки да некымын кампет тусь. Орччӧн руасис югвидзысь эмалированнӧй чайник да сы бокын пӧсь ва тыра кружка. Пызан дорын кузь, ас киӧн вӧчӧм скамья, бокынджык, валйӧн-валйӧн шоныд разӧдігтыр, гораа жургис ыджыд калорифер.
Ставсӧ тайӧс аддзӧм бӧрын, шоныдсӧ лы-кунас гӧгӧрвоӧм бӧрын, нывлы лои друг сэтшӧм лӧсьыд, ки-кокыс лётмуніны, бергӧдчыштіс юрыс, дась вӧлі сійӧ жӧ здукас ляпмунны джоджас и унмовсьны.
— Вот и бур, Васильевна, гӧститӧд, со, нывсӧ, бур гӧстя воӧма, а ме тэрмася шахтаӧ, — шуис инженер и мӧдіс ӧдзӧслань.
«Тэрмася шахтаӧ» — тайӧ кывъясыс пальӧдісны быттьӧ Иринаӧс, тойыштісны места вывсьыс. Сійӧ траккерыштіс юрнас и уськӧдчис инженер бӧрся: — Ті шахтаӧ? Босьтӧй менӧ тшӧтш!
Инженер сувтовкерис, тешкодя видзӧдліс ныв вылӧ.
— Позьӧ кӧ, дерт, — содтіс ныв и быттьӧ вӧлись гӧгӧрвоис, мый кутӧ век на сьӧкыд книга сумкасӧ киас, пуктіс сійӧс кок улас джоджӧ.
— Книгаясӧн ме локті... Окота аддзӧдлыны йӧзсӧ. Лӧсьыд книгаяс ӧд вайи. Тіян участокса выль начальникыдлы словаръяс вайи и...
Ныв гӧлӧсын кыліс кевмысьӧм и полӧм, мый сылы ӧткажитасны.
Инженер друг воськов вӧчис нывлы паныд, горӧдіс:
— Словар? Английскӧй словар вайинныд? Да ті жӧ... Зарни ныв ті! Вот коді! Ме вӧлі библиотекааныд, юалі, но... Эг чайт... — Том морт, гажаа нюмъялігтыр, кытшовтіс Ирина гӧгӧр, сэсся сы водзӧ сувтӧм бӧрын довкйӧдлыштіс юрнас и шуис: — Миян мастерлӧн гӧтырыс кодкӧ рытӧ библиотекаад чуть эз тодмышкав, а ті, со, татчӧдз вайӧмныд.
Сійӧ чужӧм вылын тӧдчис висьтавны позьтӧм радлун, и Ириналы тшӧтш лои долыд. Тайӧ радлунсӧ ӧд сійӧ вайис тайӧ мортыслы, Ирина, выль библиотекарша.
— Тӧдмасям вай, ог на ӧд и тӧд, кыдз тіянӧс шуӧны, — инженер мыччис кисӧ нывлы.
— Ирина, — вочавидзис ныв том мортлысь кисӧ босьтанмоз. Мӧдыс шатовмуніскодь тайӧ нимсӧ кывлӧм бӧрын и здук чӧв олӧм бӧрын вӧлись шуис: — Ирина, зэв мича ним. Менӧ шуӧны Борис Завьяловӧн. Ме и эм участокса выль начальникыс. Вот и тӧдмасим! А ӧні мун шонтысь пӧсь чайнас. Васильевнакӧд, со, варовитыштӧй, а ме регыд локта.
— Лэччӧдлас Боренькаыд, лэччӧдлас, видзӧдлан, кутшӧм дивӧ миян тундра шӧрӧ стрӧитӧны, — шуаліс нывбаба том нывлы инженер петӧм бӧрын да гӧститӧдіс пӧсь чайӧн.
Калорифернӧйлӧн ичӧтик ӧшиньӧ таркӧдчӧ тӧв, шарӧдчӧ, кылӧ, вевт вылас, а тані лӧнь, шоныд. Калориферлӧн жургӧмыс шуалӧ быттьӧ Ириналы: «Узь, узь...» Баййӧдлӧ мудзӧм, кынмӧм мортӧс, а Ирина муртса кутчысьӧ, мед не унмовсьны. Сійӧ весиг оз бура кыв, мый йылысь варовитӧ сыкӧд бур нывбаба.
— Ю, дитя, чайыд кӧдзалас, — кылӧ сійӧ вӧтын моз нывбабалысь гӧлӧссӧ, сэсся ещӧ: — Тіянлы эськӧ шойччыштны колӧ. Водінныд эськӧ, сыркмуныштінныд, со, менам вольпась вылын.
Ирина ырскӧбтӧ места вывсьыс: — Ог, мый ті. Меным шахтаӧ колӧ лэччывны, оз кӧ пӧръяв инженерыд.
— Борис Павловичыс?! — нывбаба шпыньмуніс, быттьӧ кӧсйис тайӧн шуны, ті пӧ он на тӧдӧй сійӧс, оз пӧ бара-й пӧръяв.
Ӧдзӧс сайын кылыштіс тайӧ кадас шум.
— Со, кылӧ, и локтӧ, — шуис нывбаба и нюмдіс. Инженер пырис кормӧм брезент паськӧма, юрас брезент шляпа жӧ. Нюмвидзис.
— На, вӧччӧй ме моз жӧ, — пыригкості мыччис Ириналы брезент тубрас. — Скипӧвӧйӧ ме тэнӧ лэччӧдла.
