ФИНЛЯНДИЯЫН ДА ВЕНГРИЯЫН ПАСЙӦДЪЯСЫСЬ
15.02.1926. Ленинград. Финляндскӧй вокзал. Гӧрд английскӧй пася, лӧсталӧ гӧгӧр. Эм
Вӧрзим (4 ч. 20 м. рытын). Быдса вагонын кыкӧн мунам, коймӧдыс — вагоновожатӧй.
Белоостров^Белоостров — С.-Петербургсянь 32 верст сайын кӧрт туйвывса станция. Сэки Финляндияӧ мунігӧн медбӧръя Российскӧй станция./^. Видлалӧны (рочьяс) багаж. Пасъялісны. Лэдзисны ставсӧ. Вуджим граница. Воим Суоми муӧ. Видлалісны финнъяс багаж (эз и прамӧя видзӧдлыны, книгаяс оз и видлавны. Зэв жаль лои — кутшӧмсюрӧ рукопись коли гортӧ да!).
Воис станция «Раяйоки»^Раяйоки — ӧні Ленинградскӧй областьса Сестрорецк кар, С. Петербургсянь 34 верст сайын. 1812–1940 воясӧ таті муніс Финляндскӧй граница. Медводдза финскӧй станция./^. Вагоновожатӧй быдтор висьталӧ, кӧні, мый дыра сулалӧ, кӧні сёйны позьӧ, с. в. Сулалӧ тані минут 40. Петі сёйны. Станцияын кужӧны рочӧн. Сёйи 3 блюдо: 10 марка 80 пенни (? 50 коп.) дон. Шыдыскӧд тшӧтш жӧ кутшӧмкӧ кык ичӧтик кӧкыль тӧрелкаясын вайисны. Ог тӧд, кыдз сійӧс сёйныс. Видлі — вый. Серамӧй зэв ёна петӧ. Дум вылӧ уси: ок, эськӧ, мися, кодкӧд кӧ кыкӧн вӧлім, ёна и сералі. Кутчыся, ог серав: ӧтнадтӧ кӧ кутан серавны, йӧйӧн шуасны.
Мунам водзӧ. Локтіс вагоновожатӧй, шуӧ: ог на пӧ вольпасьтӧ вольсав? Ме чуйми: кутшӧм вольпась, мися? Сідз нин зэв небыд диваныс да. Сэсся и эм менам аслам эшкын да юрлӧс. — Кор пӧ водны кутан, вольсала пӧ, дон пӧ мынтӧма да...
16.02.1926. Час 9-ын асывнас воим Гельсингфорсӧ. Муртса на поездыс сувтіс, носильщик менсьым кыскӧ нин кӧлуйӧс. Сувті хотель «Фенниаӧ»^«Фенниа» — Хельсинкиын вокзалсянь неылын гостиница/^. Мынті 1 руб. 50 коп. (30 марка) суткиысь. Комната бур. Быдтор эм, быдтор ваясны
Кар кузя ветлӧдлі. Волі асланым полпредствоӧ. Зэв бурӧсь. Ветлӧдлі вит часӧдз, мудзи
Луннас тӧдмаси мистер Якобсонкӧд^Якобсон — тӧдмавтӧм морт./^. Сійӧ бура рочӧн сёрнитӧ. Сійӧ жӧ звӧнитіс проф. Микколалы^Миккола Йоосеппи Юлиус (1866–1946), финскӧй лингвист, славист. 1900–1934 воясӧ Хельсинкиса университетын славянскӧй кывъяс кузя профессор./^, ме йылысь сёрнитіс. Якобсон кӧсйысис патера корсьны. Уна сӧветъяс сетіс. Сэсся рытнас волісны гозъя ме ордӧ пукавны. Ёна юасисны, кыдзи олӧны комияс.
17.02.1926. Асывнас менам узигӧн звӧнитлӧма проф. Миккола.
Представительствоын военнӧй учёт вылӧ сувті. Сэсся Калима^Калима Яло Лахья (1884–1952), финскӧй лингвист, 1924–1935 воясӧ Хельсинкиса университетын балтикабердса кывъяс кузя доцент, 1935 восянь славянскӧй кывъяс кузя профессор. Велӧдіс тшӧтш коми кыв./^ ордӧ муні. Паныдаси сод вылас — кытчӧкӧ мунӧ. Тӧдмасим. Мунім ӧтлаын. Звӧнитліс уналаӧ. Меным корсьӧ патера. Ветлӧдліс мекӧд гостиницаясӧ. Корсьӧ донтӧмджык патера. Юалі, кӧні, мися, сэтшӧм-сэтшӧм магазин да нуис магазин дінӧдзыс. Яндзим быдсӧн меным лои. Доцент университета новлӧдлӧ менӧ!
Корся столӧвӧй. Ӧти пӧрысь дядьӧ вузасьӧ улича пельӧсын папиросӧн. Юалі: кӧні, мися, донтӧмджык столӧвӧй? Менсьым юалӧ: тэ пӧ нӧ эстонец али коді? Мися, роч. Сійӧ кужӧ, вӧлӧм, рочӧн. Индіс — сэні и сэні пӧ. Муні индӧм серти. Коркӧ аддзи. Пыри, кора ӧбедайтны (сёйны ӧбед). Оз гӧгӧрвоны некыдзи. Ме ог жӧ велав, мый висьталӧны. Кыськӧ пӧрысь тьӧтка локтіс. Рочӧн кужӧ. Ме пӧ роч. Мися, роч? Ме пыдди сэсся висьталіс столӧвӧяс, мый меным колӧ. Сійӧ, вӧлӧм, менам юасян пӧрысь дядьӧыдлӧн гӧтырыс. Дядьӧыд сійӧс нарошнӧ ыстӧма ме бӧрся, гашкӧ, пӧ оз аддзы да... Сэсся пӧчӧ пуксис мекӧд пызан сайӧ да кутіс юасьны, мыйла да кытысь локті? Висьтасис: ме пӧ финн, но 50 во пӧ олі Питерын. Юасьӧ: кутшӧма олӧны Россияын? Проклятӧй большевикъяс пӧ век на управляйтӧны? Мися, век на, тыдалӧ, найӧ и кутасны управляйтны. — Кутасны пӧ нин, буракӧ, — сӧгласитчис мекӧд. Сэсся менӧ кутіс велӧдны: шуас, гостиницаад эн картіась, вермасны пӧ став деньгатӧ воны.
18.02.1926. Рытнас вӧлі Калима ордын. Чукӧртӧма сэтчӧ ёртъяссӧ (профессоръясӧс). Юим чай. Сёрнитім-керим. Зэв варовӧсь. Зэв бурӧсь.
19.02.1926. Лунтыр визитъяс вӧчалі. Локтісны ме ордӧ нарошнӧ менӧ нуӧдны визитъяс вӧчавны Калима ёртыскӧд. Вайисны визитнӧй карточкаяс. Велӧдісны, кыдзи колӧ гижны сы вылӧ. Сэсся мӧдӧдчим визитъяс вӧчавны. Медвойдӧр мунім проф. Сетяля^Сетяля Ээмиль Нестор (1864–1935), финскӧй лингвист да дипломат. 1893–1929 воясын Хельсинкиса университетын профессор, 1926 воӧ иностраннӧй делаяс кузя министр, 1927–1930 воясӧ Финляндияса посол Данияын да Венгрияын./^ ордӧ (
Вихман зэв нин пӧрысь, кыз, неыджыд морт, зарни пиньяса. Регыдикӧн сёрнитыштім. Висьтавліс, кутшӧм лекцияяс лыддьӧ, корис менӧ. Кӧсйысис меным прӧста сетны став томъяссӧ «Финно-угорскӧй исследованиелысь»^«Финно-угорскӧй исследованиеяс» — финн-угор кывъяс велӧдӧм кузя Хельсинкиын 1901 восянь петысь журнал./^.
4 часын локтім Сетяля ордӧ. Виччысьыштім. Сійӧ войдӧр принимайтіс мукӧдъясӧс. Пырим кабинетас. Зэв ыджыд ён морт, кызкодь, зэв добродушнӧй, том на видзӧднысӧ (61 арӧса пӧ нин! Цывилев^Цивилев Н. И. 1920–1930-ӧд воясӧ Коми обласьтын тӧдчана театральнӧй деятель да артист, «Сыкомтевчукын» активнӧй участник./^ вылӧ муныштӧ). Сёрнитіс мыйкӧдыра. Сэтшӧм ыджыд величина и сёрнитӧ ӧткодькӧд моз!.. Калима мунігас висьталіс, зэв пӧ остроумнӧй морт. Войдӧр пӧ вӧлі
6 часын рытнас муні семинар вылӧ
20.02.1926. Субӧта. Бара лунтыр ветлӧдла-кера. Мудза зэв ёна. Тӧрыт эг эшты весиг сёйны. Сэсся выль обстановкаад окота быдтор юавны.
Асывнас ветлі проф. Вихман лекция вылӧ
Менам локтӧм йылысь талун гижӧмаӧсь нин газетӧ. Меным важӧн нин вӧлі шуӧ Якобсон: ыстам пӧ газет корреспондентӧс тэ дінӧ. Ме пыр пыкси: мися, оз ков. Но корреспондентсьыд эг мын. Тӧрыт рытнас звӧнитліс и (
Рытнас ветлі Финно-угорскӧй общество^Финно-угорскӧй общество — международнӧй научнӧй общество. Восьтӧма 1883 воын. Тайӧ обществоас В. Лыткин вӧлі 1926 восянь рубежсайса членӧн, а 1969 восянь — почётнӧй членӧн./^ собрание вылӧ. Висьталіс проф. Таллгрен^Таллгрен Аарне Михаэл (1885–1945), финскӧй археолог. 1906 восянь некымынысь воліс Россияӧ (Сибирӧ, Кавказӧ). 1923 восянь Хельсинкиса университетын археология кузя профессор./^
Вайӧм асыввыв финн книгаяс сеті Финно-угорскӧй общество библиотекаӧ. Зэв нимкодьӧсь.
21.02.1926. Талун менсьым портретӧс медыджыд газетас (
Луннас ветлі ӧти магистр ордӧ (Сара)^Сара Вяйнӧ (1884 — ?), финскӧй магистр, школьнӧй управлениеса секретарь, 1926–1951 воясӧ — школьнӧй сӧветник./^. Шуӧ, эн пӧ дивит, ме пӧ сӧмын ӧти жырйын ола да. (Жырйыс зэв бур аслас.)
22.02.1926. Бритчи. Бритісны да оз кыв весиг бритӧмыс, быттьӧ чуньнад новлӧдлан. Босьтісны 5 марка. Тӧд вылӧ уси Мӧскуаса студенческӧй парикмахерскӧйын бритчӧм: детина бритіс да, ме матӧн вӧлі горзыла.
24.02.1926. Тӧрыт волі Калима ордӧ. Кутшӧм морт (тӧдмасим), пыр меным долис — комиясыд пӧ тай этшаӧсь, ёнджыка пӧ гӧтрасьӧй. Важӧн пӧ став Россия пасьталаас финнъяс олӧмаӧсь, бӧр пӧ колӧ паськӧдчыны важ выйӧдзыс. Ёна пӧ гӧтрасьӧй, мед пӧ быд гозъялӧн вӧлі 15 челядь.
27.02.1926. Тӧдмаси ӧти коми эмигранткӧд^Мошегов (Мӧсшег) Игнатий Николаевич (1880–1965), коми-перымса гижысь да учёнӧй. 1920 восянь оліс Финляндияын, кутіс небӧгъясӧн вузасян лавка. Гижис коми йӧз йылысь некымын небӧг да уна статья./^. Сійӧ вӧвлывлӧма Ригаын, проф. Жаков^Жаков Каллистрат Фалалеевич (1866–1926), коми учёнӧй, философ, этнограф да гижысь. 1901-1908 воясӧ С.-Петербургса университетын велӧдысь, 1908–1917 воясӧ С.-Петербургскӧй психоневрологическӧй институтын профессор. 1919–1921 воясӧ уджаліс Эстонияын Тартуса университетын. 1921 восянь оліс Ригаын, Латвияын./^ ордын. Мыйсюрӧ висьтавліс Жаков йывсьыс. Забоевлӧн (Антуслӧн)^Забоев (Сан-Антус) Александр Степанович (1904–1980), коми критик да экономист. 1922–1925 воясӧ велӧдчис Мӧскуаса рабфакын, сэсся 1930 воӧ помаліс экономическӧй факультет Ленинградса политехническӧй институтын. Бӧрнас уджаліс уна сикас госбанкъясын да леспромхозъясын экономистӧн. Репрессия воясӧ пукаліс дзескыдінын Илля Васьлысь да Тима Веньлысь «Мунӧны» да «Трипан Вась» гижӧдъяссӧ ошкӧм-дорйӧмысь. Сэки тайӧ гижӧдъяссӧ вӧлі шуӧма националистическӧйясӧн./^ Жаковыдлы волӧма письмӧыс. Нимкодь зэв лоӧма, вочасӧ абу гижӧма сы вӧсна: гижа пӧ да арестуйтасны Забоевтӧ дай, эмигранткӧдыд переписывайтчӧмысь. Жаков пӧ во кык-куим вӧлі Юрьевскӧй университетын (философия да коми кыв лыддьӧма)^Юрьевскӧй (Тартускӧй) университетын 1919–1921 воясӧ К. Жаков велӧдіс философия, психология да коми кыв./^. Сэсся сэтысь Финляндияса профессор Кеттунен^Кеттунен Лаури (1885–1963), финскӧй лингвист. 1919–1925 воясӧ вӧлі Тартуса университетын балтикабердса финскӧй кывъя кузя профессорӧн./^ вӧтлӧма (кафедрасьыс вӧтлӧма). Лоӧма мунны Ригаӧ. Ригаын зэв гӧля олӧма, публичнӧя лекцияяс лыддьӧма. Сэсся кутшӧмкӧ латышкакӧд свяжитчӧма (буракӧ пӧ челядь весигтӧ эм сысянь)^Приеде Алида-Каролина (1893–1941) — К. Ф. Жаковлӧн коймӧд гӧтыр. Сэсянь волі кык ныв: Райда (1918 — ), Елена (1920–1986)./^. Россияӧ пӧ, эськӧ, кӧсйӧ вӧлі зэв локны да полӧма арестуйтӧмысь (крепостьӧ пуксьӧдӧмысь).
Январь 1925 воын ён на вӧлӧма. Ноябрын 1925 (воӧ) сы ордӧ пыралӧма сійӧ эмигрантыс да зэв пӧ чужӧм вылас омӧль вӧлі.
1.06.1926. Енвевтӧдзыс ошкӧм, лэптӧм Финляндияын, ола нин нёльӧд тӧлысь. Суомияс миянлы рӧдвуж йӧз, сӧмын тай нинӧмыс нин, тыдалӧ, абу кольӧма налӧн финскӧйыс. Буржуй йи-кӧдзыд культураыс татӧні кынмӧма, чорзьӧма из чорыдӧ. Важ ошкана веськыдлунысь кӧрыс весиг абу кольӧма. Кымынысь эг паныдасьлы обывательщинаыскӧд, сымынысь и ылӧдісны. Медвойдӧр ылӧдіс носильщик — 20 воськов кӧлуй петкӧдӧмысь босьтіс 20 марка, кык марка пыдди. Сэсся извозчик туй вомӧн вуджӧдӧмысь босьтіс 8 марка (вокзалсяньыс отельӧдзыс вӧлӧма туй вомӧн сӧмын. Кыткӧ менӧ ыліті кытшовтӧдіс.) Аскинас ылӧдісны лавкаын: кык донысь ньӧби паськӧм (пальто, костюм). Тадзи енэжӧдзыс лэптӧм Финляндияын!
Но мед, думайта, семья не без урода. Олыштам, гашкӧ, вежсяс...
Менӧ земляк бурӧдӧ, шуӧ: тайӧяс пӧ вӧд рочьястӧ оз радейтны, сійӧн и омӧля обращайтчӧны. — Мен нӧ кутшӧм делӧ, кодӧс радейтны да кодӧс оз: иностранецкӧд быд йӧз (дикарьяс весигтӧ) обращайтчӧны бура.
27.07.1926. Ола хуторын^Хуторыслӧн нимыс: Рантъярви, Торстансало сикт, 22 С. Корхонен керка./^.
30.07.1926. Вӧлі Савонлиннаын^Савонлинна — асыввыв Финляндияын кар. 1920-ӧд воӧ олысьяслӧн лыдыс вӧлі 4.441 морт./^. Интереснӧй столӧвӧй, мый колӧ босьтан, сёян, сэсся бӧрыннас мынтан (10 марка). Гажа местаяс.
21.12.1926. Эстония. Таллинн. Мӧд финн муын нин. Гостиницаын. Рочӧн гырысьяс кужӧны. Том йӧзыс оз кужны. Талун вӧлі театрын. Видзӧді кутшӧмкӧ эстонскӧй комедия^«Эстония» театрын сэки ворсісны эстонскӧй драматург Хуго Раудсэпплысь «Кикерпиль карса юралысь» нима комедия./^. Татчӧс йӧзыд ёна тӧдчӧны финляндецъяс дорас. Дзик, зонмӧ, мӧд пӧлӧсӧсь — визулӧсьджык, варолӧсьджык, тэрыбджык вӧрасаӧсь! Сэсся войтырыс мӧд — ичӧтджык тушааӧсь, ёсьджык ныр-вомаӧсь. Заводитлывла сёрнитны финн кывйӧн — оз гӧгӧрвоны, рочӧн ёнджыка гӧгӧрвоӧны.
Донъяс. Сёйи (шыд да котлет) ичӧтик столӧвӧйын, босьтісны 45 эстонскӧй марка (–22 коп.). Донтӧм! Зато кар шӧрас донаджык. Хотель бердса ресторанын пӧжалӧм дзодзӧг сёянысь босьтісны 150 эстонскӧй марка (15 финскӧй марка = 75 коп.), порция копейысь босьтісны 30 коп. (60 эстонскӧй марка).
Нӧшта театр йылысь. Театр керкаыс зэв ыджыд, финн театр керка татшӧм жӧ, сӧмын абу сэтшӧм мича (мӧд билет сулалӧ 200 эстонскӧй марка = 20 финскӧй марка = 1 руб.).
Ресторанын копей юи. Ёна юӧны сур, вина — дзик Мӧскуа ресторанын моз. Ёна варовитӧны эстонскӧй кывйӧн. Думышті — татӧні, мися, вокӧ, регыд велӧдны. (Финляндияын ме некысь финн сёрнисӧ вӧлі ог кыв. Радио нин кӧсъя вӧлі ньӧбны, сы пыр кывзыны финн сёрнисӧ.)
Но вода. Юрӧй висьӧ. Море вывті локтігӧн кынми (6 час чӧж), сэсся качайтыштіс дай: сійӧ тшӧтш содтӧд юр висьӧмыдлы.
Хотельын олӧмыс зэв дона — мынта 350 эстонскӧй марка сутки (= 35 финскӧй марка = 175 коп). Бара деньга уна мунас. Хельсинки — Таллинн билет сулалӧ 150 финскӧй марка + финскӧй визаясыс 75+5=80 финскӧй марка, икӧта пызь!).
Таллиннын почта корси, корси да эз и сюр. Ӧтилаӧ пыралі, гижӧма вӧлі
Тарту^Тарту — Эстонияын университетскӧй кар. Важ нимъяс — Дерпт, Юрьев./^. 23.12.1926. Вит часӧн и воим Таллиннсянь Тартуӧдз. Вой шӧр гӧгӧр вои Тартуӧ. Кӧдзыд. Тӧлыся. Кок улын лым дзуртӧ. Корся гостиница. Кынӧмӧй вир петӧ сюмалӧ. Ӧні и ресторан восьса на. Пыри. Сёйи. Пӧті. Водзӧ муні. Корсьны. Коркӧ и сюри. Югыд шоныд жыр (абу зэв дона 250 эстонскӧй марка = 25 финскӧй марка). Сьӧлӧм вылын лӧсьыдджык лои.
Корси Эрнитсӧс^Эрнитс Виллем (1891–1982), эстонскӧй лингвист. 1919–1959 воясӧ (коставлӧмӧн) Тартуса университетын славянскӧй кывъяс кузя доцент./^. Сюри. Нуис Пылд^Пылд Пээтер Зигфрид Николаус (1878–1930), эстонскӧй педагог. 1916–1925 воясӧ Тартуса университетлӧн куратор, 1925–1927 воясӧ — проректор./^ дінӧ. Пылд сетіс лыддьыны Жаковлысь рукописьяс. Шогӧдіс: сӧмын мыйсюрӧ рукопись, «Биармияысь»^«Биармия» — важ коми йӧз олӧм йылысь эпическӧй поэма. Гижис К. Жаков 1916 воӧ Финляндияын. Вуджӧдӧма коми да латышскӧй кывъяс вылӧ./^ сӧмын кымынкӧ лист бок.
