ПАРМА ЛОВЪЯ

Кывводз пыдди

Быд мойдысь мойдӧ аслысногӧн,

Кыдз сылы мӧвпавсьӧ медбур,

Кӧть мый, а лыддьӧ ыджыд могӧн

Ас содтӧд сюйны, — со пӧ юр

И менам уджалӧ тшӧтш сюся.

Тадз юкмӧс дорын кывлӧмтор

(Дерт, кӧнкӧ, сёрни вӧлі гуся)

Пыр ыдждӧ юрысь содтӧм сор.

Пель бердӧ вашнитасны нывлы,

Оз некод сёрни гора пан,

Мед сійӧс некод дзик оз кывлы,

Тшӧтш шуасны: — Эн разӧд, Ан.

Но Анук паныдасяс Сашкӧд, —

Кыдз верман пӧдсӧн кутны вом?

Дерт, Анук содтытӧг оз вашкӧд,

Да абу Сашын сёрни пом.

Саш содтас Машлы, Машук мӧдлы,

Мӧд нинӧм коймӧдысь оз дзеб.

Тадз ыдждӧ, ыдждӧ, он и тӧдлы,

Кыдз ошкӧ пӧрӧ ичӧт деб.

Эм збыльыс тані, эм тшӧтш мойдӧм.

Ме кывлі мойдсӧ уна ног,

Да вештам ылӧ йӧзлысь пойгӧм,

Мед сӧрӧ, кодлы абу шог.

Тан ошканторйӧн менам Яраш,

Вой Парма йӧзлӧн повтӧм пи,

Мед нӧйтны нартитысьӧс, ки

Немповтӧг лэптіс, кыдзи яр ош.

Збой йӧзлысь венӧм мойдысь кылі

Да найӧс ошки, найӧс сьылі.

ДРАМАЫН ОЛӦНЫ:

· Яраш — Пармаса том морт, кыйсьысь

· Сандра — Ярашлӧн невеста

· Шыпича — прологын рӧзбойничайтан йӧзлӧн атаман, сы бӧрын лоӧма Парма муын купечӧн-промышленникӧн. Йӧз костын сійӧс лыддьӧны тунӧн да нимтӧны Шыпичаӧн

· Дӧрӧш — Ярашлӧн томджык друг

· Ӧлюк — Сандралӧн томджык пӧдруга

· Васька Йӧрш — Шыпичалӧн друг да отсӧг

· Парма йӧз, на костын Ёгор, том кыйсьысьяс, пӧрысь йӧз

· Петыр — вӧльнӧй йӧзлӧн нырщик

· Вӧльнӧй йӧз, на костын Шараф да коддзыштӧм морт

· Шыпичалӧн гӧстьяс, на костын Поп

· Шыпичалӧн приказчик

· Ханлӧн караван: лунвыв муса озыр хан, сылӧн охрана да носильщикъяс

ПРОЛОГ

Лунвыв му, саридз дор. Саймӧдчӧма Шыпичалӧн котыр. Тыдовтчӧ Ханлӧн караван: хан, сійӧс видзысьяс да гырысь тюкъяс нуысь йӧз. Караван вылӧ уськӧдчӧ Шыпичалӧн котыр. Пансьӧ кось. Кось саялӧ. Недыр мысти бергӧдчӧны Шыпича да Васька Йӧрш.

ШЫПИЧА

Хан вӧлӧм повтӧмӧн, но венім.

Шуд отсалӧ пыр косьын меным.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Он ӧти шудӧн перйы вен.

Кӧн тэ — эм збойлун, вежӧр сэн.

Ми тэкӧд венлім эг нин ӧтчыд.

Быть шудлы миян бӧрся вӧтчы,

Быть шудлы косьын тэ дор ов,

Кор ачыд нинӧмысь он пов.

Со миян котыр збоя олӧ,

А тэнад чорыд кылысь полӧ.

ШЫПИЧА

Тэ синтӧм сідзкӧ, пыр кӧ чайтан,

Мый котыр йитӧд важ моз ён.

Тшӧтш мекӧд — тэ да вит-ӧ-квайтӧн.

Став ладсӧ дзугӧ ӧти зон.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Зон? Коді? Висьтав, няйтӧ нырны

Мед сійӧс вермим пыр жӧ тан!

ШЫПИЧА

И сёрни сы йылысь эн пан.

Весь кӧсъян, Васька, зыкӧ пырны.

Ме ногӧн бурджык лоны чӧв.

Эм менам, Васька, гуся мӧвп.

Ме тэнӧ торйӧн татчӧ вайи,

Мед сёрнитыштны йӧз син сайын.

Пыр содӧ йӧзлӧн мекӧд вензьӧм.

Йӧз тэ вылӧ тшӧтш, тӧдан, лӧг.

Ӧд миян костын уна лӧп.

Пыр дзугӧ Петыр войтыр менсьым.

Пыр гудырмӧдӧ налысь юрсӧ.

Мый йӧзлы, горзӧ, вӧчам бурсӧ?

ВАСЬКА ЙӦРШ

Ме ачым аддза Петыр кутшӧм.

Мед важӧн вӧтлін сійӧс кушӧн.

ШЫПИЧА

А менам мӧвпъясӧй дзик мӧд.

Бур лоӧ, асьным кӧ ми мунам.

Дерт, гусьӧн, некод мед оз тӧд.

А эмбур, зарни сьӧрысь нуам.

Ог радейт ме, тадз пом ни дор,

Пыр нэм чӧж шӧйтны, позтӧм кӧк моз.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Дерт, эмбур ӧні миян ӧкмис.

ШЫПИЧА

А зарни судзӧдас быдтор.

Зарни водзын — ставыс ныж.

Зарни паськӧм пурт оз бытшкы,

Зарни куӧ оз пыр гыж,

Позьӧ дзебны зарни пытшкӧ

Мед кӧть кутшӧм ыджыд мыж.

Зарни водзын — шонді сім.

Зарни вонйӧ позьӧ тӧбны

Судлысь медся югыд син.

Зарни вылӧ позьӧ ньӧбны

Кутшӧм колӧ царскӧй чин.

Зарни — медся ыджыд вын.

Позьӧ мынны медъён лэчсьыс, —

Зарни лэчкысь тэ он мын.

Чӧж кӧть грек, кӧть адӧдз лэччыв,

Енмӧдз лэптас зарни вын!

ВАСЬКА ЙӦРШ (сералӧ)

Чӧж кӧть грек, кӧть адӧдз лэччыв,

Енмӧдз лэптас зарни вын!

И меным шӧйтны важӧн дыш.

Кось вылӧ пуртӧй важӧн ныж.

ШЫПИЧА

Но, сідзкӧ, сюся вӧчны удж,

Мед оз вош миян ӧти сутш.

Ме ханлысь эмбур сӧвта пыжӧ,

А тэ вай йӧзӧс юны ышӧд.

Кор найӧс личкас вина би,

Сэк ньылыд тӧлӧн лэбзям ми.

Шыпича мунӧ. Пырӧ коддзыштӧм морт, сьылӧ. Сы бӧрся локтӧны мукӧд, сералӧны.

КОД МОРТ

Коді косьын сюйсьӧ водзӧ,

Сійӧ медвойдӧр и коддзӧ.

Сылы йӧзсянь — ошкан кыв,

Сылы медся мича ныв!

МУКӦД

Кужӧ мортыс вина юны,

Кужӧ кывъяс сюся шуны.

КОД МОРТ

Коді косьын бӧрын ветлӧ,

Сійӧс вина дорысь вӧтлӧй.

Абу сылы курыд пай,

Тырмас сылы кизьӧр тшай!

МУКӦД

Кужӧ мортыс вина юны,

Кужӧ кывъяс сюся шуны.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Тан, войтыр, котыр узьны кольччӧ,

И шуис нырщик миян мем,

Став вина Ханлысь, мыйта эм,

Оз кытчӧдз кынӧмъясныд польдчы,

Ті вермад юны.

КОД МОРТ

Бур жӧ Васьным!

И миян нырщик вӧлӧм бур!

Да сӧмын сёрмид, — тӧдам асьным,

Мый вылӧ шогмӧ вина-сур.

МУКӦД (Код мортлы)

Ланьт, эновт вензьыны тэ сыкӧд.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Вай, ёртъяс, гажӧдчыштам зыктӧг.

Ён вӧлі талун миян кось.

И ютӧг — некыдзи оз позь.

МУКӦД

Збыль, сьӧкыд вӧлі талун кось,

И ютӧг — некыдзи оз позь.

Васька Йӧрш, сы бӧрся мукӧд петӧны.

ӦТИ МОРТ (Петырлы)

Мый, Петыр, Йӧрш Вась татшӧм зіль?

