КОМИ СИКТЫН

Шонді лэччан гӧгӧр. Кусан шонді югӧръяс инмӧны Эжва дор зӧм кыркӧтшӧ. Кык мужик, Изъюр Иван да сылӧн сусед Ардальон, юӧны тшай Иван ордын. Найӧ сёрнитӧны олӧм-вылӧм йылысь.

— Тэныд ӧні немтор повны Ежовсьыд: ачыд сьӧм босьтан. Кӧкъямыс шайтыд мужикыдлы ыджыд сьӧм нин. Пошта новлӧдлан уджыд абу сьӧкыд. Лӧкчимса Лопыдінӧдзыд абу ылын.

— Ме сідз жӧ думайта, — шуис Иван. — Мый меным Ежовыд! Ме пызьтӧ сылысь эг ньӧб, карысь ньӧби, Шешуковлысь. Сылӧн сизимдас урӧн донтӧмджык. Вӧлӧн ветлі дай ньӧби. Шуӧны, Ежовыд пӧ лӧгалӧ. Меным нӧ мый! Менам бать сыысь полӧ, шуӧ: мед пӧ немтор жӧ оз ло.

— Ӧні пызьсӧ быдсӧнлы уджӧн сетӧ шайтӧн да кык сизимдас урӧн. Ачыс Пырасысь^Пырас — Котлас/^ ньӧбӧ шайтӧн да комын вит урӧн. Арнас сэсся уджйӧзсӧ няньӧн корас. А няньыс ӧд сэк нёль сизимдас ура лоӧ. Пуд пыдди кык пуд лоӧ мынтыны. Бара жӧ сэсся сьӧлаяс, уръяс сылы ну, мукӧдлаӧ эн лысьт вузавны.

— Сідз, сідз, — шуис Изъюр Иван. — Ме ӧні поштальон. Сы ордӧ ньӧбасьны ог мун. Лучшӧ Попов ордын ньӧбася либӧ Вишератин ордын. Мужикъяслы колӧ висьтавны, мед сьӧлаяссӧ карӧ вузаласны. Тырмас Ежовлы йӧз вылын ыждавны!

— Миян йӧз оз гӧгӧрвоны, йӧйӧсь, — шуис Ардальон, ачыс самӧвар сайсянь видзӧдліс шонді лэччӧм вылӧ. — Оз гӧгӧрвоны. Коркӧ ме сёрнитлі нин Позтыкерӧсса Петыркӧд та йылысь. Сійӧ меным шуӧ: «Ежов пӧ йӧзӧс оз ылӧдлы. Мужикъясыс пӧ асьныс вайӧны. Сійӧ быдӧнлы йӧрмӧм инӧ сетӧ няньӧн и тӧварӧн. Уджйӧзсӧ сэсся во кык-куим виччысьӧ». Петырлы ме быд ногыс нин висьтавлі, оз некыдз гӧгӧрво. Тіян пӧ, шуӧ, лад абу: ме вылӧ вежалӧны, станция видза да. Мед мырддясны, асьныс видзасны. Со ӧд кутшӧмӧсь миян йӧзыд!»

Сідз сёрнитісны Ардальон Иванкӧд. Сэккості шонді лэччис, саяліс вӧр сайӧ. Шонді лэччӧм бӧрын ыркнитіс. Ва руаліс. Вӧлі водз на, сӧмын тулысыс пуксьӧ. Паскыд Эжва ньӧжйӧникӧн визувтӧ шонді лэччанінлань. Уджалысь йӧз локтісны муяс вылысь гӧран-кӧдзанінысь. Кӧрткерӧс ланьтіс. Ныв-зон разӧдчисны гортаныс, дугдісны сьывны, гудӧкасьны. Понъяс дугдісны увтчӧмысь. Сӧмын сёрмӧм пӧткаяс чукӧрӧн лэбзьӧны войвылӧ узян сикт вывті. Быдлаын налӧн шы: сьӧд ягын и ю вылын.