Рытнас ветлі Лайд^Лайд Ээрик (1904–1961), эстонскӧй этнограф. 1921–1927 воясӧ велӧдчис Тартуса университетын. Война бӧрын уджаліс Швецияын./^ ордӧ (Мустоненсянь^Мустонен-Хукки Кертту (1899–1992), финскӧй переводчица, финн-угор движениеса активистка, 1921–1938 воясӧ уджаліс Хельсинкиын Эстонскӧй Республикаса посольствоын./^ вӧлі сылы письмӧ). Эг су гортсьыс. Рытнас сэсся сійӧ локтіс ме ордӧ. Томиник морт, зэв уважлив: аскинас кӧсйысис локны да меным быдтор петкӧдлыны.
24.12.1926. Мунім водз (час 10) гортысь Лайдкӧд. Войдӧр университетскӧй библиотекаӧ^Тарту университетса библиотека вӧлі 1806–1982 воясӧ выльысь дзоньталӧм ХІІІ нэмся вичкоын./^. Библиотекаыс важ (ХІІ нэмся) вичко пельӧсын. Вичкоыс киссьӧма нин. Зэв ыджыд вичко вӧлӧма. Библиотека зэв ыджыд. Видлалі журналъяс. Зэв уна петӧ эстонскӧй кыв вылын. Сэсся мунім музейӧ^Эстонскӧй этнографическӧй музей вӧлі важ Раади имениеын. Война дырйи керкасӧ жуглісны./^. Музейыс километр 5 кымын бокын, абу карас. Баронлӧн вӧвлӧм имение. Зэв ыджыд 3 судта керка, дворец кодь. Ӧбедӧдз пыр видлалім. Зэв варов морт Лайд, быдтор висьталіс. Мудзи. Сёйи. Гортӧ муні. Рытнас кӧсйис локны — петкӧдлыны меным карсӧ.
Рытъявылыс волісны Эрнитс да Лайд. Сёрнитім-керим. Эрнитс ёлка вылӧ гортас корис.
Ёлка вылын немеч семьяын немечасьӧны. Ёлка ломтысьӧ. Сёрнитам-керам. Ӧрешки да мый да сёям. Эрнитс быдӧнлы козьналіс книгаяс. Сэсся сисьяс кусӧдалісны. Пуксим «калбас»^«Калбас» — вир пиӧ гудралӧм шыдӧсӧн тыртӧм сюв, калбас сяма. Эстонецъяслӧн традиционнӧй Выльвося сёян./^ сёйны. Сёйим. Ичӧтик детинка-немеч ворсӧ вом гудӧкӧн. Зэв варов. Мыйкӧ пыр висьталіс, сералам, сёрнитам. Висьталӧны музыкантъяс йылысь анекдотъяс да мый да. Висьталӧны: ӧтчыд пӧ ичӧтик детинка концерт вылын мам-батьыскӧд тшӧтш вӧлӧма. Сэн ворсӧмаӧсь скрипкаӧн. Сійӧ дӧзмӧма нин ёна. Сэсся юалӧма мамыслысь: «Концерт пӧ
Менсьым унаысь юалісны: кытысь пӧ ме? Ме висьтала: мися, Урал гӧра дорысь. Сэсся оз тӧдны, тыдалӧ, кытӧн Урал гӧраыс, да бара олыштасны да юаласны. Сэсся Эрнитс висьталіс: ме пӧ Финляндияас Мӧскуаысь локті. Мыйӧн кылісны Мӧскуатӧ, чужӧм вывсьыс быдсӧн вежсисны (коньӧръяс!). Рыт коли бура. Локті гортӧ да узи чорыда.
25.12.1926. 12 часын. Эрнитскӧд мунім деревняӧ^В. Лыткин воліс Лайузэ да Сиймусті сиктъясӧ, Пэдрикс семьяӧ./^ сійӧ тӧдсаяс ордӧ. (2 час кӧрт туйӧн войвывлань да 1/2 подӧн). Воим. Сэні бара ёлка. Озыр крестьянин. Кӧзяйкаыс да посни челядьыс рочӧн оз кужны. Мукӧдыс кужӧны. Ёлка восьтісны. Унатор сьылісны: религиознӧй и народнӧйтор. Гажа. Зэв лӧсьыда сьылӧ нылыс (бӧрыннас меным Эрнитс висьталіс: сійӧ пӧ студентка, таво пӧ помалӧ, талантливӧй поэтесса пӧ^Нийниваара Ээва (Пэдрикс) (1901–), эстонскӧй педагог, поэтесса. 1923–1928 воясӧ велӧдчис Тартуса университетын. 1930 восянь олӧ Финляндияын, уджаліс Хельсинкиса университетын./^).
Эстъяс варовӧсьджык, гостеприёмнӧйӧсьджык финнъяс дорысь. Мыйсюрӧ юасьӧны комияс йылысь. Ме декламируйті «Гажаджык, коми йӧз, олӧй»^Коми поэт М. Н. Лебедевлӧн (1877–1951) «Коми збойлун» (1913) нима кывбурлӧн заводитчӧм./^. Ичӧтик, 4 арӧса детинка вӧлі да сылы зэв тешкодь кажитчис да серӧктіс. (Тӧрыт немечьяслы ёлка вылын декламируйті жӧ). Бӧрынджык тӧді, Эрнитслӧн тайӧ нылыс вӧлӧм сьӧлӧмшӧрыс, сизим во вӧтлысьӧма. Нылыс сьӧлӧмсӧ воча абу сетӧма. Сійӧ вӧлӧм мӧдӧ босьтчӧма, мӧдыслы сійӧ абу вӧлӧм муса.
25.12.1926. Рытнас ветлі театрӧ. Вӧлі 50 во юбилей ӧти гижысьлы^«Ванэмуйнэ» театрын пасйисны эстонскӧй гижысь Оскар Лутслысь чужан лунсянь 40 во. Петкӧдлісны сылысь кык ворсантор: «Харальд уджалӧ» да «Капуста кӧчан»./^.
26.12.1926. Локтіс Эрнитс видлыны. Висьталӧ: локны пӧ кӧсйис татчӧ магистр Мягисте^Мягисте Юлиус (1900–1978), эстонскӧй лингвист. 1925–1944 воясӧ велӧдіс Тартуса университетын. Война бӧрын уджаліс Швецияын./^. Локтіс Мягисте, варов, зэв юасьӧ-керӧ, кыдзи пӧ мунны Россияӧ, рытыввыв финн сёрнияс тӧдмавны? Сэсся локтіс сэтчӧ жӧ Лайд. Сёрнитӧм-керӧм бӧрын мунім бара карӧ, видласьны. Петкӧдлісны «Чужан кывлысь общество»^1920 воын Тартуса университет бердын котыртӧм Академическӧй научнӧй общество. 1946 восянь — Эстонскӧй Академия бердын. Бӧрынджык В. Лыткин лоис тайӧ обществоса почётнӧй членӧн./^, студент керка, археология кабинет, археология музей. Рытнас мунім театрӧ, куимӧн (ме, Мягисте, Лайд). Лайд — археолог, кӧсйӧ, сідзжӧ, мунны Россияӧ археология удж вӧчны.
27.12.1926. Бара видзӧдім гӧгӧр. Новлӧдліс Лайд. Рытнас, 7 часын, вӧчи доклад комияс йылысь «Рӧдвуж войтыр клубын»^Академическӧй «Рӧдвуж войтырлӧн клуб» восьтісны 1920 воӧ. Клубыслӧн шӧр могыс вӧліс финн-угор войтыръяскӧд ёртасьӧм./^. Морт 150 кымын вӧлі. Председательыс венгерец^Вирани Элемер (1897–1945), венгерскӧй учёнӧй. 1923–1928 воясӧ вӧліс Тартуса университетын венгерскӧй кыв лекторӧн. 1931 восянь уджаліс Сегедскӧй университетын финскӧй да эстонскӧй кывъяс кузя лекторӧн./^, докладчикыс коми, кывзысьясыс эстонецъяс, председательыс нинӧм оз гӧгӧрво, мый висьталӧ докладчикыс. Час кык кымын сёрнитім. Бӧрыннас картинаяс петкӧдлі да шензьӧны: гырысьӧсь пӧ комиясыдлӧн керкаясыд (петкӧдлі кык судта керка да шензигтыр юалӧны: тані пӧ семья олӧ?).
Эштӧм бӧрас мыйсюрӧ юасьӧны: куритчӧны оз пӧ коми нывъяс? Йӧктӧны оз пӧ выль танец (нимыс вуні танецыслӧн)? Влияйтӧ-оз пӧ Коминтерн^Коминтерн, Коммунистическӧй Интернационал. ІІІ Интернационал (1913–1943) — международнӧй организация, революционнӧй могъяс олӧмӧ пӧртысь./^ коми студентъяс вылӧ? Тіян областьын пӧ Сӧвет власьт абу? Парламентад пӧ кутшӧм партияяс? Сэсся бӧрыннас ӧти ыджыд морт (
28.12.1926. Луннас бара ветлӧдлім-видлалім быдлаті. Талун новлӧдліс Арумаа нин^Арумаа Пээтер (1890–1982), эстонскӧй лингвист. 1921–1927 воясӧ велӧдчис Тартуса университетын, 1934–1944 воясӧ уджаліс университетас славянскӧй да индоевропейскӧй кывъяс кузя профессорӧн. Война бӧрын оліс да уджаліс Швецияын./^ (сьӧдіник том морт). Вӧлім проф. Андерсон^Андерсон Вальтер (1885–1962), эстонскӧй фольклорист да литературовед. 1920–1939 воясӧ вӧліс Тартуса университетын эстонскӧй да сравнительнӧй фольклористика кузя профессорӧн. Война бӧрын оліс да уджаліс Германияын./^ дінын (ичӧтик, еджыд морт, мыкталӧ неуна). Сӧветуйтӧ: колӧ пӧ «Коми муӧ»^«Коми му» — экономическӧй да краеведческӧй журнал, лэдзис 1924–1929 воясӧ Коми му тӧдмалан общество./^ гижны библиография фольклор материал йылысь. Сэсся видзӧдім архив библиотека. 3 часын муні верховнӧй судья ордӧ. Сэтчӧ чукӧртчӧмаӧсь став гырысьяс: националь нуӧдысь Тыниссон (важ премьер-министр^Тыниссон Яан (1868–1941), эстонскӧй политик, «Постимээс» газет лэдзысь да редактор (1896–1935 воясӧ коставлӧмӧн)./^), проф. Марк^Марк Юлиус (1890–1959), эстонскӧй лингвист. 1919–1944 воясӧ Тартуса университетын уральскӧй кывъяс кузя профессор. Война бӧрын оліс да уджаліс США-ын./^, проф. Пылд, проф. Маннинен^Маннинен Илмари (1894–1935), финскӧй этнограф. 1922–1928 воясӧ Эстонскӧй этнографическӧй музейӧн веськӧдлысь. 1924–1928 воясӧ Тартуса университетын доцент./^, Эрнитс, ӧти венгерец, сэсся ӧти нывбаба^Тамм Ану, Тарту университетса библиотекаын уджалысь, финн-угор движениеса активистка./^. Сёрнитім унатор йылысь. Мыйла нӧ пӧ большевикъясыд посни йӧзсӧ восьтсьӧдӧны? Мед пӧ найӧс асланьыс кыскыны. Юалӧны: кымын партия пӧ коми сеймад? Мися, ӧти. Шензьӧны, кыдзи пӧ сійӧ вермӧ лоны?
Рыт кежлас кӧсйылі гижны статья асыввыв финн йӧз йылысь. Гижи. (Корис менсьым и фотография. Сэсся бӧрынджык печатайтісны
Рытнас сэсся ме муні. Менӧ колльӧдісны морт 10 кымын.
1.01.1927. Выль во. Выль волань паныд рыт коллялі ныв Хауру^Хауру — тӧдмавтӧм ныв./^ ордын. Вӧлі гажа нисьӧ гажтӧм... Юам чай. Сёрнитім. Кыскалім пуд (гижалӧма вӧлі кабалаяс вылӧ, мыйсюрӧ гижалӧма: «выль юбка», «кынӧм висьӧм»). Сэсся мыйӧн кучкис дас кык час, мӧда-мӧдлы шуд сиим киасьӧмӧн. Сы бӧрын киськалім озысь. Гортӧ локтігӧн юалам: нывъяс, мед воча, паныд лоасны зонъяс; зонъяс, мед воча, паныд лоасны нывъяс. Ӧти ныв юаліс паныд сюрысь зонлысь. Сійӧ нинӧм эз путьмы воча шуны. Сы понда шогӧдіс нывтӧ. Фараго^Фараго Йожеф, венгерскӧй гижысь да переводчик. «Финно-угриа» (Хельсинки) журналса секретарь, 1920-ӧд воясӧ да война бӧрын ӧліс да уджаліс Финляндияын./^ юаліс жӧ, сӧмын бара жӧ некод нинӧм эз шу.
22.01.1927. Вӧлі Вихман ордын. Вихман меным висьталӧ: Сталин^Сталин (Джугашвили) Иосиф Виссарионович (1879–1953), роч партийнӧй да государственнӧй деятель. 1922 восянь ЦК КПСС-лӧн генеральнӧй секретарь. 1944 восянь СССР-са СНК-лӧн председатель, генералиссимус (1945)./^ политика пӧ бурджык Зиновьев^Зиновьев (Апфельбаум Хирш) Григорий Евсеевич (1883–1936), партийнӧй да государственнӧй деятель. 1926 восянь пыраліс ЦК Политбюроӧ. 1928 воӧ уджаліс Центрсоюз правлениеын. 1932 воӧ контрреволюционнӧй уджысь вӧтлісны партияысь, пуксьӧдісны да лыйлісны./^ политика дорысь.
Кор ме юалі латинскӧй шрифт йылысь (асыввыв финн йӧзлы), шуӧ: оз пӧ разрешитны рочьяс. Висьтавліс мыйсюрӧ Коми муӧ ветлӧм йывсьыс.
Начало февраля. Вӧлі Вихман ордын. Менсьым юаліс: 1) оз пӧ ков комияслы кера (сырьё) вӧр нуны заграницаӧ, 2) колӧ пӧ зырянизация^Зырянизация (комизация) — 1920-ӧд воясӧ Коми Автономнӧй областьын нуӧдӧм национально-языкӧвӧй политика: став государственнӧй да общественнӧй делопроизводство коми кыв вылӧ вуджӧдӧм. 1929 воӧ сӧветскӧй аппаратӧс зырянизируйтӧм кузя комиссия вӧлі бырӧдӧма./^ ӧдйӧджык нуӧдны.
14.03.1927. Ола нин куим вежалун Венгрияын. Овмӧдісны общежитиеӧ. Ола зэв лӧсьыда. Студентъяс зэв шаньӧсь, Финляндия бӧрын, кажитчӧ, вои мӧд муӧ. Лыддьысигъясын унаысь юавлӧны: гӧгӧрвоан он пӧ? Кӧсйӧны отсавны думсьыс. Варовӧсь.
Талунсянь быд рыт кута гижны татчӧ, мый вӧча луннас. Сё икӧта пызь! Быдсяма мелочь ме кута гижны. Неокота да мырдӧн ачымӧс тшӧкта гижны.
15.03.1927. Чеччи сёрӧн. Дыш водз чеччыны. Чай юны сёрми. Лэччыны куті библиотекаӧ лыддьысьны, паныд лоысь йӧз шуӧны: меным пӧ эмӧсь письмӧяс. Нимкодь лои. Лэччи уліӧ — сэні куим письмӧ: кык прӧстӧй да ӧти заказнӧй. Нимкодясигтыр муні библиотекаӧ. Лыддялі. Ставыс казеннӧй письмӧ. Институтысь^Асыввыв войтыръяслӧн научно-исследовательскӧй институт./^ гижӧны: отсрочка пӧ сетам во чӧж кежлӧ, ыстӧны Главнаука протоколысь отписка. Быттьӧ ме ог нин тӧд сійӧ выпискасӧ. (Меным сійӧс кыкысь нин мӧдӧдлісны, Коми представительство пыр судзӧдӧм отсрочкатӧ). Ӧтилаын корӧны отчёт уджалӧм йылысь. Вежон кымын сайын мӧдӧдлі нин эськӧ да век на оз пӧтны. Письмӧяс лыдди. Маркаяс турок ёртӧ^В. Лыткинкӧд ӧти жырйын оліс Фуад (Фуат, Фугат) нима турок. Сы йылысь абу некутшӧм мыччӧдъяс, велӧдчылӧма, тыдалӧ, техническӧй факультетын./^ босьтіс — коллекция чукӧртӧ.
Сэсся ветлім банкӧ деньга вежны. Финн деньга вылӧ кӧсйи босьтны мадьяр деньга. Эз босьтны. Лои долларъястӧ босьтны. 10 доллар вылӧ вежисны 55 пэнгӧ^Пэнгӧ да филлер — сэки Венгрияын ветлысь сьӧм. Война бӧрын лоисны форинтъяс да филлеръяс. Пэнгӧас (форинтас) сё филлер./^.
Рытнас вӧлі коми кыв урок вылын. Кык докторӧс (Жираи^Жираи Миклош (1892–1955), венгерскӧй лингвист, Будапештса университетын финно-угроведение кузя профессор. 1924 восянь Этвӧш-коллегиумын велӧдіс венгерскӧй кыв да финно-угроведение. Нималіс «Finnugor rokonságunk» (Миянлӧн финн-угор рӧдвуж) уджӧн (1937, выльысь йӧзӧдӧма 1994 воын)./^ да Немет гӧтыр^Немет-Шебештьен Ирэнэ (1890–1978), венгерскӧй лингвист да переводчица. Велӧдіс финн-угор да самодий кывъяс, вуджӧдіс финскӧй литература./^) велӧда коми кывйӧ. Мӧд урок нин вӧлі. Жираи доктор гӧтырсӧ нимтӧ «торъялана мича нывбабаӧн». Быд кыв йылын «Бур лун». Зэв интереснӧй оланторъясыд. Колӧ бабаяслысь ки окавны да шуны «Бур лун». Нывъяслы сӧмын шуӧны «Бур лун», но не окавны. Сэсся тайӧ кывъясысь ӧприч нинӧм оз позь шуны «гачтӧм»-уловыдлы.
Рытъясын ужын бӧрын сёрнитан керкаын быд рыт сёрнитам мадьяр кывйӧн. Ӧти студент юалӧ сӧмын понъясян кывъяс комиӧн. Быд рыт сылӧн матьтысьӧмыс содӧ. Сёрнитан керкаын гажа: коді картіасьӧ, коді шашкиасьӧ, коді йӧктӧ, коді сьылӧ, коді фисгармониасьӧ, коді сёрнитӧ.
15.03.1927. Асывнас коллегиумса^Этвӧш-коллегиум — Будапештса университет бердын специальнӧй школа. Сэні велӧдчисны сӧмын тӧлка да сюсь вежӧра студентъяс. Коллегиумын университетскӧй лекцияяс кындзи студентъясӧс консультируйтісны тӧдчана учёнӧйяс. Директорнас вӧліс Гомбоц Золтан. Секретарнас — Томас Енӧ./^ секретаркӧд мунім полицияӧ виза нюжӧдны. Ёна, зон, вӧлӧм сьӧкыд нюжӧдныд. Ладнӧ гырысь тӧдсаяс эмӧсь да нюжӧдныс вермасны-а. Сэсся Фуадкӧд ресторанын сёйим. Зэв донтӧм. Кык блюд сёйим, босьтісны сӧмын 3.50 пэнгӧ. Сэсся мунім Сентэндреӧ^Сентэндре — Будапештсянь войвывлань 21 верст сайын гажа места, карса олысьяслӧн шойччанін, дачаяс./^. Электрическӧй кӧрт туйӧд километр 20 кымын. Быдса час мунӧ... Воим зэв бурӧсь. Катика^Катика (Каталин) — тӧдмавтӧм ныв./^ нима томиник ныв эм. Фуадӧс зэв ёна радейтӧ... Студент эм, зэв пӧсь туранист^Туранист — артмӧма Иранса ӧти войвывса провинция Туран нимысь. Туранизм — движение, коді тышкасьӧ став тюрко-татарскӧй, финно-угорскӧй (уральскӧй), тунгусо-маньчжурскӧй йӧзӧс ӧти Туран государствоӧ политическӧя ӧтлаӧдӧм вӧсна. Тайӧ движениеыс чужис ХІХ нэм помын и торйӧн ёна паськаліс ХХ нэм заводитчигӧн Венгрияын да Турцияын./^. Кӧсйӧ коми кыв тшӧтш велӧдны. Сэсся локны Коми муӧ туран идея паськӧдны. Корам, локтӧй, мися. Копей юкталісны. Мича ныв ворсіс скрипкаӧн. Лӧсьыда ворсӧ. Менӧ чардаш заводитісны велӧдны. Оз артмы, икӧтаыд. Ветлім гуляйтны, кар гӧгӧрсӧ видзӧдлыны. Фуад да ныв мусукасьӧны, студенткӧд век (Каржа^Каржа (Карона) — Карой Пайш, велӧдчис В. Лыткинкӧд ӧти кадӧ./^) сёрнитам мыйсюрӧ йылысь. Немеч ногӧн мекӧд сёрнитӧ да. Мустӧм да гажтӧм мен лои... Вӧд 2 чассянь 9 часӧдз колӧ овны! Ме думышті мог мунны водзджык: мися, кӧсйыси локны ӧти профессор ордӧ. Нинӧм эз артмы. Пинясьны кутісны. Оз лэдзны. Медъёна пинялӧ Фуад — гӧгӧрвоис, мыйла ме муна, мокасьтыд... Сэсся нач мырдӧн лои жӧ нин виччысьны помӧдзыс... Локті гортӧ зэв лёк олан руӧн. Фуад юалӧ, висьталӧ, нинӧм, шуас, эг вермы вӧчны, тӧда сэтшӧм, шуас, тэкӧд гажтӧм да. Нывлы, шуас, шуи: мун пӧ мекӧд, сёрнитышт да. Зэв пӧ ёна чукыртчыліс. (Ме тайӧ нывъяссьыд
Гортӧ локті зэв лёк настроениеӧн. Сэтшӧм настроениеӧн, кутшӧмӧн унаысь нин волывлі гортӧ. Ме дінӧ пыр тшӧкыдджыка кутіс волывлыны сэтшӧм настроение, кор зэв телепит револьвер босьтны да дзенгыны аслым. Повны куті ачым асысь.