ПЕТЫР

Код тӧдас, курччис кутшӧм зі.

Сы бӧрся видзӧдыштны колӧ,

Оз бурӧс лӧсьӧдны, ме пола.

Мый кутӧ юрас атаман,

А оз-ӧ ылӧг сійӧ пан?..

Петӧны мукӧд бӧрся.

ПЕРВОЙ ЮКӦН

Тӧв. Парма сикт пом. Матын вӧр. Юкмӧс дорын Сандра да Ӧлюк.

ӦЛЮК

Мый, Сандра, войпукны эн волы?

САНДРА

Ог тӧд, мый шуны, Ӧлюк, тэд.

Оз век тай, вӧлӧм, кыпты лолыд,

Гаж корсьны ныв-зон костын мед.

ӦЛЮК

Ме тӧда, Яраштӧг тэд гажтӧм.

Эн шогсьы, воас талун.

САНДРА

Воас, гашкӧ,

Ӧд аски праздник, рӧштво лун.

ӦЛЮК

Бур зонлысь сьӧлӧм венны кужин.

САНДРА

А Дӧрӧш воштӧма пӧ ун

Код вӧсна? Мыйла дзебан чужӧм?

ӦЛЮК

Ме шензя, кыдзи сьӧлӧм дойдӧ

Зон костысь сӧмын ӧти зон.

Кысь радейтӧм? Он тӧдмав, он!

САНДРА

Сы йылысь сьыланкыв тадз мойдӧ:

Аддзи шорлысь ме тулысын письтӧм.

Шуи. Радейтӧм шедӧ кысь, висьтав?

Воча серӧктіс эзысьӧн шор:

Чужтӧ радейтӧм шоръяслӧн гор.

Аддзи шонділысь нюмъялан чужӧм:

Кытысь радейтӧм, юалі, чужӧ?

Шонді воча мем: радейтан би

Тэнад сьӧлӧмын — шонділӧн пи.

Аддзи, веж борті мунігӧн, дзоридз:

Кытысь радейтӧм? — висьтавны кори.

Тэныд, шуис мем гӧрд дзоридз кор,

Пырис радейтӧм дзоридз дук сор.

Аддзи лэбачӧс кыдз пу лап йылысь:

Кытысь радейтӧм? Висьтав мем, сьылысь.

Сійӧ воча мем: радейтан гы

Лэптӧ колипкай сьылӧмлӧн шы.

Аддзи тӧвру кыдз бадь корйӧн ворсіс:

Тӧвру, сьӧлӧм кысь радейтӧм корсис?

Вочавидзис мем, вашнитіс тӧв:

Вайи лунвылысь гусьӧник, чӧв.

Аттьӧ тӧврулы, шонділы, шорлы!

Аттьӧ лэбачлы, дзордзалан борлы!

Чужтід радейтӧм, шуд чужтід мем.

Оз мудз радейтны сьӧлӧмӧй нэм!

Тыдовтчӧны Шыпича да Васька Йӧрш.

ӦЛЮК

Ой, татчӧ Шыпича со локтӧ.

САНДРА

Да сылӧн веськыд ки — Йӧрш Вась.

ӦЛЮК

Дерт, мыйкӧ кыйсьысьяслы октӧ.

Водз кылӧ вӧралысь йӧз локтӧм.

САНДРА

Ме пола сыысь. Мунам тась.

Сандра да Ӧлюк мӧдӧдчӧны гортлань. Шыпича, паныдасиг, сувтлӧмӧн видзӧдлӧ Сандра вылӧ. Шыпича да Васька Йӧрш мунӧны.

САНДРА

Йи кӧдзыд дорис сьӧлӧм пытшкӧс,

Сідз повзи Шыпичаысь ме.

Сідз видзӧдліс! Кыдз быттьӧ бытшкис.

ӦЛЮК

Тун сійӧ, тӧдан ачыд тэ.

Лёк вынкӧд олӧ ёрта-ёртӧн.

Лӧг сылӧн тшыкӧдӧ пӧ мортӧс,

Эз весь ӧд Шыпича ним сылы

Йӧз сет.

САНДРА

Тэ кылан? Сьылӧм кылӧ!

ӦЛЮК

Збыль. Кыйсьысь котыр тайӧ сьылӧ.

Кылӧ кыйсьысьяслӧн сьылӧм, коді кылӧ пыр гораджыка.

ӦЛЮК

Вай, Сандра, менам гортлань кеж.

Ми тэкӧд вӧчам кыйсьысьяслы теш.

Сандра да Ӧлюк мунӧны. Бара пырӧны Шыпича да Васька Йӧрш.

ШЫПИЧА

Тӧдан, кодлӧн сійӧ нылыс,

Коді мунӧ веськыдвылас?

ВАСЬКА ЙӦРШ

Сійӧ Сандра, мельник ныв.

Батьыс тэнад Човйын изӧ.

Арнас гӧтралӧма писӧ,

Ӧні, кутӧма пӧ кыв,

Сетӧ нывсӧ Яраш сайӧ.

Рӧштво бӧрын свадьба тайӧ.

ШЫПИЧА (скӧрмӧ)

Яраш! Тӧда! Лёк пон, век ӧд

Йӧзӧс лӧгӧдӧ тан мекӧд.

Ош мед эськӧ сійӧс пурас!

ВАСЬКА ЙӦРШ

Ошкысь оз пов кыйсьысь морт.

Гашкӧ... «ӧшыбкаӧн» «ёрт»

Вӧрын инмас сылы юрас?!.

ШЫПИЧА

Сэтшӧм морт кӧ эськӧ сюрас,

Ог коль уджйӧза ме сылы.

Кылан? Надейтча тэ вылӧ.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Чайта, мӧвп кӧть тайӧ бур,

Тані сэтшӧм морт оз сюр.

ШЫПИЧА

Корсьлы!

ВАСЬКА ЙӦРШ

Корсьла... Корсьлам.

ШЫПИЧА

Ӧні коля татчӧ тэнӧ,

Карын виччысьӧ удж менӧ.

Тэныд отсӧг ыста сэтысь.

Кылан, матын вӧрысь петысь.

Шыпича да Васька Йӧрш саялӧны. Чукӧртчӧны йӧз, мунӧны кыйсьысьяслы паныд.

ЙӦЗ

— Том войтыр, кылӧ, вӧрысь петӧ,

Со гажа сьылӧм кылӧ сэтӧн.

— Том кыйсьысь вӧрысь гортӧ петӧ.

— Эй, кыйсьысь войтыр локтӧ вӧрысь!

— Ӧд аски праздник, тшӧтш и пӧрысь,

Ме чайта, гортӧ локтас вӧрысь.

— Со нывъяс шызьӧмаӧсь талун,

И синъяс югъялӧны налӧн.

Пырӧны вӧрысь локтысьяс, сьылӧны. На дінӧ матыстчӧ паныд петысь йӧз. Ставныс сьылӧны:

Югыд яг, кӧн быдмӧ пожӧм,

Тшӧкыд козъя пемыд сёрд,

Тулыс, ар и тӧв, и гожӧм

Оз мудз гежмавны том морт.

Парма вӧрын кыпыд ловлы.

Вӧрлӧн абу пом ни дор.

Юргы, йӧла, юргы, новлы,

Кыйсьысь мортлысь сьылан гор!

Кыйсьысь вӧрын — кыдзи гортын,

Сылы абу тӧдтӧмин.

Став туй визь и посни ордым

Аддзӧ кыйсьысьлӧн ёсь син.

Парма вӧрын кокни ловлы.

Вӧрлӧн абу пом ни дор.

Юргы, йӧла, юргы, новлы

Кыйсьысь мортлысь сьылан гор!

Ки оз вӧрзьы, лыйӧм инмас,

Лыйӧм некор оз весь вош.

Кужам лыйны урлы синмас,

Полӧ миянысь ён ош.

Парма вӧрын долыд ловлы.

Вӧрлӧн абу пом ни дор.

Юргы, йӧла, юргы, новлы

Кыйсьысь мортлысь сьылан гор!

Кӧть том кыйсьысь долыд лолӧн

Сьылӧ вӧрын сьыланкыв,

Сиктӧ тэрмасьӧ, — сэн олӧ

Сылӧн муса мелі ныв.

Парма вӧрын кокни ловлы.

Вӧрлӧн абу пом ни дор.

Юргы, йӧла, юргы, новлы

Майбыр мортлысь сьылан гор!

Кыйсьысьяслы паныд петӧ Сандра. Сійӧ пасьтасьӧма кыйсьысь мортӧн. Сылы паныд уськӧдчӧ «ош» — Ӧлюк. Сандра да Ӧлюк — «кыйсьысь» да «ош» «косясьӧны».

