АДДЗЫСЬЛАМ НА ТШУК

Таво ар ме ветлі шойччыны Чёрнӧй море дорӧ, Кавказӧ. Шойччан керкаын ӧти жырйӧ овны веськалі менам арлыда кымын жӧ нывбабакӧд, гашкӧ, ар кыкӧн и томджык.

Медводзысь аддзи сійӧс да сьӧлӧмӧн быдӧн усьлі: буракӧ, мися, кутшӧмкӧ аристократка тайӧ. Вывті нин тшап. Татшӧмыдкӧд лӧсявны-ӧ кутам, ӧд овны ковмас ӧтлаын уна ни этша, а быдса кызь нёль лун.

Аристократкаыд душ улысь муртса петӧма, ва юрсӧ чим еджыд ки чышкӧдӧн чалмаалӧма, вылас кокподйӧдзыс халат да сэтшӧм мича, синтӧ ёрӧ. А дінсьыс сідзи и ӧвтӧ косметика дук.

Но кыдзи шыасис ме дорӧ, нюмсермунӧмӧн да небыд гажа гӧлӧсӧн, бӧр личаліс морӧс кудйӧй. Гӧгӧрвои: лӧсьӧдчам. И збыль, рытнас ужнайтны столӧвӧйӧ мунімӧ нин быттьӧ пӧдругаяс.

Ас йывсьыс юӧртіс, шуӧны пӧ Анна Сергеевнаӧн, Ленинградысь, врач, уджалӧ челядькӧд. А Кавказӧ первойысь на воӧма.

— Ми векджык шойччан кад коллявлім сиктын верӧслӧн мам дорын, Вологодскӧй обласьтын, — висьтасис сійӧ. — Отсыштны ӧд пӧрысь мортыдлы колӧ. Миянысь кындзи некод сэсся сылӧн эз и вӧв. Мем зэв ёна кажитчыліс сэні. Корӧсьӧн пывсьывлім, вӧрӧ ветлім тшак вотны, зонпосникӧд тшӧтш купайтчылім шор кодь ичӧтик юын. А главнӧйыс, мамным вӧлі вывті варов да мекӧд мелі.

Тайӧс юӧртӧм бӧрын Анна Сергеевна чӧв олыштіс да сэсся кузя ышловзис, содтіс:

— Ӧні, кор эз лоны ни верӧс, ни энька-матушкаӧй, он мун сэсся сэтчӧ, туйӧй тупйысис. Но нинӧм, чайта тані бура жӧ шойччам! — Сылӧн гӧлӧсыс бӧр гажмис.

— Тэ кыдзи, а ме радейта мореад польтікасьны, но мукӧд моз лунтыр куйлыны берег дорын да сотны бокъясӧс ог вермы дай ог кӧсйы. Этатшӧм озыр тані вӧр-ва да грек море дорын сӧмын кадсӧ вины. Шӧйтны пондам и море дортіыс, и гӧраястіыс, пока кокъясным новлӧдлӧны на.

Ме абу жӧ ёна окоч лунтыр бокъясӧс пӧжны. Сідзи сэсся и сёрнитчим: асывнас — море дорын, пажын бӧрын — час-мӧд газет-журнал видлалыштны, а рытъявылыс — турпоход! Ӧти кывйӧн — активнӧя кутам шойччыны!

* * *

Да-а... А, вӧлӧмкӧ, активнӧй шойччӧгыд миянлы вель уна виччысьтӧмтор дасьтӧма.

Первой неминучаас мӧд луннас и веськалім. Сэні, Кавказад, тешкодь вӧлӧмакӧ лун-войыс, абу миянын войвылын кодь. Шуам, луннас сотӧ жар, а кыдзи шонді бердас, ыркыд нин. А шондіыс кутшӧм ӧдйӧ пуксьӧ! Быттьӧкӧ со югыд на, шонді ломалӧ, а здук бӧрти кватитчан — дзурс пемыд нин. Миян войвылад ӧд, шондібан, вой кыаыс югвидзас да югвидзас.

Тайӧторйыс и миянӧс, кык нывбабаӧс, войвывсаястӧ, пӧрйӧдлыштіс. Мӧдӧдчим море берег пӧлӧныс. Висьталӧны, эстчаньын пӧ мыс саяс грузинскӧй сикт эм. Думъясӧн сэтчӧ и мӧдім. Варовитам да восьлалам. И збыль, коркӧ-некоркӧ мича керкаяс тыдовтчисны, садъяс. Сибӧдчим медводдза стрӧйба дорас, изйысь тэчӧм кык судта коромина, кузь пос мӧд судтаас нуӧдӧ. Дзиръя завор дорас, муас кудриа юра, сьӧд чукчи кодь кага пуртікасьӧ, бокынджык кык зонка бушйысьӧны-косясьӧны, а на дорын мездысьӧ, буракӧ, сьӧд чышъяна, сьӧд партука нывбаба, горзӧ мыйкӧ да ӧтторъя тупкылӧ чужӧмсӧ. Аддзис миянӧс нывбабаыд, эновтіс зонкаястӧ, уськӧдчис миянлы паныд. Еджыд пиньясыс сярмунісны, сьӧд синъясыс выйӧн мавтӧм кодь лоины. Чужӧм вылас том на, сӧмын вывті нин дурка пасьтасьӧма.

— Дамочкаяс, ті шойччан керкаысьӧсь? Фрукта менсьым онӧ ньӧбӧй? Пӧжалуйста, пыралӧй миян садйӧ! Миян сэн абрикос, хурма! Мый колӧ, эм! Асланыд киӧн пусьыс нетшыштӧй! Со менам кага, рынок вылӧ нуны ог вермы, а сьӧм быдлаӧ колӧ...

Сійӧ босьтіс чукчи кодь кагасӧ моздорас, эльыштчис зонпосни вылӧ, кодъяс лыйыштісны миян дорті да, кылӧ, кӧнкӧ сад пытшкас нин горалісны.

— Сӧмын и войнаысь ворсӧны, — норасьыштіс пиян вылас мам да пондіс кыскӧмӧн кыскыны миянӧс садъяс.

— Локтӧй, локтӧй, ыджыд дон ог кор, босьтӧй, мый колӧ.

Ми висьталім, мый сьӧрысь миян сьӧм абу, локтім прӧста сідз гуляйтанмоз, но сійӧ, буракӧ, эз и кыв миянлысь пыксьӧмӧс, эз ӧвсьы миян дорысь.

Пырим йӧрас. Нывбаба пуктіс муас кагасӧ, кинас шенасьӧмӧн, кыдзи кужӧны шенасьны сӧмын кавказсаяс, пондіс ошкыны садсӧ:

— Гранат! Аддзанныд вир гӧрдӧсь! Со инжир, грецкӧй ӧрек, персик... Вай, вай, коньӧрӧй ме! Ставсӧ тайӧс вотны колӧ, меститны! Со ӧрекыс киссьӧ нин! Ой, горе меным!

Нывбаба тайкӧ оз бӧрд, норасьӧ миянлы.

— А верӧсыд нӧ, оз мӧй отсав? — юалам ми.

— Ой! — кутчысьлӧ юрас нывбаба. — Сӧтаналы сійӧ отсалас! Сухумиын больничаын куйлӧ, мед сылы лун ни вой покой оз ло, мед сылы... мед сылы...

Кыдзи сӧмын эз ёр да пиняв верӧссӧ нывбаба, а сэсся синвасӧ чужӧм пасьтаыс мавтӧм бӧрын юӧртіс:

— Мутияс сійӧс тойлісны Сухумиӧ мунны. Эн вӧрзьы, шуа ме, шызьӧмны сэн войтырыс, бушйысьӧны, мор тӧдӧ, мый юкӧны. Да кывзас ӧмӧй менӧ юр вундысь верӧсӧй? Уйкнитіс гортысь. Тшӧтш нырсӧ петукасянінас сюйӧма. Вот и юрсӧ поткӧдӧмны. Ӧні ме тані вийсьы куим шпананас. Со, оз кывзысьны... Шало! Геро! Кӧнӧсь ті? Локтӧй ӧрек кутам вотны!

