ШАБДІ

Му вылын быдмӧ вӧлі шабді. Зэв мича лӧз дзоридзӧн дзордзалӧ. Дзоридзьясыс дзик бобув бордъяс кодьӧсь, мичаӧсь. Шонді шонтӧ шабдіӧс, кымӧр киськалӧ зэрӧн. Шабділы сійӧ и колӧ, сэтысь сійӧ ёнджыка ӧддзӧ быдмыны.

— Быдӧн менӧ ошкӧны, — шуӧ шабді: — «кутшӧм пӧ мича шабдіыс!» Таысь на кузя быдма. Аттӧ, кутшӧм ме шуда! Меысь шудаыс некод абу. Югыд шондіыс менӧ гажӧдӧ, шонтӧ, зэрыс вердӧ, ыркӧдӧ! Кутшӧм меным долыд! Меысь шудаыс оз нин тӧр.

— Чӧв, чӧв, чӧв! — шыасисны потшъяс. — Тэ нинӧм на он тӧд, тэ лёка на регыд олан таладорын. Ми небось тӧдам олӧмтӧ. Аддзан, кутшӧм увйӧсьӧсь. — Нора зэв дзуртыштісны: — «Он удит синтӧ лапнитны, олӧмыд и помасяс!»

— Ланьт, помасяс! — шуис шабді. — Аски бара шонді кутас шонтыны, зэр бара юктӧдны. Аддзанныд, ме кутшӧма быдма, дзордзала! Меысь шудаыс некод абу таладорын!

Коркӧ локтісны му вылӧ йӧз, босьтісны шабдіӧс юрӧдыс дай нетшыштісны вужнас. Ок, кутшӧма доймис! Сэсся вӧйтісны ваӧ. Сы бӧрын косьтісны, быд ногыс коньӧрӧс мучитісны.

Шабді оз норась: пыр пӧ ӧд гажӧдчыны оз позь, колӧ пӧ быд ног овны. Вежӧраджык пӧ лоан. Шабділӧн мучитчӧм водзын на вӧлӧма. Коньӧр вывті муніс юра нӧшкыд, няръяныд, нираныд, зуыд. Сэсся веськалі печканӧ, кутісны швыргыны-гартны чӧрсӧ. Сэки коньӧрӧй шабдіӧй тайкӧ йӧймас. Тӧд вылас (дум вылас) уси сылы му вылын гажа олӧмыс. Кутіс кайтны: «Ме пӧ долыдасӧ да гажаасӧ олі нин. Шань пӧ. Колӧ пӧ важсӧ казьтывны!»

Пыр сідзи аслыс сьӧлӧм сетіс. Весиг эз норась стан вылын кыигӧн. Коркӧ сэсся артмис зэв мича да вӧсни шабді дӧра пома.

Миян шабді дзоньнас веськаліс дӧра помаӧ. «Аттӧ», — шензьӧ шабді: — «мый меысь артмис! Эг жӧ бара чайтлы татшӧм дивӧ лоиг. Шуда жӧ нин вӧвсьӧма! Потшъясыд меным вӧлі сьылӧны: «Он пӧ удит синтӧ лапнитны, олӧмыд пӧ и помасяс». Йӧйяс, нинӧм жӧ оз, вӧлӧм, тӧдны. Олӧмыд оз на помась. Вӧлись менам босьтчӧ. Шудӧй, шудӧй менам! Мися тай, шуа вӧлі, меысь шудаыс некод абу. Кутшӧм ме ӧні ён да, небыд да, кузь. Му вылын быдмӧм дорысь на, дзордзалӧм дорысь на меным ӧні долыд. Сэні менӧ некод оз вӧлі дӧзьӧрит. Сӧмын вӧлі зэр корсюрӧ юкталас. Ӧні быд асыв менӧ бергӧдлӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ, киськалӧны чӧскыд ваӧн. Быдӧн видлалӧны, ошкӧны. Мый нӧ сэсся меным колӧ».

Коркӧ сэсся дӧраӧс пыртісны керкаӧ шӧравны. Бара лои вель ёна мучитчыны дӧралы. Коньӧрӧс шыранӧн ёна и тшытшлісны-шӧралісны, сэсся емӧн чутйӧдлісны. Дерт эськӧ эз зэв вӧв долыд дӧралы да, сӧмын эз сійӧ вӧв няргысь. Дӧра помаысь петіс дас кык дӧрӧм — ставыс ӧткодь: мича да бур. Шензьӧмыд шабділӧн: «Со пӧ тай мый меысь артмис. Таысь ыджыд шудыс нӧ пӧ вермас оз лоны. Со пӧ и ме помысь эм бур. Верман кӧ бур вӧчны, пӧльза вайны, сійӧ и шудыд быдӧнлӧн. Сы вылӧ быдӧн и олам. Ми ӧні лоим дас кыкӧнӧсь, ми ставным ӧтув олам. Вот, колӧкӧ, и шуд!»

Коли во, мӧд. Дӧрӧмъяс киссисны. Быдторлы пӧ таладорын воӧ пом. Ми пӧ эськӧ кӧть мый дыра на олім да, оз пӧ тай позь, вӧлӧм. Дӧрӧмъясӧс косявлісны ветьӧкъясӧ. Найӧ чайтісны нин: «Вӧлись пӧ тай помыд воис миянлы». Сэтшӧм ёна коньӧръясӧс косявлісны, вундалісны, пуисны, ёна топйӧдлісны. Сэсся тай некытчӧ шогмытӧм ветьӧкъясысь артмис зэв ыджыд вӧсни кабала. «Таысь дивӧыд пӧ сэсся оз нин тӧр», — шуис кабала. «Ӧні ме воддза дорысь на вӧсни, позьӧ ме вылӧ гижны! Вот, колӧкӧ, и шуд менам вӧлӧма!»