ЙӦЗ

— Зонъяс, видзӧдлӧй, мый керсьӧ!

Сиктын, вӧлӧм, олӧ ош.

— Код нӧ тайӧ тадзи нерсьӧ!?

— Сылӧн кудельысь тай тош.

— Ошкыс, ошкыс кутшӧм пельк со!

— Ош, эн конъясь, ош ног ов,

Морт ног косясьны оз ков.

«Ош» конйыштӧмӧн уськӧдчӧ да личкӧ «кыйсьысь мортӧс».

ЙӦЗ

Дӧрӧш, судзӧд «ошлысь» пельсӧ!

Дӧрӧш кӧсйӧ мездыны «кыйсьысь мортӧс», судзӧдчӧ «ош пель» дорӧ. Сэк «ош» пелька чеччӧ да пышйӧ вӧрлань. Сандра пӧрччӧ тош, сералӧ, мунӧ Яраш дінӧ да кыкӧн найӧ вешйӧны йӧз дорысь.

ДӦРӦШ (вӧтчӧ «ош» бӧрся)

Кӧсъян панласьны тэ мекӧд!

Менам абу на дзор тош.

Дӧрӧш суӧдӧ «ошкӧс», вайӧдӧ йӧз дінӧ.

Часлы, тӧдмасям ми тэкӧд,

Паччӧр вылысь лэччӧм ош!

Дӧрӧш восьтӧ «ошлысь» — Ӧлюклысь чужӧмсӧ да неуна шӧйӧвошӧ.

ӦЛЮК (сералӧ)

Дӧрӧш, зонмӧн лоны колӧ!

Нылысь ошкысь ёна полӧ.

Йӧз сералӧны, дӧзмӧдӧны Дӧрӧшӧс.

ӦТИ ЗОН

Дӧрӧш миян — зон зэв збой,

Сійӧс он тай повзьӧд ошкӧн.

Сӧмын ныв дорын, ой-ой,

Дӧрӧш миян кывсӧ воштӧ!

НЫВ-ЗОН

Дӧрӧш ныв дорын, ой-ой,

Коньӧр дзикӧдз кывсӧ воштӧ!

ӦТИ НЫВ

Чери кыйны колӧ тыв,

Кыйны ошкӧс колӧ ёнлун.

Кывзы, Дӧрӧш, мича ныв

Шедӧ сӧмын варов зонлы!

НЫВ-ЗОН

Кылан, Дӧрӧш, мича ныв

Шедӧ сӧмын варов зонлы!

Дӧрӧшӧс дӧзмӧдіг, йӧз мунӧны сикт шӧрлань да разӧдчӧны. Кольӧны Яраш да Сандра.

САНДРА

Мем гажтӧм тэтӧг

Кӧть ворсанінын, кӧть мед гортын,

Пыр сьӧлӧм вылын шог да полӧм.

ЯРАШ

И меным тэтӧг,

Кӧть кӧні, пемыд кыдзи сёрдын,

А аддза тэнӧ — югдӧ олӧм.

ЯРАШ да САНДРА

Сэк радейтӧмысь олӧм мичмӧ,

Кор сьӧлӧм кылӧ воча шы,

Кор нывлӧн (зонлӧн) сьӧлӧм пӧсь тэд вичмӧ,

Тэд сӧмын лӧзалӧ син ты.

Сэк тырӧ помтӧм шудӧн сьӧлӧм,

Сэк вуджӧр морӧсӧ оз коль,

Быд дзоридз тэныд ыстӧ чолӧм,

Тэд варов сёрни кисьтӧ ёль.

Тэд енэж ыстӧ шонді югӧр,

Кыдз пилы бурсиӧмсӧ мам.

Тшӧтш тэкӧд ошкӧ лэбач чукӧр

Став ывлавывлысь олан сям.

Сэк радейтӧмысь олӧм мичмӧ,

Кор сьӧлӧм кылӧ воча шы.

Сандра да Яраш мунӧны. Пырӧны Васька Йӧрш да Шыпичалӧн приказчик.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Став уджйӧз перйы. Со, эн вунӧд.

Сетӧ приказчиклы книга, кытчӧ пасйӧма йӧзлӧн уджйӧз.

Ур, кывсьӧ, вӧрын таво уна.

Из сайысь воӧма пӧ ур,

Дерт, йӧзлӧн таво кыйсьӧм бур.

Джын дон кӧ ур ку вылӧ сетны,

Оз тыртӧм ло и миян зепным.

ПРИКАЗЧИК

Юр вежӧр тэнад оз тай узь!

Ме важӧн аддза — морт тэ сюсь.

Тэ пыдди ме кӧ важӧн тані

Удж ассьым Шыпичатӧг пані.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Мед сувтны Шыпичалы паныд!

Мӧвп тайӧ эн кут юрад сутш.

Со кывзы, кыдзи вӧчны удж.

Ассьыд озыр да ён мортӧс

Колӧ бӧрйыны пыр ёртӧ.

Вына дорӧ юртӧ сюй,

Но эн потшав сылы туй.

Сувтан паныд — нырас тэнӧ,

Бӧрсьыс мӧдан — юкан венӧм.

Мелі кылӧн сійӧс кый,

Сёрнит — мавтан быттьӧ вый.

Коді выннас тэысь ичӧт,

Тэ сы вылӧ эн дыр видзӧд, —

Кусыньт збоя сылысь мыш,

Сэтшӧм йӧзкӧд кокни тыш.

Медся со мый тӧдны колӧ:

Кад кӧ сэтшӧм коркӧ лолӧ,

Муртса джӧмдас вына морт,

Дзугсяс тэнад «муса ёрт» —

Сюся кусыньт сылысь сьылі,

Кань моз чеччышт тэ сы вылӧ.

Ён да озыр — тэ нин сэк.

Со кыдз мӧвпала ме век!

Пырӧны сиктса йӧз. Аддзӧны Васька Йӧршӧс да приказчикӧс.

ВАСЬКА ЙӦРШ да приказчик

Чолӧм, вӧралысьяс!

ЙӦЗ

— Чолӧм!

— Тіян чолӧм донтӧмтор.

— Сёрни пансьӧ на, эн торк.

ВАСЬКА ЙӦРШ

А мый донаджыкыс колӧ?

ЙӦЗ

Коланторъяс миян уна.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Уджйӧз мынтыны, дерт, вунӧ.

ЙӦЗ

Мыйла вунӧ? Мынтам талун.

Кыйсьысь войтыр, том и пӧрысь,

Сиктӧ воис талун вӧрысь.

Кыйсьӧм шуда вӧлӧм налӧн.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Сідзкӧ, озырмад ті ӧні. (Приказчиклы.)

Уджйӧз книга тэнад кӧні?

(Приказчик перйӧ книга.)

ӦТИ МОРТ

Кыз жӧ книга тэнад, зон!

ПРИКАЗЧИК

Сэтшӧм тіян уджйӧз дон.

ЙӦЗ

Висьтав, пасйӧма мый тіян,

Кутшӧм кодлӧн уджйӧз миян?

ЯРАШ

Мый сэн ме вылын?

ПРИКАЗЧИК

Нёль шайт да...

ЯРАШ

Мыйкӧ дзугӧмныд, ме чайта.

(Яраш судзӧдчӧ да босьтӧ уджйӧз гижӧм книга.)

Вайлы. Тайӧ абу збыль.

ПРИКАЗЧИК

Тӧвар дон ӧд ӧні выль.

Эжва сувтіс водз зэв ёна,

Вӧла туй, ті тӧдад, дона.

ЙӦЗ

— Тӧвар босьтлі гожӧм шӧрын!

— Эжва сувтіг вӧлім вӧрын!

— Тӧвар донсьӧдӧма бӧрын.

— Уджйӧз мынтам пыр, а чуксьӧ!

ЯРАШ

Гожся тӧвар — гожся дон.

Лыддям гижӧд тайӧ — дзугсьӧм!

Яраш косявлӧ книгаысь листъяс да шыблалӧ.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Йӧзӧс ышӧдӧмысь, пон,

Судын кывкутны тэд ковмас!

Васька Йӧрш да приказчик чукӧртӧны косявлӧм листъяс.

ЯРАШ

Бур йӧз, аддзад ӧні ті:

Шыпичалы ыджыд овмӧс,

Озыр овмӧс тэчим ми!

Васька Йӧрш да приказчик мунӧны.

ЙӦЗ

Збыльысь сідзи, озыр овмӧс

Чӧжим Шыпичалы ми!

Йӧз костысь унаӧн матыстчӧны Яраш дінӧ.

