СЬӦЛӦМӦС КЫРЛӦ ДОЙ

Неважӧн «Красное знамя» газет Коми издательствоса главнӧй редакторкӧд интервьюын кыпӧдіс сёрни сы йылысь, колӧ-ӧ миян республикаын лэдзны коми книгаяс? Тадзи вермас мӧвпавны сӧмын морт, коді мустӧмтӧ Войвыв мунымӧс, татчӧс войтырсӧ — коми кыв вылын сёрнитысьясӧс. Сэтшӧмъяслы сӧвет: нопъясьӧй и мунӧй кытчӧ гажныд, сэтчӧ, кӧні он кутӧй кывны коми кыв. Ок ӧд паськыд Русь-матушкаыд, тіянӧс некод татчӧ эз сирав. Энӧ дзугӧй республикаын уна национальностя йӧзлысь лӧнь олӧмсӧ!

Век жӧ надейтча, мый «Красное знамя» газет унджык кутас гижны коми культура, литература да искусство йылысь, дугдас кеслыны пиньсӧ и демократъяс вылӧ, и коми йӧз вылӧ. Ӧд водзті тадзи и вӧвлі: сылӧн лист бокъясысь позис весиг аддзыны «Войвыв кодзув» журналлы обзоръяс. Квайтымынӧд воясын вӧлі «Красное знамя» да «Югыд туй» газетъяслӧн ӧтувъя редакция. Коми да роч газетъясса сотрудникъяс кабинетъясас пукалісны ӧта-мӧдлы воча. Ачым, сэки том журналист на, пукалі редакциялӧн информация отделын рочӧн гижысь Владимир Шарковкӧд да Юрий Поповкӧд. Унаторйӧ ме велӧдчи налысь газетнӧй уджын. «Югыд туйса» культура отделӧн веськӧдлысь Серафим Попов пукаліс Георгий Луцкӧйкӧд — «Красное знамяысь» сэтшӧм жӧ отделӧн веськӧдлыськӧд. Тайӧс ме висьтала сы могысь, медым тӧдчӧдны: коми да роч журналистъяс уджалісны ӧта-мӧдыскӧд топыд йитӧдын. Да и ӧтув вӧліны партийнӧй да профсоюзнӧй организацияяс, ӧтлаын мунлісны планёркаяс. Кужлім-ӧ сэк думыштны, мый коляс кад и «Красное знамялӧн» ыштас лолыс кыпӧдны сэтшӧм тема, кыдз, шуам: колӧны-ӧ коми войтырлы коми книгаяс. Ачыс нин тайӧ темаыс быдса нацияӧс омӧльтӧм! Мӧд делӧ, сёрниыс кӧ муніс сы йылысь, кыдзи эськӧ рынокӧ вуджигӧн отсавны национальнӧй литературалы да культуралы. Буретш тадзи и вӧчӧны Москваын петысь газетъяс, весиг и сэтшӧмъяс, кодъясӧс водзті шулісны консервативнӧйӧн.

Да, ог нин первойысь кылӧй, мый омӧля инасьӧны коми книгаяс. Унаысь нин кыпӧдлісны тайӧ сёрнисӧ и «Коми му» газет, и радио да телевидение. Та дырйи, мыйлакӧ, пырджык индӧны помкаяс: бырӧ вочасӧн коми лыддьысьысь, коми войтыр кутіс яндысьны аслас чужан кывйысь. И таӧдз пӧ вайӧдіс Сталинлӧн политикаыс — шуӧ А. Размыслов «Коми му» газетлӧн сентябрь 7 лунся номерын. Кӧсъя вензьыштны, кӧть и эм таын мыйкӧ мында збыльыс. Ӧд буретш да Сталин дырйи районъясын комиӧн петісны газетъяс, 1–7 классъясын став предметсӧ велӧдісны чужан кыв вылын. Роч кыв да литература вӧлі кыдзи торъя предмет. Школаясысь национальнӧй кывсӧ бырӧдісны сёрӧн, кор нин Сталинлысь велӧдӧмсӧ вӧлі гуалӧма.