Мамыслы воча кыв кыліс сӧмын кысянькӧ пуяс сайсяньыс килькнитӧм шы.

— Кӧсъян кӧ, ми отсыштам. Мый колӧ вӧчны? — шуим ми.

— Ой бур! Ой бур! — радлыштіс нывбабаыд да пыр и кыскис кыськӧ пуяс увсьыс жӧч шердын. — Ме инӧ кута тракйыны пуяссӧ, а ті ӧктӧй. Грецкӧй ӧрек воӧма.

Кутшӧм пельк да мича вӧраса вӧлӧма тайӧ дурк паськӧма нывбабаыс! И ӧбликнас мича жӧ: бандзибъясыс ломалӧны, пиньясыс лым еджыдӧсь, чатӧртчӧма вывлань да тракйӧ и тракйӧ грецкӧй ӧрек пу. Шмотакылӧны-усьӧны ӧрекъяс муас, а то и веськыда шердынас. Нывбаба шешмунӧма, дзӧркнитлас миян вылӧ да бара тракйӧ пусӧ. А ми Анна Сергеевнакӧд котралам пу увтіыс да копрасям-ӧктам, и тшӧтш шешвидзам. Регыд и кӧзяйкалӧн пияныс сибӧдчисны миян дорӧ, раммӧм синъясӧн дзоргӧны-видзӧдӧны миян бӧрся.

— Но, мый сулаланныд, атаманъяс? Вайӧ ордйысьны! — вӧзйӧ налы Анна Сергеевна. Зонпосни сэтшӧм радпырысь уськӧдчисны отсасьны. Вильыш синъяснас сӧмын нин дзӧркнитлӧны миян вылӧ да вирснитлӧны ныръяснас. Ми найӧс ошкам, найӧ нӧшта старайтчӧны. И сё дивӧыд, мамыслӧн ныр-вомыс первойсӧ шензяна вӧлі, а сэсся и шудӧн югзис.

Пока ми ӧктысимӧ, кватитчим — рӧмыд лои садъяс. Пондім тэрмасьны. Кӧзяйканым лапкерис кияснас:

— Он ӧмӧй нӧ персиксӧ видлӧй? Яблӧгсӧ? Шало! Геро! Ӧдйӧ судзӧдӧй тётяясыслы!

Но ми мӧдім нин ӧграда саяс.

— Мӧдысь ми волам на, а ӧні пемдас.

Грузинка довкйӧдлӧ юрнас, колльӧдӧ миянӧс потшӧс сайӧдз. Зонкаяс вӧтӧдісны миянӧс, персикӧн да яблӧгӧн гӧститӧдӧны.

— Ой, бурӧсь жӧ зонкаяс Шало да Геро! И мичаӧсь, и мамыслы отсасьысьяс, — малалам ми налысь сьӧд юръяссӧ. А найӧ лӧньӧмны, вирснитлӧны нырнас. Мам синъясас бара на шензьӧм да шуд, колӧкӧ, чайтӧ миянӧс волшебницаясӧн, ӧд сылӧн шпана кодь пияныс со кыдзи раммӧмны.

Неылын югвидзӧ море, шылькнитчӧма помтӧм и пыдӧстӧм. Сы весьтын лӧз енэж сэтшӧм жӧ, и сӧмын шонді, калитчӧм кӧрт гӧгыль быттьӧ, быгыльтчӧ-вӧйӧ ваас. Сійӧ жарысь ваыс мореын быттьӧ пуӧ-дзижгӧ. Солькъялӧны валъясыс: — Увв! — Чиш-ш! — Чиш-ш!

— А ті ӧд вой улӧ веськаланныд, берег дорті кӧ мӧданныд, — лэччысь шонді вылӧ видзӧдіг кайтыштӧ грузинканым. — Ме чайта, тіянлы колӧ мунны веськыд трӧпаті. Сэті километрысь уна оз и ло. Веськыда и петанныд асланыд шойччан керка дорӧ.

Нывбаба нуӧдӧ миянӧс шуйгавыв, кӧні вежӧдӧ колхознӧй сад апельсин да мандарин пуясӧн.

— Со этайӧ трӧпкатіыс, сад пӧлӧныс и мунӧй, да энӧ кежӧй некытчӧ, вошад, — велӧдӧ миянӧс бур нывбаба.

Ми гогйӧдлам юрнанным да кайтам:

— Аттьӧ, аттьӧ! Нӧшта на волам, нӧшта.

Мӧдім ми трӧпатіыд тэрыба, медым дзурс пемдытӧдз воны жӧ гортӧ. Но, буракӧ, миян кежсьӧма сійӧ трӧпасьыд. Регыд и кватитчим — тапсьӧдам апельсин пуяс костті. Тані дзик нин пемыд, муртса и кок увным тыдалӧ, а сынӧдыс апельсин дука. Мукӧддырйи пу вожъясыс вачкасны нырвомад да весиг сьӧкыд апельсин йӧгыс шмоткас пельпомад али плешкад.

— Ой, апельсиныс тані мыйта — горӧдсис менам, а Анна Сергеевна быттьӧкӧ и чирыштіс менӧ, лӧньджыка пӧ да эн бара-й вӧрӧд кинад.

— Ми, буракӧ, ылалім, садъяс веськалім, — кыла маитчан гӧлӧссӧ пӧдругалысь. Ме тайӧс жӧ мӧвпышті, но эг на кӧсйы миритчыны шог мӧвпнас, ыштӧ вошим. Сразу шуштӧм лои сьӧлӧм вылын. А пемыдыс сукмӧ и сукмӧ, слепӧкураяс моз нин тувччалам. Анна Сергеевна водзас, ме бӧрсьыс вӧтча. А мышкуті кӧдзыд дрӧж сідзи и котралӧ. Вошамӧ кӧ садъяс да войбыд ковмас шӧйтны? Мореыслӧн ызгӧмыс со дугдіс кывнысӧ, сідзкӧ, море дорсяньыс пыдӧ нин пырим.

Друг кысянькӧ, гымыштіс быттьӧ, страшнӧй мужик гӧлӧс горӧдіс:

— Стой! Первий выстрел солъю!

Чур-чермунім тайӧ гӧлӧссьыс, топ сувтім, воськов вӧчны ог вермӧй. Анна Сергеевна сӧмын кватитіс менсьым киӧс. Эг удитӧй и кыв шуны ӧта-мӧдлы, шарӧдчыны кутіс кӧнкӧ мышкын, и весьӧпӧрӧмӧн кылі, кыдзи кодкӧ шлапкис меным пельпом вылӧ сьӧкыд кисӧ. Нырӧ чапнитіс табак дук.

— Апелсинла воинныд? Йӧйяс, найӧ вежӧсь на! — Кирган гӧлӧсӧн серӧктіс да сэсся гораа чукӧстіс кодӧскӧ: — Геворг!

— Ми абу шышъяс, миянлы оз ков апельсиныд, ми вошим, ылалім, трӧпасьыс кежсис, — дорйысьны пондім ми, но миян мыш сайын кирган гӧлӧсыс сӧмын мыйкӧ гӧгӧрвотӧмӧс нурбыльтіс да бара чукӧстіс кутшӧмкӧ Геворгӧс.

— Ме тані, — шутьлялігтыр петіс пуяс сайсяньыс кузь тушаа зонка, веськӧдіс «летучая мышь» пӧнарсӧ миян вылӧ да серӧктіс: — Бабаяс! Ме ӧдйӧ нуӧда тайӧясӧс кытчӧ колӧ! — Зонкалӧн кодзлалісны синъясыс, кызіник вом дорыс шмыньвидзис. Сійӧ мыйкӧ висьталіс ас ногыс мӧдыслы да сэсся тувкыштіс Анна Сергеевналы мышкас: — Восьлалӧй ме бӧрся! Да видлӧй пышйыны!