ЙӦЗ (Ярашлы)

Мый тэд шуис Йӧрш Вась, кывлін?

Ӧні Шыпичаысь пов.

Ло тэ мыйдыракӧ ылын.

Тувсов кадӧдз вӧрын ов.

ЯРАШ

Вӧрын меным нинӧм керны,

Этша порок, дрӧб да нянь.

Чайта, ӧтитор ме верма:

Мунны заводӧ.

ЙӦЗ

Зэв шань.

Шыпича син сайын лоан.

Гӧрны-кӧдзны бӧр тэ воан.

Тадзи ветлӧ уна морт.

ДӦРӦШ

Ме нӧ тэныд абу ёрт?

Кыкӧн заводӧ ми ветлам.

ЯРАШ

Сідзкӧ, аски туйӧ петам,

Кӧть и праздник. Туйыд кузь.

Ӧні, Дӧрӧш, шойччы, узь.

САНДРА

Зэв ылӧ, Яраш, кӧсъян мунны.

ЯРАШ

Эн шогсьы, воас шуда лун.

САНДРА

Збыль, гашкӧ, воас, ог кӧ вун.

ЯРАШ

Он вермы, Сандра, некор вунны.

ӦЛЮК

Тэ, Дӧрӧш, вӧлӧмыд бур ёртӧн.

Тӧд, лоин меным дона мортӧн.

ЙӦЗ

Ми сиам тіянлы:

Йӧз муын овны лючки-бура!

Ми сиам тіянлы:

Бӧр гортӧ воны туй мед сюрӧ!

МӦД ЮКӦН

Сандра ордын. Сандра дінӧ чукӧртчӧмаӧсь нывъяс.

НЫВЪЯС

— Сандра вежсис бӧръя кадын.

Шога пукалӧ со татӧн.

— Арся лун кодь сылӧн чужӧм.

Вӧлі серавны зэв кужӧ.

САНДРА

Яраш дум вылысь оз вунлы.

Важӧн абу рад выль лунлы.

Муса лун дорысь мем вой.

Войын сайклӧ сьӧлӧм дой.

Мыйӧн шонділӧн югӧрыс кусӧ,

Кытӧн енэжӧ пыксьӧма нюр,

Мыйӧн кизьӧр лӧз рӧмыдӧн мусӧ

Резас коз йывсянь тӧлысьлӧн сюр,

Мыйӧн кодзувъяс лӧз енэж вылӧ

Морт син гажӧдны ӧзталас вой, —

Гӧгӧр эзысьӧн дзирдалӧ, сылӧ,

Сылӧ, кусӧ тшӧтш морӧсысь дой.

Вунлӧ сӧмын сэк лунтырся олӧм,

Вунлӧ лунтырӧн вунлытӧм шог.

Сэки кыпӧдча мӧвпъясӧн, лолӧн,

Тэча мӧвпын сэк олӧм ас ног.

Нывъяс, ворсӧй, ворсӧй, нывъяс.

Сьылӧй гажа сьыланкывъяс.

А ме уджалышта тані,

Батьлы кепысь кыны пані.

НЫВЪЯС

— Нывъяс, дерт жӧ, миян мог

Тешӧн венны сылысь шог.

Пырӧны зонъяс.

— Со и зонъяс. Ворсны колӧ.

Тештӧг, гажтӧг — кутшӧм олӧм!

— Кытшӧн, кытшӧн ворсам вайӧ,

Сетам ручӧс верӧс сайӧ!

Ныв-зон сувтӧны кытшӧн, сьылӧны да ворсӧны.

Джуджыд сук вӧрын оліс,

Пемыд сук вӧрын выліс

Мича Руч,

Мудер Руч.

Ылӧдз мич Ручлӧн кывсис,

Сылысь мич Кӧч тшӧтш кывліс.

Полысь Кӧч,

Пӧрысь Пӧч.

Воис Кӧч, пӧрысь — дзӧрысь,

Вайис Кӧч кӧвдум сьӧрысь:

— Ручӧ чой,

Кӧвдум сёй.

Кад тэд, Руч, верӧс сайӧ.

Пет тэ, Руч, пиӧй сайӧ.

Дӧзмис Руч,

Скӧрмис Руч:

— Абу ме Кӧчкӧд олысь,

Кӧчлӧн кын сьӧлӧм полысь.

Тэд ме ань

Вывті шань!

Воис Ур Ручӧ ордӧ,

Корӧ монь вылӧ гортӧ:

— Пи кодь бур

Мӧд оз сюр.

Пет тэ, Руч, верӧс сайӧ,

Тэнӧ, Руч, пиӧй вайӧ.

Дӧзмис Руч,

Скӧрмис Руч:

— Уна зэв кӧсъян, Урӧй,

Верӧс мем бурджык сюрӧ.

Тэд ме, Ур,

Вывті бур!

Воис Ош, — шоныд пасьыс,

Ошкис Ош писӧ ассьыс:

— Менам пи, —

Веськыд ки.

Менам пи шань быд ногӧн.

Моньӧ тэ меным шогман.

Дӧзмис Руч,

Скӧрмис Руч:

— Эн тэ весь питӧ ошкы,

Ог ме овмӧдчы Ошкӧд, —

Вывті лёк

Ошлӧн кок!

Ручӧс коралысь быри.

Арлыд вель уна тыри.

Шогсьӧ Руч,

Эндӧм Руч.

Локтӧ корасьны Кӧин.

Кыскӧ кок — чегӧм тоин, —

Збой кӧть зон,

Веніс Пон.

Лои нимкодь сэк Ручлы,

Ӧдйӧ ладмисны лючки.

Кытшӧн ворсӧм вуджӧ сьылӧм улӧ йӧктӧмӧ.

Руч да Кӧин свадьба вылын

Йӧзыс уна ызгӧ кылӧ.

Киссьӧ вина, киссьӧ сур,

Пелькӧсь кокъяс, сьӧктӧ юр.

Кокъяс, печлалӧмӧн ветлӧй.

Гажа зонлы джоджсӧ сетлӧй.

Сяргы, сизьды, коклябӧр,

Гежмав сё ног керка шӧр.

Сьӧлӧм йӧктӧ морӧс пытшкын, —

Мича ныв тшӧтш йӧктӧ кытшын.

Мича нылӧй, аддзан он,

Кыдзи йӧктӧ гажа зон?

Гора гудӧк, туйсӧ инды,

Нуӧд пелька муса дінті.

Муса, паныд меным пет,

Чышъян помтӧ меным сет.

Сет мем ассьыд чышъян помтӧ,

Матыст лежнӧг дзоридз вомтӧ.

Вӧсни коскад пукта ки,

Кыдзи тӧвныр ветлам ми.

Йӧктӧй, йӧктӧй, йӧктӧй, вокъяс,

Мортлӧн йӧктӧм вылӧ кокъяс.

Ворсысь, сяркйы гудӧк кизь,

Гудӧк шытӧг кок оз письт.

Ныв-зон йӧктӧ водзӧ. Пырӧ Ӧлюк, мыйкӧ вашкӧдӧ ӧти-мӧдлы. Ныв-зон дугдӧ йӧктыны, матыстчӧны Ӧлюк дінӧ.

САНДРА

Мый сэн вашкӧдчанныд, нывъяс?

ӦТИ НЫВ

Яраш йылысь воис кывлӧс.

САНДРА

Яраш йылысь? Коді вайис?

ӦЛЮК

Сьӧкыд висьтавны мем тайӧс.

Сьӧкыд менам, Сандра, мог.

Вайи тэныд ыджыд шог.

САНДРА

Висьтав, сёрни тэнад нюж!

ӦЛЮК

Юӧр мичмӧдны ог куж.

Дӧрӧш гортас воис талун.

Шудтӧм вӧлӧм ветлӧм налӧн.

Ӧтчыд кыптӧма сэн бунт.

Яраш сям тэнад эз вун?

Сьӧлӧм сылӧн ӧдйӧ ӧзйӧ.

Яраш сувтӧма, дерт, йӧз дор.

Сэки Дӧрӧш пырысь-пыр

Гортӧ бергӧдчыны петіс.

Сӧмын висьӧм вӧсна сэтысь

Локны ковмӧма зэв дыр.

Яраш йылысь оз тӧд, ӧні

Ловъя абу, ветлӧ кӧні.

Гашкӧ, тюрьма петіс сылы,

Гашкӧ, мӧдӧдісны ылӧ.

Дӧрӧш тӧдӧ сӧмын тайӧ.

Со тай, курыд юӧр вайи.

САНДРА

Сьӧлӧм тӧдӧ, — юӧр збыль.

Выльысь выльӧ синва кисьтны.

Мам со кутіс ёна висьны.