Ӧні сьӧкыд кодӧскӧ мыжавны, этшаммӧ кӧ коми войтыр. Киссьӧм ватӧ он курав. Ачыс сӧветскӧй социалистическӧй системаыс вӧчис сідз, мый Коми муным лоис ветлысь-мунысьяслы ыджыдсьыс-ыджыд вокзалӧн. Тайӧ вокзалас йӧз тӧдмасялісны, йитісны ӧта-мӧдыскӧд олӧмсӧ. Коми вир сорасис рочьяслӧн, украинецъяслӧн, белорусъяслӧн виркӧд. Чужисны шӧрипӧла национальностя челядь, кодъяс школаясын коми кыв велӧдтӧг лоисны рочьясӧн. Рочмисны и карса коми семьяясын чужӧм нывкаяс да зонкаяс. Тайӧ том войтырыслӧн челядьыс ӧдвакӧ нин кутасны кывны коми сёрни. Ӧд челядьыс весиг налӧн, кодъяс талун быттьӧкӧ и тӧждысьӧны коми кывлӧн сӧстӧмлун вӧсна, оз тӧдны рӧднӧй кывсӧ. Позьӧ ӧмӧй таысь мыжавны Сталинӧс да Сусловӧс? Абу ӧмӧй мыжаӧсь асланым республикаса чиновникъяс, тшӧтш и найӧ, кодъяс шулісны асьнысӧ «миян эпохалӧн вежӧрӧн, часьтӧн да сӧвесьтӧн»?!

Век жӧ коми войтырлӧн вужйыс эз на косьмы, сійӧ пессьӧ-водзсасьӧ, зільӧ унджык на нёньыштны му морӧсысь сӧзсӧ, но сӧзыс пыр этшаджык и этшаджык. Коми мунымӧс пурисны да и водзӧ пурӧны коді кыдз вермӧ. Пурӧны сылысь озырлунъяссӧ веркӧссьыс и гырк пытшкӧссьыс. Уна национальностя героическӧй рабочӧй класс рӧднӧй коммунистическӧй партия веськӧдлӧм улын эз этша вӧч Коми мулысь вӧр-васӧ кисьтӧм-жугӧдӧм кузя. Удж серти и чесьт: республикалӧн знамя вылын лётъялӧ куим орден. Планъяс тыртӧмысь медъюгыд наградаясыс век вичмылісны обкомсалы, неуна пемыдджыкъяс — ичӧтджык чинаяслы, а медся пемыдъясыс — «сьӧд» йӧзлы, налы, кодъяс, вӧлӧмкӧ, асланыс рабскӧй уджысь босьтӧны гыж ыджда дон. Тадзи стрӧитім коммунизм. А ми, журналистъяс, тшӧтш и писательяс, газетъясын да журналъясын йӧзӧдалім статьяяс да очеркъяс, кӧні петкӧдлім Войвывлысь мичаммысь чужӧмбансӧ. И эг вунӧдлӧй сэні висьтавны аттьӧ кыв Ленинлӧн партиялы. Мичмӧдім Войвывнымӧс сэтчӧдз, мый кутісны лӧставны магазинъяслӧн тыртӧм джаджъясыс.

Ӧнія моз кӧ и водзӧ кутасны жугӧдны вӧр-ва, то пожӧма ягъяс пыдди парманымлӧн кольӧ куштӧм морӧсыс да сэні дзирдалысь эсійӧ куим орденыс. Татшӧм козин колям локтан поколениеяслы.