Фуад — шань турок. Гажа морт. Гажа морттӧ ковмас век радейтны. Зэв уна ныв сійӧс радейтӧ. «Ог радейт тайӧ нывсӧ, но лоӧ мунны гуляйтны, корӧ да», — унаысь шуліс меным. Абу эгоист. Локтіс гортӧ 11 рытын вӧлись. Ӧдзӧс пӧдлалі 9 часын. Звӧнитӧм вылӧ восьтӧмысь колӧ мынтыны 32 филлер. Но бур вой. Аски бара шонді петас.
16.03.1927. Талун лунтыр вӧлі зэв гажа лун. Садьми водз. Шондіа асыв. Настроение зэв бур. Тӧрытъя настроение кытчӧкӧ быттьӧ вошӧма. Мысси. Чай юи. Чай юигӧн сёрниті уна... Лыддьысьышті сэсся. Муні Гомбоц^Гомбоц Золтан (1877–1935), венгерскӧй лингвист, академик. 1921–1935 воясӧ Будапештса университетын профессор. 1927 воын вӧлі Этвӧш-коллегиумса директорӧн./^ лекция вылӧ, университетӧ. Мунім кык студенткӧд. Бара ёна сёрнитім. Ме зэв уна висьтавлі Финляндия йылысь, Эстляндия йылысь. Лекция бӧрын мунім Асыввыв семинарияӧ^Асыввыв семинария (Келети семинариум) вӧлі Будапештса университет бердын, кӧні велӧдісны асыввывса кывъяс./^. Сэні Фуад. Сэні эм Виктория^Виктория, Вики — Венгрияын В. Лыткинлӧн муслуныс. Овыс тӧдмавтӧм. Сылы Илля Вась сиис уна кывбур да «Мунӧны» поэма./^. Эмӧсь тшӧтш мукӧд. Лыддьысьӧны. «Бур лун!» Сэсся пукалыштім. Локтіс сэтчӧ жӧ Карона... Сэсся Виктория кутіс мунны. Кытчӧ? Фуад шуӧ: «Тшӧтш мунам?» — «Мунам». Мӧдӧдчим. Паныдасим мӧд нывкӧд (итальянка). Мунам тшӧтш! Мунам! Мунамӧ Сент-Геллерт^Сент-Геллерт — Будапештын джуджыд гӧра (235 м)./^ вылӧ. (Джуджыд гӧра. Зэв мича. Тыдалӧ став Будапешт, Дунайыс зэв мича шлынвидзӧ. Посъяс. Шондіыс дзирдалӧ.) Ме кажитча итальянкалы. Ог тӧд, кажитча ог Викториялы? А меным Виктория кажитчӧкодь. Сьӧлӧм вылӧ воӧ. Гожъялӧм нывка. Пемыдгӧрд нывка. Сьӧд юрсиа, лӧз синма ныв. Шӧркодьян тушаа. Важӧн нин, вокӧ, тӧдса. Сӧмын талун сюрлі прамӧйджыка сёрнитны. Сэсся кӧсйим мунны ӧбедайтны ресторанӧ ӧтлаын. Мокасьтыд, итальянкаыд оз мун: менӧ, буракӧ вежӧктӧ Виктория дінас? Мунім университетӧ. Сэсся сёрнитан залын неуна сёрнитыштім. Мадьяръяс быдлаын зэв варовӧсь. Шань йӧз. Сэсся ми мунім ӧбедайтны. Лунтыр вӧлі зэв варов. Пызан сайын ёна сёрнитім. 5-сянь 6,50-ӧдз вӧлі Немет гӧтыр ордын. Жираилӧн кагаыс висьмӧма да оз лок. Немет гӧтыркӧд лыддьысьыштім. Менӧ велӧдыштіс мадьяр кывйӧ. (Челядь книга серти лыддьыштіс...) Быдсӧн менӧ чайӧн юкталӧ. Сылӧн ичӧтик ныв эм — Марта нима, 6 арӧса. Финн кывйӧн кужӧ сёрнитны.
Ньӧби 5 кольк да 3 булки. Кассаас сулалысь нылыс кутіс сетны ньӧбӧм тӧвар нопйӧс да пуктіс зэв чорыда. Сэсся юаліс: кольк пӧ? Мися, кольк. Сэсся сійӧ зэв паськыда серӧктіс — колькйыд пӧ жугаліс кӧнкӧ. Локті гортӧ да сёйи кык кольк да кык булки.
Рытнас ужынӧдз сёрнитан керкаын пукалім, мыйсюрӧ сёрнитыштім. Ужын бӧрас ёна варовитім быдтор йывсьыс. Ме висьтавлі Сетяля йылысь, мися, сы ордын ме вӧлі, кор сійӧ министрӧн вӧлі, мися, сійӧ кыкысь гӧтыра: ӧти гӧтырыс известнӧй финн гижысь, мӧдыс — Томсенлӧн ныв^Э. Н. Сетялялӧн гӧтыръяс: 1891 восянь Хельми Анни Крон, фольклорист, проф. Юлиус Кронлӧн ныв. 1914 восянь — Кристина Николинэ Томсен, датскӧй лингвист, проф. Вилхельм Томсенлӧн ныв./^.
Военнопленнӧйяссянь мукӧдыс велалӧмаӧсь сёрнитны рочӧн, но тӧдӧны сӧмын матькан кывъяс. Ӧти мекӧд тӧдмасис (важӧнкодь нин) да шуӧ: «Ме рочӧн кужа». Но, мися, мый кужан? Йобтвоймать пӧ. Но, сэсся, мися, мый кужан? Сэсся, мися, мый? Сэсся пӧ нинӧм. Но ёна тай, мися, кужан, сё пасибӧ.
Найӧ висьталісны анекдот: роч пӧ локтӧма мадьяр деревняӧ да шуӧ:
Вунӧді: асывнас воис кык письмӧ — Маррсянь^Марр Николай Яковлевич (1865–1934), роч лингвист, востоковед, академик. Яфетическӧй (выль ногӧн кывъяс велӧдан) теория лӧсьӧдысь. Велӧдіс тшӧтш финн-угор кывъяс. Асыввыв войтыръяслӧн НИИУ-са директор./^ да Фукссянь^Фокош-Фукс Давид Рафаэль (1884–1977), венгерскӧй лингвист. Будапештса университет помалӧм бӧрын уджаліс уна сикас гимназияясын. 1911 и 1913 воясӧ воліс Коми муӧ. Гижис некымын сё удж коми кыв йылысь./^. Лои нимкодь. Вӧд Маррсянь быдса тӧлысь виччыси.
17.03.1927.
Поводдя зэв мича. Чеччи сёрӧн. Чай юны сёрми. Ӧти уль кольк юи да мӧдӧдчи университетӧ. Муні ӧтнам. Медъёнасӧ Викторияӧс аддзылӧм могысь. Вӧлі Гомбоц лекция вылын. Сэсся мадьяр лекция вылын. Сы бӧрын проф. Немет^Немет Дюла (1890–1976), венгерскӧй лингвист, тюрколог. 1916–1965 воясӧ велӧдіс Будапештса университетын тюркскӧй кывъяс, вӧлі деканӧн, ректорӧн. И. Немет-Шебештьенлӧн верӧс./^ лекция вылын (турок кыв). Викторияӧс эг аддзыв. Сьӧлӧм абу инын. Мунім тэрмасигтыр коллегиумӧ сёйны. Сёйӧм бӧрын Вегкӧд^Вэг Янош, велӧдчис В. Лыткинкӧд ӧти кадӧ Этвӧш-коллегиумын./^ мунім гуляйтны — сёрнитны колӧ венгер кывйӧн унджык, сы могӧн и муні. Часӧн-джынйӧн кымын гуляйтім. Мудзтӧдз лои. Сёрнитім унаысь мадьяр кыв йылысь. Сэсся мадьяр пейзажъяс йылысь, кытӧні эм мича пейзажъяс да мый да! Будапешт видзӧданторъяс йылысь, с. в. 4.30 Фуад тшӧктіс чуксавны. Чуксалі. Сэсся мунім киноӧ. Сылӧн студенческӧй билет, а ме — ньӧби. Пырим — пемыд: нинӧм оз тыдав. Сэсся и сюри пуксян...
Кино бӧрын мунім ужнайтны ӧти столӧвӧйӧ. Бокӧ колӧ вӧлі мунны. Бокӧ колӧ вӧлі мунны коллегиумӧ ужнайтныс да Фуад шуӧ: эм пӧ зэв мича ныв. Сы понда и мунім. Мунім да буретш нылыд абу. Фуад бӧр косіс, кӧсйис петны да кыдзкӧ-мыйкӧ эз жӧ пет. Сэсся муніс «гӧрд сапӧг»^«Гӧрд сапӧг» — тӧдмавтӧм нывлӧн прӧзвище./^ дінӧ. Менӧ вӧлі нуӧдӧ да дыш. Менам олӧм сэні мебель туйын олӧм. Гортӧ локті да ужын бӧрын Сандрик Миколлы^Шахов (Сандрик Микол) Николай Александрович (1898–1942), коми гижысь, кыв велӧдысь. 1925–1929 воясӧ велӧдчис Мӧскуаын журналистъясӧс дасьтан да Гӧрд профессура институтъясын. Бӧрынджык уджаліс Таджикистанын научно-исследовательскӧй институтын да РСФСР-са наркомпросын./^ письмӧ гижи да ыста распискаяс стипендия пӧлучитӧмысь.
18.03.1927. Вӧлі Гомбоц лекция вылын. Ӧти студент (тӧдса) локтіс да шуӧ: тӧдмӧда пӧ нывкӧд. Кодкӧд, мися? Оз висьтав. Он кӧ висьтав, мися, ог и тӧдмась. Бӧрнас сэсся каитчыны куті тӧдмасьтӧмсьыс. Кывзі историк лекция. Сы бӧрын мунім семинария дінӧ. Сэні Фуад. Сійӧ менӧ нуис аудиторияӧ, кӧні пукалӧны Виктория да итальянка. Виктория вышивайтчӧ. Сёрнитыштім мыйсюрӧ. Икӧтаыд, менам век кӧдзыда сёрнитсьӧ. Вомӧй век кын. Колӧ сывдны! Асыввыв семинарияын лыддьысьыштім. Сэсся ветлім музей садйӧ кок веськӧдлыны (Фуад да Каржакӧд).
Кык час кежлӧ муні Фукс ордӧ ӧбедайтны. Сорласьӧмӧн мӧдлаӧ гольӧдчылі. Фукс зэв шань морт, ичӧтик тушаа, кызкодь. Ичӧтик пи быдмӧ. Зэв ёна... сёрнитім мадьяр кывйӧн нин. Лӧсьӧдӧмаӧсь ӧбед кежлӧ кыктор: котлет да жаритӧм «кача» (утка). Огӧ тӧдӧй, шуас оз, мый радейтан сёйны. Ме, мися, быдтор радейта. Да... Фукслӧн гӧтырыс ки окавны оз лэдз. Тыдалӧ, либералъяс... Фукс меным сетіс 1 экземпляр коми сьыланкывъяс (Венаын издайтӧма^«Роч военнопленнӧйяслӧн сьыланкывъяс. Финн-угор войтыр. Удмурт, коми да коми-пермяк сьыланкывъяс». Чукӧртіс Роберт Лах. Вена — Лейпциг 1926 (немеч кыв вылын)./^). Сэсся ме юалі: мися, кутшӧм адрес издательствоыслӧн? Кора, мися, выпишитны тӧварышъяслы. Сэсся сійӧ меным сетіс 3 экземпляр коми сьыланкыв нотаяссӧ. Мырдӧн сетіс.
5 чассянь Немет ордын коми кыв вӧлі. Жираи эз вӧв: пӧчыс пӧ висьмӧма да. Велӧдім коми кыв. Ме гижала тӧдтӧм мадьяр кывъяс аслым. Меным тшӧтш пӧльза. Немет гӧтыр быд волӧм менӧ юкталӧ чайӧн... Сэсся меным козьналіс «Финляндияса вӧр-ва серпасъяс». Менам, шуас, эм кык экземпляр. 7-сянь 8-ӧдз лыддьыси. Ужын вылын вӧлі сюрукысь вӧчӧм соус. Сы понда пондісны ставныс баксыны, гӧрдлыны, коді ыж моз, коді мӧс моз, коді осёл моз. Ёна гажа вӧлі.
Ужын бӧрын сёрнитан жырын бара сёрнитім дыркодь... Менсьым мӧдысь нин юалісны: ме пӧ абу большевик? Мися, ог интересуйтчы политикаӧн. Уна-ӧ нӧ пӧ Коми муад большевикыс? Мися, 1000 морт гӧгӧр. Кыдзи пӧ та вылӧ йӧзыс видзӧдӧны? Да, мися, быдсямаыс ӧд эм на пытшкын.
19.03.1927. Асывнас чеччи, зэв кӧсъя мунны университетӧ, Гомбоц лекция вылӧ. Шуӧны, оз пӧ ло лекцияыс. Шогӧдіс. Артала, мунны али абу университетӧ. Эг мун. Лыддьысьышті. Сэсся куті нуны почта вылӧ кык коми сьыланкыв книга (Шаховлы да Анисимовлы^Анисимов Павел Александрович (1886–1947), коми композитор, музыкальнӧй фольклор чукӧртысь./^), видзӧда — меным эм кык газет дай «Ордым»^«Ордым» — литературно-художественнӧй да общественно-политическӧй быд тӧлысся журнал. Петіс 1926–1931 воясӧ Сыктывкарын./^... Зэв лӧсьыд. Нимкодь лои... Почта вылӧ нуи, сэсся йӧв юны пыралі «сьӧд чочкӧм ныв» ордӧ. Луныс зэв гажа. Гортӧ неокота мунны. Гортын ӧбедӧдз газетъяс лыдди... Олан руӧй мыйкӧ бара дзуглясьӧ... Ӧбед бӧрын ветлі пывсянӧ. Икӧтаыд, некыдз оз сюр местаыд пывсянас. Билет босьтӧм бӧрас кыкысь гӧгӧрті. Мокасьтыд, мочалкаӧй вунӧма...
Татчӧс пывсяныд шондібан кодь жӧ эськӧ. Ванна эм сӧмын дэбыд ваа. Сэсся нинӧм абу. Торъя комната быдӧнлы. Оз сьӧлӧм вылӧ во... Ваннасӧ джоджас быттьӧ кодйӧмаӧсь, вор кодь. Куим класс ӧд ещӧ эм. Ме вӧлі нин куимнанас. Тӧдмала, мыйӧн торъялӧны ӧта-мӧдсьыс? 3-ӧд классас ичӧт ваннаыс — нюжӧдчыны он тӧр, мӧдас — ыджыдджык, тӧран коктӧ нюжӧдны. Медводдзаас ыджыд, тӧран, тупыльтчан. Сэсся эм душ. Но сэтшӧм, шондібан. Ме первойсӧ локті да, банщик восьтіс ключӧн пӧсь ва крансӧ, сэсся бӧрсӧ эз пӧдлав, ключсӧ сьӧрсьыс босьтіс. Менам мыссигӧн ваыс пыр петіс. Мӧдысь локті мыссьыны да корис шойччан кумысь мортӧс висьтавны, мед ме крансӧ тупка, кор оз ковмы ваыс. Вӧлӧм тупкыссьӧ ключтӧг. Ме чайтлі, мися, ог тупкы, мокасьтыд!
Ӧти ёрт локтіс. Вӧзйӧ билет киноӧ мунны. 10 филлер сулалӧ. 5-сянь 7-ӧдз вӧлім киноын. Ичӧтик кино. Зэв кузь да векни. Вӧлі Италия олӧм йылысь. Сэсся эскимос олӧм йылысь. Ёртӧ пыр меным висьтавліс, мый ме ог, быттьӧ, гӧгӧрво.
Ужын бӧрын сёрнитан керкаын мыйкӧ варовитыштім. Быдсяма дивӧыд ӧд овлывлӧ тӧдтӧм кывъя сёрнитігӧн. Зор ог тӧд мадьяр ног да рисуйті. Сэсся юала: мися, тайӧ «репа?» Пӧ репа. Ёна и сералім. Ӧти студентлы («диак» мадьяр ногӧн) сеті роч письмӧ маркаяс — коллекция чукӧртӧ. Венгерскӧй студентъяс — зэв вежлив йӧз, быд паныдасиг здоровайтчӧны. Но профессура тшапӧсьджык.
Тӧрыт письмӧ воис гортысь. Стрӧй батьлысь юасьӧны. Мый нин и гижны.
Коллегиумын коми кыв «порсь» общераспространённӧй нин лои.
20.03.1927. Шойччан лун. Асывнас талун чеччи водз, Ен сыкӧд, мед ог вомдзась. Копей юны весигтӧ вевъялі (первой на копей юа тані. Копейыс вӧскресенньӧӧ юсьӧ. А ме вӧскресенньӧад стынита дыр). Ӧбедӧдз лыддьыси. Лыддя «Кодзувъяс»^«Эгерса кодзувъяс» — паськыда тӧдса Гэза Гардонилӧн роман, кӧні сёрни мунӧ 1530–1556 воясӧ турокъяс да Габсбургъяс костын венгерскӧй трон вӧсна тыш йылысь./^. Зэв сьӧкыда лыддя. Финскӧй перевод серти лыддьыся да, переводыс абу пословнӧй, дерт. Ӧбедайті топыда. Сэсся мыйкӧ варовитыштім сёрнитан керкаын. Кӧсъя мунны театрӧ. Шуӧны: оз пӧ сюр билетыд... Ӧти тӧварищ мунӧ киноӧ. Мунам пӧ — меным шуӧ. Мунам. Мунны кутім. Мунӧны сэтчӧ, кытӧн ме тӧрыт вӧлі. Бергӧдчи бӧр. Муні кар вылӧ ӧтнам, Национальнӧй театрлань. Кӧсъя мунны театрӧ. Муні. Кассаыс пӧдса. Муні мӧд театр дінӧ, карса театрӧ. Челядьыс паныд уськӧдчисны, вӧзйӧны билет, галёркаысь. Мун сэсь, оз ков! Пыри касса дорӧ. Ньӧби матысь места, 4 пэнгӧысь. Билет сюрӧ мыйтӧм окота... Сэсся довъялышті кар кузя. Спектакыс сӧмын 7.30. Пыри сёйны ресторанӧ. Мудзи зэв ёна. Ӧти локтіс. Юалӧ: «Мый колӧ?» — мися, ужын. Виччысьны пӧ 15 мин. Мӧд локтіс, юалӧ: «Мый колӧ?» Скӧрми: мися, висьтавлі нин. Юалӧ: кутшӧм кывйӧн пӧ бура сёрнитан? — Эг висьтав, лӧг петӧ юалӧм вылас. Сідзи и бӧр муніс.
Спектакль «Пемыдгӧрд рӧма паськӧма нывбаба» вӧлі гажа, оперетта роч олӧмысь. Омӧля эськӧ и гӧгӧрвои да, мыйкӧ тай зэв унаысь самӧвар шулісны-а. Лӧсьыда, мокасьтъясыд, йӧктісны...
Зонмӧ порядок тані: билетӧ индӧма, кытчӧ колӧ пӧрччыны и быдтор... Пӧрччысигӧн швейцар сёрнитӧ воча. Коді да кысь, да мый да, мыйла да? Немецкӧйӧн кужыштӧны. Зэв варовӧсь. Висьтася финнӧн... Оз эськӧ тӧдны, кытӧні и Финляндияыс... Ӧтчыд мен шуисны: Финляндияыд пӧ Копенгаген дінын. Мӧдысь бал вылысь мунігӧн (Фуад менӧ кыскыліс сійӧ бал вылас, пасьтӧдіс аслас дӧрӧмнас, бритіс и быдтор) ӧти господин кутіс юасьны финн кыв: лингвистикаӧн кутіс занимайтчыны, финн кывъяс кутіс юасьны, збыль-ӧ пӧ родственнӧй? Мӧдысь мӧд господин шуис: комиясыдлӧн пӧ вӧд столицаыс, буракӧ, Ревель^Ревель — Таллиннлӧн важ ним./^.