Ардальон Иванкӧд торйӧдчисны. Быдӧн аслыныс корсисны омӧлик ужын да вольпась. Водалісны вунӧдчыны регыдик кежлӧ омӧль олӧмысь да мынлыны вой кежлӧ Ежовысь. Ежовлӧн керкаыс сулалӧ сикт шӧрас, Правленньӧкӧд орчча.

Аски асывнас, водз Изъюр Иван сусед Степанкӧд мӧдӧдчис поштаӧн Лӧкчимӧ. Иван пуксис бӧжавны. Степан уджаліс ӧпаснӧйясӧн. Письмӧ тыра кучик мешӧк пуктісны пыж шӧрӧ. Куим лун мысти найӧ воисны Мордінӧ. Сійӧ вӧлі сулалӧ Лӧкчим ю дорын джуджыдінын.

Лунтыр Изъюр Иван гӧститіс Мордінын. Мордінса писар ньӧжйӧникӧн, ньӧти тэрмасьтӧг видлаліс воан кабалаяссӧ. Сійӧ вӧлі сьӧд синма томиник морт. Ӧтнас, аслас киын кутіс став вӧлӧсьтсӧ, ӧтнас тӧдіс, кытчӧ, кутшӧм кабала мӧдӧдны. Гижӧм костын писар ветліс гортас ӧбедайтны. Керкаыс аслас кык суда. Изъюр лунтыр ветлӧдліс Мордін кузя, став тӧдса ордас воліс. Сӧмын войнас вӧлись вевъялісны петны Мордінысь. Письмӧяс, пакетъяс бара сӧвтісны кучик мешӧкӧ, мӧдӧдчисны гортӧ (Кӧрткерӧсӧ).

Войвылын тувсов войяс югыдӧсь, войбыд позьӧ мунны пыжӧн ва кузя.

Кыа эз и куслы: шонді бара петіс видзьяс сайысь.

Лун шӧр кежлӧ поштальон Степанкӧд воисны ичӧтик діӧ. Гӧгӧр ставыс ва. Степан петіс ді вылӧ. Сэтчӧ зэв уна кӧч йӧрмӧмаӧсь.

— Эй, Иван, лок татчӧ! Тані зэв уна кӧч, йӧрмӧмаӧсь.

— Чӧ-ӧв? Збыль? Мый нӧ ми вӧчам? Пищальястӧ эгӧ босьтӧ-а.

— Мый нӧ пищальсьыс. Беддьӧн. Налы татысь некытчӧ пышйынысӧ.

Кӧчьяс сӧмын шаркъялӧны кустысь кустӧ. Иван Степанкӧд вӧтлысьӧны беддьӧн на бӧрся. Сідзикӧн найӧ зэв уна кӧчӧс виисны.

Степан котӧртіс пыж дінӧ. Пыжлӧн сӧмын местаыс: ва визыв пыжӧс поштанас и быдӧн нуӧма.

— Ой, Иван, ӧдйӧн лок, пыжыд кывтӧма!

— Поштаыс кӧні?

— Тшӧтш кывтӧма.

Мужикъяс йӧймисны: кияс швачкӧны бокас, балябӧжсӧ гыжъялӧны да. Пыж ылын нин кывтӧ: тувсов ва зэв ӧдйӧ сійӧс кылӧдӧ. Выль «Робинзонъяс» пуксисны шогысла куст улӧ. Пукалӧны шы ни тӧв. Кок улас туплясьӧны виалӧм кӧчьяс. Мужикъяс быттьӧ оз и аддзыны найӧс.

Шонді лэччигас Иван да Степан кайисны пу йылӧ. Ва ӧтарӧ содӧ. Кык лун бӧрын мунӧны сэті чери кыйысьяс. Аддзисны найӧ пу йылысь Иванӧс Степанкӧд дай босьтісны пыжаныс. Ӧдва ловъяӧсь нин вӧліны.