А коми литература? Сійӧ В. А. Савинлӧн «Гӧрд звӧн» кывбурсянь ӧтарӧ восьлаліс Ленинкӧд, Сталинкӧд, Партиякӧд, Революциякӧд ӧти туйӧд. Тайӧ строкаяссӧ гижа сэк, кор менам пызан вылӧ паськӧдӧма коми поэтъяслысь уна-уна сборник, 50-ӧд вояссянь босьтӧмӧн. Енмӧй-енмӧй, мыйта сэні политикаыс! Мыйта сэні рифмуйтӧм статьяыс! Партиялы да Октябрлы сиӧм кывбурыс, пӧжалуй, ёна унджык сы серти, мыйта Астраханьын вайӧм арбузын семечки-кӧйдыс. Кор пӧ гижан историческӧй личносьт йылысь, оз позь пӧръясьны. Но коми поэтъяс татшӧмторсӧ абу кутлӧмаӧсь тӧд вылас. Серафим Попов ӧти поэмаын гижӧ, мый, быттьӧкӧ, Сталин ёрт волӧма Эжва бокса ӧти лесоучастокӧ, йӧзыскӧд зэв меліа сёрнитӧма, ӧтлаын ливкйӧдлӧма сьыланкывъяс, сэсся киас босьтӧма чер да мукӧдкӧд ӧтлаын пӧрӧдчӧма... Со кутшӧм шань да зіль вӧлӧма Иосиф Виссарионовичыд! Збыльысь колӧ героическӧй вын-эбӧс да терпенньӧ, медым зэв мича лирическӧй стихъясысь ӧприч сочинитны та мында кывбур Сталин да партия йылысь, мыйта гижис Серафим Алексеевич.

Со и мӧд нималана поэт — Иван Вавилин. Воліс кӧ Комиӧ Сталин, мыйла не вайӧдлыны татчӧ Ленинӧс? И поэт-сатирик «вурыштіс» поэма «Ленин Комиын». Но тайӧ эз вӧв сатира, а политическӧй подула гижӧд. Кутшӧмӧсь воспитательяс — сэтшӧмӧсь и воспитанникъяс. Ыджыдджык арлыда поэтъяслысь модасӧ босьтісны томджыкъяс. Эскыны кӧ Геннадий Юшковлӧн «Отсӧг» поэмалы, то коми монтёр Федотлы Ленин ёрт мӧдӧдӧма 1920 воын выль пальто, выль костюм, дай улыс дӧрӧм-гач. Гашкӧ и, кутшӧмкӧ отсӧг сетісны мортлы собессянь, но ӧдвакӧ мӧдӧдіс Ленин.

Тані ме вайӧді лыддьысьысьясӧс бӧбйӧдлӧм йылысь сӧмын некымын пример. Сэтшӧмсӧ позьӧ лыддьӧдлыны уна мукӧд авторлысь пож син мында. В. Савинлысь, В. Чисталевлысь, В. Лыткинлысь революционно-агитационнӧй кывбуръяссӧ, кӧні абу весиг гыж ыджда поэзия, мыйлакӧ пыртӧны книгаысь книгаӧ. Со и кольӧны найӧ инавтӧг. И оз сы вӧсна, мый абу коми лыддьысьысь. Та йылысь медводз висьталӧны «Коми му» газетлӧн да «Чушканзі» журналлӧн тиражъясыс. Коми книгаяс петӧны на серти ёна ичӧтджык тиражӧн, но магазинъясын куйлӧны воясӧн. Лун-мӧд сайын ме волі Сыктывкарса «Книга» магазинӧ. Сэні куйлӧны сійӧ жӧ коми книгаясыс, кодъяс куйлісны и кӧкъямыс во сайын, и вит во, и куим во сайын... И мый шензьӧдӧ — векджык ӧти и сійӧ жӧ авторъяслӧн. 1984 восянь абу вермӧмаӧсь вузавны «Парма гор» книга — 28 авторлысь сборник. Сы йылысь зэв стӧча шуліс аслас статьяын («Подув вӧр») критик Г. В. Беляев: «Велӧдчысь-босьтчысьлы коми литератураын, позьӧ шуны, вель лӧсьыда овсьӧ. И кодсюрӧ заводитӧ сэтшӧм думӧн, мый гижӧмыд — кокни удж. Кокниа артмӧ литературщина, оз литература».