Шогысь-шог мем ӧні выль.

Кӧн тэ, Яраш, кӧн тэ, муса?

Шонді югӧр меным кусі!

НЫВЪЯС

— Шог, дерт, ыджыд, ыджыд шог.

— Гашкӧ, бурджык юӧр воас.

— Гашкӧ, водзын шуд тэд лоас.

— Кӧть ми арталам быд ног,

Шог, дерт, ыджыд, ыджыд шог.

КОЙМӦД ЮКӦН

Рыт. Эжва дорын. Эжва вылын пыжӧн кывтӧны Дӧрӧш да Ӧлюк. Сьылӧны.

ДӦРӦШ

Кылӧд миянӧс, визув ю, кылӧд.

Кокни пыжнымӧс лайкйӧдлы, гы.

ӦЛЮК

Кыдзи мӧдлапӧв йӧлӧга кылӧ,

Сьӧлӧм кылӧ сідз мӧд сьӧлӧм шы.

ДӦРӦШ да ӦЛЮК

Кылӧд миянӧс, визув ю, кылӧд.

Кокни пыжнымӧс лайкйӧдлы, гы.

Кыдзи мӧдлапӧв йӧлӧга кылӧ...

Дӧрӧш ланьтӧ да кывзысьӧ.

ӦЛЮК

Сьӧлӧм кылӧ сідз мӧд сьылӧм шы.

ДӦРӦШ

Ме тэнсьыд сьӧлӧм шы ог кыв,

А кыла кыськӧ сьыланкыв.

ӦЛЮК

Из сьӧлӧм мӧд сьӧлӧм оз кыв.

ДӦРӦШ

Чӧв!..

ӦЛЮК (ланьтӧ да кывзысьӧ)

Меным тшӧтш жӧ муртса кылӧ.

ДӦРӦШ

Пыж ыджыд Эжва йылысь лэччӧ,

Йӧз уна сэні. Налӧн сьылӧм.

ӦЛЮК

Вай сынышт дорлань, косӧ чеччам.

Код тӧдас кутшӧм йӧз, ме пола.

ДӦРӦШ

Йӧз тӧдтӧм, дзебсьывны, дерт, колӧ.

Сибӧдчӧны берегӧ, чеччӧны пыжысь да мунӧны пуяс сайӧ. Тыдовтчӧ ыджыд пыж. Пыжын Яраш да Петыр, налӧн ёртъяс. Кылӧ збой сьылӧм:

Оз сэн варыш лэчыд гыжъя

Вӧтӧд лэбач чукӧр, оз, —

Лэбӧ ньылыд тӧлӧн пыжа,

Вундӧ гыяс пуртӧн моз.

Оз збой каля сунлась, варччы,

Пожъяв лым кодь еджыд борд, —

Гыкӧд пыждӧра сэн гартчӧ.

Веськӧдлысьыс — повтӧм морт.

Варыш синма, вына соя,

Нинӧм сылы помтӧм лӧз.

Мед жӧ быгйӧн гыыс койӧ,

Абу полысь пыжын йӧз.

Гыысь гыӧ пыжа вуджӧ

Ньӧв моз веськыда, оз кеж.

Збой йӧз оз лыддьысьны уджӧн,

Венсьӧм налы — кыдзи теш.

Налы мустӧм лӧня олӧм,

Сотчӧ сьӧлӧманыс би.

Оз ков зарни, венсьӧм колӧ,

Найӧ быдӧн косьлӧн пи.

Паныд сувтысь пӧдӧ йирын.

Полысь кось дырйи оз сюр.

Овлӧ, вина пыдди вирӧн

Коддзӧ повтӧм йӧзлӧн юр.

Пыжа матыстчӧ.

ЯРАШ

Вай шойччам, Петыр, регыд вой,

А лунтыр сынны мудзӧ сой.

ПЕТЫР

Збыль, узьмӧдчыны воӧ пӧра.

Вай, Яраш, уськӧдӧй пыждӧра.

Пыжа сибӧдчӧ ва дорӧ, йӧз чеччӧ пыжысь.

ЯРАШ

Ныв тані радейтлі ме ёна.

И ме тшӧтш вӧлі сылы дона.

Тан матын Шыпичаыд олӧ.

ПЕТЫР

Сы ордӧ «гӧститны» ми волам.

Ми юалам важ атаманӧс,

Мый бурсӧ тані йӧзлы паніс.

ЯРАШ

Бур! Сыкӧд орччӧн олӧ лёк.

ПЕТЫР

И Парма нартитӧмысь инмас, —

Кӧть кӧн, гӧль йӧзлӧн шог да синва

Тшӧтш миян синва, миян шог.

ЯРАШ

Ме бара вои чужан муӧ.

Пӧсь чолӧм тэныд, чужанін!

Со аддза тӧдса пожӧм пуӧс.

Тан ставыс гажӧдӧ мем син.

Со пелысь, гӧрд нин сылӧн розйыс.

Со быдмӧ ньыв пу — козлӧн чой.

Со водзын — дзормӧм дзуртысь козъяс.

Нэм мыйкӧ мойдӧны лун-вой.

Тан Парма вӧр — кыдз помтӧм саридз,

Он вермы вуджны, мун кӧть нэм.

Вӧр шувгӧ тулыссянь сьӧд арӧдз,

Тӧв воас, — чуймас, ланьтас тшем.

А кутшӧм югыд тувсов войӧ,

Кор шонді саялыштлӧ сутш,

Кор ойдӧм Эжва кыркӧтш койӧ,

Кор мӧдлапӧлӧдз син оз судз!

Эз дугдыв сьӧлӧм татчӧ нуны.

Тан ставыс гажӧдӧ мем син.

Ас му, он вермы некор вунны.

Пӧсь чолӧм, муса чужанін!

ПЕТЫР

Ас му мем — челядьдырся вӧт.

ШАРАФ

И менам олӧм абу мӧд.

Ас му! Став дорысь сійӧ муса.

Да корсьлім сэсь ми пышъян туй.

Йӧз муын нэм чӧж сайлась-уй.

Ас муысь ылі туйын кусам.

А вӧля миян курыд кӧра!

ПЕТЫР

Шараф, шог тэнӧ талун гӧрӧ.

ЯРАШ

Збыль, миян вӧлялы кысь шуд,

Ӧд чужтіс сійӧс царскӧй суд.

ПЕТЫР

Чужӧм тэнад мед оз воймы,

Шог кӧ вуджас тэнсьыд туй.

Эн тэ сетчы сьӧлӧм дойлы,

Юр эн ӧшӧд, эн видз руй.

Тэд кӧ гӧля йӧзысь овсьӧ,

Мӧд кӧ гуис тэнсьыд шуд, —

Тэ эн бӧрддзы, эн тэ повзьы,

Корсь тэ ассьыд олӧм пуд.

Тэд кӧ сьӧкыд ӧткӧн овны,

Пыр кӧ тэныд букыд лун,

Гажтӧм лои ӧтка ловлы, —

Аслад вокъяс дінад мун.

Тэд кӧ овны лои дзескыд,

Тэнад пӧдны кутіс лов, —

Аслад морӧсад би песты,

Сьӧлӧм жугыльтны оз ков.

Тэд кӧ лои сійӧ мустӧм,

Коді пычкӧ вир и вем, —

Синмад лӧг тэ ӧзты кустӧм,

Пукты кось вылӧ став нэм.

Оз кӧ тырмы тэнад выныд,

Сьӧкыд ӧткӧн нуны кось, —

Ассьыд вокъястӧ эн вунӧд,

Найӧс быдлаысь тэ корсь.

Мый нӧ руд кӧ енэж талун,

Мый нӧ гӧгӧрным кӧ мыж, —

Аски шонді петас налы,

Кодлы олӧм талун тыш!

Петыр да Шараф мунӧны мукӧд дінӧ, кодъяс лӧсьӧдчӧны вой кежлӧ. Яраш дінӧ локтӧны Дӧрӧш да Ӧлюк.

ДӦРӦШ

Тэ, Яраш! Чолӧм!

ЯРАШ

Чолӧм! Чолӧм!

ӦЛЮК

Ми важӧн тан, да петны полім.

ДӦРӦШ

А кутшӧм йӧз тшӧтш тэкӧд локтіс?

ЯРАШ

Йӧз, позьӧ шуны, менам вокъяс.

Вай висьтав ӧдйӧ, кыдзи олад.

ДӦРӦШ

Тэ тӧдан, олӧм миян сола.

ЯРАШ

Кӧн Сандра?

ДӦРӦШ

Век на мам-бать дорын.

ӦЛЮК

Но олӧ Сандра синва сорӧн.

Бать сетӧ сійӧс верӧс сайӧ.