...Син водзті прӧйдитӧны шахта стволлӧн бетонируйтӧм стенъясыс, змей моз нюжвидзысь кыз и вӧсни кабельяс. Ыджыд шыӧн чушкӧ-петӧ, кылӧ, шлангъясысь топӧдӧм сынӧд, варова сёльгӧ-киссьӧ бетонируйтӧм стенъяс кузя мупытшса ва, ӧткымын ва войтъяс локтӧны сійӧ чужӧмӧдз, ыркӧдӧны пӧсялӧм ныр-вомсӧ. А найӧ кыкӧн инженеркӧд сулалӧны клетьын и лэбӧны-лэбӧны кытчӧкӧ му пытшкас. Чожа лэбӧмсьыс нывлӧн тіпкӧ сьӧлӧмыс. А гашкӧ, тіпкӧ сы вӧсна, мый кылӧ уджыслысь ритмсӧ. Со, и йӧз кӧнкӧ пыдын тыдовтчисны, ичӧтикӧсь, вынаӧсь. Найӧ писькӧдчӧны скӧр тундралӧн самӧй гырк пытшкӧсас, медым лэптыны сэсь йӧзыслы югыд и шоныд — из шом.
Увлань, увлань. Быд здук матысмӧдӧ Иринаӧс эсійӧ йӧз дорас. Со, кодкӧ шенасьны пондіс налы. Нюмъялӧ. Да тайӧ жӧ Гриша Орлов! Сылӧн син еджыдъясыс перламутрӧвӧйяс моз дзирдалӧны сьӧд, лякӧсь чужӧм вылас. И пиньясыс тшӧтш.
— У-у! Библиотека! — горӧдӧ сійӧ и сёйӧ нылӧс синнас, быттьӧ кӧсйӧ нывлы шуны: локтін пӧ! Ме пӧ тай шулі, ачыд кутан вӧтлысьны...
Гортӧ мӧдӧдчисны вой шӧр бӧрын нин.
Тундра лӧньӧма, узьӧ. Сылысь еджыд морӧссӧ вылісянь югдӧдӧ югыд тӧлысьлӧн югӧрыс, и кажитчӧ: став тундрасӧ кисьтӧма эзысьысь. Ирина сулалӧ шахта ворота весьтын, вӧрзьӧдчыныс оз лысьт. Вӧрзьӧдчан — тайӧ став мичлуныс вошӧ.
Тӧрыт на ещӧ Ирина каитчис, сё пӧв ассьыс юаліс, колӧ-ӧ вӧлі локны сылы, ичӧтик да слабиник мортлы, татчӧ, тайӧ вой муас. И мам-батьыс пинялісны, эз лэдзны, и пӧдругаясыс ӧлӧдісны: кулан пӧ сэні гажтӧмысла, еджыд ошъясысь кындзи пӧ, нинӧм сэні абу.
А гортас олігӧн мӧй аддзыліс эськӧ Ирина татшӧм мичлунсӧ? А бушковсӧ? Кысь татшӧм бушковсӧ эськӧ аддзылін? Но и вын! Доддявны эськӧ сійӧс да мортлы пӧльза вылӧ веськӧдны! Да, колӧ тані овны, медым гӧгӧрвоны тайӧ вой мусӧ.
— Мый, нимкодясянныд? — торкис Ириналысь думъяссӧ сы дорӧ матыстчысь инженер.
— Юаланныд тай, — сӧмын и вочавидзис ныв.
Найӧ мӧдісны. Недыр мунісны ланьтӧмӧн, сэсся инженер шыасис ныв дорӧ: — А ті, Ирина, смел нывка. Ме тӧдлі мӧд Иринаӧс, коді повзис тані олӧмысь, пышйис бӧр. Гӧтыр сійӧ менам вӧлі...
Ныв гӧгӧрвоис: сьӧкыд мортыслы та йылысь висьтавны, но и не висьтавны, гашкӧ, эз жӧ вермы. Медым мыйкӧ шуны, Ирина юаліс:
— А ті... Ті сійӧс радейтанныд?
Инженер чӧв олыштіс, ышловзис:
— Ті кӧсйинныд шуны, мый и ме сы бӧрся вӧтча? Ог. Ставыс кӧ пондасны татысь мунны, коді уджсӧ вӧчас? Тайӧ менам батьяслӧн да дедъяслӧн муыс, и меным сійӧс овмӧдны да мичмӧдны. Вот босьтам дай стрӧитам татчӧ куш вылас ыджыд мича кар! А кыдзи ті чайтанныд, стрӧитам, ог?
Тайӧс сёрнитігӧн сійӧ тӧдчымӧн гажмис. Гажмис и ныв. Сійӧ вочавидзис: — Кӧсъяс кӧ мортыд, бара-й вӧчас!
Найӧ восьлалісны посёлоклань, кок уланыс гажаа дзуртіс лым. Ириналы окота вӧлі восьлавны тайӧ мортыскӧд и не думайтны нинӧм йылысь. Но думъясыс вӧзйысьӧны, и сійӧ думайтіс эсійӧ том нывбаба йывсьыс, кодӧс тшӧтш шуӧны Иринаӧн.
— Жаль мем сійӧ, жаль!..
Войся чӧв-лӧньсӧ друг поткӧдіс механическӧй мастерскӧйяс дорын машиналӧн мотор шыыс. Югыд фараяснас сійӧ югдӧдліс туй кузя восьлалысь кык мортӧс.
— Со, Ирина, и выль уджалан лун чужис. Эз на удит талунъя луныс помасьны, а аскияыс нин коклябӧрас талялӧ. Тэрыба олам.
— Да, — вочавидзис ныв и думыштіс: — Выль лун, кутшӧм сійӧ Ириналы лоӧ? Дерт жӧ, лоӧ бурджык! Ӧд ӧні сійӧ татчӧс, ас морт нин.