Зонкалӧн челядь руыс на тӧдчӧ, ызбыльтӧ радлуныс. Со пӧ ме петі сад стӧрӧжитны дай сразу шышъясӧс куті. И миянлы рад: конвой улынӧсь, ӧні ог вошӧй.

— Зонка, а зонка, тэнӧ Георгӧн шуӧны? Молодеч тэ, бура садтӧ видзан! — шыасьӧ Анна Сергеевна конвойным дорӧ.

— Менӧ он ылӧд мелі сёрнинад, бурджык чӧв ов! — стрӧгакодь чирыштӧ Анна Сергеевнаӧс зонка. — Тіянӧс ми арестуйтім.

— Мыйысь нӧ?

— Ті — шышъяс.

— И милицияӧ нуан? И ми тэныд абу жальӧсь? Ми ӧд нывбабаяс, тэд, колӧкӧ, и баб вылӧ на туям.

— Жальӧсь вӧлінныд, вошинныд кӧ миян садйӧ, а ӧні ме тіянӧс нуӧда Нуну баб дорӧ.

Пуяс сайсянь дзулкнитіс би югӧр, петімӧ кушинӧ, кӧні сулаліс неыджыд будка да сы дорын чӧлӧй чукӧр тыртӧм ящикъяс. Муас ыджыд гӧра яблӧг, сысянь ӧвтіс ма дукӧн.

Будка ӧдзӧс дорӧ воӧм бӧрын миян конвойным чужйис ӧдзӧсас да мыйкӧ горӧдіс. Пыр и воссис будка ӧдзӧсыс, да мыччысис сэн ӧчкиа пӧрысь нывбаба чужӧм.

— Геворг, тэ? Мый, дитяӧ, лоис?

— Со, сюрины, дедным кыйӧма! Гашкӧ, милицияӧ звӧнитлан?

— Милицияӧ... Удитам... Пырӧй татчӧ, кодъяс ті, — шуӧ ӧчкиа бабыд да саялӧ ӧдзӧс саяс.

Ми нин тэрмыштчӧмӧн тюркнитім югыдінад да шоныдінад. Пырим, сувтім ӧдзӧс водзас, коньӧръяс кодьӧсь йӧжгыльвидзам. Ме дженьыд соска платтьӧа, Анна Сергеевна векни волыса сарапана. Кыкнанным коклябӧртӧм босоножкиаӧсь.

Нывбабаыд видзӧдліс миян вылӧ ӧчки пырыс да довкйӧдлыштіс юрнас, а сэсся мича роч кывйӧн юаліс: — Збыль нӧ гусясьны пыринныд садъяс?

— Збыль, — шуӧ Анна Сергеевна. — Он ӧмӧй аддзӧй настоящӧй гуськульяс?

— Аддза, — серӧктыштӧ бабыд да нӧшта видзӧдлӧ миян кокъяс вылӧ, а сэсся пуксьӧдӧ миянӧс ӧдеялӧӧн тупкӧм нар вылӧ, ачыс пуксьӧ ичӧтик пызан сайӧ, босьтӧ тшӧті вылысь кутшӧмкӧ бумагаяс, видлалӧ найӧс. Медбӧрын бара шыасьӧ ми дорӧ:

— Ті шойччан керкаысьӧсь? Кыдзи татчӧ веськалінныд?

Ми висьтасим, кыв бӧрся кыв варовмим дзикӧдз. Сійӧ кывзіс, сэсся шуис:

— Ті, сідзкӧ, Авроська гӧтыр дорӧ веськавлінныд. Тӧлктӧм олысьяс. Верӧсыс нэмсӧ прамӧя эз уджавлы, вузасис-керис пыр. Пукавліс тюрмаын и, пондылӧма шойччан керкасьыд нывбабаӧс. Локтіс да нӧшта кага вӧчис. А сэсся ӧні бара на сюрӧма тӧлктӧм мужикыдлы, больничаын пӧ куйлӧ. Урӧстасны пиянсӧ дзикӧдз туйтӧм гозъя! — шеныштіс кинас пӧрысь ань — тырмас пӧ та йылысь, вуджис асланыс семья йылысь сёрниӧ. — Геворг — менӧ бабӧн шуысь. Нюжаліс таво зэв ёна. Школаын велӧдчӧ и миянлы отсасьӧ. Дедыскӧд со ящикъяс новлісны яблоняяс дорӧ, — висьталіс бабыд. — Ми семьяӧн садъяс уджалам, арендуйтім. Водзті колхоз цитрусӧвӧйяс сӧмын быдтіс, а ӧні ми вӧдитам и яблоня, и персик, и слива, медым тулыссяньыс да сёр арӧдз пыр чӧскыд плодъяс вӧліны. Тіянлы абу кӧдзыд? — юалӧ сійӧ медбӧрын да кӧсйысьӧ колльӧдны миянӧс шойччан керка дорӧдз.

— Яблӧгсӧ, яблӧгсӧ босьтӧй, да мӧдім!

Сійӧ пестӧ пӧнар, и со нин ми, куимӧн, шарӧдам-мунам веж пуяс пӧвстті.

— Пемыднад тані миян кокниа ылалан, — жалитӧ, кылӧ, грузинка тьӧтыд миянӧс.

* * *

Колхознӧй садъяд вошлӧм бӧрын ми ӧпасайтчыны кутім сад дортіыд ветлыны. А то «выстрел солъю» он и тӧдлы пӧлучитан. Козин пыдди небыдінад. Аскинас шуим гӧраясӧ петавны. Со тай гӧраясыс орччӧнӧсь. Миян неыджыд посёлокным гӧра подулас и пуксьӧма. Гӧраяс абу джуджыдӧсь, тырӧмны вӧрӧн, да и машина туй со сэтчӧ кайӧ.

Мӧдӧдчим. Чиктылам. Быттьӧкӧ ми и эм нин гӧра йывъяссӧ пӧкӧритысьясыс. Вӧтӧдісны миянӧс кузь тушаа кык ныв да зон, кӧрзинааӧсь, дерт, шойччан керкакӧд орччӧн спортивнӧй лагерсаяс.

— Ті кытчӧ? — юасям.

— Тшак вотны. Айда миянкӧд! — Вӧзйӧны найӧ, асьныс шолксьӧдӧны, тэрмасьӧны водзӧ.

Кутшӧм нин ми налы пӧпутчикъяс, ньӧжйӧник лажзьӧдам, быд пу дорӧ сувтлам, дзӧръялам. Кутшӧм пуыс сӧмын лунвылад абу! И пелысьлӧн кодь коръясыс, и бадьлӧн кодь, и тусяпулань муныштӧны. А эсылӧн со и плодъяс ӧшалӧны. Гырысь апельсин кодьӧсь, сӧмын турунвиж рӧмаӧсь. Муртса и инмӧдчыштім пуас, ӧти гӧгыль пыр и шмот уси кок уланым. Анна Сергеевна лэптіс, висьталіс: — Маклюра тайӧ, лысьӧм висьӧмысь тайӧн лечитчӧны, настойка вӧчӧны да.

А ме нин мӧд пу вылӧ видзӧда да шензя:

— Но и но, коді нӧ тешитчӧма тайӧ пу вылас? Шлапйӧн кульӧмны кырсь-кучиксӧ да пу дінас и эновтӧмны. Стволыс со дзик куш!

— Да тайӧ жӧ эвкалипт, — шуӧ Анна Сергеевна. — Сійӧ ачыс шыбитӧ кырсьсӧ. И талӧн кырсьыс да коръясыс лекарственнӧйӧсь. А тэ тӧдан, Сталин тшӧктылӧма Абхазияысь став кипариссӧ керавны да на местаӧ эвкалиптъяс садитны?

— Мыйла нӧ? Мед унджык лекарство вӧлі?

— Да дерт нин, сійӧ дур понйыд миянлы лекарство вӧсна тӧждысис! — нюммуніс Анна Сергеевна менам юалӧм вылӧ. — Чайтіс, буракӧ, мый быд кипарис сайын сылӧн враг дзебсясьӧ. Сталинлӧн тан море дорас квайт ли сизим дача вӧлӧма. Абу асьсӧ ӧбижайтлӧма. А Абхазияыслы куш кипариссӧ кералӧмыс сувтлӧма кыксё миллион шайт дон.