ЯРАШ

Шог, шог зэв меным юӧр тайӧ.

А верӧс?..

ӦЛЮК

Шыпича ӧд верӧс!

ДӦРӦШ

Тӧв шӧрсянь дӧвеч.

ӦЛЮК

И йӧз шуӧ,

Мый гӧтыр нартитӧмӧн тэрмӧдӧма гуӧ.

ЯРАШ

Мед Сандра!..

ӦЛЮК

Мый нӧ Сандра керас?

Тэ вошин, коді доръяс сійӧс?

Мам сылӧн висьӧ.

Батьыс Шыпичалӧн киас.

ЯРАШ

Мед Сандра! Эскыны оз позь!

ӦЛЮК

Он пан ӧд Шыпичакӧд кось.

ЯРАШ

Кось... Кось! Кось, сӧмын кось!..

Яраш шогӧ воӧма. Аддзӧ кодзув усьӧм.

ЯРАШ

Со уси биа ньӧв моз кодзув,

Медбӧрысь сявкнитыштіс ёр.

Код шуас ошйысьӧмӧн водзвыв,

Мый олӧм сылӧн оз тадз ор?

Сім енэж югдыштліс эз уна,

Эз аддзыв кодзув кусӧм морт.

Тадз кусам, нимным миян вунӧ,

Тшӧтш сылӧн, коді талун ёрт.

Ми сідз жӧ сотчам ӧтка биӧн.

Ми енэж улын — ывла бус.

Мед сотчӧм ярджык вӧлі миян,

Кор сьӧлӧм биным эз на кус!

НЁЛЬӦД ЮКӦН

Шыпича ордын чукӧртчӧмаӧсь гӧстьяс. Шыпичалӧн чужан лун.

ГӦСТЬЯС (сувтӧны, лэптӧны бокалъяс)

Шуд, шуд, шуд!

Ми сиам тэныд ыджыд шуд!

Юӧны да пуксьӧны.

ШЫПИЧА (выльысь кисьталӧ)

Вай юӧй, юӧй, дона гӧстьяс,

Ме вина омӧльӧс ог кисьт.

Кор сьӧлӧм вӧлі томджык, пӧсь на,

Кор синва нинӧмысь эз письт,

Кор кабыр вӧлі кӧрт кодь вына,

Кор вӧлі синмын ломзьӧ би, —

Сэк судзӧдлі ме тайӧ вина.

Вай казьтыштамӧ том кад ми.

Ме томӧн овны бура кужлі,

Оз став лун нэмысь менам вун.

Вай пасъям лунсӧ, кор ме чужлі,

Ветымын арӧс тыран лун.

Ветымын арӧс... Он бӧр чинты.

Но вын и вежӧр менам том.

Оз весь ӧд Шыпичаӧн нимты

Да тунӧн менӧ йӧзлӧн вом.

ГӦСТЬЯС (сувтӧны, лэптӧны бокалъяс)

Кузь нэм, бур шуд! Кузь нэм, бур шуд!

Ми сиам Шыпичалы шуд!

Мед быдтор шедӧ тэд, мый ковмас,

Пыр водзӧ озырмас мед овмӧс!

Мед шог да лёк йӧз тэысь полас!

Мед уна чужан лун на волас!

Бур шуд, кузь нэм! Кузь нэм, бур шуд!

Ми сиам Шыпичалы шуд!

Пырӧ Ёгор, сійӧс потшалӧ Васька Йӧрш.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Тэ кытчӧ сюйсян, воштін садь!

ШЫПИЧА

Мый Ёгор, няйттӧ кыскан татчӧ?

ЁГОР

Ло миян йӧзлы тэ бур бать!

Тшыг кулам тӧвнас, енмыс аддзӧ...

ШЫПИЧА

Тшыг кулад? Мый сідз? Мый сэн ме?

ЁГОР

Нянь гумла вылысь босьтан тэ.

ШЫПИЧА

А! Мынтысьны ті быдӧн ньӧжмыд.

Пыр зіляд кӧйдыс уджйӧз чӧжны.

Ме виччыси, а сэсся шань!

ЁГОР

Тэ ачыд тӧдан, кынмис нянь.

Тэ тӧдан, гожӧм вӧлі кутшӧм.

ШЫПИЧА

Тӧв кежлӧ сы вӧсна ог кушӧн

Ме Човйын вина завод коль.

ЁГОР

Кык пуд кӧ сетлін, — перъян нёль.

ШЫПИЧА

Ме водзвыв шулі.

ЁГОР

Воим пикӧ!

ШЫПИЧА

Ог эшты артасьны ме тікӧд.

Ёгор аддзӧ гӧстьяс костысь попӧс.

ЁГОР

Тэ, батюшко, кӧть йӧзӧс дорйы.

ПОП

Кузь гожӧм енлысь колі корны.

Мый вӧсна няньяс торкис пуж? —

Ен ногӧн овны йӧз оз куж!

Со дзикӧдз вунӧдід ті вичко.

МУКӦД ГӦСТЬЯС

Дыш ыджыд тіянӧс пыр личкӧ!

Нянь зіль удж корӧ. Корсян тась!

ЁГОР

Ті, аддза, ставныд ӧтдор тані.

Ті ставныд ӧтдор, — йӧзлы паныд!

ГӦСТЬЯС

Йӧз збоймис кыдзи. Небыд власть!

ШЫПИЧА (тойлалӧ Ёгорӧс ӧдзӧслань)

А татшӧм сёрнисьыд, бур вокӧ,

Тэд плетьӧн кульны колӧ боктӧ!

(Васька Йӧршлы)

Нянь перйы аски жӧ, да стӧча.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Эн тӧждысь, ставсӧ бура вӧчам.

(Петӧ Ёгорӧс вӧтліг.)

ГӦСТЬЯС

Йӧз збоймис дзикӧдз! Оз тӧд полӧм!

САНДРА

Йӧз миян сьӧкыда зэв олӧ.

Со кывлід, кынмис таво нянь.

ГӦСТЬЯС

Тэ вывті нор сьӧлӧма ань.

Сандра матыстчӧ Шыпича дінӧ.

ШЫПИЧА

Мый шога копыртӧмыд юр?

Со тэнсьыд батьтӧ лэпті вылӧ,

Бур гӧстьяс костын сёрни сылӧн.

И тэныд олӧм вӧча бур.

САНДРА

Бать менам тэнад гӧстьяс радын...

ШЫПИЧА

А тэ кӧзяйка лоан тан.

САНДРА

Сы йылысь сёрни тэ эн пан.

Бать сетас тэ сайӧ, дерт, радӧн,

Да сьӧлӧм менсьым тэ он вен,

Мӧд, муса морт нэм кежлӧ сэн.

Эн вунӧд, мича рӧма корйыс,

Кор дзоридз гажӧдӧ веж бор,

Кор эн на нетшышт сійӧс борйысь,

Кор сылӧн вуждіныс эз ор.

Эн вунӧд, бобув зарни сьӧма,

Кор сылӧн вӧля эз на кус,

А босьтан радейтыштны сӧмын, —

Мичлунсьыс кольӧ киад бус.

Эн вунӧд, лэбач гажла сьылӧ,

Кор сійӧс кывзӧ шонді, сёрд.

Гаж бырӧ сьылӧм шыысь сылӧн,

Кор сійӧс ворсны кыяс морт.

Дон оз тӧд радейтӧм, оз ньӧбсьы,

Эн вунӧд некор сійӧс тэ.

Он тшӧкты сьӧлӧмыдлы: небзьы

Да радейт, инда кодӧс ме.

Васька Йӧрш пырӧ, матыстчӧ Шыпича дінӧ.

ШЫПИЧА (Йӧршлы)

Мем талун мыйкӧ абу долыд,

Оз некыдз гажмӧм юрӧ лок,

И сьӧлӧм тунъялӧ мем шог.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Оз буртор кыв, збыль, тэнад лолыд.

Кыдз вой тӧв улын Эжва гызьӧ,

Сідз Парма сиктъясын йӧз шызьӧ.

Збой сёрни кылӧ тшӧтш и татӧн.

Пыж ыджыд Эжваланьысь катӧ.

Мем воис юӧр: пыжа тайӧ, —

Збой йӧзӧс Яраш татчӧ вайӧ.

ШЫПИЧА

Мый, Яраш? Яраш бара татӧн!

САНДРА

Мый кыла? Яраш менам матын!

ШЫПИЧА

Кыдз лысьтіс шызьӧдчыны Парма!

Пыж кутшӧм йӧзлӧн сёр кад, арнас

Вой тӧла гы кост татчӧ сынӧ?

Йӧз вунӧдӧма менсьым вынӧс!