Эстонияын билетад эм вешалка номерыс. Сэсся оз ков мынтыны швейцарлы. Тані 50 филлер колӧ мынтыны. Финляндияын 1 марка.
Кӧсъя пригласитны Викторияӧс театрӧ, ӧтнамлы, Фуадтӧг. Кӧсъя кӧ — вӧча.
Но колӧ водны, шондіыс важӧн нин чеччис.
21.03.1927. Талун асывсяньыс рытӧдзыс вӧлі выльлун. Чеччи. Бритчи. Сэсся муні университетӧ (портфельясӧ книгаяс босьталі). Письмӧ воӧма Берлинсянь. Боуда^Боуда Карл (1901–1979), немецкӧй лингвист, велӧдіс финн-угор кывъяслысь йитӧдъяс, оліс да уджаліс Берлинын./^ юалӧ коми книга нимъяслысь значениесӧ. Абу вермӧма гӧгӧрвоны... Трамвайӧн гӧниті университетӧ... Семинарскӧй библиотекаӧ пыри... Гижны куті ӧтвет Боудалы Берлинӧ, лӧсьӧда мадьяр кывйӧн. Локтісны Карона да Фуад. Локтіс кузь, вӧсни чужӧма ныв. Киасис: «Бур лун». Мунісны ставныс. Ӧтнам коли. Гижа. Друг пырӧ Виктория. Сьӧлӧм тіпкӧ. «Бур лун». Киасим. «Мый выльыс?» — «А тіян мый?» Висьталі; мися, вӧлі тӧрыт театрын. Роч олӧм йылысь, мися, вӧлі оперетта. Сӧмын зэв этша гӧгӧрвоа. Мыйкӧ тай, мися, зэв унаысь самӧвар казьтылісны-а. Быд «самӧвар» шуигӧн сералӧны. Радейта пӧ. Мунам, мися, мекӧд коркӧ? Позьӧ пӧ, сӧмын тӧварышъяскӧд... — Кор? Вӧскресенньӧӧ? Видзӧдны кутім театр план. Друг пырис ӧти морт... Торксис ставыс... Эгӧ удитӧ лӧсьӧдчыны, кор, кыдзи. Сё икӧта пызь! Сэсся кутшӧмкӧ том морт локтіс... Мунісны сыкӧд. Думысь ёрччышті. Кыскалӧны жӧ омӧльясыс!..
Кузь ныв менсьым аддзис Германияса письмӧ. Шуӧ: маркаяс пӧ ме чукӧрта. — «Кутшӧм маркаяс?»... На-на-на! Нывлы зэв лои нимкодь. Вомыс век оз топав.
Сэсся кывзі 2 час турок кыв лекция. Проф. Немет зэв бура сёрнитӧ. Сэсся Асыввыв семинарияын ӧти здук олыштім да ме муні. Фуад кольччис кузь ныв дінӧ. Кузь ныв сэсся сылы объяснитчӧма
5 часын муні Немет гӧтыр ордӧ. Жираи бара абу. Немет гӧтыркӧд переведитім мадьяр кывйӧ менсьым статья
7 часын сьӧд ныв ордӧ йӧв юны пыралі. Ёна мадьярасим. Ӧшинь пыр аддзисны студентъяс, макайтчӧны.
Ужын бӧрын сёрнитан жырйын дыр сёрнитім. Меным висьталісны, прамӧй нылӧс пӧ тані театрӧ оз позь корны. Либӧ пӧ сӧмын мамыскӧд ӧтлаын. Сё икӧта пызь! Ме талун сӧмын кори. Пон тють. Ыргӧн ангел. Средневековье. Сёрнитім унатор йылысь на. Коми нывъяс йылысь. Ой-ой, мися, коми нывъясыд мичаӧсь. Ӧти кӧсйӧ локны Комиӧ гӧтрасьны. Сӧрим ёна... Но, бур вой...
22.03.1927. Воторник. Гомбоц вылӧ муні водз. Фуад паныдасис. Вӧлись локтӧ. Юала: «Кытчӧ ветлін?» Оз висьтав. Кӧнкӧ узьӧма. Гомбоц вылӧ локті. Сэсся мадьяр история лекция кывзі, Каронакӧд. Карона корӧ гортас бара. Шуӧ: ӧти морт пӧ кӧсйӧ тӧдмасьны мекӧд. Сентэндресянь пӧ 5 километр. Эм пӧ кык ныв... Пӧрччыси семинарияӧ... Лекция бӧрын гуляйтім музей садйын, университет моски вылын да. Карона виччысьӧ чойсӧ, кӧсйӧма локны сэтчӧ да. Эз и лок... Музей садйын пуксим скамья вылӧ. Локтіс тьӧтка, билетъяс вӧзйӧ. Мыйся билет нӧ? Вӧлӧмкӧ колӧ мынтыны пукалӧмсьыд! Мынті 8 филлер. Сетісны билет. Сэсся позьӧ лунтыр пукавны!.. Мунім семинарияӧ. Сэні час джын кымын пукалім Каронакӧд. Мыйсюрӧ сёрнитім... Кӧсъям мунны нин. Друг локтӧ Виктория. Мунӧм дум вылысь вуні. Карона муніс... Но кутшӧм олӧм? Мый нин вӧчны? Кутшӧм лекцияяс кывзін? Мый ме вӧчи, с. в. Ӧтитор да мӧдтор... Кор мунам театрӧ? Кодъяскӧд? Чойӧйкӧд пӧ, мусукыскӧд либӧ пӧ товаркакӧд... Ог на пӧ тӧд. Сэки пӧ висьтала. Ёна шань... Сэсся мӧд ныв локтіс... Менам дыр нин сёрнитчӧма. Виктория шуис: ӧбедтӧ пӧ вунӧдім. Сэсся муні зэв бур олан руӧн. Трамвайӧн муні...
Ӧбед бӧрын локтіс Фуад. Висьталӧ, Виктория ме йылысь тӧндзи юасьӧма: озыр абу пӧ да код эм гортас? Ме пӧ висьталі: стипендия пӧ пӧлучайтӧ. Фуад меным шуӧ: колӧ, шуас, гӧтравны. Первой, шуас, шоколадӧн колӧ гӧститӧдны. Сэсся дзоридзьяс сетавны. Сэсся чунькытш ньӧбны. Сэсся мунны да коравны. Ме серала. Фуад зэв збыльысь юасьӧ: «Он кӧсйы? Он кӧсйы?»
Вит часӧдз лыддьыси. Сэсся муні банкӧ доллар вежны (10 доллар = 55.50 пэнгӧ). Сэсся муні Национальнӧй театрӧ видзӧдлыны да билет ньӧбны: коркӧ мунтӧдз кӧсъя ветлыны Викториякӧд. Четвергӧ кӧсъя мунны, билетсӧ сӧмын позьӧ четвергас ньӧбны. Театральнӧй план видзӧді, но некутшӧм тӧлк эг аддзы: план вылас гижӧны ӧтитор, а афиша вылас мӧд. Дӧзми да бӧр муні гортӧ.
Ужинӧдз гортӧ письмӧ гижи: керка йылысь гижи, ысті план. Ужын бӧрын нуӧдӧны Сент-Геллерт вылӧ гуляйтны. Мунім. Шоныд, сӧстӧм, тувсов рыт. Пӧльтӧ мӧс вӧра улльӧлӧн. Кодзувъяс дзирдалӧны. Варовитам. Висьталам кодзувъяс йылысь. Висьталі еджыд вой йылысь. Воим гӧра йылӧ. Ӧтарын Будапешт сярвидзӧ би поле моз, куш мунӧны югыд визьӧн туйяс. Дунай пемыд шлынвидзӧ, посъяс вомӧнавлӧмаӧсь сійӧс би вӧньӧн. Кӧнсюрӧ шоч би, кӧнсюрӧ чукӧра би. Енэжас кодзувъяс и муас кодзувъяс. Мӧдарлань — гӧра бокын деревняяс югъялӧны, став гӧра бокас быттьӧ зарни риза. Мича, гӧгӧр лӧнь. Сӧмын корсюрӧ паныдасяс гозъя, либӧ казялан пукалысь гозъяӧс... Сэні ёртъяс шуасны: «Бур поводдя» — сійӧ обозначайтӧ: «Мича ныв». Шутитам сідзи. Дас час вӧлись воим гортӧ.
23.03.1927. Муні Гомбоц вылӧ... Семинарияӧ локтіс Виктория. Посводзас вочаасим, юалі театрӧ мунӧм йылысь... Эз шу нинӧм. Буракӧ, оз кӧсйы мунны. Шуис мунам, но мӧд неделяс арталам. Шогӧдіс. Кӧсъя мунны гортӧ. Фуад да Карона паныд лоисны. Мунім кар вылӧ гуляйтны. Фуад менӧ велӧдӧ: колӧ пӧ збойӧн лоны, уна сёрнитны — сэки пӧ нывъясыд любитасны. Мунім Сент-Геллертӧ. Фуад мыйкӧ висьталӧ пыр...
Ӧбед бӧрын мунім лыддьысьны эськӧ да веськалім зоологическӧй садйӧ. Лунтыр ветлӧдлім. Сэсся мунім копеитны. Сэсся турецкӧй столӧвӧйӧ. Тӧдмасим турок посолкӧд. Ӧти турецкӧй учёнӧй вӧлі. Рытнас мунім копейняӧ.
24.03.1927. Фуад шуӧ: менам пӧ тыш вӧлі... Копейняын юим копей да мунім университетӧ. Семинарияӧ. Виктория. Садйӧ нуӧдім гуляйтны. Первойсӧ оз мун... Менам настроение боевӧй. Мунім нёльӧн гуляйтны (Виктория, Карона, Фуад, ме). Паныд лои Викториялӧн мусукыс. Шуӧ Викториялы: эн пӧ мун, либӧ пӧ прӧщай! Виктория прӧщайтчис... Гуляйтім дыр... Пукалыштім. Мусукыс пукаліс мӧд скамья вылын, видзӧдӧ букыша... Менам серамӧй петӧ... Лӧгасьӧма миян вылӧ, оз сёрнит. Театрӧ нуӧдам Викторияӧс... Мунім ӧбедайтны. Ӧбед бӧрын Фуадкӧд копейняын вӧлім, мадьяр кыв велӧдам... Сералам: коднымӧс нӧ, мися, корас дуэль вылас том мортыд, Викториялӧн мусукыс.
25.03.1927. Талун пӧ Благовещенньӧ. Асылын чеччи сёрӧн. Фуад нуӧдӧ вичкоӧ... Дыш эськӧ да колӧ ветлыны видзӧдлыны. Мунім медыджыд вичкоас. Латинскӧйӧн сьылӧны. Поп висьталіс проповедь. Петігӧн видзӧда — ӧдзӧс дорас доз. Быдсӧн сэтчӧ кисӧ чукӧдлӧны. Чайті деньга колӧ пуктыны. Деньга лӧсьӧді: видзӧда — дозъяс ва. Фуад сералӧ. Ме тшӧтш.
Ӧбед бӧрын лунтыр лыддьыси. «Эгерса кодзувъяс». Сэсся Петӧфилысь^Петӧфи Шандор (1823–1849), венгерскӧй поэт да мездлун вӧсна тышкасьысь./^ видзӧдалі рунаяссӧ. Рытнас ӧти студент пыр закажиті билет театрӧ.
Фуадлысь юалі: мися, мый думайтан Африкаса восстание йылысь?^Тыдалӧ, сёрни мунӧ Эфиопияын кыпӧдчылӧм йылысь, кор 1928 воӧ армия босьтіс ас киас властьсӧ да мездіс императрицаӧс./^ — Нинӧм.
Менам ёртъяс. Ӧти ёрт зэв зіль: пыр лыддьысьӧ, серьёзнӧй. Оз куритчы, оз матькы. Латин-грек кыв велӧдӧ. Пыр гимнастика вӧчӧ. Стӧканӧ гудралӧм кольк сёйӧ. Водӧ узьны 10 часын.
Мӧд. 3-ӧд во велӧдчӧ. Спортӧн занимайтчӧ (футбол). Картіасьӧ. Водӧ сёрӧн. Вогул кыв велӧдӧ. Матькӧ: «Ыджыдысь-ыджыд вӧв тють». Финн-угор кыв тӧдӧ. Куритчӧ. Оз зэв уна сёрнит.
Коймӧд. 2-ӧд во велӧдчӧ. Куритчӧ. Урок сетӧ (латин кыв) ӧти студентлы, 5 пэнгӧ часысь.
26.03.1927. Асывнас муні Гомбоц лекция вылӧ. Сэні эм итальянка, «коми ныв»^«Коми ныв» — тӧдмавтӧм нывлӧн прӧзвище./^. Мунім ӧти ёрткӧд. Висьталі сылы: мися, Берлинын эм общество — паськӧмлы паныд мунӧ. Гомбоц эз лок. Петігӧн — «Бур лун» — муні. «Коми нывлы» зэв нимкодь лои. Менсьым найӧ ныв йылысь юалӧны: он пӧ тӧд, кӧні Виктория? Менам серамӧй петі: ог, мися. Сэсся ме кывзі немецкӧй литература лекция. Лыддьӧ немецкӧйӧн. (Зэв скӧр немеч. Помас студент лекция вылӧ матькӧдчыны кутіс да зэв ыджыд гӧлӧсӧн горӧдіс да зэв дыр пиняліс. Студент сералӧмӧн кывзӧ.)
Муні семинарияӧ. Сэні сьӧд ныв египтологияӧн занимайтчӧ. Лыддьӧ немецкӧйӧн да Кароналысь юалӧ гӧгӧрвотӧм кывъяссӧ. Менсьым тшӧтш кутіс юасьны... Гижа Боудалы письмӧ Берлинӧ. Юасьӧ коми книгаяс нимъяс йылысь. Каронакӧд ветлім ньӧбны Петӧфи (сулалӧ 6.40 филлер). Зэв мича книга. Локтіс Виктория, пыраліс сутш кежлӧ. Эз киась. Петкӧдлі Петӧфиӧс. Муніс бӧр, бара воліс, муніс бӧр.
Сьӧд ныв зарни перӧ йылысь меным висьталӧ, зэв пӧ бур...
Юръяснысӧ мыччылісны итальянка да «коми ныв»: «Бур лун»... Бара мыччысьлісны «коми ныв» да Виктория: «Корам, виччысям Тіянӧс!» Петі воча, ручкуаси «коми нывкӧд». — «Бур лун, «коми ныв»! Корам, виччысям Тіянӧс». Ог, шуас, эшты, мӧдысь коркӧ... Поводдя зэв лёк. Зэрӧ. Дыш вӧлі овны.
Виктория муніс. Шуис: «Муна гортӧ». Ме зэв жугыля видзӧдлі вылас: икӧталӧн, синъясыс мичаӧсь... Ми Каронакӧд Петӧфи лыддьыштім... Сэсся мунім гортаным. Виктория гуляйтӧ коридор кузя том морткӧд... Но, гуляйт. Гортӧ муні бур олан руӧн.
Пыралі лавкаӧ мыйсюрӧ босьтасьны: майтӧг, майтӧг доз, зубнӧй щӧтка, зубнӧй порошок, стӧкан сернӧй мазь (ставыс сувтіс 5 пэнгӧ).
Воис письмӧ Бубрихсянь^Бубрих Дмитрий Владимирович (1890–1949), роч лингвист, финно-угровед. Сӧветскӧй финно-угроведениелы подув пуктысь. 1925 воӧ котыртіс Ленинградса университетын финно-угорскӧй кафедра да веськӧдліс сійӧн кувтӧдзыс. Велӧдіс тшӧтш коми кыв./^, тшӧктӧ юавны: оз-ӧ пӧ позь вежлавны петроградскӧй изданиеяс да венгерскӧй антропологическӧй изданиеяс? Гижӧ меным: гиж пӧ, ме пӧ тэӧн интересуйтча не только, кыдзи аспирантӧн.
Ӧбед бӧрын мунім Фуадкӧд... парикмахерскӧйӧ. Шырсим-бритчим (ускӧс, шуӧны, бритны, воысь дыр нин эг бритлы). Висьтаси финн студентӧн... Кассаас мынтӧм кындзи, колӧ ещӧ сетны на чай морт-мӧд парикмахерлы. Фуад шуӧ: «Ставныслы колӧ сетны». Мунім банкӧ, пӧдса нин. 5 доллар колӧ вӧлі вежны мадьяр деньга вылӧ. Мунім тӧдса лавкаӧ. Ньӧбим носки (3 пэнгӧ 50 филлер). Зэв дона. Сэсся долларсӧ вежигас чиркисны и. Менам носки гозйыд сувтіс 6 пэнгӧ. Вузасьысьяс зэв варовӧсь. Юасьӧны Финляндия йылысь. Коді пӧ президентыс?^1925–1931 воясӧ Финляндияын президентнас вӧліс Реландер Лаури Кристиан (1883–1942)./^ (Висьтася финнӧн, ачым ог тӧд, коді президентыс.) Притворитчи, мися, ог гӧгӧрво, висьтавны куті мӧдтор. Висьталі: мися, Финляндияын уна из да ты. Мися, демократическӧй страна. Мися, Сетяля вӧлі Венгрияад... Мунігӧн корисны мӧдысь ньӧбасьны. Мунім билет ньӧбны операӧ... Опера дінӧ волім — абу, ыстісны
Аски кӧсйим мунны театрӧ Викториякӧд. Ог тӧд, мыйкӧ удайтчас оз? Татӧн пӧ оз позь нылыдкӧд театрад мунны (абу пӧ мода). Ныв семьяыскӧд пӧ сӧмын позьӧ мунны... Гортӧ локтігӧн сьӧд синма ныв ордӧ пыравлі йӧв юны.
6.30 мунім Камара театрӧ^Имре Мадач нима театрлӧн филиал (Мадач Камара театр)./^ видзӧдны Ибсенлысь драма.
Гортӧ локтім кык студенткӧд. Меным быдтор висьтавлӧны, индалӧны. Мед ог вош, Будапештас киӧд новлӧдлӧны.
Гортӧ локтім, ужнайтім. Ужын сайын юасьӧны комияс йылысь: ньӧвйӧн пӧ лыйсьӧны? Кыдзи пӧ кужан ньӧвъяснас лыйсьыны? — Кужа, мися. Шуӧны: аскомысь пӧ ковмас мунны директор дінӧ, висьтавны — вӧлім пӧ театрын. Только, гӧсьтыдлы, оз ков висьтасьны.
Луннас президент воліс да шуис: колӧ пӧ мынтысьны олӧмсьыд. Зэв деликатнӧя висьталіс (навернӧ пӧ, оз тӧд, мый колӧ мынтысьны).
27.03.1927. Вӧскресенньӧ. Ӧбедӧдз лыддьыси библиотекаын. Лыдди сӧмын ӧти стихотворение Петӧфилысь «Кындзи тэнӧ шуӧны?» Да и сійӧс помӧдзыс эг вевъяв... Ӧбед бӧрын вель дыр сёрнитім...
Мӧд студент висьталӧ важ мадьяр му йылысь. Норасьӧ, нелюкӧмаӧсь ставсӧ да Румыния вылӧ да Чехословакия вылӧ ёна лӧгалӧны. Война кӧ лоас, шуас, Россиякӧд ӧтвылысь кутам воюйтны. Чехословакияын и Румынияын зэв лёк национальнӧй политика...
Фуад муніс узьны, тшӧктіс чуксавны 5 часын. 5 часын чуксалі. Мунім Вики ордӧ (первой копейняын копей юим). Воим Виктория ордӧ. Восьтіс ачыс... Гостинӧйын мамыс, чойыс, чойыслӧн мусукыс... Сёрни. Турок розаяс йылысь, али вузалысьяс йылысь... Сёрнитім, сёрнитім да Фуад шуӧ: ми пӧ кӧсъям театрӧ мунны. Мамыс шуӧ: ме пӧ ӧткӧн ог лэдз... Сэсся ӧткӧн ог лэдз... Сэсся лэдзис жӧ. Вики вӧччис еджыд визя платтьӧӧ. Мӧдӧдчим. Сёрмам. Тэрмасям. Вики менсьым юалӧ: кутшӧм морт пӧ меысь лоӧ? Мися, профессор... Театрӧ воим. Заводитчӧма нин. Пытшкӧсас оз лэдзны. Лои антракт. Пырим. Шӧракостын Вики. Ньӧжйӧн сёрнитам. Фуад ёна сёрнитӧ... Нинӧм ог гӧгӧрво, мый сцена вылын ворсӧны. Фуад ньӧбис книга (программа), гижис вылас да козьналіс Викалы. Меным лои лӧсьыдтӧм. Лӧг кутіс петны Фуад вылӧ... Ог гӧгӧрво сылысь политикасӧ... Нуӧдім ужнайтны. Эз мун, абу, шуас, лӧсьыд.
Мунім копейнӧйӧ Фуадкӧд ужнайтны. Настроение абу зэв бур. Виктория мекӧд зэв этша сёрнитіс... Фуад менӧ бурӧдӧ, колӧ, шуас, вӧскресенньӧӧ 11 часын визит вӧчны. Позьӧ, шуас?
Зэрӧ. Сьӧлӧм абу местаын... Но бур вой.