Друг Анна Сергеевна инмӧдчыштлӧ ме дінӧ да вашкигтыр индӧ менам мыш сайлань. Бергӧдчи, а сэні... Змей! Кыдз тай чилӧсті да пышйыны!

— Да сувт нин, сувт! Оз вӧтчы! — горзӧ меным Анна Сергеевна. — Йӧюк! Уж тайӧ, абу ядӧвитӧй!

Медбӧрын ме ӧвси жӧ пышйынытӧ, сувті, серала: дона тай, мися, юрӧй вӧлӧма. А сьӧлӧмӧй век йӧктӧ, и кокъяс тіралӧны.

— Ме бара гӧраясті абу ветлысь сэсся, — шуа Анна Сергеевналы.

Но путешествуйтны петім да бӧр бергӧдчыны гортӧ абу на жӧ окота. Смелмӧдчи да бара на мӧдім машина туй кузяыд водзӧ. Сӧмын недыр мысьт машина туйыс бӧр кутіс лэччыны увлань. А мореыс век матынджык и матынджык лоӧ. Но талун кежлӧ, шуим, тырмас. Лэччыны бӧр мӧдӧдчим. Дзик гӧра увсьыс аддзим чегӧм эвкалипт пу. Коръясыс абу на удитӧмны лёздыны. Мортыдлӧн тай горшыс паськыд. Вож-мӧд босьтім, сэсся нӧшта да нӧшта, быдса корӧсь чукӧрмис. Лекарственнӧй, сгӧдитчас, шуам.

Асланым шойччан керкалань нуӧдысь туйвежӧ кежигӧн паныдасис миян керкаса директорным, латшкӧсіник, гӧгрӧс кынӧма, сьӧд ӧчкиа.

— Чолӧм, директор ёртным, — чолӧмасим ми, а сійӧ шлапкерис кыкнан кинас гӧгрӧс кынӧмас, кутчысис юрас:

— Вай! Вай! Позор меным! Сӧмын на выговор шняпкисны, онӧ пӧ велӧдӧй шойччысьястӧ вӧр-ва видзны, а со... чӧлӧй корӧсьӧн нетшкӧны! Мыйла гӧра вылас мунад? Мыйла эвкалипт чегъялад?

Ми шай-паймунӧмаӧсь, дорйысям: — Да ми пӧрӧм пу аддзим. Ми...

Друг сійӧ лӧнис, миритчан гӧлӧсӧн шуӧ:

— Ак, нывбабаяс, нывбабаяс... Мудерӧсь... На, босьтӧй менсьым плашӧс да тубыртӧй корӧсьнытӧ! Капанадзе талун бур! Капанадзелӧн талун нимлун!

Кулис вывсьыс плашсӧ, мыччӧ миянлы.

— Кыдзи нӧ позьӧ? Ог бара-й.

— Босьтӧй, шуӧны! — Сійӧ шыбитіс плашсӧ муас, пырккерис дженьыдик кокъяснас, киясыс качисны вывлань. И со нин мыйкӧ гажаа сьылӧ да йӧктӧ. Ми сералім да сералім. Но веськыда кӧ шуны, ёна и яндзим лоис горшасьӧмсьыд. Шыбитім корӧсьтӧ куст улӧ, директор ёртнымӧс чолӧмалім нимлунӧн дай мӧдім гортлань. А эвкалипттӧ, бурджык, рынок вылысь ньӧбам.

* * *

Лунвывса рынокыд, шондібан, озыр жӧ, мый колӧ и оз ков эм. Сӧмын ӧд миянлы, дась нянь сёйысьясыдлы, ёнасӧ нинӧм и оз ков — вердӧны шойччан керкаын бура. Шӧйтыштім шуксьысь йӧз пӧвстас. Босьтім ӧти тьӧтӧлысь морт ӧти кӧртӧдӧн эвкалипт кортӧ. Нӧшта босьтім кыз бока арбуз дай эновтім шуксяніннымӧс. А петанінас сэтшӧм мича кӧрзинаяс вузалӧны.

— Ме важӧн нин татшӧм кӧрзинасӧ кӧсъя, — шуӧ Анна Сергеевна, — ньӧба.

Дас вит шайт латшкис дуль петкӧдлысь кӧрзина вылад. Зато мича, вевта и. Арбузнымӧс сэтчӧ и пуксьӧдім, вылас табанитім эвкалипттӧ — тыр лоис кӧрзинаным.

— Кӧрзинаӧй менам шуда лоӧ, — сералӧ Анна Сергеевна.

Выль ньӧбаснад и кар кузяыс гуляйтыштім, а сэсся пырим универсамӧ, шуам, кампет чай юны нӧшта ньӧбам.

Вузасян залӧ пыригӧн кӧрзинанымӧс лючки колим дежурнӧй дорас, прӧйдитім ньӧбасьны. Петігӧн бӧр босьтім и автобусӧ.

— Локтам шойччан керкаӧ, арбузӧн чӧсмасям да юмов кампета чайӧн, — шмонитыштім на автобусысь чеччигӧн.

А сы мында и чӧсмасим, сё вӧлкаличыд! Восьтім кӧрзинанымӧс, а сэні арбуз пыдди никельӧн югъялысь кофеварка.

— Тайӧ сӧмын миянлы оз и тырмы! Но кӧні нӧ миян арбузным?

Кофеварка бӧрын Анна Сергеевна перйис бумагаӧн гартыштӧм тубрас, кӧні вӧлі кыӧм пухӧвӧй ковта да эзысьӧн дзирдалысь японскӧй шарп.

— Уй! — ми быдӧн повзим, бура дыр вомъясӧс восьтӧмӧн видзӧдім дона кӧлуй вылад, а сэсся серавны! Сералім да сералім. Медбӧрын Анна Сергеевна шуӧ: — Ми ӧд гӧрдлам, а кодлыкӧ шог: этатшӧм бур кӧлуй воштіс. Но кыдзи тайӧ вермис лоны? Тшук кодкӧдкӧ сорассисны кӧрзинаясным.

Ми вежӧр пыр лэдзим, кыдзи пыригӧн колим кӧрзинасӧ, и петігӧн кыдзи босьтім. Кыз тьӧтӧ сэні дежуритіс. Чеччывныыс, буракӧ, дыш да сӧмын кинас шеновтіс-индіс тыртӧм куд вылӧ, тювгӧй пӧ сэтчӧ дай, оз вош тіян добраныд некытчӧ. Петігӧн асьным жӧ босьтім кӧрзинасӧ. Сӧмын сійӧ-ӧ кудсьыс? Вӧльнӧя позьӧ вӧлі пырны и петны стойка саяс. Некутшӧм жетон йылысь и сёрни эз вӧв.

— Но и но, мисьтӧмтор ӧд артмис, — маитчыштіс Анна Сергеевна. — Колӧ быть кӧзяйкаыслы кӧлуйсӧ сетны.

Пажын бӧрын бара пуксим автобусӧ да гургим универсамӧдз, а сумкаяс мӧд нин стӧрӧжитӧ, том ичмонь. Миян юӧртӧм вылӧ и пельсӧ эз вӧрзьӧд. Шедіс кӧ пӧ тіянлы бур кӧлуй, новлӧ дай. Ми шум лэптім, позьӧ ӧмӧй, шуам, ньӧбасьысьясыскӧд тадзи. Миян гӧгӧр чукӧрмис унакодь йӧз. — Мый лоис? — юасьӧны. Петіс форменнӧй халата нывбаба, ме пӧ заведующӧй, мый лоис? Ми бара висьтасим.

— Гижӧй заявление, — шуӧ завыд. — Да адреснытӧ кольӧй, воасны кӧ норасьысьяс, ыстам тіян дорӧ.

