ЗАВОДЫН

І.

Ыджыд паськыд ю пӧлӧн сулалӧ ичӧтик роч грезд. Керкаяс важиникӧсь, мисьтӧмӧсь. Торъя нин важ да гажтӧм ӧти керка. Сэн олӧ квайт челядя ань — Пекла. Колян во верӧсыс сылӧн кулі больничаын. Мужикыс дырйи эз вӧв сылы кокни овнысӧ-а, ӧні, дерт нин, сы мында челядьнад сьӧкыд. Ачыс сэсся мый вынсьыс уджалӧмысла пыр висьӧдчӧ дай. Лун и вой шогсьӧ — лӧвтӧ, ӧюртӧ: «Кыдзи нӧ кутан овны некод отсӧгтӧгыд? Кытчӧ воштысян та мында челядьнад?»

Грездсаяс кайтӧны: «Сет, Пекла, Ӧсиптӧ стеклӧ вӧчан заводӧ. Уна челядь ӧд сэні уджалӧны. Асьсӧ вердас». Дыр мӧвпаліс Пекла. Зэв эськӧ жаль коньӧрӧс сетны да, мый керан? Быть сет. Вежон мысьт Пекла кӧмӧдіс-пасьтӧдіс Ӧсипӧс, сетіс няньтор дай мӧдӧдіс заводӧ.

— Гашкӧ, тырмас няньыд. Оз кӧ, бур йӧз сетасны, — шуис мамыс.

Насянь заводӧдз вӧлі верст ӧкмысдас кымын. Вель дыр лои мунны ичӧтик мортыдлы. Коркӧ тай сэсся воис жӧ заводӧдзыс. Дзик кар кодь! Сӧмын керкаясыс посниджыкӧсь. Ӧти зэв джуджыд кузь трубаяса гӧрд керка вӧлі. Сы гӧгӧр кузь стрӧйбаяс. Туй вылын быдлаын туплясьӧны шомъяс, известка торъяс, лыа, из. Шӧрӧдыс пырӧ зэв паськыд ӧдзӧс, дзик дзиръя кодь. Сійӧ ӧдзӧсӧдыс дугдывтӧг пырӧны-петӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ телегаясӧн посньыдик детинаяс.

Ӧсипӧс босьтісны пачӧ пес шыблавны, сизимдасурӧн лун (20 к.) Зэв нимкодь сылы лои. Полігтырйи Ӧсип пырис ыджыд ӧдзӧсӧд. Ывлавывсяньыд зэв пемыд инӧ веськалі, весиг немтор оз янсӧдны вермы. Сы дінті грыма-грамакылӧны пес тыра телегаясӧн гырысь и посни, гыӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ. Коркӧ сэсся аддзис зэв ыджыд гӧгрӧс пач, зэв кузь нёль трубаа. Пач гӧгӧрыс жуӧны йӧз, улын туплясьӧны жугалӧм стеклӧ торъяс, пес, шом.

Тӧварышъяс Ӧсиплӧн лоины кык детина ар дас кыкаӧсь кымын. Ӧтиыс, Петька нима, пырысь-пыр тӧдмасис Ӧсипкӧд, юасис быдтор йылысь, висьталіс ас йывсьыс, индіс пес, велӧдіс шыблавны.

Видзӧдны — абу зэв сьӧкыд удж: ваявны пес плакаяс да пачӧ шыблавны. Видзӧдысьыдлы тай эськӧ быд удж кокни кажитчӧ да, ужалысьыслы мӧрччӧ. Пес плакаясыд гырысьӧсь, ичӧт Ӧсиплы лэптымӧн ӧти плакасӧ, нӧшта сьӧкыд шыблавны. Пач доналӧма, би кодь гӧрд. Биыс ыпйӧ, матӧ он сибав пач дорас. Пес плакатӧ шыблавны колӧ мый вынысь пач вом дорӧдзыс, дзик би дінӧдзыс матыстчӧмӧн шыбитан да — би киньыс сявкнитас гӧгӧрыд. Абу, ме чайта, кокни удж тайӧ. Шыблавны колӧ дугдывтӧг. Ӧти здукӧн Ӧсип люстикӧдз пӧсяліс. Лунтыр, коньӧр, сідзи мырсис. Ӧтчыд дугдылісны ӧбедайтны. Котӧртліс Ӧсип оланінас няньла. Куш нянь вылын лунтыр оліс. Рытнас, мыйӧн кӧлӧкӧл шы кыліс, зэв нимкодьпырысь Петька горӧдіс: «Уджлы пом! Сёйыштам дай водам!»