Делӧыс, ме думысь, сы сайын, ёна-ӧ воӧ сьӧлӧм вылас гижӧдыс лыддьысьысьяслы. Литератураын важӧн нин ыджыдалӧ лыддьысьысьлӧн диктатура, а тайӧс ми ог кӧсйӧй казявны. Кыдзи тӧдса, пӧшти быд писатель ассьыс гижӧдсӧ медводз йӧзӧдӧ «Войвыв кодзулын», а сэсся вӧлисти лэдзӧ торъя книгаӧн. А журнал и книга лыддьысьясыд кызвыннас ӧти и сійӧ жӧ йӧз. Та вӧсна ыджыд повесьтъяс да романъяс журналын колӧ печатайтны дженьдӧдӧмӧн, а ставнас мед лэдзӧны торъя книгаӧн. Гижӧдыс кӧ кыскана, «Войвыв кодзув» судзӧдысь быть ньӧбас сэк и авторлысь книгасӧ. Журналын гижӧдъяс серти жӧ лыддьысьысьяс донъялӧны и поэтъясӧс, и налысь сборникъяссӧ.

Ме верма вайӧдны примеръяс, но мед ставыс лои подулалӧма, шыӧдча «Коми му» газетлӧн культура отделӧ: йӧзӧдӧй Книготорглысь список, кӧні индӧма авторъяссӧ, книгасӧ лэдзан во, тиражсӧ, уна-ӧ абу на вузалӧма. Татшӧм ревизиясӧ книгаӧн вузасян организацияяс нуӧдӧны быд тулыс. Ӧні ар, сідзкӧ, ставыс налӧн дась. Сійӧ материалыс зэв ёна колӧ аслыныс писательяслы, литературоведъяслы, книга радейтысьяслы. Эскыны кӧ ӧд А. Размысловлӧн статьялы, артмӧ со мый: быттьӧкӧ став коми книгаыс веськалӧ пачӧ. Абу сідз. И прозаа, и поэзияа уна гижӧд окотапырысь ньӧбӧны да лыддьӧны. Кутшӧмӧс? Ме думысь, ясыд воча кывсӧ сетасны тӧргуйтысь организацияяс «Коми му» газетын.

Гожӧмнас «Книга» магазинын казялі: ая-ныла бӧрйисны коми книгаяс. Босьтасны кыз книга, видзӧдласны пытшкас, сэсся мыш вылас, кӧні индӧма донсӧ — и бӧр пуктасны местаас. Босьтасны вӧсниджык книга, бара видзӧдласны пытшкас, листалыштасны. Тайӧ пӧ донтӧмджык, ньӧбам, — нылыслы шуас батьыс. Ме и шыӧдчи, мыйла, мися, кыз книгасӧ эн ньӧбӧй. Кызсӧ пӧ сьӧкыд лыддьыны, да и дона пӧ, — ӧти вомысь вочавидзисны мен. Кывбура книгаясыс, мися, донтӧмӧсь. Нюммуніс нылыс: «стихъяссӧ пӧ ог любит».

Абу кокни правильнӧя гижны комиӧн. Позьӧ ӧмӧй быд дас во мысти вежлавны кывъяс гижанног? Прав «Уна на лэдзасны, мед сотны пачын» статьялӧн авторыс А. Размыслов, коді коми кывлӧн трагедияын мыжалӧ тшӧтш и Коми научнӧй центрса учёнӧйясӧс. 50-ӧд воясся орфографическӧй словар серти, шуам, «из шом» да «ки чышкӧд» гижсьылісны ӧтлаын, сэсся 70-ӧд воясся словарын торйӧдісны. А «синлап» да «синлыс» тшӧктӧны гижны ӧтлаын. 50-ӧд воясӧ «любовь» да «морковь» гижлісны мягкӧй знакӧн, сэсся знаксӧ шыбитісны, а 84-ӧд вося словарын бара нин тшӧктӧны пуктыны. Дивӧ тай! Кор нӧ эськӧ вӧлі правильнӧяыс? И быд пӧрйӧ ӧд правилӧясӧн эскӧдӧны.