ГӦСТЬЯС

— Ті кылад, Парма йӧз пӧ ярӧсь.

— Ті кылад, йӧзӧс вайӧ Яраш.

ШЫПИЧА (Йӧршлы)

Кось вермас лоны, лӧсьӧд паськӧм.

Ва лэптӧй мудӧд вылӧ.

ВАСЬКА ЙӦРШ

Дасьтам.

(Васька Йӧрш петӧ.)

ГӦСТЬЯС

— Ті кылад, йӧзӧс вайӧ Яраш.

— И керка дорын йӧз пӧ ярӧсь.

— Йӧз збоймис, косьӧ лысьтӧ пырны.

— Мый керны, вежӧрыд оз тырмы.

— Мый керны, мӧвпыштны он куж.

— Эн полӧй нинӧмысь, эн полӧй,

Мед, кодлӧн донтӧм лолыс, волӧ!

Ми налы петкӧдлам ён пуж!

Шыпича матыстчӧ гӧстьяс дінӧ.

ШЫПИЧА

Бур гӧстьяс, вичко ыджда аттьӧ,

Зэв бура пасйид чужан лунӧс:

Бур кывъяс тіянлысь ог вунӧд.

Но лёкӧс лун со меным каттьӧ,

И, гашкӧ, помасяс лун косьӧн,

А косьыд абу, дерт, бур козин,

Ті, бур йӧз, бергӧдчӧй бӧр гортӧ.

Ми мӧдысь гажӧдчыштам коркӧ.

ГӦСТЬЯС

Ми тэкӧд нинӧмысь ог полӧй.

ШЫПИЧА

Мем бурджык ӧткӧн лоны колӧ.

Код тӧдас, лӧсьӧдчӧ мый сэн.

ГӦСТЬЯС

Но, сідзкӧ, отсалас мед ен.

Тэд сиам, кось кӧ пансяс, вен!

Тэд сиам, отсалас мед ен!

Гӧстьяс мунӧны. Сандра кӧсйӧ мунны, но сійӧс потшӧ Шыпича.

ШЫПИЧА (Сандралы)

Эн тэрмась, тані тэнад горт!

Тэд, шуан, Яраш муса морт.

Тэ сійӧс аддзан тані, кор ми

Кӧрт чептӧн сійӧс кутам дорны!

САНДРА

И менӧ Ярашкӧд тэ дор!

ГӦСТЬЯС

Лок, Яраш! Ачыд сюйсян лэчкӧ!

Палач тэд важӧн черсӧ лэчтӧ!

САНДРА

Ме эска, енмыс тэнӧ ёрас,

И регыд олӧм аслад орас.

ВИТӦД ЮКӦН

Шыпича керка дорын Парма йӧз. На костын Ёгор.

ЁГОР

Нэм уджйӧз Шыпичалы мынтам.

ЙӦЗ

— Сы киын став бур му и видз,

А миян вӧр берд муыд вынтӧм.

— Нянь кынмӧ быд во матӧ.

ЁГОР

Сідз!

ЙӦЗ

— Кыдз Шыпичаӧс ен оз ёр.

ЁГОР

Ен абу, тыдалӧ, гӧль дор!

ПӦРЫСЬ ЙӦЗ

— Йӧз водзӧ Шыпичаӧс корӧй.

— Йӧз водзӧ сёрни вылӧ корӧй.

ЁГОР

Оз кокньӧд, сёрнитӧй кӧть нэм.

Вын ыджыд эськӧн миян эм,

Да сӧмын полӧм сійӧс дорӧ!

Воссьӧ ӧшинь, сэн мыччысьӧ Шыпича.

ШЫПИЧА

Мый шызид тадз? Мый жувксяд тані?

Тэ, Егор, тайӧ зыксӧ панін?

ЙӦЗ

— Дерт шызян, няньтӧг тӧв он вудж!

— Тӧв вуджны! Оз тырмы тӧв шӧрӧдз!

— Шог ыджыд талун йӧзӧс гӧрӧ.

ШЫПИЧА

Эн увгӧй, ланьтӧй, ланьтлӧй сутш!

Ме век тай отсала, кор йӧрмад.

ЁГОР

Тэ, черань, отсалан!

ШЫПИЧА

Эн скӧрмӧд!

Кор бурӧсь ті, тшӧтш ме сэк бур.

ЁГОР

Ланьт, талун эскысь тэд оз сюр!

МУКӦД

Йӧз тӧдӧ, кысь тэд озыр овмӧс!

ШЫПИЧА

А зык кӧ панад, — бӧрдны ковмас!

ТОМ МОРТ (лэптӧ ружйӧ)

Час аддзам, кыдзи ачыс бӧрддзас!

Лыйӧ Шыпичалы, пӧрысь морт торкӧ, тойыштӧ кисӧ, лыйӧм Шыпичалы оз инмы.

ПӦРЫСЬ МОРТ

Тэ чайтан, лыйӧм сылы мӧрччас!

Тун сійӧ, тэнад мед оз вун.

Шыпича видзӧдлӧ ва дорлань, йӧзысь водз аддзӧ Ярашкӧд локтысьяслысь пыж да дзебсьӧ ӧшиньысь. Ӧшинь вылӧ лэччӧ кӧрт вевт.

ТОМ МОРТ (пӧрысь мортлы)

А! Повзис, дзебсис тэнад тун!

ЙӦЗ

— Вай ланьтлӧй, кылӧ кыськӧ сьылӧм.

— Кысь сьылӧм, — вой тӧв нӧйтӧ гы.

— Оз, збыльысь кылӧ сьылӧм шы.

— Збыль, сьылӧм вадорланьыс кылӧ.

— Йӧз ыджыд пыжӧн татчӧ катӧ.

— Йӧз тӧдтӧм.

— Корсьӧны мый татӧн?

Тыдовтчӧ пыжа, кылӧ сьылӧм:

Оз збой каля сунлась, варччы,

Пожъяв лым кодь еджыд борд, —

Гыкӧд пыждӧра сэн гартчӧ.

Веськӧдлысьыс — повтӧм морт.

Варыш синма, вына соя,

Нинӧм сылы помтӧм лӧз.

Мед жӧ быгйӧн гыыс койӧ,

Абу полысь пыжын йӧз.

Гыысь гыӧ пыжа вуджӧ

Ньӧв моз веськыда, оз кеж.

Збой йӧз оз лыддьысьны уджӧн,

Венсьӧм налы — кыдзи теш.

Пыжа сибӧдчӧ ва дорӧ, воысь йӧз петӧны пыжысь, сьыліг локтӧны Шыпича керка дорӧ чукӧртчӧм йӧз дінӧ:

Налы мустӧм лӧня олӧм,

Сотчӧ сьӧлӧманыс би.

Оз ков зарни, венсьӧм колӧ,

Найӧ быдӧн — косьлӧн пи.

ЁГОР

Со вӧлӧм отсӧг миян матын.

Дерт, тайӧ, кӧнкӧ, локтӧ йӧз,

Код йылысь важӧн кывсьӧ татӧн,

Мый найӧ — озырлы ён грӧз.

ЙӦЗ

— Сэн Яраш!

ЁГОР

Талун буретш колӧ,

Кыдз Яраш, пуан вира морт!

ЙӦЗ

Кысь усин, Яраш? Чолӧм!

ЯРАШ

Чолӧм!

ЁГОР

Морт тэ кодь талун колантор!

ЙӦЗ

— Дыр кежлӧ янсӧдлісны гортсьыд.

— Ас муӧ аддзин туй, эн сорсьы.

— Тэ кутшӧм мога йӧзкӧд тані!

ЯРАШ

Мог налӧн — нуны кось пыр паныд,

Гӧль йӧзлысь нетшкӧ коді сӧн,

Пыр нӧйтны озырӧс, кӧть кӧн.

ПЕТЫР

Ми сійӧн вуджам муяс-ваяс,

Мед торкны озыръяслысь ун,

Гӧль йӧзлысь садьмӧдны збойлун.

И сійӧ мог жӧ татчӧ вайис.

Дыр корсим Шыпичаӧс, ӧні

Ми аддзам, царствуйтӧ со кӧні. (Керкалань.)

Кад воис, нинӧм ӧд он вӧч,

Важ уджйӧз мынтыны тэд стӧч!

ЯРАШ (керкалань)

И Парма йӧзкӧд мынтысь талун!

Бур эмбур тэнад — пӧсьыс налӧн.

Тэ озырлун во дас вит чӧжӧн

Пыр зіль йӧз уджӧн аслыд чӧжин!

ПӦРЫСЬ ЙӦЗ

— Збой сёрни татшӧм медводз кылам.

— Мӧвп татшӧм миянлы зэв выль.