Ӧсип ас коддьӧмъясыскӧд водіс ӧтилаӧ гырысьяскӧд зэв лёк дука керкаӧ, кузь наръяс вылӧ. Узьланіныс эськӧ вель ыджыд да, вывті унаӧнӧсь нин узьысьяс, муртса тӧрӧдчисны. Стенъяс кӧдзыдӧсь, ньылӧдӧмаӧсь. Джоджыс му джодж кодь нин дзик няйтысла. Уджалысьяс, коньӧръяс, оз нин бӧрйысьны ёна мудзӧм бӧрад, ӧдйӧджыка нин эськӧ уськӧдчыны кытчӧкӧ да узьыштны, вунӧдчыштлыны сьӧд войнас кӧть лёк олӧмсьыс. Надзӧникӧн Ӧсип сідзи жӧ кутіс велавны аслас уджӧ да сьӧкыд олӧмӧ. Би дінын пӧсялӧм бӧрын уськӧдчылас юӧ паськӧмнас да бара. Сідзи коли гожӧм, ар. Воис тӧв. Гортсянь Ӧсиплы некутшӧм юӧр оз волывлы. Оз и тӧд, кулӧмаӧсь-ӧ, ловъяӧсь-ӧ гортса. Коркӧ Петька пырис да висьталӧ Ӧсиплы, тэнӧ пӧ сиктсаыд юасьӧ. Ӧдва виччысис кӧлӧкӧл шы. Вӧлӧма тӧдса — Паком пӧль орчча керкаысь. Ӧсип ёна юасис мам йывсьыс, чой-вок йылысь, челядь йылысь. Ассьыс олӧмсӧ висьтавліс.

— Эм абу нӧ тэнад деньгаыд, — юаліс Паком. — Мамыд эськӧ корыштіс деньгатӧ да. Зэв коньӧрлы дзескыд овнысӧ. Ӧтнас уджалысь, отсӧг некутшӧм.

— Эм эськӧ нин да. Кык шайт чӧжи. Пыр кӧсъя ыстыны да некодкӧд вӧлі. Виччысьлы, пыр ме вая.

Ӧти здукӧн котӧртліс Ӧсип гортас, ёкмыльтӧма мыйкӧ рузумтор пиӧ да сетіс Пакомлы.

— Висьтав мамӧлы менсьым олӧмсӧ. Коркӧ бара на ыстышта деньгатортӧ, чӧжышта да, — шуӧ Ӧсип, аслас, коньӧрлӧн, синваыс чужӧм кузяыс визувтӧ. Лунтыр Ӧсиплы зэв долыд вӧлі — мамыслы вермис отсавны. Мукӧддырсяысь на зільджыка уджавсис сійӧ луннас сылӧн.

ІІ.

Унаысь на сы бӧрын Ӧсип мӧдӧдліс мамыслы деньгасӧ. Ачыс важ мозыс тшыг нисьӧ пӧт оліс, пач би дорын пусис. Став уджалысьсӧ ӧні тӧдӧ Ӧсип. Уна вӧлі сы кодь детинаыс уджалӧ сэні. Коді сы моз жӧ пес сюялӧ, коді кесъясьӧ дозмук вӧчысьяслы, коді пес кыскалӧ, коді лыа. Зэв вӧлі Ӧсиплы колӧ дозмук вӧчанінас уджавны. Пыр на вылӧ вӧлі вежалӧ, чайтӧ кокниджыкӧн. Эз зэв дыр ло виччысьны Ӧсиплы сійӧ кадсӧ. Во мысти Петькакӧд кыкнанныс лоины подмастерйӧяс — отсасьысьяс кужысьяслы (мастеръяслы). Ӧсипӧс индісны дзор стариклы, стеклӧысь уна сикас кувшинъяс вӧчалысьлы.

Ӧсип зіль, сюсь вӧлі. Регыд ачыс мастерӧ воис. Сэсся ачыс кутіс дозмуктӧ вӧчавны. Быд вӧчӧм дозмукысь торйӧн мынтісны. Кымын уна вӧчан, сымын уна и деньга сетӧны. Эз нин сійӧ дышӧдчыв, мый вынсьыс уджаліс, уджыс тай сӧмын эз кокни вӧв. Тӧвнад ещӧ на кокниджык кӧдзыд дырйиыд. Гожӧмнад веськыд пом. Часысь дыр он вермы уджавны пачьяс дорад, лоӧ котӧрӧн юӧ уськӧдчывны. Сэсся бӧр Ӧсип ва паськӧмӧн уджавны кутчысьӧ выльысь пӧсявтӧдз.