Кабала вылӧ гижисны быд бурторсӧ. Мортъяс лыддисны дай лоины вежӧраӧсьджык, сюсьӧсьджык да бурӧсьджык.

«Му вылын дзордзалігӧн ме татшӧм шудсӧ весиг вӧтӧн эг кужлы вӧтавны. Кысь нӧ позьӧ вӧлі чайтны сэтшӧм шуд: йӧз костӧ разӧдны да паськӧдны тӧдӧм да нимкодь. Оз весиг эскыссьы аслым. Нимкодьӧйла ог вермы садь вылӧ воны. Дерт, эськӧ абу ме ачым шудтӧ вӧчысьыд да. Ме ичӧтик зэв, аслам вын серти песся. Ассьым ин тӧда. Эм тай кодкӧ ме йылысь тӧждысьысьыд. Ӧти нимкодь помасяс, воссьӧ мӧд. Кымынысь нин ме чайтлі, мися пом нин меным воис. Пом пыдди пыр на выльысь выльӧ воссис важ дорысь бурджык да долыдджык олӧм менам. Ӧні менам лоӧ мӧдӧдчывлыны ылі муясӧ. Кытшовтны енкыа гӧгӧрсӧ. Мед став йӧзыс лыддьӧны ме вылысь гижӧдсӧ. Войдӧр ме вылын вӧліны лӧз дзоридзьяс, ӧні быд дзоридз дзордзалӧма мича бур думӧн. Меысь шудаыс свет вылын некод нин абу».

Кабалалы эз ло мунны ылі муӧ-ваӧ. Сійӧ веськалі типографияӧ. Сэні став гижӧдсӧ сы вылысь личкисны (печатайтісны), вӧчалісны, гашкӧ, сюрс миллион нига дай разӧдісны. Кымын йӧзлы пӧльза дай гаж лои.

Ачыс шензьӧ кабала: — «Со пӧ кутшӧм лӧсьыд тадзтӧ вӧлӧма. Кыдзи нӧ пӧ ме войдӧр тайӧ эг гӧгӧрволы. Ӧтнадӧн нӧ эськӧн кысь кытшовтан енкыа гӧгӧр. Джын туяс пӧ эськӧ и киссьыны лои. Ӧні пӧ ме гортын, шойччыны кута пӧрысь пӧч моз. Ме вылӧ пӧ ӧд быдтор гижӧма, веськыда перӧ вылысь кывъясыс гылалӧмаӧсь. Ме кольчча татчӧ, нигаяс мед котралӧны свет пасьтала, йӧзӧс югдӧдӧны.

Таысь ыджыд шудыс нӧ вермас оз лоны!

Сэсся став кабала листъяссӧ ӧтилаӧ чукӧртісны, кӧрталісны дай джаджйӧ пуктісны.

«Позьӧ ӧні сэсся меным и шойччыштны, — шуӧ кабала: — «Дай гӧгӧр думыштны: важсӧ и выльсӧ, водзӧ олӧмсӧ и. Вӧлись ме гӧгӧрвои ачымӧс. Асьтӧ тӧдӧмыд вель колантор вӧлӧма. Сэсся нӧ, водзӧ меысь мый лоӧ? Ӧні пом воӧмысь ог нин пов. Тӧда, олӧм пыр водзӧ мунӧ, некор олӧм оз помасьлы.

Ӧти лунӧ джаджйысь кабала чукӧр босьтісны дай шыбитісны пачӧ: мед пӧ кытчӧсюрӧ гартӧд вылӧ оз веськав.

Челядь пач гӧгӧр сувталісны, видзӧдӧны кабала сотчӧм, кабалалысь ыпнитӧм, сэсся киньясыслысь кусӧм. Киньяс котралӧны пӧим вывті челядьяс моз. Быттьӧ челядь школаысь котӧртӧны гортаныс. Медбӧрын петӧ велӧдысьныс. Медбӧръя киньыс сідзи жӧ — медбӧрын кусӧ.

Кабала вылысь гижӧдъясыс доналіны гӧрдӧдз, ӧти здукӧн пӧрины биӧ.

«Ӧні пӧ ме веськыда шонді дінӧдз лэба», — шуис би уна-уна шыӧн трубаӧд петігмозыс. Керка вылын, труба весьтын лэбзисны уна-уна аддзытӧмторъяс, посньыдикӧсь, воздуксьыс кокниӧсь. Найӧ вӧліны шабді дзоридз мында жӧ. Би кусӧм бӧрын ещӧ на бергалыштісны, чеччалыштісны сьӧд пӧим вывті зарни киньяс. Буретш сэки челядь школаысь петісны, бӧрсяньныс велӧдысьныс. Челядь петігмозныс горӧдісны: «Он удит синтӧ лапнитны, олӧмыд помасяс!»

Налы воча горӧдісны синмӧн аддзытӧм поснияс: «Пом некор некодлы оз волывлы. Ми тӧдам сы йылысь, сійӧн медшудаӧсь!» Сӧмын челядь эз кывны налысь воча горӧдӧм.