28.03.1927. Но талун зэв кузь луныс. Ветлі асывнас университетӧ. Неметлысь кывзі лекция (турок кыв). Сэсся мунім гортӧ ӧбедайтны. Ӧбед бӧрын ветлім пывсьыны Геллерт Фюрдёӧ^Геллерт Фюрдё — бурдӧдчан пывсян. Восьтӧма 1918 воӧ муысь петысь 18 шоныд ваа ӧшмӧс вылӧ./^. Лӧсьыд пывсян. Торъя комнатаын пӧрччысянін. Сэсся душ. Душ весьтас улӧс. Сэні мыссьӧны. Сэсся коймӧд комнатаын кык гӧп — ӧтиас пӧсь ва, мӧдас кӧдзыд. Купайтчим ёна. Сэсся вылысад прӧстыня пуктасны, косӧдасны. Сетасны халат да туфли...
5-сянь 7-ӧдз. Вӧлі коми кыв урок вылын. Немет гӧтыр да Жираи сёрнитӧны: Финляндияад пӧ ӧні социалистическӧй правительство. Сійӧ пӧ лёк. Мӧдыс и шуӧ: нинӧмтор. Сійӧ пӧ ӧд абу коммунистическӧй.
Сизим чассянь вӧлім копейнӧйын. Фуад корӧ деньга. Мися, ме мынта. Эз сӧгласитчы. Лои сетны. Колӧ пӧ мынтыны меным — шуӧ. Кык часӧдз пукаліс «гӧрд сапӧгыс». Менсьым вӧлӧм деньга сӧмын ылӧдлӧ... Ӧньтим Ӧльӧксан^Ӧньтим Ӧльӧксан — тӧдмавтӧм морт./^ кодь... Менам деньгаӧн жӧ мынтіс и ме пыдди тшӧтш... Муні копейнӧйысь ӧтнам. Трамвай оз нин ветлы. Мунны лои автоӧн (5 пэнгӧ). Сёр. Мудзӧма. Настроение зэв лёк. Фуадӧс сэтшӧм бура гӧгӧрвои... Татшӧмӧсь эмӧсь настоящӧй европеецъясыд! Менсьым деньга видзис матӧ нин 100 пэнгӧ...
29.03.1927. Вӧлі врач ордын. Муні, муні... Настроение — гӧбӧч гуын. Университетӧ эг ветлы. Гомбоц абу вӧлӧма — висьӧ. Тӧрыт шуис Жираи: Синнеи^Синнеи Йожеф (1857–1943), венгерскӧй лингвист. 1883 восянь велӧдіс Будапештса университетын финскӧй кыв, финно-угроведение да мукӧд предметъяс./^ пӧ шуӧ, ме пӧ проч вунӧді «Кружоктӧ»^«Кружок» — быд воторникӧ 7 рытын учёнӧйяс-кыв велӧдысьяс чукӧртчывлісны «Мездлун» нима ресторанӧ. Кружоксӧ котыртлӧма финно-угорскӧй языкознаниелы подув пуктысь Йожеф Буденц (1836–1892) пӧшти сё во сайын./^... Сы понда талун муні копейнӧйӧ «Кружок» вылӧ. Локті копейнӧйӧ водз, некод на эз вӧв... Локтіс коркӧ Синнеи. Сэсся Мелих^Мелих Янош (1872–1963), венгерскӧй лингвист, академик. 1921–1941 воясӧ Будапештса университетын славянскӧй кывъяс кузя профессор./^, мукӧд ещӧ. Ме сэні кык час пукалі. Кывза да нинӧм ог гӧгӧрво... Мелих шутлив морт, юалӧ мадьяр нывъяслӧн пӧ да мадьяр зонъяслӧн ӧткодь абу сёрниыс? Мися, абу. Ӧти тюрколог юалӧ, кутшӧм военнӧй картаяс пӧ эмӧсь Россияад? Интересуйтчӧ историческӧй географияӧн!..
Ужын бӧрын сёрнитыштім... Тӧда, сійӧ (Фуад — А. Т.) босьтіс менсьым 10 пэнгӧ, удждіс, менам эз вӧв посньыдыс да сеті 50 пэнгӧ. Талун асывнас юалі — мися, вай 40 пэнгӧсӧ. Бӧрти пӧ рытнас сета. Рытнас мунӧма бара кытчӧкӧ. Буракӧ, тӧрыт рытнас ставсӧ юӧма. Кымынысь менӧ кокоритлісны! Кымынысь пӧръявлісны. А велӧдны эз вермыны. Век йӧй коли, век тӧдтӧм мортъяслы дӧверяйта. Да ӧд и став комиыд жӧ сэтшӧмӧсь... Талун воис Сидоровсянь^Сидоров Алексей Семенович (1892–1953), коми лингвист, этнограф, литературовед да археолог. 1926–1929 воясӧ велӧдчис СССР-са наукаяс Академиялӧн кыв да мӧвпалан институт бердын аспирантураын (Ленинградын)./^ письмӧ. Настроение лыбыштіс... Но зэв на улын. Юр висьӧ... Но талунъя луныслӧн син куньсис... Аски кутшӧм синмӧн нин видзӧдлас-а? Ёна колӧ велӧдны ми вок кодьтӧ? Ньӧрйӧн нӧйтӧмӧн! Но и коркӧ... велӧдас на пӧттӧдз... Европа...
30.03.1927. Лыддьышті Барци^Барци Гэза (1894–1975), венгерскӧй лингвист, академик./^ серти. Сэсся гижи Мустоненлы Гельсингфорсӧ письмӧ. Сэсся гижи Рабпросӧ Москваӧ, юала, кыдзи ыстыны членскӧй взнос?
Коми кыв урок вылын Немет гӧтыр шуӧ: Ярнефельдыд^Ярнефельт Арвид (1861–1932), финскӧй гижысь, велӧдчис Мӧскуаын, воліс Л. Н. Толстой дінӧ, гижасис сыкӧд, вуджӧдіс финскӧй кыв вылӧ Л. Толстойлысь вит роман./^ пӧ
Рытнас лыддьысян керкаын дыр юасисны РСФСР-са олӧм йылысь. Рытнас локтіс ӧти студент да объяснитіс кык стихотворение Петӧфилысь. Ӧтисӧ копейнӧйын переведиті «Майскӧй, виж жук»^Тайӧ кывбурсӧ «Кальӧзур» юрним улын йӧзӧдӧма: Илля Вась. Кывбуръяс. Сыктывкар, 1929./^.
31.03.1927. Университетӧ бара эг мун. Дыш. Асывнас бритчи. Сэсся лыддьыси, Барцитӧ лыддя. Библиотекаын лыддьысигӧн водзджык йӧв юны ветлі, финн кывйӧн сёрнитысь ёрткӧд. Вӧлӧма Финляндияын, юала, мися, кутшӧм впечатление производитіс Финляндияыс? «Бур» — шуас. Мыйӧн, мися? Нинӧм сы вылӧ эз шу. Стипендия сетлӧмаӧсь Финляндияад ветлыны. Библиотекаӧ локтіс Фуад. Юала, мися, сетан он меным 40 пэнгӧсӧ? Нуӧдіс менӧ ывлаӧ. Висьтавны кутіс, мый пӧ ме вои воддза лун рытӧ. Мыйла пӧ менӧ колин? Мыйлакӧ быдсӧнкӧд прӧщайтчин, а мекӧд он прӧщайтчы. Татӧн пӧ прӧщайтчитӧмысь колӧ мадьяр обычай серти чукӧстны дуэль вылӧ. Менам серам петі... Лӧг петӧ Опонь Ӧлексан^Опонь Ӧлексан — тӧдмавтӧм морт./^ сяма морт вылад. Менсьым 100 пэнгӧ нин ылӧдліс... Асьсӧ зэв великодушнӧй мортӧн лыддьӧ, уна йӧз дырйи менам деньгаӧн ме пыдди тшӧтш мынтысяс...
Ӧбед бӧрын ветлі пывсянӧ... Пывсян жӧ, шондібан. Торъя комната эськӧ. Джоджас гуран. Сэні дэбыд ва. (Донтӧмысь эськӧ донтӧм. 1 пэнгӧ гӧгӧр). Тшӧтш и мыйкӧ корси... комнатаяс — индӧны пыр водзӧ, кык пӧв гӧгӧр гӧгӧрті.
Комнатаас студентъяскӧд сёрниӧ воим да ме юала, мыйла нӧ, мися, абу мадьяр корольыс? Ӧти шуӧ, оз пӧ ков, чӧрту. Мӧд сідзи жӧ шуӧ, сэсся индіс сійӧ Петӧфилысь стихотворение «Ӧшлӧ корольясӧс!» Юала, позьӧ оз нӧ, мися, тайӧс лыддьыны публичнӧ? Оз пӧ позь... Юала, мися, став студентыс корольяслы паныд мунӧ? Оз пӧ. Сэсся сералӧмӧн шуис, ӧти пӧ тай тадзи вӧлі висьталӧ, сьӧлӧмтӧ бурмӧдӧ (успокаивайтӧ): эм пӧ корольным, сӧмын ичӧт на пӧ.
Пывсян бӧрын вӧлі копейнӧйын. Сьӧд копей юи. (Стӧкан сулалӧ 50 филлер). Рытнас сёрнитім финн, мӧскуа, мадьяр университетъясысь экзаментуйталӧмъяс йылысь.
Рытнас листалі Петӧфи книга. Но колӧ водны. Ставыс нин водісны.
3.04.1927. Апрель нин, зонмӧ. Ӧдйӧ жӧ пӧраыд мунӧ... Мыні мисьтӧм Фуадысь... Лыддьыся... Тайӧ лунъясас видзӧдлі «Асыввывса обозрение»^«Асыввывса обозрение» — урало-алтайскӧй этнография да языкознание журнал, петіс Будапештын 1901–1932 воясӧ./^ да «Вестник»^«Кыв велӧдан вестник» — финно-угорскӧй языкознание журнал, петӧ Будапештын 1856 восянь./^. Сэсся Петӧфилысь мыйсюрӧ лыдди. Вӧлі коми кыв урок вылын. Омӧля велӧдчӧны, велӧдчысьясыс пыр сёрнитӧны.
Немет гӧтыр быд лун лимона чайӧн юкталӧ, висьталӧ, Каукорантасянь^Каукоранта Тойво (1888–1868), финскӧй лингвист, веськӧдліс словаръяс чукӧртан секторӧн./^ пӧ письмӧ воис, гижӧ пӧ, менсьым статьяӧс пӧ поместитісны Финн-угор общество журналӧ^Финно-угорскӧй обществоса ежегодникын 1928 воӧ В. Лыткинлӧн петіс коми да роч кывъяслӧн йитӧдъяс йылысь статья немеч кыв вылын./^. Немет гӧтыр быд лун лимона чайӧн юкталӧ (Гельсингфорсын вӧлі быд воліг копейӧн юкталӧны).
4.04.1927. Асывнас ветлі Санкт-Геллертлань, куйлышті сэні. Кӧдзыд лои да бӧр локті... Лыддьыси... Ӧбед бӧрын ветлі антиквариатӧ корсьны книгаяс. Нинӧм эз сюр. Воис деньга Мӧскуаысь (100 шайт). Зэв нимкодь... Рытнас вӧлі «Кружокын». Вӧзйи Франция преподавательлы журналӧ статья (коми йылысь). Сэсся сёрниті ӧти этнограф-профессоркӧд антропология журналъясӧн Питеркӧд вежласьӧм йылысь (Бубрих корӧ да).
Локтігӧн паныд лои студент, сэсся господскӧй ныв. Тӧдмӧдіс кык нывкӧд (абу господскӧй ныв, тайӧ кык пӧлӧс нывъяс: господскӧй ныв да прӧстӧй ныв. Господскӧй нывкӧд оз позь мунны весигтӧ театрӧ). Рытнас варовитім... Луныс бара коли.
5.04.1927. Чайті четвергӧн. Муні университетӧ. Сэсся Гомбоцлысь экзаменуйтӧм кывзі. Первой финнлысь юасьӧ, лыддьӧдӧ, сэсся финно-угор филология. Ӧбед бӧрын ветлі пывсьыны. Сэсся коми кыв урок вӧлі... Викторияӧс аддзылі карысь. «Мый выльыс?..» Рытнас сёрнитім. Сэсся зэв ичӧтика лыддьысьышті. Луннас гижи Шаховлы письмӧ, кори коми книгаяс. Тебеньковлы^Тебеньков В. П. Геолог. Коми му тӧдмалан котырлӧн правлениеса член. Ужгаса. Сёрни мунӧ Ужгаса диалект велӧдӧм йылысь (Вылыс Сыктыв вожын)./^ гижи, юалі, кыдзиджык мый колӧ Ужъяас овны, арнас кӧсъя ветлыны сэтчӧ диалектъяс велӧдны.
Сідз и луныс коли.
5.04.1927. Асывнас лыддьыси: ӧти урок Берлиц серти^Берлиц серти йӧз кывъяс велӧдӧны сёрнитӧмӧн велӧдан кыв вылас. Чужан кывйӧн дзик оз вӧдитчыны. Тайӧ методикасӧ лӧсьӧдіс немецко-американскӧй педагог М. Д. Берлиц (1852–1921)./^, сэсся мадьяр словарь видзӧді. Ӧбед бӧрын муні Жираи ордӧ. Пыралі марка ньӧбны, сёрми да письмӧсӧ эг нин удит лэдзны ящикас. Кык лун нин кыскалі зептын. Муні трамвайӧн, трамвайыс сӧмын пос дорӧдз нуӧ, сэсся лои подӧн мунны... Жираи ордын книгаяс видлалім. Меным сетіс аслас книга чукӧрысь — Буденц «Финн-угор орччӧдӧм словарлысь» коймӧд юкӧнсӧ^Буденц Йожеф (1836–1892), венгерскӧй лингвист, Венгрияын сравнительнӧй финно-угроведениелы подув пуктысь. «Финн-угор кывъяслӧн орччӧдӧм словарь» петавліс 1872–1881 воясӧ./^, помсӧ, сэсся Фокошлысь «Коми гижӧдъяс»^Д. Фокош-Фукслӧн «Коми гижӧдъяс» — коми диалектнӧй текстъяслӧн чукӧр (1917)./^, Мункачилысь «Удмурт тетрадь»^Б. Мункачилӧн «Удмурт тетрадь» — удмурт диалектнӧй текстъяс (1885)./^, Жираилӧн ичӧтик детина эм, зэв серьёзнӧй. Жираи шуаліс, кутшӧм книгаяс колӧ ньӧбны, кутшӧмӧс прӧста шедӧдны Академияысь. Кӧсйысис меным вель уна сетны Академияысь. Сэсся копей юим... Вайисны калбас, нянь, копей стӧкан, ва стӧкан, босьтчи копей дінӧ калбаса няньӧн. Жираи гӧтыр шуӧ, мый нӧ пӧ калбаснас он ю чайсӧ?.. Жираи кутіс калбас сёйны няньӧн да ва юны. Ме тшӧтш. Вӧлӧма пӧ первӧй колӧ калбаса нянь сёйны да ва юны, сэсся вӧлись копейтӧ юны...! Жираи шуӧ, тіянлы, коми мортлы, уна пӧ яй сёйны... Мися, настӧящӧй коми морт...
Мунім Жираикӧд «Кружокӧ». Сэні эмӧсь нин морт-мӧд. Сета коми йылысь гижӧдӧс француз редакторлы. 7 часын бӧр разӧдчим. «Кружок» вылын думайті: колӧ татшӧм «кружоксӧ» Комиӧ вӧчны, либӧ Мӧскуаӧ да колӧ быдлаӧ (
Рытнас сёрнитім. Ӧти мортлы висьталі коми йӧз олӧм йылысь. Висьталі, мися, коми челядь омӧля кулӧны. Коми йӧз уджалӧм йылысь. Кӧръяс йылысь.
8.04.1927. Вӧлі университетын. Гомбоц лекция вылын. Аддзылі «коми нылӧс», Семинарияын дыр оліс Виктория. Сёрнитім мыйсюрӧ... Книга кори лыддьыны — «Би гӧрд дзоридз йылысь сьыланкыв»^Линнанкоски Йоханнес (1869–1913), финскӧй гижысь. Ритма прозаӧн гижӧм поэма-роман «Би гӧрд дзоридз йылысь сьыланкыв» (1905). Шӧр геройыс том вӧр кылӧдысь, сиктса «Дон Жуан»./^. Ӧні, шуӧ, абу ордын, босьта, шуӧ, бӧр сійӧ мортыслысь да сета тэныд. Шуа, мися, коркӧ праздник дырйиыс вола гортад... Сэсся юала, кутшӧмджыкторъяс театръясын бурӧсь... Мунам, мися, коркӧ видзӧдлыны. Дона пӧ зэв.
Рытнас вӧлі «зыран кыв».
Ужын бӧрын сёрнитім дыр венгерскӧйӧн да немецкӧйӧн. Немецкӧй учитель пӧ таысь корӧ 1/2 пэнгӧ. Абу дона, колӧ корсьны.
Студентъяс Ыджыд лун кежлӧ мунӧны гортас. Туй вылын быд лун мунӧны вичкоӧ йӧз, школьникъяс. Ставныс райӧ воасны.
9.04.1927. Субӧта. Медбӧръя лун. Гомбоц вылын вӧлі. Лекция бӧрын «коми нывкӧд» сёрнитыштім. Финн кыв велӧдӧ, коллоквиум вылӧ. Ыджыд лун бӧрын кӧсйӧ сетны коллоквиумсӧ...
Семинарияӧ воліс сутш кежлӧ Виктория. Сӧмын сутш кежлӧ. Тӧрыт Петӧфилысь книга петкӧдлӧ да кык ныв, Виктория да египтолог, зэв ёна сералігтыр лыддисны «Легенда»... Сэсся ме кори индыны меным бурджык стихъяс Петӧфилысь. Египтолог шуӧ, тэныд кодьыс пӧ оз сюр… Сэсся индісны кутшӧм сюрӧӧс… Индісны омӧлик стихотворениеяс — юмор, но Петӧфи оз юморӧн кывсьы.
10.04.1927. Асывсяньыс рытӧдзыс пыр вӧлі вӧскресенньӧ. Ӧбедӧдз зіля лыддьысьны, Мункачилысь^Мункачи Бернат (1860–1937), венгерскӧй лингвист, академик. 1885 воӧ воліс удмуртъяс дінӧ, 1888–1889 воясӧ мансияс дорӧ. Велӧдіс удмурт да манси кывъяс./^ «Вотяк диалектъяс йылысь» лыдди. Ӧбед бӧрын заводитлі лыддьыны да дышӧдіс. Нинӧм неокота лои керны. Босьтлі Петӧфи, кӧсйи мыйкӧ переведитны комиӧ. Нинӧм эз артмы. Босьтчылі гижны коми стихотворение сідзжӧ да бӧр шыбиті, мый нинӧмла гижны кор лёк настроение. Колӧ мынтӧдчысьны сійӧ настроениеысь. Петі гӧстинӧйӧ, некӧн некод абу. Быдӧн кытчӧкӧ мунӧмаӧсь. Шуштӧм лои. Гӧбӧч гуын кодь. Муні сёйны столӧвӧйӧ. Зэв варовӧсь. Сэні эм мича ныв... Коллегаяс сёйӧны тшӧтш. «Бур лун!» Сёйи. Мича ныв паніс сёрни, кӧн да мый керан, кутшӧма велӧдчан... да мый да... Муні. Гортӧ неокота мунны. Ог тӧд, кытчӧ мунны... Кино-ӧ?.. Довъялышта. Паныд лои креста лентаа морӧса ёрт. О-о, бур лун! Гуляйтам. Довъялам. Корсьӧ тӧдса нывкаясӧс. Абу. Ӧткӧн видзӧдӧ кык нывлы (кык чой). Уна пӧв мунім: вуграсям, оз дӧбӧд. Ужын бӧрын мунім «Вермасян (атлетика) керкаӧ» — видзӧдны... Муніганым ёртӧй аддзис ӧткӧн сулалысь нылӧс... Муніс, видзӧда, корӧ тӧдмасьны... Ныв нинӧм воча эз шу. Бӧр локтіс. (Тӧд вылӧ уси сэтшӧм случайыс, Финляндияын менам вӧліс аналогичнӧй). Мунім вермасянінӧ. Ичӧтик театр кодь (медбур местаыс 1 пэнгӧ сулалӧ). Видзӧдам — сулалӧны. Пуксьыны места абу. Вермасьӧны прӧстӧй граждана. Кыкӧн-кыкӧн вермасьӧны: 20 мин., первой сувтсӧн, сэсся ӧтиыс бауа, сэсся мӧдыс бауа, сэсся бара сувтсӧн. Гоз 6 кымын вӧлі да некод эз и вермы мышку вылас масковны. Ёрт шуӧ, воторникӧ 5 часын мунам киноӧ, нывкӧд... Мунам бара... Сійӧ мунӧмыс лоӧ воторникӧ, а ӧні муна узьны...
Ӧшиньӧ пӧльтӧ шоныд чӧскыд тӧв.