— Бурджык объявление гижӧй да этатчӧ кудъяс дорас ляскӧй, — велӧдӧны миянӧс и ньӧбасьысьяс.

Кыдзи бур йӧзыс сӧветуйтісны, сідзи и вӧчим. Заявление гижим и объявление ляским. Сэсся кык лун шойччан керкаын пукалім, некытчӧ эг лысьтӧй петны. Шуам, воасны да оз суны миянӧс места вылысь.

Воисны коймӧд рытнас. Гозъя. Кыкнанныс ёнӧсь, гырысьӧсь, верӧсыс моднӧй курткаа, гӧтырыс краситӧм юрсиа, розӧвӧй гача да сьӧд, дзирд тусьяса свитера.

Сӧмын и юалісны, тіян ордын пӧ миян кӧрзинаным. Да-тӧ ми шуим, да гӧтырыс пыр и увтчыны кутіс, ті пӧ сэтшӧмӧсь, ті пӧ татшӧмӧсь. Следитінныд рынок вылын миянлысь ньӧбасьӧм да сэсся универсамын нарошнӧ вежинныд кӧрзинаяснымӧс.

— Нарошнӧ кӧ нӧ вежим, мыйла инӧ йӧзӧдім кӧрзина сорассьӧм йывсьыс? — заводитлім жӧ ми бур кывйӧн, да сэтшӧмъястӧ ӧмӧй бур кывнад венан. Гач кодьыс жӧ лоис чужӧмыс гӧтырыслӧн, сідз нин яра пинясьӧ. Верӧсыс бокынджык, чӧв олӧ, вом доръясыс топалӧмны.

Анна Сергеевналӧн мылаыс быри жӧ кывзынысӧ, скӧрысь жӧ горӧдіс:

— Гражданка, гашкӧ, лӧнянныд! Босьтӧй ассьыныд добранытӧ да весасьӧй татысь! Тані бур йӧз шойччӧны.

Сійӧ пуктіс пызан вылӧ кӧрзинасӧ, чышкыштіс кияссӧ быттьӧ пеж дінӧ инмӧдчыштлӧм бӧрын. Нывбабаыд раснитӧмӧн кватитіс кӧрзинатӧ, нетшыштіс вевтсӧ, лукйысьыштіс пытшкас, сэсся гогнитіс юрнас верӧсыслы дай мӧдіс ӧдзӧслань.

— Васыль, лок! — командуйтіс верӧс вылас.

— Прӧститӧй, а миян нӧ кӧрзинаыс?.. — шыасис Анна Сергеевна.

Яр бабаыд сувтыштліс порог весьтӧ, тшапа тракнитіс юрнас:

— А зараз вы приходьте до мене... В Днепропетровск! — и саяліс ӧдзӧс мӧдарас.

Найӧ петісны. Ми дыр эг вермӧй нинӧм шыавны. Бӧрти менам петіс жӧ кывйӧй, шуа: — Но и но... Йӧз... Верӧсыс кыв эз и шу... Сылы нӧ абу яндзим татшӧм гӧтырсьыс?

Анна Сергеевна нинӧм эз шу, кузя ышловзис. Чӧв-лӧнь лои миян жырйын: и шуштӧм, и дзескыд. Вӧтчыны эськӧ эсыйӧяс бӧрся да юавны мужичӧйыслысь: яндзим абу сылы? Но найӧ со таксиӧ нин пуксисны, вӧтчыссис.

* * *

Миянкӧд орчча жырйын том гозъя Молдавияысь олісны. Владик да Эйна. Гижсьӧм бӧрын пӧ татчӧ шойччан керкаас воимӧ.

Владик латшкӧсіник, визув синъяса, кокни вӧраса да шешвидзысь вома. Век быттьӧ ызбыльтӧ сы пытшкысь том выныс да шудыс. Да кыдзи нӧ этатшӧм том да мича гӧтырыдкӧд он кольмы шудысла? Ичмоньыс бадь вож кодь вӧсни да нюдз, чужӧмыс аканьлӧн кодь муса. А варов — сьылысь колип кодь.

Миян накӧд общӧй душ. Рытнас кино ли танцы бӧрын воасны, да Эйна, кылӧ, душын мыссьыны дасьтысьӧ, верӧсыскӧд чуксасьӧ, мыйкӧ юалӧ-висьталӧ: — Ле-ле-ле-ле-ле! Воча кыв: — О-о!

Медбӧрын верӧсыс петӧ ичмонь дорӧ, заводитӧны, варова гольӧдчигтыр, мыссьыны да пеславны кӧлуйсӧ.

А миянлы ставыс кылӧ, пельтӧ он тупйы, ас костаным сӧмын нин вашъялам Анна Сергеевнакӧд. Шондібан, том пӧраӧй.

Ме эшкын улын нин, выль газет видзӧда-лыддя. Анна Сергеевна йӧжгыльтчӧма креслӧӧ югыд лампа весьтӧ, мича халатнас вевттьӧма мышкусӧ. Рытнас жырйын прамӧя ыркыдкодь. Листалӧ журнал да корсюрӧ ышловзьыштлӧ. Медбӧрын лимӧстӧ да чеччӧ креслӧ вывсьыс, шыасьӧ ме дорӧ:

— А кывза том гозъясӧ да дулльӧй пондіс петны. Сёшайтъяс... Ми Митякӧд зэв жӧ лӧсявлімӧ. Заграницаӧ ыстыны кутісны сійӧс, Иранӧ — востоковед сійӧ менам вӧлі — синваыс петӧ, кыдзи пӧ ме тэтӧг сэн понда овны? Медым сійӧс не нормӧдны, ме шмонитышті на, Есенинлысь Шаганэсӧ лыддя. А сійӧ дӧзмӧ, некутшӧм Шаганэ пӧ меным оз ков. Но ладнӧ, мися, ог вежӧгты, ов сэні бура да воигад вай меным козин Аладдинлысь волшебнӧй лампасӧ. Обязательно пӧ вая. И вайис мем козин этайӧ халатсӧ. Сы бӧрын унаысь на ветліс-муніс, быдсяма дивӧсӧ вайліс мем, а медводдзаыс медся дона, быдлаӧ кыскала сьӧрысь. Со этайӧ халатсӧ. Павги мыш вылӧ, дай шоныд.

— А верӧсыд нӧ... Мыйла шуан, абу нин? Кувлі?

— Эз кув. Виисны. Сэні Иранас и виисны. Куим во регыд лоас. Снаряд веськалӧма найӧ керкаӧ. Воюйтӧны тай мыйкӧ помся...

Анна Сергеевна водіс жӧ сэсся эшкын улӧ ме моз да сысянь водзӧ на сёрнитіс: — Ӧтнамӧн коли. Челядь абу, мамӧ абу жӧ нин ловъя. Сійӧ, коньӧранӧй, тшыгъялӧмсьыс да кынмалӧмсьыс водз кувсьыліс. Война кадас военнӧй заводын Ленинградын уджаліс. Менӧ мукӧд челядьыскӧд эвакуируйтлісны Вологдаӧ. Сэні детдомын олі. Ленинград мездӧм бӧрын локті мамӧ дорӧ, а сійӧ кулан выйын нин. Кык вежон сыкӧд и олі... Вай та йылысь огӧ кутӧй... Вой кежлас лои казьтыштӧма... Вай, бурджык, Коми му йывсьыд висьтышт нӧшта. Мамӧлӧн чужаніныс Поёл сикт. Кулігас на Поёл гараліс. Нывканас на сійӧс НЭП кадӧ вайлӧмны кага видзны Петроградас...

— Поёл... Эм сэтшӧм сиктыд миян, Сыктыв вожын. Зэв мича да гажа сикт. Волі коркӧ ӧтчыд, — шуа ме.

И заводитчӧ миян войбыдся сёрни Коми му йылысь. Том сусед гозъя важӧн нин узьӧны, чӧскыд вӧт вӧталӧны, а ми варовитам. Югдандорыс унным личкис жӧ. И вӧтаси ме, быттьӧ Анна Сергеевнакӧд, посни нывкаяс на, вартчам-купайтчам ыркыд Сыктылын, и менам нывка ёртӧй быттьӧ ӧтторъя горӧдӧ: — Мӧдар берегас вартчылам, мӧдарас!