Изъюр Иванӧс штрапуйтісны дай вӧтлісны поштальонысь. Сы местаӧ пуктісны Ардальонӧс. Бӧр важ кодьыс лои Иван, гӧль. Сылӧн сӧмын ӧти мӧс вӧлі да омӧлик вӧв. Асшӧр нянь важӧн нин абу. Куим челядь да пӧрысь бать, найӧс колӧ вердны. Бать пыр ӧтарӧ лӧвтӧ: «Лоӧ корны петны». Мый керан, быть лои Иванлы мунны Ежов ордӧ нянь корны.

Ежов, дзориник, ыжыд тошка, порсь кодь ичӧтик синъяса морт, шуис Иванлы: «Мун, мун, немтор тэд оз ло, тэ карысь ньӧбасян. Ме ордысь тэныд немтор босьтныс. Тэ менсьым тӧвар омӧльтан».

Сідз шуис Иванлы, ӧти-кӧ, мед повзясны мужикъяс и бокӧ немтор оз вузавны; мӧд-кӧ — бабасьыс полӧм кузя. Бабаыс вӧлі Матрен нима, кыз, пыктӧма быттьӧ, зэв лёк и лӧгалысь быдторысь и быдӧн вылӧ. «Кыдз сійӧ лысьтіс ньӧбны карысь нянь», — горӧдас вӧлі аслас мужикыс вылӧ: — «ставыс тайӧ тэнад омӧль вӧсна. Ставыс тэнад ки улысь петасны, тошкад сьӧлаласны! Корысьӧ воан!»

Ежов Васьӧлы бабалысь колӧ вӧлі кывзыны. Сійӧ радейтліс юыштлыны, а ключыс вина шкапсьыс баба ордас оліс. Кӧть и сідзсӧ да бабаыслысь кывзӧ жӧ вӧлі.

Зэв сьӧкыд лои Иванлы. Сьӧм абу, сёйны быд лун колӧ, «рушкутӧ тувйӧ он ӧшӧд». Ӧти шогысь мездысян, — мӧд важӧн нин юр вылад: сьӧд кырнышъяс моз мӧда-мӧд бӧрсяыс вӧтлысьӧны. Сідз жӧ лои и Иванкӧд.

Сылӧн вӧлі вок, Ёгор нима, комын арӧса зон. Зэв чорыд гӧрд юрсиа, зэв югыд бугыля. Тайӧ медбӧръя омӧль вояснас Ёгор эз вӧв гортас, кӧнкӧ ылын оліс. Друг медсьӧкыд лунъяснас сійӧс кыськӧ вайисны да Иван ордӧ и овмӧдісны.

— Кыдз нӧ, мый лои? — повзьӧмӧн Ёгорлысь Иван батьыскӧд юасьӧны, асьныс шензьӧны, видзӧдӧны сы вылӧ. Ёгор кӧмтӧм, омӧлик паськӧма пукалӧ пызан сайын, куритчӧ.

Сійӧ вӧлӧм уджалӧма Кутимскӧй заводын. Мый гудйыштлӧма, сійӧ и кокыштлӧма. Сэсся заводын олӧмысь дӧзмӧм мысти пырӧма Кама юса паракод вылӧ матросӧ. Сэсянь воӧма Яткаӧ да пӧттӧдзыс зимӧгоритӧма. Ӧтчыд лавкаын, вӧлӧм, нянь корӧ. Ачыс кӧмтӧм, омӧлик киссьӧм дӧрӧма. Сэн сійӧс кутӧмаӧсь (пашпортыс сылӧн абу вӧлӧма) дай ыстӧмаӧсь Кӧрткерӧсӧ.

Ёгор уджавны эз сяммыв: гӧрны ни ытшкывны эз велавлы. Иванлы отсасьӧм пыдди сӧмын сьӧктӧдіс. Иван пондіс Ёгор вылӧ воны, дыш мортӧн сійӧс видны.