11.04.1927. Отто Харрассовичсянь^Отто Харрассович — частнӧй небӧг лэдзанін Германияын. Сэки вӧлі Лейпцигын, ӧні Висбаденын./^ воис Видеманлӧн «Коми-немеч словарь»^Видеман Фердинанд Иванович (1805–1887), роч лингвист, финно-угровед, академик. Велӧдіс тшӧтш коми кыв. «Коми-немеча словарь» петавліс 1880 воӧ С.-Петербургын./^ да Габеленцлӧн «Коми кыв грамматика»^Габеленц Ханс Колон (1807–1874), немецкӧй лингвист. «Коми зырянскӧй грамматикалӧн подувъяс» петавліс 1841 воӧ Алтенбургын./^. Зэв нимкодь. Сэсся воис нёль письмӧ: Забоевсянь, Гердсянь^Герд Кузебай (Чайников Кузьма Павлович) (1898–1937), удмурт поэт, фольклорист, этнограф. 1922–1926 воясӧ велӧдчис Мӧскуаын В. Брюсов нима литературнӧй институтын, сэсся СССР-са Асыввыв войтыръяслӧн научно-исследовательскӧй институт бердын аспирантураын./^, Селищевсянь^Селищев Афанасий Матвеевич (1886–1942), роч лингвист, славист. 1921 восянь Мӧскуаса университетын велӧдіс славянскӧй кывъяс./^ (Институтсянь)... Забоев зэв кузь письмӧ гижӧма, гижӧма быдтор, мыйӧн ме интересуйтча. Психолог, зонмӧ, сійӧ — тӧдӧ, мыйӧн ме интересуйтча. Гердсянь уна выльтор тӧдмалі. Селищев тшӧктӧ гижны диссертация.
Рытнас вӧлі коми кыв. Коми кывъяд пӧ зэв уна роч кывъяс. Мися, мадьяр кывъяд унджык. Сэсся, зон, ме вылӧ уськӧдчисны — абу пӧ, на, на лыддьы: книга петкӧдлӧны. Сӧмын 15% йӧз кыв. Лыддьыны куті да збыль зэв этша.
12.04.1927. Асывнас ветлі музей библиотекаӧ, Селищевлысь книга корси. Эз сюр.
Лунтыр гижи отчёт институтлы. Рытнас муні гуляйтны. Атлет ёрткӧд. Кутшӧмкӧ нывкӧд тӧдмаси. Нуӧдам киноӧ, оз мун. Мыйла?.. Эз мун. Ужнайтлім столӧвӧйын. Мунім гортӧ.
13.04.1927. Лунтыр лыддьыси, веськыда кӧ шуны нинӧмсӧ эг вермы лыддьыны. 5–8 часӧдз вӧлі коми кыв... Рытнас гижи Бубрихлы письмӧ. Тӧрыт гижи Маррлы Селищев сӧвет серти.
15.04.1927. Лыддьыси. Лыдди «Удмурт кывйын кывъяслӧн артмӧм». Асывнас Петӧфилысь кык стихотворение лыдди. Шаховсянь воис письмӧ. Почта маркаяс — Фараголы.
Рытнас локтіс Фараго. Книгаяс видлалім. Финн-угоръяс йылысь сёрниӧ воим да шуӧ: этшаӧнӧсь ми, колӧ дружнӧя овны.
16.04.1927. Асывнас ӧбедӧдз лыддьыси. Черемис -с- суффикс йылысь лыдди. Бэкэ «Мари грамматика»^Бэкэ Ӧдӧн (1883–1964), венгерскӧй лингвист. Будапештса университетын велӧдіс венгерскӧй кыв. «Мари грамматика» петавліс 1911 воӧ./^.
Вӧлім театрын Экманкӧд^Экман Янош, венгерскӧй лингвист, тюрколог. Уджаліс Турцияын, бӧрынджык США-ын./^. Ложаын, мӧд судта (40 филлер сулалӧ. Донтӧм донӧн ньӧбӧм студенческӧй билет). Кристос олӧм йылысь видзӧдім... Сэсся ресторанын сёйим (4 няньтор выйӧн, 2 сур стӧкан, ставыс сулалӧ 3 пэнгӧ. Донтӧм.)
Тӧрыт гижи Ольденбурглы^Ольденбург Сергей Фёдорович (1863–1934), роч лингвист, востоковед, академик. Йӧзӧдіс Г. С. Лыткинлысь «Роча-комиа кывчукӧр» (Ленинград, 1931). Словарь йӧзӧдӧмыс ёна нюжаліс и, тыдалӧ, В. Лыткин мӧвпаліс, мый сійӧ петіс нин./^ письмӧ — кори Г. С. Лыткинлысь словарь. Лунтыр молитчӧны. Ӧбразъясӧн ветлӧны, зіб йыв спасъясӧн. Музыка ворсӧ. Театрӧ мунігӧн Экман юалӧ, радейтӧны оз пӧ комиясыд коммунистъястӧ?
17.04.1927. Талун пӧ тай Ыджыд лун. Ветлім Экманкӧд Базилика^Вежа Иштванлысь соборсӧ Будапештса олысьяс нимтӧны Базеликаӧн. Соборыс пукалӧ Вежа Иштван нима плӧщадь вылын и лэптісны сійӧс 1851–1899 воясӧ./^ вичкоӧ. Музыка. Кудйӧн ӧктысьӧны вичкоас. Ӧти пӧжарнӧй кодь ыргӧн шапкаа морт шапканас сулалӧ, сэсся, кор йӧз копыртчӧны (кор колӧ копыртчыны — гиль-голь вӧчасны кӧлӧкӧлӧн) честь сетӧ.
Ӧбедайтігӧн коллегиумын вӧлім сӧмын 5 морт. Вердісны вит пӧлӧсӧн... Тӧкӧтьӧ эг пот.
18.04.1927. Гӧстинӧйын ставыс, коді коли Ыджыдлун кежлӧ Будапештӧ, чукӧртчим (7 морт). Сёрнитны кутім политика йылысь. Во дас мысти кымын пӧ лоӧ Венгрияын революция... Менсьым ӧти юалӧ, эм абу пӧ
19.04.1927. Ӧбедӧдз лыддьыси, -с- суффиксӧн нокси. 5 часын муні «Венгерскӧй кыв обществолӧн»^«Венгерскӧй кыв общество» — котыртчис Будапештын 1905 воӧ./^ собрание вылӧ. Гомбоц менсьым юалӧ, мунӧ оз пӧ частица ӧ глаголкӧд (мунӧ-ӧ?)...
Шоймошшилӧн^Шоймошши Шандор (1864–1945), венгерскӧй фольклорист, академик, «Этнография» журналса редактор (1919–1931), велӧдіс этнология, этнография, йӧзкостса сьыланкывъяс./^ вӧлі доклад «Народнӧй магия». Сэсся Мелихлӧн — географическӧй названиеяс йылысь. Синнеи председатель. Зэв ыджыд мича зал (Академия наукын). Морт 30 кывзысь (кык нывбаба, 4 студент, мукӧдыс мужчина, учёнӧй йӧз).
20.04.1927. Лыддьыси. Рытнас (5-сянь 8-ӧдз) коми кыв вылын вӧлі. Немет гӧтырлы козьналі «Коми гижысьяс»^«Коми гижысьяс. Коми гижӧд артмӧм йылысь. Коми (зырян-пермяк) гижысьяслӧн бӧрйӧм сьылан-лыддянъяс. Лӧсьӧдіс Илля Вась. М., 1926 во./^. Зэв нимкодь лои. Гердсянь воӧма письмӧ. Сэсся Жираи локтіс да лыддим, куим час чӧж пыр сёрнитісны, лыддим сӧмын Куратовлысь «Коми кыв».
Рытнас гӧстинӧйын сёрнитім-керим. Юасьӧны, кытчӧ пӧ мунан сэсся заграницасьыс? Мися, гортӧ. Сэн пӧ большевикъяс жӧ? Большевикъяс, мися. Тэныд пӧ лоӧ быть жӧ большевикавны?
Меным индӧны газет «Венгерство». Тайӧ пӧ антибольшевистскӧй, лыддьӧны пӧ. Мися, мукӧдыс нӧ абу антибольшевистскӧй? Ставыс пӧ эськӧ антибольшевистскӧй, сӧмын тайӧ пӧ зэв ёна антибольшевистскӧй.
Тані революцияыс пӧ вӧлі «будаса еврейяслӧн»^Сёрни мунӧ 1919 вося революция йылысь, кор вӧлі котыртӧма Венгерскӧй сӧветскӧй республика. Республикаыс кутчысис 1919 вося мартсянь августӧдз. Политическӧй веськӧдлысьнас вӧлі Венгрия коммунистическӧй партияса член еврей Бела Кун./^.
23.04.1927. Мӧд лун нин тупляся, вися. Икӧта пызь! Сэсся нинӧм ог шу. Заводитла гижны, лыддьысьны — киӧ удж оз пыр... Тӧрыт да талун Антуслы и Сидоровлы гижи письмӧ... Настроение му бердӧ личкысьӧма.
27.04.1927. Коми кыв урок вылын Жираи «Коми гижысьясысь» лыддис (гортас лыддьысьӧма) менсьым биографияӧс. Шуис, большевикалан. Мыйла, мися? «Гӧрд Армия» пӧ гижӧмыд ыджыд шыпасӧн, а важ армия пӧ ичӧтӧн. Ме вӧлі чайта, мӧдторйӧ кутчысяс, татчӧ: «Революция сетіс гӧль йӧзлы велӧдчан туй». Тайӧ пӧ абу и аддзылӧма финнъяссӧ.
Тӧрыт Пенттилякӧд^Пенттиля Аарни Эмануэль (1899–1971), финскӧй лингвист, 1931–1945 воясӧ Хельсинкиса университетын финскӧй кыв кузя доцент, бӧрынджык профессор. 1948–1963 воясӧ — университетса ректор./^ Немет ордын ӧбедайтім. Вердіс «пӧтка йӧлӧн» (эм сэтшӧм сёянтор). Рытнас вӧлі «Кружокын». Каржа ыстӧма записка (гижӧма немецкӧйӧн), корӧ... кутшӧмкӧ тӧдса туранист ордӧ визит вӧчны. Дыш. Ог мун. Сэсся мыйкӧ абу дзоньвидза дай.
Немет гӧтыр шуӧ, гиж пӧ Гердлы, ме пӧ ӧні ог вермы сылы гижныс, виччысьыштас пӧ мед. Немет ордын сёрнитім
Немет проф. тшӧктӧ Венаӧ^Вена — Австриялӧн юркар./^ ветлыны. Збыль кӧ лоӧ ветлыны гожӧмнас. Шуа, мися, гожӧмнас кӧсъя визитъяс вӧчавны Венгрия кузяла, да шуӧны, эн пӧ ёна сёй деревняясад, сэні пӧ зэв ёна вердӧны да. Проф. Марк пӧ висьмӧма вӧлі.
29.04.1927. Лунтыр вися. Прамӧя уджавны ог вермы. Ветлі пывсьыны. Рытнас вӧлі коми кыв. Лыддим Савинлысь^Савин Виктор Алексеевич (Нёбдінса Виттор) (1888–1943), коми гижысь, драматург, композитор./^ биография.
Заводиті гижны белӧй вылӧ -с- суффикс йылысь. Пукавны ог вермы — матька да гижа... Жираи шуӧ, кӧть мый гиж, переведита пӧ да венгерскӧйӧн печатайтам.
Тӧрыт воис письмӧ Ротсянь^Рот — тӧдмавтӧм морт./^. Талун Фараго воліс рытнас да кык этимология висьталіс —
Поводдя эськӧ зэв мича да оз гажӧд.
Тӧрыт ичӧтика гижышті — «Мунӧны». Университетӧ ог ветлӧдлы.
1.05.1927. Вӧскресенньӧ. Некӧн некод абу. Манифестация нинӧм. Довъялӧны йӧз сӧмын: зонъяс кыйӧны нывъясӧс, нывъяс — зонъясӧс. Ывлаыс шоныд. Гажа. Ӧбедӧдз довъялі.
Талун мӧдӧді Вихманлы письмӧ. Юала стипендия йылысь.
Рытнас вӧлім Английскӧй керкаын^Английскӧй (Ангол) паркын керка. Паркыслӧн ӧні выль ним: «Видам-Парк» (Гажа парк)./^. Мыйыс сэн абу. Йӧз зэв уна. Быдсяма пӧлӧс ворсӧмыс эм. Ставсӧ вӧчӧ электричество. Гыа кӧрт туй вылын ислалім кыкӧн. Вагонъясыс крута кутасны лэччыны да нывъяс чилзӧны. Гӧраяс вылӧ вӧчӧма кӧрт туйсӧ. Гӧра горулас ветлӧ пыж. Сійӧ тшӧтш интереснӧ — гӧра пытштіыс кыткӧ мунӧ. Сэсся сідзи лӧсьӧдӧмаӧсь — ислалӧны гӧра йывлань даддьӧн быттьӧ лым кузя. Ислалӧны мӧдлаын электрическӧй конькиӧн. Карусельыд, лотереяыд! Ӧтилаын горзӧ морт — лабиринт пӧ тані. Пырим. Ширма кодьясысь вӧчӧм лабиринт кодь. Ветлӧдлім да ветлӧдлім. Эз сюр петанін. Пыранінті кӧсйим петны — оз лэдзны. Сэсся петанін сідзи эз и сюр — индісны. Мӧдлаын электрическӧй автомобиль... Ислалӧны. Сэсся зэрмис. Зэрӧм бӧрын мӧдім гортӧ. Ме коли. Йӧз зэв уна, трамвайӧ некыдз ог вермы пуксьыны. Тӧварыш пуксис. Ме коли. Сэсся ӧтнам локті гортӧ. Зэв дыр, час мысти, квайт трамвай воис. Мудзи, пон кодь.
6.05.1927. Тӧрыт ветлі Янош Вэгкӧд международнӧй базарӧ. Вися кодь эськӧ да мунім тай нин-а. Силуэт ножичӧн вундалӧ, вундас еджыд кабала вылӧ ляскас, сетӧ мен портрет! Ме тшӧтш вӧчӧді, сӧмын эз ас кодь артмы... Сэсся сёйим кыз сосиска. Сэсся чачӧ ньӧбим. Сэсся шоколад кӧрӧбка ньӧбим да сӧмын мавтӧмаӧсь шоколаднас, икӧтаясыд, ылӧдчӧны.
23.05.1927. Ньӧбалі книгаяс... Тайӧ 4 вежоннас гижи -с- суффикс йылысь, лои 80 лист бок. Жираи пыр юалӧ Синнеилысь, оз-ӧ гиж рецензия. Гижа пӧ, но ог пӧ гиж рочӧн... Заводитчи переводитны мадьярскӧйӧн. Босьтчӧма кӧ, колӧ нин нуӧдны помӧдз. Гижа комиӧн жӧ (висигтырйи) поэма «Мунӧны», куим глава гижи нин.
26.05.1927. Талун вӧлі Синнеи юбилей вылын. 70 ар. Уна вӧлі йӧз. Менӧ тшӧтш вӧлі корӧны ӧбед вылас да ме эг мун: мыйкӧ юрӧй висьӧ да... Лунтыр нинӧм эг вӧч, настроение лёк. Киӧ удж оз пыр.
14.06.1927. Кык мича ныв: Терушка, Рожика^Терушка (Тереза), Рожика (Роза) — тӧдмавтӧм нывъяс./^. Коймӧдыс мисьтӧм. Нокся докторантураӧн. Мӧскуасянь отсрочка кори. Докторавны колӧ 8 семестр. Менам сӧмын 6 семестр. Декан дінӧ кыкысь ветлі, профессура пыка. Сэні заявление «Кач»-лы. Мый тан лоӧ сэсся? Оз кӧ артмы деканатас. Кӧсъя сетны министерствоӧ.
Чек (стипендия) воис Кансаллис-Осаке-Панкки^Кансаллис-Осаке-Панкки — Финляндияын ыджыд коммерческӧй банк./^ пыр. Селищевсянь воис открытка, гижӧ, навернӧ пӧ вежасны отсрочка. Вихмансянь воис письмӧ — мӧдӧдӧма удостоверение Гельсингфорсын велӧдчӧм йылысь.
Тайӧ лунъясӧ Экманлы комиысь мадьярӧ переведиті коми стихотворение да коми литература йылысь гижӧдъяс. Зэв мортыс интересуйтчӧ.
Вӧскресенньӧӧ ветлім Карса паркӧ — Дюла Лачкӧд^Вермас лоны Лазициус Дюла (1896–1957), венгерскӧй лингвист, фонетист./^, кык нывкӧд. Тӧдмасим. Вӧлі киноын. Ӧтикыс водз муніс гортас, мӧдыс — Дюлакӧд. Ачым муні гортӧ.
Экман меным козьналіс «Венгерскӧй словарь» (кык том). Ньӧби «Выльмӧдӧм словарь» — 8 пэнгӧ. Лыддьыся дыша. Положение неопределённӧй.
16.06.1927. Вӧлім Дюлакӧд карса паркын. Кык нывкӧд тӧдмасим. Вӧлім киноын. Сэсся копейнӧйын. Дюла петкӧдліс Ольгасӧ. Юасьӧ, кутам-ӧ пӧ тю....? Нывъяс юалӧны официантлысь, мый пӧ лоӧ «тю.....» кывйыс. Официант эз дыр думайт, висьталіс налы: «ворсны» пӧ.
Нушика да Маришка^Нушика (Анна), Маришка (Мария) — тӧдмавтӧм нывъяс./^. Маришкалӧн аскомысь нимлун, сетіс адрес — сійӧ обозначайтӧ, колӧ пӧ гӧснеч мӧдӧдны.
27.06.1927. Лолочка...^Лолочка (Илона) — тӧдмавтӧм ныв./^ Шӧвк платтьӧ корӧ.
28.06.1927. Кык эстонскӧй том морт мунӧны подӧн му гӧгӧр кытшовтны. Финляндиясянь локтӧмаӧсь 4 тӧлысь подӧн. Кӧсйӧны ветлыны квайт во чӧж, со кутшӧм муясті: Финляндия — Эстония — Латвия — Польша — Чехословакия — Венгрия — Югославия — Албания — Греция — Турция — Палестина — Египет — Абиссиния — Индия — Китай — Япония — Сибирь.
29.06.1927. Петыр лун. Тані ыджыд праздник. Ветлім нёльӧн (Силади^Силади Дюла (1907–1953), велӧдчис В. Лыткинкӧд тшӧтш Этвӧш-коллегиумын./^, ме, Лолочка и Нушика) карсайса прогулка вӧчны. Эз удайтчы: вӧр дорӧ воны кутім, нывъяс бӧр бергӧдчисны, сійӧ жӧ трамвайӧн бӧр карӧ локтім.
Талун мӧдӧдчам провинцияӧ лун-мӧд кежлӧ. Лолочка корӧ кутшӧмкӧ гӧснеч (редикюль, чулки, юбка) на память. Прӧсужӧсь татчӧс йӧзыд!
1.07.1927. Локті Кэркэндӧ^Кэркэнд — ичӧтик станция ним./^ Силадикӧд. Сылӧн юрист вок эм, кык арӧсӧн ыджыдджык. Вагонын вӧлі зэв жар. Локтім Кэркэндӧ 6 ч. 40 м. (Петім Будапештысь 1 ч. 40 м.).
Локтӧмаӧсь Силадилӧн мамыс да ичӧтик чойыс (мичакодь ныв, сьӧд синтаса, сьӧд синма). Зэв бурӧсь, зэв варовӧсь. Юасьӧны, кытысь да мый да. Силадилӧн керка зэв ыджыд. Сёйим пажын. Пажын бӧрын мунім Дюлакӧд кар видзӧдлыны. Ичӧтик лунвыв кар, чистӧй. Ужнайтігӧн мыйсюрӧ юасисны коми йылысь. Юасьӧны, позьӧ пӧ тіян гожӧмнас купайтчыны, позьӧ пӧ йи мореад сэсся купайтчыны? Шензьӧны, ме шуа, мися, позьӧ да. Кор ме висьталі, мися, миян столицаын 8 сюрс олысь — шензьӧмӧн серӧктісны. Сёйим топыда. Сёйигчӧж балагуритім.
Торъя комната меным сетісны узьны. Быдӧнкӧд ручкуасьӧмӧн прӧщайтчи да мӧдӧдчи узьны.
2.07.1927. Ветлім купайтчыны купальняӧ. Ичӧтик купальня 40 филлер сулалӧ билетыс, 8 филлер купайтчан гач. Переменаӧн зонъяс да нывъяс купайтчӧны. Миянлы лои виччысьыштны нывъяслысь купайтчӧмсӧ. Пырим купайтчыны. Босьтім купайтчан гач. Ог куж кӧмавны, муртса кужи. Купальня шӧрас, гопӧд — ӧтарас вартчыны кужысьяслы, мӧдарас вартчыны кужтӧмъяслы. Пыригӧн билет вузалысь шуис, он кӧ пӧ куж вартчыны, эн пыр джуджыдінас. Купайтчим час-мӧд, шонді ванна босьтім час кымын. Ӧні сэсся кокъясысь да морӧсын кучикыс зӧлитӧ, мокасьтыд, юр висьӧ, жар и.