«Культура керка» коми прессаын гижӧны нёль ног — коді кыдз кӧсйӧ. Словар серти «Писательяслысь союз», «Видз-му овмӧс министерство» да с.в. колӧ гижны ыджыд буквасянь. Но журналистъяс оз пыдди пуктыны тайӧ правилӧсӧ и век гижӧны ичӧтсянь. Вот и шӧйӧвоштам татшӧм гижанногнад школьникъястӧ. «Би кинь» журналӧ воысь письмӧясын «Би кинь» кывсӧ унджыкыс гижӧны ӧтлаын. Кыдзи нӧ пӧ «Искоркасӧ» позьӧ торйӧднысӧ? Орфография правилӧяссӧ учёнӧйяс сэтшӧма сьӧктӧдӧмаӧсь, мый и асьныс, пӧжалуй, гижӧдны кӧ диктант, гижасны «два» вылӧ. Со и кылан ӧтарӧ: сьӧкыд пӧ коми кывйыд. Колӧ лӧсьӧдны сэтшӧм орфографическӧй словарь, мед эськӧ сійӧ эз кедзовт челядьӧс коми кыв дінас. Сідзкӧ и, коми книга дінӧ.

Ӧти кывйӧ колӧ воӧдчыны и газетъясын да журналъясын сикт да район нимъяс гижӧм кузя. Код ногыс гижны: Вотча сикт али Волся, Тупыцино деревня али Данямитьдор, Чернутьево али Черныб, Троицк али Типӧсикт, Изьва район али Ижемскӧй да с.в.?

Медым сёрнитны литература (книга) йылысь, колӧ вӧрзьӧдны и национальнӧй, и культурнӧй и весиг политическӧй проблемаяс. Ставыс тайӧ йитчӧма ӧта-мӧдыскӧд. Кӧть мый эн шуӧй, но ми ӧтарӧ воштам национальнӧй гордосьт чувствонымӧс. Кыдзи гӧгӧрвоны, шуам, сэтшӧмтор, мый ни СССР-са, ни Россияса, ни Коми ССР-са народнӧй депутатӧн эз ло ни ӧти коми писатель. А ӧд тышкасисны депутатскӧй мандат вӧсна медся нималана гижысьясыс, кодъяслӧн творчествоыс бура тӧдса и роч войтырлы.

Нӧшта кӧсъя тӧдчӧдны: лыддьысьысьяслӧн интересъясыс бӧръя воясӧ ёна вежсисны. Ӧні, кор восьтӧма миян олӧмысь збыль лист бокъяссӧ, ӧдвакӧ кодкӧ кутас лыддьыны водзті гижӧм висьтъяс, повесьтъяс да романъяс кулакъяскӧд тыш йылысь, гражданскӧй война йылысь, да с.в. Странаса литературнӧй журналъяс йылысь сёрнитігӧн Г. Петросян пасйӧ (статьясӧ йӧзӧдӧма уна газетын): «Перестройка убедила: только интересные произведения формируют лицо журнала. Умение соответствовать читательским запросам и определит будущность литератур и жанров». Тайӧ кывъясыс веськыда инмӧны и коми литературалы, миян журналъяслы.

Унатор тӧдчӧ кадръясысь. Сэк, кор журналистикаӧ кутіс пырны демократия, кадръяс йылысь вопроссӧ ёся кыпӧдісны центральнӧй газетъяс да журналъяс. Коллективъяс босьтчисны мынтӧдчыны слаб сотрудникъясысь. Ковтӧм главнӧй редакторлы паныд дыр тышкасис «Известия» газетлӧн редакция. Неважӧн вӧтлісны Ф. Бурлацкӧйӧс «Литературная газетса» журналистъяс. СССР-ысь Верховнӧй Сӧветса член Бурлацкӧйлы сюраліс сыысь, мый шоча пӧ волывліс аслас основнӧй удж вылӧ. «Литературная Россия» газетлӧн лист бокъясын тшын-бус пинялісны Уджвывса Герой, СССР-са народнӧй депутат, народнӧй поэт Р. Гамзатовӧс — Дагестанса писательскӧй организацияӧн веськӧдлысьӧс. Сійӧ ньӧти абу тӧждысьлӧма ёртъясыс вӧсна, и сэк жӧ сяммӧма куравны аслыс странаса медыджыд наградаяссӧ да премияясӧ.