* * *

Первой лунъяснас ми чайтім, мый шойччан керкаын завтрак, ӧбед, ужынысь кындзи да море дорын жаритчӧмысь кындзи нинӧм и интереснӧйыс оз ло. А, вӧлӧмкӧ, эм бур да зіль культмассовик, коді пондіс новлӧдлыны миянӧс и пода экскурсияӧн, и машинаӧн ылі местаясӧ. Волім ми и чай быдтысьяс дорӧ, и виноград вӧдитысьяс дінӧ, и Рица ты дорад, и Новӧй Афонын пещераяс видзӧдім да нӧшта на мукӧдлаӧ. Унатор аддзылім, аттьӧ шойччан керкалы. Мортыд тай сэтшӧм, мед век сылы мыйкӧ выльтор, кыдз шуласны: оз ӧти кынӧмпӧтӧн ов.

Да и рытъяснас, киноысь да танцыысь кындзи, котыртлісны интереснӧй рытъяс: кывзім бур лекция, вӧлі сералан рыт и романсъяс сьылан рыт. А нӧшта кӧ содтыны сійӧтор, мый быд рыт миян столӧвӧй кильчӧпомса площадка выставочнӧй зал кодь лоліс, то позьӧ шуны: зэв культурнӧя шойччим. Местнӧй художникъяс да и матігӧгӧрын шойччысь мастер войтыр быд рыт вайлісны ассьыныс серпасалӧм уджъяссӧ. Разӧдасны площадка пӧлӧныс сёысь уна удж — мыйӧн абу выставка? Сӧмын электричество би улад омӧльджыка тай тыдалӧ.

Мукӧдыс, кылан, да шуас: — А-а, тайӧ «Айвазовскийясыд» нарошнӧ рытнас вайӧны, медым он аддзы найӧ серпасъясысь нелючкияссӧ. А ме ногӧн, аттьӧ и сыысь, мый оз дышӧдчыны да быд рыт вайӧны йӧзлы видзӧдны. Дерт, шуам, и налӧн могыс не сӧмын петкӧдлыны, но и вузавны.

Ӧтчыд рытнас мӧдім столӧвӧйӧ ужнайтны, видзӧдам, кильчӧпомса площадка вылын зэв уна йӧз, ыджыд кытшӧн сулалӧны.

— Мый нин тан сэтшӧмсӧ петкӧдлӧны? — Ми тшӧтш ӧдйӧджык нырнымӧс сюйим кытшад.

Но дивӧ! Мый нин тайӧ? Кутшӧм нӧшта выставка?

Веськыда асфальт вылас сімӧм кӧрт пач, пытшкас муртса ломалыштӧ сиська би. Сэні киссьӧм, шыблас кага коляска, няйт рузумторъяс. Орччӧн сімӧм сутугаысь мыйкӧ потшӧс сяма, сімӧм кӧртторъясысь жӧ тэчӧмаӧсь мыйкӧ пароход сямаӧс и пулемёт сямаӧс. А шӧрас пуысь лӧсалӧм да краситӧм нывбаба, кодлӧн тюрӧ чужӧм кузяыс няйт синва.

И асьныс, тайӧ тешкодь выставкасӧ петкӧдлысьяс, танӧсь жӧ. Руд костюма том мужичӧй, бокынджык лӧсьыд паськӧма том ань, бӧждорас кутчысьӧма ичӧтик нывка. Бӧрынджык том аньыс нӧшта сиська би пуктіс пароход дорас да пулемёт дорас.

Кытшын сулалысьяс унаӧн шемӧсмӧмаӧсь. Эмӧсь явнӧ скӧр синъяс. А кодсюрӧ хихикайтӧны да пыльсйӧны-сералӧны. Но видзӧдӧны, некод оз разӧдчы.

— Эй, маэстро, — кыліс бӧрти кытшын сулалысьлӧн ӧти гӧлӧс, — мый тайӧн тэ кӧсъян петкӧдлыны?

— Видзӧд, — шуӧ руд костюма мужичӧйыд да индӧ пуысь лӧсйӧм нывбаба вылӧ: — Тайӧ — Марина. Сійӧ бӧрдӧ.

Та бӧрын маэстроыд пуксьӧ скамья вылӧ, заводитӧ ворсны гитараӧн да сьывны. Сьылӧ лӧсьыда. Кодкӧ юалӧ:

— Кывъясыс аслад жӧ али абу?

— Кывъясыс Мандельштамлӧн. Ме абу сэтшӧм талантливӧй морт, медым татшӧм сьӧлӧм вӧрзьӧдан кывъяс гижны. Ме — прӧстӧй морт, роч морт.

— Шизофреник, вот тэ коді! — шуӧ кодкӧ кытшын. — Став кламсӧ чукӧртӧмыд да йӧзыслы петкӧдлан.

— И збыль, абу тыр сюсь тайӧ! — кылӧ и мӧдарсянь гӧлӧс.

— Уджалӧ оз бара-й тайӧ кӧнкӧ?

— Тунеядеч пӧдикӧ.

— Гӧтырсӧ да кагасӧ мыйӧн вердӧ-а?

— А гӧтырыс лӧсьыдик.

— Верӧс кодьыс жӧ шизик пӧдикӧ.

Йӧзлӧн ропкӧм кылӧ нин быд боксянь. Но маэстро быттьӧ тайӧс ставсӧ оз кыв. Раминика шуӧ:

— Мый, оз тырмы мыйкӧ? Эстӧн гӧра йылас эм ыджыд кӧрт труба, гашкӧ, сійӧс вайны тшӧтш? Вот сӧмын юавсьӧ: коді, мыйла трубасӧ сэтчӧ лэптылӧма?

— Да збыль йӧй тайӧ! — шуӧ кодкӧ скӧр серамӧн да эновтӧ кытшсӧ. Пондісны разӧдчыны и мукӧдыс. Пырим и ми столӧвӧйӧ ужнайтны. А рытнас узьны водігӧн Анна Сергеевна пондіс шуны:

— Ньӧти абу шизофреник тайӧ зонмыс.

— Коді?

— Эсійӧ нӧ, коді тешкодь выставканас миянӧс тӧдмӧдіс.

— И ті сы йылысь жӧ мӧвпаланныд? Ме ӧд сы йылысь жӧ! Вывті нин идӧртӧг пондім овны да, буракӧ, та вылӧ миянлысь синъясӧс восьтыны кӧсйӧ.

Анна Сергеевна оз нинӧм шу, видзӧдӧ ме вылӧ, а менам дӧсадаӧй водзӧ на петӧ, лӧньны ог вермы, век шуала:

— Кӧрта кӧлуйыд эськӧ туплясьӧ быдлаын нин, да ӧд и няньсӧ на шыблалӧны! А миян вӧръясын мый керсьӧ! Он нин шу пӧрӧм да ӧтка пу йывсьыд, кер бунтъясыс сісьмӧны... Оз на и сэтшӧм сюсь син ков, медым тайӧс ставсӧ аддзыны. Аддзам быдӧн, да ог кӧсйӧй гӧгӧрвоны, кутшӧм туйтӧм кӧзяинъяс ми.

— Да, да... — дакайтӧ мем Анна Сергеевна, а сэсся, кор ме лӧньышті, содтӧ: — Но, ме чайта, зонмыслӧн ыджыдджык на мог эм, не сӧмын идӧртӧмлун петкӧдлыны. Кыдз тэныд висьтавны... Гашкӧ, вывті нин уна пулемётсӧ да карабсӧ лои вӧчалӧма, а нывбабалӧн со и синваыс киссьӧ. Ме чайта, мый абу шизофреникъяс, а чужӧны обществоас выль вынъяс, выль ногӧн олӧм вылас видзӧдысьяс. Ленинградын ме кывлі нин татшӧм выставкаяс йывсьыс. Ачым ме, правда, эг на аддзыв, но кинотеатръяс дорын да уна йӧзаинын пӧ петкӧдчылӧны жӧ татшӧм выставкаяснас.