ЁГОР

А меным Яраш кывъяс мыла!

ТОМ ЙӦЗ

Кӧч сьӧлӧм миян, — со мый збыль!

ПӦРЫСЬ ЙӦЗ

— Он тӧдӧй, — Шыпичаыд тун,

Зык панан, — ловйӧн тась он мун.

— Эн сувтӧй Шыпичалы паныд.

— Эм, войтыр, Шыпичалӧн пушка,

Кось панан, — биӧн сійӧ чушкас.

— Кык пушка.

ЁГОР

Човйын, абу тані.

Йӧз тшыгъялӧ кор, сылӧн пир!

ВОӦМ ЙӦЗ

Вай пазъям керйӧн ӧдзӧс дзир.

ПАРМА ЙӦЗ КОСТЫСЬ

— Мед тун кӧ, керка пытшкас пырам

Да сылысь пеж поз дзикӧдз кырам!

— Ми вӧтлам Шыпичаӧс сэсь!

ПЕТЫР

Оз лӧсяв тун мед, полад весь.

ПӦРЫСЬ ЙӦЗ

Чӧв, вермас пельса ваысь вӧчны

Вой саридз пасьта гудыр ю,

Оз удит нюйтмӧм Эжва сӧдзны, —

Чов улын лоас сійӧ, су!

Воӧм йӧз да кодсюрӧ Парма йӧз пытшкысь босьтӧны кер да нӧйтӧны ӧдзӧсӧ. Воӧм йӧз горӧдӧ сьывны:

Налы мустӧм лӧня олӧм,

Сотчӧ сьӧлӧманыс би.

Оз ков зарни, венсьӧм колӧ,

Найӧ быдӧн косьлӧн пи.

ЯРАШ

Би медся ён да медся сӧстӧм.

Ме кывлі, тунӧс сотӧ би.

Вай бурджык би ми тані ӧзтам.

Йӧз костысь унаӧн уськӧдчӧны лӧсьӧдны керка дорын бипур.

ЙӦЗ

— Со чаг да сюмӧд ӧктім ми.

— Со кыски гӧрдӧдз косьмӧм коз.

— Ми татӧн сотам лёк вын поз.

Керка гӧгӧр ӧзйӧ ыджыд би. Сэки керка вылысь чепӧсйӧ да киссьӧ ва. Унаӧн повзьӧны да бӧрыньтчӧны.

ПӦРЫСЬ ЙӦЗ

Ми шулім, ӧні асьныд аддзид, —

Он венӧй Шыпичаӧс тадзи.

ЯРАШ

Вай босьтӧй керкасӧ би кытшӧ!..

Вай пыртӧй бисӧ керка пытшкӧ!..

ЙӦЗ

— Дзик ставнас керкасӧ би вевттис.

— Со ӧзйӧма нин керка вевтыс.

— Тшӧтш пытшсьыс чепӧсйис со тшын.

Сэсь пышйис, тыдалӧ, лёк вын.

Ӧдзӧс жугалӧ да йӧз уськӧдчӧ керка пытшкӧ сьылӧмӧн:

Повтӧм сьӧлӧмалӧн олӧм

Медся долыд, медся бур.

Би ыдждӧ, керка пытшкысь кылӧ кось. Керкаысь бӧр петӧ Яраш.

ЯРАШ (йӧзлы)

Со дзебсис, повзис тіян тун!

Ми аддзам, кытчӧ кӧть он мун!

ПӦРЫСЬ ЙӦЗ

Он аддзы, юкмӧсас кӧ сунас, —

Туй сылӧн ва дорӧдз сэн мунӧ.

Пырӧны Сандра, Ӧлюк да Дӧрӧш. Яраш аддзӧ найӧс.

ЯРАШ

Тэ, Сандра!

САНДРА да ӦЛЮК

Яраш! Корсям тэнӧ.

Тыдовтчӧ-сайласьӧ Васька Йӧрш.

ДӦРӦШ

Йӧрш Васька сайласьӧ мый сэні?

Яраш воськовтӧ Сандралань. Кылӧ Дӧрӧшлысь шуӧм да видзӧдӧ бӧрланьӧ. Сэк Васька Йӧрш уськӧдчӧ сайӧдысь Яраш вылӧ, да сутшкӧ пуртӧн сылы морӧсас, ачыс пышйӧ. Яраш усьӧ. Сандра, Ӧлюк да Дӧрӧш уськӧдчӧны Яраш дінӧ. Сэтчӧ жӧ матыстчӧны мукӧд.

САНДРА

Ой, Яраш!

ӦЛЮК

Яраш!

САНДРА

Яраш, муса...

ДӦРӦШ

Тэ ловъя, Яраш? Синмыс кусӧ.

Керкаысь петӧ коддзыштӧм морт, сьылӧ.

КОД МОРТ

Коді косьын сюйсьӧ водзӧ,

Сійӧ медвойдӧр и коддзӧ.

Сылы йӧзсянь ошкан кыв.

Ӧлюк паныдалӧ сійӧс, кӧсйӧ ӧлӧдны. Код морт кутлӧ Ӧлюкӧс, нюмъялӧ да водзӧ сьылӧ:

Сылы — медся мича ныв.

ӦЛЮК

Сэн Яраш...

КОД МОРТ

Сэн? Ме корся сійӧс (петкӧдлӧ киас бутылка)

Коді косьын бӧрын ветлӧ,

Сійӧс вина дорысь вӧтлӧй...

ӦЛЮК

Йӧрш Васька Ярашӧс сэн виис.

Код морт ланьтӧ, шыбитӧ кисьыс бутылка да мунӧ сэтчӧ, кытчӧ индіс Ӧлюк.

КОД МОРТ

Йӧрш Васька?.. Яраш, дона вок!

Тэ эн ӧд кувны татчӧ лок.

Пырӧны Петыр да мукӧд.

ПЕТЫР

Кор сотчас ставыс керка пытшкас,

Вын Шыпичалӧн чинӧ сэк!

ЙӦЗ (Петырлы)

— Тан суис йӧзӧс ыджыд грек.

— Тан пуртӧн Ярашӧс Йӧрш бытшкис.

Петыр матыстчӧ сэтчӧ, кытӧн куйлӧ Яраш.

ПЕТЫР

Тась нуны колӧ сійӧс гортас.

Узь, Парма йӧзлӧн бур пи, узь.

Кӧть олӧм тэнад эз вӧв кузь,

Да вына вӧлі тэнад бордъяс.

ЙӦЗ

Пыр олім гӧля, полӧмсорӧн,

Пыр олӧм вӧлі — курыд сир.

Тэ чукӧстін, кось вылӧ корин,

И Парма йӧзлӧн пузис вир.

Узь, Парма йӧзлӧн бур пи, узь.

Кӧть олӧм тэнад эз вӧв кузь,

Кӧть водз зэв суис бӧръя ун,

Ним тэнад Пармаын оз вун.

Ярашӧс лӧсьӧдӧны нуны.

Сотчан керка ӧшиньын тыдовтчӧ Шыпича, кӧсйӧ петны ӧшинь пыр. Сандра сійӧс медводз аддзӧ.

САНДРА

Со, коді мыжа ставсьыс!

ЙӦЗ

Со.

Вир юӧ коді уна во!

Сотчан керка пытшкын мыйкӧ усьӧ. Шыпичаӧс вевттьӧ би.

ЙӦЗ

— Пом воис тэныд, Парма кӧин!

— Пом, кольӧ тэысь сӧмын пӧим!..

— Йӧрш Васька пышйис, медлёк пон.

— Йӧрш Васька регыд лоас Човйын,

Ог мынӧй ӧні сыысь ловйӧн,

Вын Човйын Шыпичалӧн ён.

ДӦРӦШ

Йӧз киын вын! Ті энӧ полӧй.

Кыдз Яраш индіс, сідзи олӧй!

Эн полӧй, войтыр, юръяс лэптӧй,

Кось вылӧ черъяснытӧ лэчтӧй,

Да мӧдам Човйӧ! Сотам Чов!

Но, коді кось нуны оз пов?

ЙӦЗ

— Мый повныс? Некод дзик оз пов!

— Збыль, сотам Шыпичалысь Чов!

Ярашӧс петкӧдӧны.

ДӦРӦШ

Эй, войтыр, Човйӧ!

ЙӦЗ

Човйӧ, Човйӧ!

ДӦРӦШ

Мед тӧдӧ быдӧн, — Парма ловъя!

Ставыс петӧны Ярашӧс нуысьяс бӧрся. Ылыстчӧ йӧзлӧн гӧлӧсъяс:

— Эй, Човйӧ, Човйӧ!..

— Парма ловъя!..

Пом