Уджалӧ эськӧ тай Ӧсип, лун и вой шойччӧг оз тӧдлы да, сӧмын бурыс абу — олӧ тшыг нисьӧ пӧт. Босьтлас эськӧ деньгатӧ да гортас мӧдӧдыштас, паськӧм лӧсьӧдыштас, ӧдйӧ киссьӧ да, быдтор дона. Колӧ сёйыштны, юыштны, патераысь мынтыны. Некор оз кольлы грӧш деньга. Шойччӧг оз лолывлы. Весиг праздникъясӧ вӧлі уджалӧны. Шойччан лунъясад вӧлі медвойдӧр пӧттӧдз узяс, сэсся Петькакӧд мунасны гуляйтны ылӧджык, гожӧмын кӧ, ылӧ муяс вылӧ лолалыштны сӧстӧм воздукнас, дзоридзьяс дукнас. Сэки дум вылас усьлӧны сылы мамыс, чой-вокыс — став гортыс.

ІІІ.

Дзоньвидза дырйи Ӧсип ньӧтчыд эз норасьлы олӧм вылас. Дзоньвидзалуныд тай оз дыр тырмы сэтшӧм жаринад уджалігӧн. Быд лунтӧ би дінад жаритчӧмысь Ӧсиплӧн висьмис синмыс. Весиг уджавны эз кут вермыны. Ёртъясыс шуны кутісны: дась выльвылысь пӧ ветлы больничаӧ, тадзтӧ пӧ верман синтӧммыны.

Дзонь тӧлысь лои Ӧсиплы больничаын куйлыны. Больничаысь петӧм бӧрын сылӧн немтор нин эз вӧв, лои бара важ дорысь ёнджыка босьтчыны уджавны. Ӧсип вӧлі лыддьысьӧ медбур уджалысьӧн. Зэв дум босьтіс Ӧсипӧс горт видлыны. Зіля кутліс чӧжны деньга да эз тай сы ногӧн ло: вӧлӧм зэв ыджыд шог кыйӧдӧ коньӧрӧс. Ӧсип важӧн нин мӧдӧ клянича дозмук шыльӧдӧм да гранитӧм видзӧдлыны (шлифованная и гранёная посуда).

Гранитчанінын, тӧчила изъяс дорын дас кымын морт уджалӧны. Изъяс вылас кысянькӧ вылісянь жӧлӧбъясӧд киссьӧ ва, изъясыс зэв ӧдйӧ бергалӧны. Дозмукъяс сярвидзӧны, быд уджалысь вочасӧн лӧсьӧдалӧ из улас шыльӧдны (шлифовать) да гранъявны.

Вунӧдчис дзик Ӧсип на вылӧ видзӧдӧмла, аддзӧ сӧмын: кияс да изъяс бергӧдлӧны. «Видзчысь!» — горӧдіс эськӧ кодкӧ да сёр нин вӧлӧма. Ӧсип эз аддзыв дінсьыс паськыд тасмалысь вывті ӧдйӧ бергалӧмсӧ. Уджалӧмтӧ видзӧдігад сылӧн тӧдлытӧгыс матыстчысьӧма тасма дінад. Коньӧр эз удит весиг синсӧ лапнитны, сылысь коктӧ кыскыштӧма тасмаыд. Горӧдігмозыд садьтӧг уси. Муртсаӧн кокыд Ӧсиплӧн ори дай.

Кык тӧлысь бара лои куйлыны больничаын. Бурдны эськӧ бурдіс, да кокыс тай лои пу. Вель дыр лои велӧдчыны пу кокнад ветлӧдлыны. Важ моз эз нин вермы заводын уджавны Ӧсип. Мӧд удж лои корсьны. Муніс гранитчанінад. Надзӧникӧн кутіс велӧдчыны шыльӧдны да гранитны дозмук.

Ёна омӧльтчис Ӧсип, дзикӧдз вежсис. Комын арӧса морт ветымын арӧса пӧль кодь лои. Синъяс би дорад жаритчӧмсьыд омӧльтчисны, лои ӧчкиасьны.