Сёйим унаысь и ёна. Ӧбед бӧрын узим. Ветлім гуляйтыштны. Ужын бӧрын мунім вокзалӧ встречайтны ыджыд воксӧ (муніс Будапештӧ кутшӧмкӧ могӧн). Локтіс.
Ичӧт чойыс (манси) лёка мича сьӧд синма ныв. (Учительскӧй семинарияын мӧд классын велӧдчӧ).
Рытнас пукалыштім, мыйкӧ чӧла розъялім да мый да (чери йӧртім позъяс, кручки кодьӧсь шедалісны с. в.).
3.07.1927. Узи дасӧдз. Став яйӧй (кучикӧй) би кодь, солнечнӧй ванна вылӧ видча. Асылын чеччи, садйын гуляйтышті. Какао юим.
Автобусӧн 3 ч. 20 м. мӧдӧдчим деревняӧ. Ёна и четӧдіс. Мекӧд бокӧн пукалысь ичӧтик немеч нывка. Ёна и сераліс менам зетӧдӧм вылӧ видзӧдігӧн. Деревняӧ воим (кык вок Силади да ме), тӧдсаяс ордӧ ветлӧдлім. Вина юим. Ужнайтім. Тьӧткаяс юалӧны, кытысь ме да коді менам гортын эм да. Силади Эрнӧ^Силади Эрнӧ — Силади Дюлалӧн вок./^ менӧ представляйтӧ, доцент пӧ да Петӧфи кодь жӧ пӧ поэт. Шензьӧны быдсӧн.
Рытнас чукӧртчим морт-мӧд. Сёрнитім. Карта вылысь корсим Коми му. Кӧн нӧ пӧ кӧрт туйясыд? Юалӧны. Мися, миян сӧмын куим верст кузя. Сералӧны. Ме висьтала, миян, мися, кӧръясӧн ветлӧны кӧрт туй дорсьыд бурджыка. Зонмӧй, ёна кутісны серавны.
Юала, кор, мися, аски мунӧ поездыс? Эз висьтавны, мокасьтъясыд, некод аски пӧ оз мун.
Деревняын, кӧні ми вӧлім, керкаяс гырысьӧсь, карса керка кодьӧсь. Менсьым камаш быд асыв чиститісны.
4.07.1927. Юрӧй тыр впечатлениеясӧн. Сэксардын^Сэксард — лунвыв Венгрияын кар./^ оз лэдзны вӧлі гортӧ. Некыдз оз лэдзны. Шуӧны, абу пӧ талун поездыс. Мӧдысь корӧны локны. Кыдзкӧ сэсся лэдзисны жӧ. Силадилӧн мамыс шуӧ, гӧтрасян да, шуас, карточкатӧ ысты жӧ.
Колльӧдісны вокзалӧ Силади кык вок... Кора Коми муӧ, локтӧй, мися, гӧсьтитны... Воча пӧ мӧдӧд ӧти кӧр татчӧдз.
Туй вӧлі ёна гажа. Силадияс тӧдмӧдісны куим морткӧд. Локтігӧн ёна сёрнитім ӧттор-мӧдтор йылысь. Комияс йылысь висьтала да шензьӧны. Ёна юасьӧны коммунистъяс йылысь. Сэсся тайӧ куим мортыс регыд чеччисны. Пырис ӧти доктор. Тӧдмасим. Юасьӧ Мӧскуа йылысь. Ме висьталі, мый эм. Сэтӧн кывзӧ кутшӧмкӧ господин, сэсся шуис друг: прӧпадитас пӧ тіян став Мӧскуаыд, Питерыд и Саратовыд!.. Доктор тшӧтш шуӧ, регыд пӧ большевикыдлы воас пом. Ме шуа, мися, большевикъясыдлӧн эм ыджыд армия, быд большевиклӧн эм ӧружие. Ми, мися, сюрам большевикъяс бӧрад армия кипод улӧ. Сы кипод улын и кулам. Китай, мися, со кутшӧм ыджыд и то оз вермы мынтысьны. Доктор велӧдіс менӧ, колӧ пӧ сюся овны. Меным шуӧ, тэныд пӧ тшӧтш колӧ велӧдчыны политика уджӧ. Кывзы пӧ татӧн курс-мӧд политическӧй экономия йылысь. Большевикъяс пӧ кытчӧдз оз бырны — комияслы пӧ лӧсьыд олӧм оз ло...
Комияс йылысь висьтала да шуӧны интереснӧ, шуас, зэв выльысь, шуас, заводитчӧ овны тайӧ йӧзыс.
Господин чеччӧ, воис гортас... Меным шуас — видза колян, шуас, сӧмын, шуас, уна эн сёрнит роч му йывсьыд. Оз, шуас, позь тані... Ме шуа, мися, юасьӧны да. Доктор шуӧ, ми пӧ вӧд
Мудзи сёрнитӧмла. Пештӧ^Пешт — Дунай шуйгабокса Будапештлӧн юкӧн./^ воим 8.50 м. рытнас (петім 4 часын). Скорӧйӧн. Билетыс зэв дона — 14 пэнгӧ. Икӧта пызь...
Локтӧм бӧрын сёйи чорыда, 2 пэнгӧысь. Муні копейнӧйӧ шойччыны. (Силадияс пуктісны нопйӧ (портфельӧ) калбас да нянь, но сійӧ оз сёйсьы).
Силадилӧн мам пыр юалӧ, мичаӧсь, шуас, нывъясыс сійӧ деревняас, мича, шуас, вӧлі тӧрыт миянын ичмоньыс? с. в... Ме шуа, мися, ме вӧлі вичкоын сӧмын куимысь Будапештын. Шензьӧны... Тадз пӧ весиг пӧрасны безбожникӧ.
Силадилӧн мамыс шуӧ, сійӧ и сійӧ деревняас студентъяс, шуас, бура велӧдчӧ, кӧть, шуас, и крестьянин пи.
Ме висьтала стипендия йылысь да шензьӧ: кытчӧ нӧ, шуас, видзан сы мында деньгасӧ?..
Студентъяслӧн сёрни сӧмын экзаменъяс йылысь да тшыгла олӧм йылысь, кончитӧм йылысь да места йылысь, нывъяс йылысь ещӧ корсюрӧ — некутшӧм идея! Торйӧн олӧм... Тӧд вылӧ усьӧны важ, дас саяс миян студентъяслӧн олӧмыс... Татчӧс студентъяс бура гостеприимнӧй йӧз, но лёкӧй петӧ тыртӧмлун выланыс...
Религиознӧй вопрос вылӧ челядь моз дзик видзӧдӧны. Юрист 4-ӧд курсын вӧскресенньӧӧ вичкоӧ мунӧ. Ыджыд мамыс аддзис керкаас, без 5 минут судьяыс аддзис писӧ: кисӧ вӧчӧма сідзи, кыдзи вӧчӧны юрбитігӧн да, да окыштіс ой-ой-ой, шуам, сё муса, бур пиукӧй...
Ме кор висьталі, мися, мамӧй менам оз куж лыддьысьны, да яндзим быдсӧн ме понда лои налӧн тшӧтш (налӧн батьыс судья вӧлӧма). Сідзикӧн зэв бур гостеприимнӧй йӧз.
5.07.1927. Материалистика Кристос, шуас, прӧстӧй морт вӧлӧма. Кулан да, шуас, нидзувъяс сёясны... А горшӧсь, икӧтаяс, йӧзыд.
Икӧтаыд, вокзалысь петігӧн сетсьӧма прачечнӧй квитанция кӧрт туй билет пыдди.
8.07.1927. Пӧдвалын столӧвӧй. Лӧз синма мича ныв... Мӧд ныв — безработнӧй ныв... Ӧти пэнгӧ уждыны корӧма мӧд нылыслысь да сійӧ абу сетӧма. Меным висьтавны кутіс сы йылысь да ме сеті... Сійӧ, тайкӧ, оз бӧрддзы...
Лӧз синма (Бӧжика)^Бӧжика (Элжебет) — тӧдмавтӧм ныв./^. Лӧз из чунькытш корӧ. Ичӧтик чойсӧ корсьӧма (сійӧ вӧлӧма копейнӧйын да мунӧма-пышйӧма сэтысь, оз тӧдны кытчӧ).
Английскӧй парк. Лилипут сикт... Гыа кӧрт туй. Пемыдінын пыжӧн гуляйтӧм... Фотографияын... Оз артмы снимок. Косявліс. Аддзис тӧдсаӧс... Оз мун некытчӧ... Мунам, шуас, куимӧн сур юны. Ме, шуас, мынта сы весьт тшӧтш. Ме, мися, муна гортӧ... Сэсся муні... Трамвай дінӧдз колльӧдіс... Корӧ 2 пэнгӧ трамвай вылӧ жӧ, абу пӧ сьӧмӧй... Эг сет... Икӧта пызьыд, настроениеӧн локті. Луннас Мэнеши ут-ӧдз^Мэнеши ут — Будапештса улич./^ мунігӧн паныдасьлас нимтӧм сьӧд синма ныв (кабала вузасянінса)... Висьтав, шуас, эстъяслы поклон, любитчи, шуас, ёна жӧ мича, шуас, кокыс... Мися, не толькӧ кокыс мича.
9.07.1927. Эстонечкӧд ветлім купайтчыны. Билет босьтім. Пырим. Корсим да корсим паритчан жыр. Эз сюр, икӧта пызьыд. Некод оз инды, ни некод оз висьтав ни. Тӧдса тӧдсаыслы сетӧ комнатасӧ. Миян тӧдса абу. Бӧр мунім купайтчыны... Пывсим... Пывсян бӧрын «Диетическӧй ресторанын» сёйим. Сы бӧрын мунім бумага лавкаӧ ичӧтик сьӧд синма нывлысь ньӧбасьны.
Гортӧ локті — став пызан выв и керкаын крӧвать бергӧдӧмаӧсь. Ӧти доктор-ориенталист ышмӧма да ставсӧ карапузитӧма.
Ужын бӧрын поляк студент, эст да ме мунім Английскӧй паркӧ, гыа кӧрт туй вылын гуляйтім... Поляклы абу кажитчӧма... Эстонеч кольччис на. Ми поляккӧд мунім... Локтігӧн зэрмис. Ми трамвайсянь котӧрӧн локтім.
10.07.1927. Вӧскресенньӧ. 11–12 виччысис «Нью-Йоркын»^«Нью-Йорк» — Будапештса кафе, ӧні эм на./^ Лолочкаӧс. Эз лок... Ӧбед бӧрын, шойччыштӧм мысти муні Английскӧй паркӧ. Трамвайын аддзысим Бӧжикакӧд... Тӧрыт, шуас, ёна скӧр вӧлін кутшӧмкӧ мӧд нывкӧд. Повзискодь первойсӧ... Пӧръяліс: мунамӧ вокӧс видзӧдлыны, висьӧ да...
Кык тӧлысь Будапештын олӧ деревняса ныв. Вӧлім гыа кӧрт туйын. Мӧдысь пӧ сэсся ог мун... Гортас муніс водз.
Сулалӧ качайтчанінын сьӧд синма мичакодь ныв. «Киноӧ он мун?» «Ог».
— Кытчӧ нӧ эськӧ мунан?.. — Пырим копейнӧйӧ. Морт ӧти кружкаӧн сур юим. Пукалім рытывбыд... Лёка мича. Варов. Сералӧ. Мунны кутім гортӧ... Сё икӧта пызь... Чотӧ, муртса вермӧ ветлӧдлыны... Сё икӧта пызь! Крепитчӧ, зільӧ мунны мичаа, но оз вермы. Аддзис, мый ме чотӧмсӧ казялі да быдсӧн чужӧм вывсьыс вежсис, жугыльтчис... Меным тшӧтш жаль лои.
...Трамвайӧ сёрми (вошлі, кутшӧмкӧ переулокын мӧдарӧ мунсьӧма да), лои автоӧн локны (мынті куим пэнгӧ). Локті да ставыс нин узьӧны.
Тӧрыт воис письмӧ Шаховсянь — ыстӧма выписка отсрочка йылысь.
12.07.1927. Ӧбедӧдз ветлі Австрийскӧй посольствоӧ, Венаӧ виза корны. Шуисны, огӧ пӧ сетӧй, колӧ разрешение Венаса посольствосянь...^Австрияын Российскӧй посольство./^ Сідз. Ӧбед бӧрын вӧлі Сэнтэндреын... Тӧдмасим ӧти том морткӧд (вӧлӧма кык во Голландияын, велӧдӧ турок кыв). Сэсся ветлі патера видзӧдлыны кар бердын. Сад пӧвстын керка. Кык ныв. Ӧтиыс вӧлӧма невеста да жӧникыс ваӧ вӧйӧма.
13.07.1927. Кык эст мунісны кругосветнӧй путешествиеӧ. Будапештын кольччисны 10 лун кежлӧ. Ӧтикыс воши. Мӧдыслысь сьӧрсьыс документсӧ босьтіс. Мӧдыс беспокоитчӧ. Мый лои сыкӧд? Ӧти дай мӧд лун кольӧ. Локтіс полицияӧ. Талун сюрӧма ӧти извозчиклы Асыввыв вокзал дорысь документъясыс. Извозчик оз тӧд, кодлы сетны документсӧ и вайис сійӧ. Мягистекӧд корсьӧма сійӧс... патерасӧ и... Документъяс вайис гортӧ... Но кытчӧ воши мортыс думайтанныд — виисны пӧ нывъяс да шойсӧ пӧ шыбитісны Дунайӧ.
16.07.1927. Колӧ ёна на менӧ велӧдны... Омӧля на велӧдісны. Талун ӧбедайтігӧн кори туроклысь деньга уджйӧзсӧ... да кутшӧм уджйӧз пӧ, ме тэнсьыд эг босьтлы. Первой шуис, ме пӧ мынті нин тэныд, сэсся шуӧ... Татшӧм Европаыд... Финляндияын гусялісны 200 финн марка, татӧн турок грабитіс 80 пэнгӧ... Ог гӧгӧрво Европатӧ.
Тӧрыт вӧлі газетӧ гижӧмаӧсь кык эст йылысь, кык профессор пӧ подӧн локтӧмаӧсь. Войдӧрлун вӧлі гижӧмаӧсь — кык голланеч пӧ.
17.07.1927. Тані поляк студент занимайтчӧ, зэв вылӧ пуктӧ Пилсудскийӧс^Пилсудский Йозеф Клеменс (1867–1935), польскӧй государственнӧй деятель да маршал. 1918–1920 воясӧ вӧлі Польшаса президентӧн, 1926–1928 да 1930 воясӧ — Польшаса премьер-министр, а 1926 восянь — военнӧй министр./^. Гимнас Пилсудский йылысь сьылӧны:
Талун асывводз мунісны эстъяс водзӧ, меным колисны сумкасӧ, тшӧктісны ыстыны Печӧ^Печ — лунвыв Венгрияын кар./^.
Томас^Томас Енӧ — Этвӧш-коллегиумса секретарь, бӧрынджык директорӧс вежысь./^ дінӧ корисны туроккӧд менӧ тшӧтш... Томас юалӧ сылысь: «Уджа? Меным?» — «Абу». Некор пӧ ме талысь эг босьтлы? Вай, мися, гиж официальнӧй кабала некор менсьым деньга босьтлытӧм йылысь... Ог пӧ, ме пӧ ог тӧд, коді эм менам, меным шуӧ...
Венаын революция...^1927 вося июльын Венаын мунісны уджалысьяслӧн фашизмлы паныд демонстрацияяс. Правительство войска отсӧгӧн разӧдаліс демонстрантъясӧс./^ Тані сы йылысь сёрнитӧны: свинство пӧ, босякъяс пӧ бушуйтӧны... Гижӧма газетын. Нывбабаяс пӧ воодушевляйтӧны революционеръяссӧ, та вылӧ татчӧс студентъяс шуӧны — истеричкаяс пӧ.
Тӧрыт йылысь нӧшта на колӧ гижыштны (тӧрыт вӧлі вӧскресенньӧ): муні Английскӧй паркӧ... Зэрмис, кобулын сулалі.
Сэні ичӧтик ныв сулалӧ, Маришка... Тӧдмасим... Ичӧтик дзонь ныв... Рытнас Чӧппи^Чӧппи — тадзи нимтӧны ичӧтик тушаа нылӧс./^.
19.07.1927. А ӧбедӧдз лыддьыси, лыддя Гомбоцлысь «Морфология...» Ӧбед бӧрын кӧсйи шойччыштны да эз лэдзны — доктор пыр мыйкӧ висьтавліс землетрясение йылысь (интересуйтчӧ аэропланъясӧн да арабскӧй кывйӧн!)...
Гижи Машицкийлы^Машицкий — Финляндияын Россияса культурнӧй йитӧдъяс комитетса представитель, Россияса консул./^ письмӧ да официальнӧй отношение. Сэсся паспортӧс да отсрочка йылысь выпискасӧ мӧдӧді Гельсингфорсӧ (икӧтаыд, заказнӧй письмӧӧн мӧдӧді да вунӧді ассьым адресӧс гижны!).
Рытнас Буденц кружокӧ ветлі. Жираи шуӧ, волы пӧ коркӧ бӧрйы книгаяс, Академия наукаын меным сетісны. Дивъя локны... Сэсся юалӧ менсьым Савин «Тшын»-лысь содержание^В. Савинлӧн «Тшын». Куим торъя ворсантор — теш Устьсысольскса олӧмысь. (Устьсысольск 1924)./^ (лыддьӧ лекция Университетса учительскӧй курсъяс вылын)...
Ужын бӧрын муні рокӧс вӧчан завод дорӧ, но Маришкаӧс аддзылі сӧмын здук кежлӧ, оз пӧ позь, горӧдіс, некытчӧ мунны.
Гортӧ локті да кӧсйи гижны письмӧ Маришкалы, да доктор господин Катонакӧд зэв ёна сёрнитӧны, да мешайтӧны, эг вермы гижны. Доктор господин (ботаник) вылӧ скӧрмӧма жӧ, меным шуӧ: часӧн-джынйӧн пӧ сёрнитӧдіс менӧ!
Гижи письмӧ Каржалы, мися, субӧтаӧ локта Сентэндраӧ...
20.07.1927. Лыддьыси.
21.07.1927. Ӧбедӧдз лыддьыси. Час-мӧд кежлӧ веж луд вылӧ ветлі.
22.07.1927. Лыддьыси... Ӧти ныв шуӧ меным: тайӧ пӧ, тайӧ пӧ, икӧтаыд, коммунистическӧй газет пӧлучайтӧ, сэтчӧ пӧ гижӧма
22–27.07.1927. Лыддьыси Синнеилӧн «Венгерскӧй кыв орччӧдӧм» серти. Лыддя став литература.
27.07.1927. Локтісны Франция куим студент... Ӧти венгер студент юалӧма: «Кутшӧм вераӧсь нӧ?» Найӧ шуӧмаӧсь: огӧ пӧ тӧдӧ, кутшӧм, кӧть пӧ кутшӧм... Сэсся возмущайтчӧ татшӧм ӧтветнад.
Поляк студент пӧ быд чеччиг-водіг юрбитӧ. Кодсюрӧ сералӧны жӧ.
Талун кутшӧмкӧ ыджыд поп кулӧма (мӧд поп нин кулі) — быдлаӧ ӧшлӧмаӧсь сьӧд флагъяс... Шогсьӧны. Мыйла нӧ, мися, шогсяд, вӧд сійӧ веськыда райӧ воас?
28.07.1927. Лыддьыси лунтыр.
Йӧй кодь ёртӧй лыддьӧ меным: мадьяр крестьянин пӧ Ен нога, тшап, националист... Ме сылы и шуи, мися, 50 во мысти вежсяс, лоас, мися, не Ен нога том, интернационалист. Меным шуӧ: тэ пӧ вӧлӧмыд Мӧскуаад агитаторъяслӧн школаын.
Газетӧ тӧрыт коймӧдысь нин гижи — корся мадьяр кыв велӧдысьӧс...
30.07.1927. Чӧппи. Шуас, мынтыны кӧ кутан 200 пэнгӧ быд тӧлысь, лоа ёрт... Сё пасибӧ, мися...
Французъяс гижисны меным кутшӧмкӧ матькӧм кыв.
Кык письмӧ гижи, кори Лолаӧс да Нушикаӧс. Некодныс эз локны, икӧтаясыд.
1.08.1927. Тӧрыт куим француз, ме, Уйвари^Уйвари Пал Будапештса университетын В. Лыткинкӧд тшӧтш велӧдіс венгерскӧй да французскӧй кывъяс. Бӧрыннас уджаліс Дебреценса гимназияын велӧдысьӧн./^, Вирани вӧлім Английскӧй паркын... Быдсямасӧ видзӧдлім: стул — пуксян да бергавны кутас. Скамья — пуксян да здук мысти усьӧ. Америкаса йӧй осел вылын гуляйтім... Венеция автомобильӧн автомобилясим. Мачӧн розьӧ лыйлалім, кодлӧн веськалӧ — награда сетӧны... Менам и веськалі — сетісны акань.
Тӧндзи гижлі газетӧ объявление, мися, корся мортӧс мадьяр кыв велӧдны. Редакцияӧ воис 6 ӧтвет... Кыклы гижи воча, но ӧтветыс эз во.