— Мый бурыс тіян зільӧмсьыд, — воча шуалӧ Ёгор: — ті Ежовлы уджалад, онӧ аслыныд. Асланыд пыр немтор абу, да оз и лолы тадзнад олігад. Йӧйӧсь ті! Йӧйӧн чужид, йӧйӧн и кулад!» Сэсся Ёгор нӧшта содтіс: «Ӧтувтчӧмӧн кӧ эськӧ олінныд, немтор энӧ ньӧбӧ, энӧ вузалӧ сылы, важӧн нин эськӧ кӧин моз омляліс».

— Кут асьтӧ бурджыка, — сылы воча шуис Иван телега вӧчанмоз.

— Тэ заводысь видзӧдлы, кыдз сэні олӧны. Быдӧнлы ӧні донсӧ содтісны, унджык кутісны мынтыны.

— Мыйла нӧ эськӧ локтін, эн сэн ов?

— Тіянӧс бура овны велӧдны.

— Велӧдан тэ! Ми Ежов ордӧ пыр: могӧн и могтӧг. Сійӧ миян ордӧ оз лок. Став вӧлӧсьтыс и Лӧкчимыс сылы уджаӧсь. Кытчӧ эськӧ ми сьӧмтӧм йӧзыд не сійӧ кӧ воштысям?

Иван татшӧм кывъяс шуалӧ, аслас сьӧлӧмыс пуӧ, мӧд ног думайтӧ. Кусыньтіс тай морттӧ шогыд!

— Нажӧвита да петкӧдла ме тіянлы! — шуис Ёгор. Ачыс кӧмтӧгыс кытчӧкӧ яглань муніс. Иван син бӧжнас сӧмын видзӧдліс сы вылӧ. «Мый тэ петкӧдлан-а», — вомгорулас шуис мӧд телега гӧгыльсӧ мавтігмоз: — «тшын йылӧ кӧ лэдзан-а. Буртор тэысь эн виччысь».

Коли вежон-кык. Иван карын вӧлӧн кирпич кыскалӧ, сьӧм нянь вылӧ нажӧвитӧ. Колӧ ӧд кыдзкӧ семьятӧ вердны. Тшыгла он виав найӧс. Гортын Ежов уджӧн немтор оз сет, уджавны медалысь абу.

Сідз мунісны лун-вой. Ӧтчыд Матрен лэдзис ассьыс Ежов Васьӧсӧ карӧ могъясӧн. Карын сійӧ каднас вӧлі Лодзса (лунвыв карса) еврей, ньӧбӧ и вузалӧ уджӧн карса купечьяслы. Вузасьысьяс, ньӧбасьысьяс нимкодясьӧны. Удж помасьӧм мысти ставныс чукӧртчисны Шешуков ордӧ гӧститны. Ежов тшӧтш сэтчӧ муніс. Юис-сёйис, йӧзысь эз кольччы. Еврей зэв ошкӧ войвывса йӧзӧс. Найӧ пӧ сюсьджыкӧсь лунвывса йӧзысь, бурджыкӧсь пӧ. Войвывса вузасьысьяс асьнысӧ жӧ ошкӧны: найӧ еврейсьыд йӧйӧсьджык жӧ вӧліны, гажа юрнад ещӧ нин. Сёрӧн войнас воис паракод вылӧ Ежов, аддзысис Нёбдінсакӧд. Мӧдіс на костын сёрни, басни. Вӧлӧмкӧ, Нёбдінса ветлӧма Питирӧ, чайтӧма сэн донтӧгджык вӧр ньӧбны. Волӧма Государственнӧй думаӧ да абу сэн сьӧлӧм вылас воӧма. Пыр пӧ ӧтарӧ горзӧны, улӧсӧ зымӧдӧны кулакнас да кекӧначӧны. Тайӧ Нёбдінса висьтасигкості Ежовӧс босьтіс онзіль: пукалӧ зуллялӧ. Дыр висьтасис Нёбдінса, ошйысис ас сюсьлуннас, уна му ягысь кӧртмалӧмӧн. Ежов Петыр Васьӧ онмовсис. Весиг Кӧрткерӧссӧ узис, нуисны сійӧс Пезмӧгӧдз. Ас чорыда узьӧмысла Ежов эз казяв зэв ыджыд пакӧсьт. Кодъяскӧ пондӧмаӧсь вӧчны зэв омӧлик удж.