— Тэ чайтан, вежны вермасны мыйкӧ? — Артмис менам шензьӧмӧн юалӧм.

— А тэ чайтан, оз ков вежсьӧмыс? — Юалӧм вылӧ юалӧмӧн жӧ вочавидзӧ Анна Сергеевна.

— Ме ог тӧд, но тадзи водзӧ овны оз позь, — шуа ме.

— Вот-вот... — кывпас сетӧ Анна Сергеевна и, быттьӧ кӧсйӧ дугӧдны та вылын сёрнисӧ, тюрӧ эшкын улас. Ме чӧв ола, мӧвпала ас кежын. Меным лӧсьыд, мый ме ног жӧ мӧвпалысь морт орччӧн, менам дойясӧн жӧ олысь. Аттьӧ, татшӧм морткӧд менӧ зурӧдіс судьба. Кӧть кызь нёль лун кежлӧ сӧмын. Мыйта ме сысянь выльторсӧ тӧдмалі!

* * *

Миянӧс ыджыд шог суис медбӧръя вежоннас нин. Миян том сусед гозъя лӧгасисны, торйӧдчисны. И помкаыс ӧд чунь пом кодь и эм, а со... Колӧкӧ, и бӧр на бурасясны да ӧтувтчасны, но ӧні пока Эйна, муса колипыд, вӧльнӧй светсӧ оз аддзы, пыктӧм синма пуксис аэропортӧ нуӧдан автобусӧ. Ӧтнас, верӧстӧгыс.

А артмис налӧн кӧдзалӧмыс со кыдз. Колян рытнас ми Анна Сергеевнакӧд пукалам море дорын. Рӧмыд нин. Тӧлысь енэжас гӧрд таз кодь мыччысис, югӧрыс сылӧн море пӧперегыс гӧрд сюръя моз вералӧ. А мореыс быттьӧ унмовсьӧма, пӧшти оз гыав. Кутшӧмкӧ художник, сиська биа, кутны кӧсйӧ тайӧ здукыслысь мичсӧ, лӧньлунсӧ, серпасасьӧ миян дорсянь неылын. А мореын кутшӧмкӧ парочка уялӧ. Ылӧдз вартчылісны, сэсся бӧр береглань мӧдісны тювны. Ми эг и чайтӧй, мый миян колип гозъя тайӧ. Берегас петісны, да вӧлись тӧдім Эйналысь визув серамсӧ. Но мый нӧ друг лоис? Чилӧстіс со Эйна, верӧсланьыс кисӧ чургӧдіс.

«Чуньсӧ кӧ дойдіс нывным миян-а? — думышті ме, но верӧсыс скӧрысь друг вачкӧбтіс сылы киас, тойыштіс дінсьыс да ас ногыс пондіс пинявны. Пинясигтыр и пырис ваас да пондіс сэн бузъявны-сунавны. Эйна, пасьтӧм, берег дорас еджыд каля моз кливксіс-чуксаліс верӧссӧ, пет пӧ васьыс. Медбӧрын Владик петіс жӧ берегас да косьӧбтіс гӧтырыслы ныр-вомас, ичмоньыд уси, кусыньтчис да пондіс гораа бӧрдны. Мӧдыс тракнитіс-лэптіс сійӧс сой пӧлӧдыс да пондіс тойлавны мореас.

— Ой, абу ӧд ладнӧ мыйкӧ на костын! — повзим ми, чеччим места вылысь да мӧдім том гозъялань. Сы коста верӧсыс кыскис нин гӧтырсӧ ваас, пондіс сунӧдны увлань юрӧн.

— Владик! Эйна! Мый тіян сэн лоис? — горзам ми.

Владик эновтіс гӧтырсӧ ваас, ачыс петіс миянлы паныд.

Тӧлысь югӧр улас тыдаліс, кыдзи дзирдалісны сылӧн синъясыс, дрӧжмунліс став яйыс.

— Чунькытшсӧ богачкаыд морелы козьналӧма! Зарни чунькытш...

— Но и мый, зарни кӧ? Сэсся тадзи позьӧ? Вӧйтан ваас да!

— Мед судзӧдӧ! Кыдзи вӧйтіс, мед сідзи и корсяс! Сун, шуӧны тэныд! — тайӧ нин гӧтыр вылас ырӧстіс да весиг сылань воськов вӧчыштіс.

Ичмонь сулаліс ваын да бӧрдіс. Тӧлысь югӧрыс югдӧдіс сылысь вӧсни мыгӧрсӧ, ыркыд валъясыс пожъялісны лёзьвидзысь кузь юрсисӧ.

— Эйна, пет, дитяӧ, кынман! — чукӧстім ми ичмоньӧс. — Кысь нӧ ӧні моресьыс чунькытшсӧ аддзас? — пондім кӧкны ми Владиклы. Сійӧ ырыштчыліс на: — Мед корсьӧ! — Но кыдзкӧ лӧнис жӧ бӧрти.

Эйна петіс васьыс, пондіс пасьтасьны. Вӧсни мыгӧрыс сылӧн ставнас елксис-дрӧжжитіс, нырвомыс кулӧмалӧн кодь, нинӧм эз петкӧдлы, забеднӧ ни скӧрлун.

Тані эськӧ и ланьтӧмӧн вӧлі олыштны том верӧсыслы, а сійӧ, дзик йӧйыд, пинь пырыс сӧдзӧдӧмӧн кӧритыштіс на коньӧр нылӧс:

— Пасьтӧдам сійӧс медся моднӧй да дона кӧлуйнас, а сійӧ... миян рӧдӧн чӧжӧм-чукӧртӧм добранас шыбайтчӧ...

Ок и ёна татшӧм кӧрбаыс том ичмоньтӧ дӧзмӧдіс да дойдіс, быттьӧ плетьӧн сылы ёжгисны: вӧсни тушаыс мышвыв сетчыштіс, платтьӧыс, кодӧс буретш вӧлі сюйӧ юрас, ӧшйис сынӧдас. Кыдзи нетшыштіс юрсьыс ичмоньыд платтьӧсӧ да кыдзи шыбитіс верӧсыслы нырвомас, колӧ ас синнад аддзывны, висьтавны кывйыд оз бертчы. А платтьӧсьыс мездысис да уськӧдчис пышйыны. Берег пӧлӧныс сьӧд пемыдас и лэбис.

— Эйна! — лёкногӧн горӧдіс Владик. — Сувт! Бергӧдчы!

Сэтысянь некутшӧм воча кыв.

«Вӧйтчас кӧ?» — вирдыштіс юрын мисьтӧм мӧвп.

Ми недыр сулалыштім на. Некод кывпас эз сетлы. Мый шуан? Медбӧрын ми Анна Сергеевнакӧд мӧдӧдчим, а Владик сулалан и коли.

Кӧкъямыс кежлӧ миян билет вӧлі ньӧбӧма кино вылӧ, да сідзи и эг пырӧй, пырам кӧть ӧд, шуам, но ог жӧ вермӧй пукавны да видзӧдны. Жӧйялім берег дорті, асланым керка гӧгӧр, маитчим да маитчим. А кор гортӧ пырим, кылім орчча жырйысь бӧрдӧм шы. Бӧрдіс Эйна. Сійӧ вӧлі ӧтнас. Ӧти боксянь кӧ артавны, миянлы быттьӧкӧ и рад лои — Эйна тані, абу нинӧм асьсӧ вӧчӧма. А мӧд боксянь кӧ — абу ӧд сылы долыд. И Владикыс кӧнкӧ ветлӧ, оз лок. Ми такӧдам ичмоньӧс, нинӧм, шуам, дитяӧй, нинӧм, овлӧ и таысь на лёкджык, бӧр бурасянныд.