Выпишиті Берлинысь «Руль» газет^«Руль» — роч еджыд эмиграциялӧн газет, коді петіс 1920-ӧд воясӧ Берлинын./^. Талун ӧти номер воис нин, но нинӧм оз жӧ гижны — гажтӧм газет.
Тӧрыт вӧлі вӧскресенньӧ... Ог лыддьысь. Тӧрыт Чиллагхедьын^Чиллагхедь — Будапешт да Сентэндре костын пляж./^ солнечнӧй ванна босьті.
Ӧти нывлы висьталі, мися, ме финн. Коді пӧ али коді ме?
Неважӧн воис выль номер «Ордым». Нимкодь зэв — уна коми выль поэтъяс петӧны да... Локтӧй жӧ, локтӧй, милости просим.
Паспортӧс нюжӧдны мӧдӧді Гельсингфорсӧ да век на эз во... Дӧзмыны нин куті виччысьӧмысла...
Тані быд трамвайын гырысь букваясӧн гижӧма: «Эска ӧти енлы, эска ӧти чужан мулы, эска Венгриялӧн ловзьӧмлы». Аминь. Татшӧм настроение тані...
3.08.1927. Муні велӧдысь ань ордӧ мадьяр кыв велӧдны. «Симпатичнӧй» ань, зарни пиньяса, ме пӧ уна кыв велӧда... Висьтаси финнӧн. Деньга водзвыв босьтіс.
Ыджыд выльтор Будапештын... Хорти Миклошлӧн^Чиллагхедь — Будапешт да Сентэндре костын пляж./^ пиыс гӧтрасьӧ. Озыр невеста вайӧ. Быд газетын гырысь букваясӧн гижӧма. Портретъяссӧ помещайтӧны...
Велӧдысь аньӧй зэв ёна жалитӧ роч эмигрантъясӧс — коньӧръяс пӧ.
4.08.1927. Паспорт, икӧтаыд, век на эз во Гельсингфорсысь. Талун мӧдӧді письмӧ... Финляндияӧ.
Ныв велӧдысьӧй ордын вӧлі. Яр ныв. Рытнас Буденц кружокын вӧлі. Быдсӧн юавлісны: но инӧ кутшӧма чувствуйтан татшӧм жар поводдя дырйиыс? (Будапештын зэв нин важӧн зэв жар).
Синнеи ошйысьӧ, Емельяновсянь^Емельянов Аркадий Иванович (1879–1942), роч лингвист, финно-угровед да тюрколог. 1925–1931 воясӧ уджаліс Ленинградса университетын, гижис «Вотяцкая грамматика» (1927)./^ пӧ воис письмӧ дай
Рытнас ужнайтігӧн шуӧны: Россияад пӧ оз лэдзны бӧрсӧ, Берлинса газет пӧ выписывайтан да («Руль»).
6.08.1927. Талун ӧбедайтігӧн ӧти профессор матькыштіс Сӧвет Союз вылӧ. Ӧткымын студент видзӧдлісны сы вылӧ да ме вылӧ, быттьӧ шуны кӧсйисны сылы — оз пӧ позь видчыны СССР вылӧ, ме дырйи...
Сёрниӧ воим да шуа, мися, 50 во мысти коми йӧз, мися, ӧнія Венгрия культураысь вылӧ каяс. Оз веритны... Мися, 20 во мысти миян ставыс лоӧ грамотнӧй... Идеализм пӧ, шуӧны. Но, мися, петкӧдлам идеализм! Коми му, мися, Германияысь ыджыдджык. Коми йӧз, мися, Англияысь ёнджык! Кыдзи пӧ ёнджык? Мися, 7 во косясисны да вермисны комиясыд Англиятӧ^Тыдалӧ, сёрни мунӧ Войвылын гражданскӧй война дырйи комияслӧн еджыдъяскӧд да английскӧй салдатъяскӧд тышкасьӧм йылысь./^.
7.08.1927. Ӧти буржуй студент (менам учительӧй, синмӧн аддзытӧм морт) юасьӧ: ме пӧ коммунист?.. А, мися, ме коммунист. Мадьяр пӧ вермас ӧмӧй лоны коммунист?..
Буржуй студентӧс кора зыран операӧ. Лок, мися, коми университетӧ английскӧй кыв велӧдысьӧ... Зэв кӧсйӧ локны...
Вӧлім кутшӧмкӧ (Яношхедь)^Яношхедь — медся джуджыд места Будапештын (529 м.)./^ джуджыд гӧра вылын (500 метр судта), сэсянь тыдалӧ став Будапештыс.
8.08.1927. Учитель, менӧ велӧдысьӧй, суртталӧ...
Рытнас паныдасим Вирани да Уйварикӧд. Уйвари шуӧ, мунам Вишеградӧ...^Вишеград — Будапештсянь 41 верст ылнаын Дунай веськыд бокын гажа курортнӧй места. Венгерскӧй корольяслӧн гожся резиденция./^ Мунам... Шуӧ: коллегиумын пӧ быдсӧн кӧсйӧны мунны Коми муӧ. Мися, милости просим! Кор лоӧ университет. Збыль кӧсйӧны мунны.
Уйвари шуӧ: колӧ пӧ став финн-угор йӧзсӧ ӧти государствоӧ чукӧртны да вӧчны ӧти государство. Локтӧ, мися, ставныд Коми муӧ, тӧрад бара, мися! Локтам пӧ, зэв збыльысь сёрнитӧны.
11.08.1927. Тӧрыт вӧлім Вишеградын — 3 час туй пароходӧн. Гажа туй... Сэні вӧлӧма важ крепость — корольыс олӧма.
Талун велӧдчыны ветлі велӧдысь ныв ордӧ... Петӧфилысь стихотворение лыддим. Настроение быдсӧн кыптыліс (эз Петӧфи стихотворениенас, дерт).
Виллеркӧд^Виллер — тӧдмавтӧм морт./^ переведитім с-суффикс йылысь... Шуӧ: Енлы пӧ веруйта, но внешньӧй обрядъяссӧ ог признавайт. Но, мися, большевик... Абу пӧ большевик, корольясӧс пӧ признайта.
Товаришӧй шуӧ: тані пӧ быд профессор зэв религиознӧй...
Велӧдчыны эг эшты: мадьяр кыв велӧда. Берлиц серти велӧда гимназисткӧд... Мынта 1 пэнгӧ часысь...
14.08.1927. Вӧскресенньӧ — дай приключение. Вӧлі Карса паркын. Тӧдмаси нывкӧд да син пӧла веськалі. Тӧдмаси мӧдкӧд — мунам, мися, киноӧ? Ӧні пӧ вӧлі... Мунам копейнӧйӧ. Ужнайтӧді... Висьталӧ, мамӧ пӧ олӧ пригородын... Мамыслы гижим открытка (ме гижи, сійӧ диктуйтіс). Гижис верӧс сайӧ мунӧмӧн пӧ эгӧ ладмӧ — локта пӧ гортӧ да висьтала подробностьяссӧ. Мунам пӧ Пештӧ сэсся. Мунам. Ме пӧ пырала пальто босьтны гортӧ, ыркыд да, сэсся пӧ мунам кытчӧ-нибудь... Ачыс ичӧтик ныв, еджыд, сэтшӧм невиннӧйӧн притворяйтчӧ — некыдз он вермы тӧдны... Мунім трамвайӧн... Чеччим, шуас... Чеччим... Мунам... Пырим... Кытчӧ пӧ воим?.. Бӧр муні, сьӧвзи да... Нылӧй видчан-ёрччан сэтчӧ коли.
Луннас вӧлі финнъяскӧд ӧтлаын Парламентын...^Парламент — неоготическӧй стиля зэв ыджыд керка Дунай бокын. Кузьтаыс 268 м., пасьтаыс 123 м., судтаыс 96 м. Керкасӧ лэптісны 1885–1902 воясӧ./^ Ыджыд мича здание... Французъяс абу ошкӧмаӧсь тайӧ керкасӧ... лӧгасьӧма Уйвари ёрт.
3.09.1927. Тӧлысь кымын гижа нин диссертацияӧс, венгерскӧйӧн. Лун-мӧд сайын ичӧтик Маришкасянь нем виччысьтӧг воис письмӧ. Лок, шуас, вӧскресенньӧӧ аддзысьлыны... Вӧлім киноын.
Французъяс аски мунӧны. Миянӧс снимайтісны найӧ да кора карточкаяс. Кӧсйысьӧны ыстыны. Вежон кык сайын ветлім эстъяскӧд Седведӧ^Седвед — лун-асыввыв Венгрияын кар./^ — ӧти озыр морт ордын гӧсьтитім...
Вежалун сайын ветлім Дербеценӧ^Дебрецен — вой-асыввыв Венгрияын кар./^. Пустаын^Пуста — шӧр Дунай ковтысын туруна видзьяс. Артмӧмаӧсь бырӧм вӧр местаӧ. Тані ёна бур видзны гырысь скӧтӧс. Помтӧм паськыдінъясын тшӧкыда позьӧ аддзыны син пӧрйӧгъяс (миражъяс)./^ вӧлім. Гажа, зон. Син пӧрйӧгъяс видзӧдлім. Чери рӧдмӧдан учреждениеын вӧлім.
Тӧндзи ӧти гимназияса учитель шуӧ: колӧ пӧ став финн-угор йӧзсӧ католик вераӧ пыртны. Тэ пӧ он босьтчы комиястӧ католическӧй вераӧ пӧртны? Мӧд Сент Иштван^Сент Иштван (997–1038) — медводдза венгерскӧй король, пыртіс венгръясӧс Кристос вераӧ./^ пӧ лоан. Збыль сёрнитӧ.
Варовӧсь, зон, татшӧм йӧзыд. Локті да сійӧ лунас жӧ ставыс кутісны тӧдны, мый ми вӧчим Дебреценын (фрак, войын пызанӧ зурасьӧм, винаяс. Нывлы шуӧм, войын карӧ мунӧм, ыджыдысь-ыджыд...). Татшӧм ӧдйӧ паськалӧны юӧръясыд. Ме коркӧ ӧтчыд шуи, мися, став литературасӧ финн-угор кыв йывсьыд дорвыв лыддя — ӧні директорным нин тӧдӧ. Талун локтіс да шуӧ — молодец пӧ, зіля пӧ велӧдчан... (Директорным зэв пӧрысь, шань морт). Ёна радейтӧ паприка.
10.09.1927. Тӧрыт и талун локтісны гояяс...^Гоя — вежӧртасыс «аист». Тадзи нимтӧны медводдза курсса студентӧс./^ Ме — англия кыв профессор. Ӧти англия кыв тӧдысь — мадьяр коми... Ме комиӧн сёрнита — английскӧй сёрни пыдди.
Талун вӧчисны медицинскӧй осмотр... Оз быттьӧ и ков, быдӧнлы
Менсьым бӧрнас юалӧны: татӧн пӧ татшӧм штукаяссӧ вӧчавлӧны оз? Оз, мися. Но большевикъяслы пӧ сӧмын нянь сёйны да сёрнитыштны...
13.09.1927. Диссертацияӧс помалі да талун Синнеилы нулі петкӧдлыны (Буденц кружокӧ). Синнеи шуис первойсӧ, вай пӧ мӧдысь татчӧ, ӧні пӧ портфельӧй тыр. Сэсся корис лыддьыны. Ме сеті, час четверть гӧгӧр лыддис, листаліс да шуис — шогмас пӧ! Со и вӧлі ставыс...
23.09.1927. Гоя экзамен вӧлі. Быдсӧнсӧ шутитісны. Кабаре. Кабаре вылын менӧ тшӧтш казьтыштісны реклама юкӧнас: «Турок-татар йӧзлы пӧ да финн-угор йӧзлы уджалӧ вӧлі Лыткин». Кабаре вылӧ быд гояӧс торйӧн корӧны, да мнимӧй профессоръяс юасьӧны, да кутшӧмсюрӧ количество вопросъяс сеталӧны. Кабаре бӧрын гояясӧс залысь вӧтлісны, би кусӧдісны, колисны сӧмын ӧти гӧрд лампа. Сэсся ӧтикӧн-ӧтикӧн коралісны гояяссӧ да сітанас кучкалӧны — сэксянь сэсся гоя — член коллегиума.
Рытнас мунім сур юны. Час дас кыкӧдз юим. Сэсся копейнӧйысь петім да
24.09.1927. Вӧлі Сентэндреын.
Куим чой: Бӧжика, Катика, Маришка. Каржа велӧдӧ комиӧн. Талун вӧлі коймӧд урок.
26.09.1927. Мудзи, тыдалӧ, бара. Ог вермы занимайтчыны. А колӧ зэв унатор вӧчны. Лыддьысьны, лыддьысьны, лыддьысьны. Необразование лёк.
10.10.1927. Кодкӧ лунӧ вӧлі Сетяля банкет вылын... Гимназия ӧти велӧдыськӧд сёрнитім. Шуӧ: ми уна обязанӧсь роч большевикъяслы. Найӧ пӧ мездісны уна турок йӧзӧс. Сійӧ зэв пӧсь туранист. Шуас, колӧ татчӧ мӧдӧдны комиястӧ католическӧй богословие велӧдны, сэсся коми йӧзтӧ католическӧй вераӧ пыртны. Сэки, шуас, рочьясыдлы вермасны йӧзыс сувтны паныд. Ме мыйкӧ «но» да «да» сёрниті.
14.10.1927. Тӧрыт вӧлі Сентэндреын. Бӧжикалӧн буретш чужан луныс.
14.10.1927. Локтісны кык болгара татчӧ велӧдчыны.
25.10.1927. Кодкӧ лунӧ театр дінын студентъяс да полиция косясьӧмаӧсь. Делӧыс со кыдз вӧлӧма. Национальнӧй театрын ӧти еврейлысь пьесасӧ пуктӧны. Студентъяс протестуйтӧмаӧсь — оз пӧ ков пуктыны шуӧмаӧсь. Налысь абу кывзӧмаӧсь — пуктӧмаӧсь... Студентъяс кымынкӧ рыт дорвыв свистайтӧмаӧсь театрас. Сэсся театр бӧрас горзыны кутӧмаӧсь: «Долой!» (Еврей авторыслысь нимсӧ). Полициякӧд косьӧ воӧмаӧсь. Ӧти студентлы сьыліас сӧтӧмаӧсь. Талун пӧ сэсся кувсьӧма. Сы понда студентъяс еврейяс вылӧ лӧгасьӧмаӧсь да университетысь нӧйтӧмаӧсь еврей студентъясӧс. Коллегиум талун чукӧртчылӧм. Кодсюрӧ горзӧны: колӧ пӧ вӧтлыны став еврей студентъяссӧ университетсьыс.
Талун рыт коллегиум бойскаут организация^Бойскаут — зонкаяслӧн скаутскӧй организация./^ лекция вӧлі. Эм сэтшӧм организация, кодъяслӧн дас правилӧ эм: 1) исполняйтны обязанностьяс ен водзын, государство водзын, мортъяс водзын, 2) веськыда сёрнитны, с. в.
Еврей студентъястӧ нӧйтӧм йывсьыд висьталісны да менам зэв ёна серамӧй петӧ. Да кутчыся, ог серав. Абу лӧсьыд. Зэв збыльысь висьталісны да... Ме юала: мыйла нӧ, мися, оз окотитны тайӧ пьесасӧ театрас сувтӧдныс, лёк али мый, мися, пьесаыс? Абу пӧ эськӧ лёк да гижысьыс пӧ еврей. Национальнӧй театр нимӧс пӧ колӧ сідзи видзны — не лэдзны некутшӧм еврей гижысьӧс сэтчӧ сцена вылӧ... Ме гӧстинӧйӧ пыри да горӧдісны шуткаӧн: «Еврей! Коммунист! Нӧйтны!» (Шуткаӧн горӧдісны тӧдӧмысь).
Студентъяс локтісны университетӧ да ме юала кодсюрӧлысь сералігмоз: мися, кымын еврейӧс кучкин?
12.11.1927. Диссертацияӧс лои дженьдӧдны 22 лист бокӧдз.
Талун вӧлі археолог ордын. Ветлӧма кольӧм гожӧм Мӧскуаӧ. Таво гожӧм мӧдӧ Сибирӧ да юасьӧ, ӧпаснӧ абу пӧ Сибирӧ мунны. Оз-ӧ пӧ грабитны, вины? Готика культура да
Немет профессор ордын вӧлі. Сёрнитӧны талун пӧ лунтыр факультетскӧй собрание вылын, сӧмын споруйтӧмаӧсь бабаяссӧ профессорӧ лэдзӧм йылысь. Министерство пӧ тшӧктӧ ӧткодявны, но университет оз ӧткодяв. Италияын пӧ гимназияӧ весиг оз позь (например, философия велӧдысьӧ нывбабаӧс босьтны).
14.11.1927. Йӧй кодь морт мекӧд олӧ. Войнас оз вермы узьны. Лыддьӧ сӧмын сэтшӧм книгаяс, кодӧс разрешитӧ Римскӧй папа. Быд асыв мунӧ вичкоӧ.
15.11.1927. Типографияӧ волі да шензьӧны ме вылӧ, ёна и видзӧдісны служащӧйясыс.
Велӧдча да зэв ньӧжйӧ содӧ велӧдчӧмӧй. Мудзи, тыдалӧ, икӧта пызьыд.
27.11.1927. Велӧда индогерманистика да славистика. Ёртӧй поп вӧлӧма. Волывлӧны видлыны сійӧс да серавны.
6.12.1927. Талун мадьяр ыджыдыслӧн (Управитель) нимлун — занятие абу.
Рытнас Буденц кружокын вӧлі да ыджыд дон — тшӧктісны локтан воторникӧ «Венгерскӧй кыв велӧдан обществоын» доклад вӧчны.
Рытнас ужын столӧвӧйын мыйкӧ финскӧй ичӧтик рӧштво кодь дивӧ вӧлі: маскаа дедушко шутка чачаяс сеталіс. Меным сетіс вексель Фуадсянь — кӧсйысьӧ 1943 воын мынтысьны.
Велӧдча, велӧдча, велӧдча.
14.12.1927. Тӧрыт «Венгерскӧй кыв велӧдан обществоын» вӧчи «С-суффикс» йылысь доклад. Морт 25 кымын вӧлі. Рытнас гортӧ локті да быдсӧн поздравляйтӧны. Талун гижӧмаӧсь газетъяс хроника юкӧнас менам доклад йылысь. Ӧти газет гижӧма «роч» пӧ, мӧд гижӧма «Коми муысь воӧма».
Мелих ордын вӧлі. Висьталіс, мый йылысь кутас юавны государственнӧй экзамен вылын.
Талун ӧти юалӧ: позьӧ Мӧскуасянь ыстыны открытка-письмӧ, разрешитасны оз пӧ? Серьёзнӧя юалӧ!
16.12.1927. Вӧлі государственнӧй экзамен: Синнеи, Мелих, Петц^Петц Гедеон (1863–1943), Будапештса университетын немецкӧй языкознание кузя профессор./^. Медбӧръя кыкыс висьӧны, сы понда лои ветлӧдлыны автомобильӧн патераас. Гуляйтім автомобильӧн деканкӧд. Автомобильын декан видіс жыдъясӧс да большевикъясӧс, шуӧ, яндзим пӧ став Европаыслы — эз пӧ вермыны большевикъясысь Россиятӧ, колӧ пӧ вӧлі сӧмын 50 сюрс салдат мӧдӧдны...
Гортӧ локті да ёна поздравляйтісны. Столӧвӧйын горзӧны: «Мед олас!»
17.12.1927. Рытнас Жираи семинарийкӧд кафеын («Ичӧт рӧзбойник») поздравитім менӧ — юим. Вӧлі 10 кымын шуточнӧй поздравительнӧй речь! Висьталісны уна кывйӧн: латинскӧйӧн, финскӧйӧн, французскӧйӧн, немецкӧйӧн, английскӧйӧн, турецкӧйӧн, венгерскӧйӧн.
17.12.1927. ...Вӧлі «Галереяын». 18 арӧса Манси.
19.12.1927. Вӧлі докторӧ производство (лун-мӧд сайын волісны войнас производство вӧчны).
Клятва сеті Ен водзын бура кутны ачымӧс, наука быдтыны, с. в.
26.12.1927. Ветлі прӧщайтчыны Фукс ордӧ. Привет, шуас, став коми йӧзыслы, не сӧмын Цемберлы^Цембер Андрей Андреевич (1874–1957), коми фольклор туялысь, Коми музейлы подув пуктысь (1911 во), чужан му туялысь. 1911 да 1913 воясӧ отсасис Д. Фокош-Фукслы Коми муӧ волігӧн. 1922–1936 воясӧ уджаліс Коми государственнӧй архивын юралысьӧн./^ да Фроловлы^Фролов Александр Георгиевич (1881–1934), Устьсысольскса велӧдысь, 1913 воӧ отсасис Д. Фокош-Фукслы, ветліс сыкӧд Удораӧ./^.
29.01.1928. Рытын машина, рӧштво. Бара нин ме локта гортӧ. Олан-вылан СССР — паськыд мӧвпа, пӧсь сьӧлӧма ыджыд му!