Самӧй сійӧ войнас войбыд поводдяыс вӧлі зэв омӧль: зэр кӧш дорысь моз киссис. Кымӧръяс мунӧны Кӧрткерӧс вывті да пемыд яг вывті. Вежа ва киськалӧ мусӧ. Татшӧмнад дыш весиг керкаысь петны, недапӧштӧ лэччыны Эжва вылӧ чери кыйны. Некод эз тӧдлы мый керсис вадорын. Кӧрткерӧссаяс водз водалісны узьны. Ежовлӧн семьяыс водз жӧ водіс. Вой шӧр гӧгӧр кутшӧмкӧ пыжаяс воисны Ежов жытник дорӧ. Жытникыс вӧлі вадорын сулалӧ, тырыс нянь. Тӧдтӧм воысь йӧз жугӧдісны ӧдзӧссӧ да пыж чукйӧныс сӧвтісны Ежовлысь няньсӧ.

Ю вылын ызгӧ зэв ыджыд тӧв. Ю гызьӧма, скӧра нуӧ васӧ. Сьӧд кымӧръяс гундыр кодьӧсь ӧшалӧны яг весьтын да сикт вылын. Налы мог абу Ежов жытник дінӧдз.

Пыжа войтыръяслӧн юралысьыс Ёгор, Иванлӧн вок. Сійӧ пӧдлаліс жытник ӧдзӧссӧ, пуксис медбӧръя пыжас (мукӧдыс кывтісны нин) дай шуис: «Со мый колі вӧчны йӧйясыскӧд!» Кинас ӧвтыштіс, мед ёнджыка сынасны. Асывнас паракод сувтігкежлӧ став пыжаясыс дзебсисны куръяясӧ да виямъясӧ.

Аскинас Ежовлӧн моньыс слугаыскӧд жытникӧ пызьла лэччисны. Восьтісны — жытникыс куш. Котӧртісны гортӧ, горзӧны: «Жытникнымӧс петкӧдӧмаӧсь! Жытникнымӧс петкӧдӧмась!»

Ставыс йӧзыс шызисны, шензьӧны. Оз тӧдны, код вылӧ думайтны.

Сійӧ лунланьыс паныд Изъюр Иван локтіс карысь. Кутісны шуны сы вылӧ. Судӧ сетісны. Иванӧс пӧвесткаӧн правленньӧӧ корисны. Быд ногӧн сылысь юасисны.

Ёгор зэв кокньыда мыніс. Свидетельясыс висьталісны сійӧс вежон кык нин карын пристань вылын уджалӧмӧн.

Тулыс коли. Помасьӧ нин гожӧм. Пуксис войвылын вундандыр. Изъюр Иван вундӧ семьянас. Зэв зіля, сьӧлӧмсьыс вундӧ Иван воӧм сю. Ыджыд кырымнас шамралӧ китыръяс, чарсйӧдлӧ лэчыд чарлаӧн. «Му уджалӧм кодь лӧсьыд некутшӧм удж абу», — мӧвпалӧ Иван. — «Сӧмын сійӧс радейт да небзьӧд, сійӧ сэсся тэнӧ оз нин вунӧд. Мый менам вокысь, Ёгорысь? Бара со Челябинскӧ муніс. Немтор сылӧн абу. Лоӧ бурджыка босьтчыны му дінӧ, ог-ӧ мын гӧль олӧмысь».

Сідз мӧвпаліс Иван.

Огӧ тӧдӧ лоӧ оз сійӧ мӧвпалӧм серти, этша муыс Кӧрткерӧссаясыдлӧн да. Некытчӧ мусӧ вӧчныс: ӧтарсяньыс Эжва топӧдӧ, мӧдарсяньыс уна нюръяс да егыръяс. Косьтыны нюръяссӧ налӧн выныс оз тырмы.

Огӧ тӧдӧ, мый лоӧ водзӧ.