— Та бӧрын! — скӧрысь горӧдіс Эйна да чышкыштіс синъяссӧ кулакнас. — Ті ӧд и асьныд он эскӧй, мый шуанныд. Кӧритны дона паськӧмӧн!.. А ме налысь кори? Найӧ менӧ аканьӧс пыдди... Ой, извинитӧй, ог вермы лӧньны. Мем ӧдйӧджык мунны колӧ сы дорысь, но менам грӧш ни кӧпейка абу, став сьӧмыс сы ордын. Ті онӧ ньӧбӧй менсьым вурун ковта, пасьтавлытӧм на, зэв мича.

Ми бара ӧлӧдны кутім сійӧс, эн на, шуам, тэрмась, воас Владикыд, прӧща корас. Но Эйна сӧмын дзӧрӧдыштіс юрнас. Ӧні сійӧ эз бӧрд, синъясыс вӧліны косӧсь да весиг яр бикиньяс койисны.

Владик сідзи и эз лок узьнысӧ, код тӧдӧ, кӧні колляліс войсӧ, и мый думайтіс войбыдӧн ичмонь. Асывнас, Эйна туйӧ нин вӧлі петӧ, локтіс верӧсыс. Ӧта-мӧдыслы нинӧм эз и шыавны. Синвидзӧдласнас сӧмын шыбитчисны.

Ми колльӧдім Эйнаӧс автобус сувтанінӧдз. Тӧнлун на сійӧ вӧлі медся моднӧй став шойччысьяс пӧвстас, эзысьӧн кыӧм платтьӧа, еджыд шляпаа, кыпыд серама. Ӧні куш киа, прӧстӧйиник платтьӧа, сирӧта моз ӧтнас пуксис автобусӧ, шеныштіс миянлы кинас.

Коньӧрӧй нывкаӧй, Енмыс сетӧма сылы мича чужӧм да лӧсьыдик ки-кок. И лёкыскӧд миритчытӧм характер. Кыдз бара-й сылӧн олӧмыс артмас-а? Тьӧтка дорас тай, висьтавліс, чоя-вока быдмӧмаӧсь. Дерт, пӧдикӧ, рӧдимӧй мамтӧг быдмӧмыс эз сакар нёнялӧм кодь вӧв.

И Владикыс, йӧюкыд, думыштан да, жаль. Зарни чунькытш вӧсна... Озыр ай-мам вежӧрнас на век, буракӧ, олӧ. Тешкодь жӧ йӧз эмӧсь. Мӧвпавны пондан да стракыд босьтӧ...

Медбӧръя войсӧ ми эг узьӧй гортын. Тешкодь, шойччан керкаса жырйӧс гортӧн нин шуа. Мунан вечерняӧ нин Анна Сергеевна кутіс шуны, ветлам пӧ Пицундаӧ, сэні менам рӧдпом олӧ, Оленька. Тӧдлас: ме тані вӧлі да эг пырав, забедуйтны кутас.

Ме пыксьыны куті, лӧсьыд-ӧ мися лоӧ рӧдняяс костӧ сюйсьыны.

Анна Сергеевна серӧктіс: — Да мый тэ! Оленька дінас! Ме нарошнӧ медбӧръя лунсӧ коли, медым сы дорын дырджык не овны. Дырсӧ мудзан.

— Ветлам инӧ, — сӧгласитчи бӧрти.

И со лун шӧр гӧгӧрын ми нин Пицундаынӧсь, санаторий физплощадка вылын. Оленька буретш лечитан физкультура курортникъяскӧд нуӧдӧ. Кымын ар сылы, он и куж сетны. Бобув кодь кокни да тувсов шор кодь варов. Не сӧмын сы дорын лечитчысьяс, но и ми Анна Сергеевнакӧд здукӧн заразитчим кӧсйӧмӧн — лоны Оленька кодь жӧ нюдзӧн да кокни кокаӧн.

Дерт, миян оз нин артмы жбыръялан восьласыд, но морӧсам ӧзйис сійӧ жарыс и кӧсйӧмыс, кодӧс удитіс дженьыдик кадӧ сюйны миянлы Оля.

— Главнӧйыс, мед лолыд ыпъяліс, а ки-кокыд кывзысясны! — сьӧлӧмсяньыс тӧдчӧдӧ Оля да велӧдӧ миянӧс: — Мунігад видзӧдӧй пу туганъяс вылас, а эн кок уланыд. Нывбабатӧ ӧд, восьласыс кӧ кокни, пӧрысьнад некод оз шу.

Сы ордӧ ичӧтик да пельк жырйӧ пырӧм бӧрын ми акнитім. Жырйыс ставнас вӧлі тыр мича дзоридзьясӧн да макраме сяма кыӧм кӧлуйӧн. И коврикыс стенас, и диван тупйӧдыс, и пӧдушка эжӧдыс — ставыс ӧткодь, абу дзик еджыд, розоватӧй кутшӧмкӧ, лолыд радлӧ.

— О-оленька! Ачыд? Кор нӧ удитан? — Сӧмын и артмис Анна Сергеевналӧн.

Оленькалӧн лыыс и куыс вӧрӧ, вомыс шешвидзӧ:

— Рытъяснас. Мый мем ӧтка пӧткалы сэсся керны.

— Петны эськӧ тэд колӧ, Ольга, кага вайны.

Ольга сералӧ:

— Удита на. Да мый ме йылысь пондінныд. Ме самӧй главнӧйсӧ на тіянлы эг висьтав. Кузьӧсь кокъясныд. Мунам тарыт Литфондӧ поэзия рыт вылӧ. Юӧй чай да марш парикмахерскӧйӧ! Мед эсытшӧм дамаяс вӧлінныд! Тӧданныд, коді сэн лоӧ? Чайтанныд поэт-знаменитосьтъясӧс шуа? Ог. Алёша сэн лоӧ, менам воча вокӧй!

— Алексей? — Тайӧ юӧрсьыс вежсьыштіс чужӧм вылас Анна Сергеевна. — Кыдзи сійӧ олӧ?

— Кыдзи вермас овны поэт? Йӧй ногӧн. Том да мича мегера тывйӧ бара шедӧма, коньӧрӧй. Тэ эн мун да. Тарыт ветлам, аддзылан...

Окота, дерт, сэтшӧм рыт вылад ветлыны, но ӧд гортӧ сёрмам. Таксиӧн мунны кутшӧмсюрӧ шоперкӧд он лысьты-а.

Миян «да» ни «ог» шуӧм эз на артмы, а Оленькалӧн решитӧма нин.

— Эн падъялӧй. Всё равно некытчӧ тіянӧс ог лэдз, ме ордын узянныд. Асывки югдігас мӧдӧда тӧдса таксисткӧд.

Но Оля, кыдзи татшӧмыдлы он сдайтчы? Кольччим узьны, позьӧ кӧ сійӧ вой коллялӧмсӧ узьӧмӧн шуны. Поэзия рыт бӧрад писательяслӧн гижан керкаас на пукалыштім, сэсся Алёша миянӧс колльӧдіс Оля квартираӧдз. Бара кывбуръяс, сёрни-басни. Сійӧ сёрнисьыс ме тӧдмалі, мый Оленька ичӧтысянь кызь арӧдз пӧшти вӧлӧма парализованнӧй калека. Анна Сергеевна лечитӧма сійӧс, вӧчӧма мортӧн. Алёша ёна радейтлӧма Анна Сергеевнаӧс, но на костын абу нинӧм артмӧма, но век жӧ, бур ёртъясӧн кольӧмаӧсь.

Югдандорыс, кыдз Оля кӧсйысьліс, сылӧн тӧдса таксистыс шырзьӧдіс-нуис миянӧс шойччан керкаӧдз. Ми тэрмасим. Колӧ вӧлі дасьтысьны туйӧ. Вит рытын лэбӧ Ленинградӧ самолёт, сизимын мунӧ менам поезд. Тэрмасим янсӧдчыны, медым бара на коркӧ аддзысьлыны миян Коми муын али Ленинградын. Но кӧть кӧн, аддзысьлам на тшук.