Со мый гижӧны тайӧ жӧ газетас (34-ӧд номерын) Уджвывса мӧд Герой, СССР-са народнӧй депутат, Калмыкияса народнӧй поэт Д. Кугультинов йылысь «... Он у нас всегда такой: возносил до небес Сталина, Хрущева, Брежнева, Андропова, Черненко в их бытность, а теперь клеймит их позором; ныне же он «на виду» у Президента Горбачева и его близкого окружения, но тут, правда, неизвестно, чем все закончится: как говорится, поживем — увидим... Д. Кугультинов более 15 лет возглавлял Калмыцкую писательскую организацию. За это время он достиг многого, занимаясь исключительно своей персоной. Наделенный властью и полномочиями, председатель поощрял тех, кто безмолвно соглашался, и преследовал тех, у кого было свое, иное мнение». Казялінныд, кутшӧм чина да нима йӧз йылысь? Неважӧн «Коми муын» статья петӧм бӧрын ме дінӧ матыстчис ӧти литератор, шӧпкӧдіс пельӧ: бара пӧ писательяс йылысь гижӧмыд, бара пӧ Юшковыд дӧзмас да паныда статья гижас...

«Би кинь» журналын вит вося удж опыт петкӧдліс, мый и главнӧй редакторӧн, и художественнӧй редакторӧн быть колӧ лоны ӧти и сійӧ жӧ мортлы. Сэтчӧдз, кытчӧдз тайӧс оз ло вӧчӧма, челядьлы журналным кольӧ нёль кокӧн ветлысь кага кодь. Веськыда кӧ шуны, «Би киньын» сідз эз и гӧрддзась вына творческӧй коллектив. Мыйлакӧ и «Войвыв кодзув» меным кажитчӧ пӧлыньтчӧм телепон сюръя кодь, кодӧс колӧ быть веськӧдыштны. Ӧти кывйӧн кӧ, быд мортлы ас местаас колӧ лоны аслас делӧ кузя мастерӧн. Сідзи и гилялӧ кыв йылӧй, мед казьтыштны со мый йылысь.

Во-мӧд сайын на кывзытӧг эг кольлы республиканскӧй радиолысь том йӧзлы да литературнӧй передачаяс, кодъясӧс нуӧдісны журналистъяс Сергей Торлопов да Леонид Лыткин. Вуджисны найӧ мӧд удж вылӧ, и «косьмисны» сійӧ передачаясыс, воштісны ёсьлунсӧ. Ыркалӧм передачаяс дінад и кывзысьыд кольӧ веськодьӧн. Дільквартіс сьӧлӧмӧс сентябрь 12 лунся телепередача, кодӧс вӧлі сиӧма «Войвыв кодзувлы». Корреспондент босьтӧ журнал йылысь интервью мортлысь, коді сэсь некор на нинӧм абу лыддьылӧма. Ме пӧ интересуйтча иностранечьяслӧн гижӧдъясӧн, а коми писательясыдлӧн пӧ абу мирӧвӧй признание, и та вӧсна пӧ ог лыддьы. Абу ӧмӧй татшӧм интервьюыд мир смек! И мыйла сӧмын тайӧ кадр бӧрас журналса сотрудникъясыс эз петны студиясьыс? Татшӧм нэриник да гажтӧм передача бӧрад журналыдлӧн тиражыд оз сод, а мӧдарӧ — чинас.

И сэк жӧ кыптӧ йӧзлӧн интересыс «Коми му» газет дінӧ. Сійӧ талун — тӧлка да мича вёрстка, уна сикас рубрика, вен чужтана статьяяс, кывбуръяс, повестьысь юкӧнъяс, челядьлы лист бокъяс. Дерт, овлӧны сэні и банйытӧм шаньга кодь гижӧдъяс, оз на быд журналистлӧн тырмы Серафим Пыстинлӧн кодь сямлуныс. Но таысь нинӧмла дивитны газетсӧ, ӧд кымын во сійӧ вӧлі вына печика компартиялӧн кабырын. Бур эськӧ вӧлі, редакция кӧ бӧр ловзьӧдіс 50–60-ӧд воясса традициясӧ: кутіс паськыда сетны «Войвыв кодзув» журналлы обзоръяс, выль книгаяс вылӧ рецензияяс.

Бӧръя воясӧ унджык кутісны чужны коми авторъяслӧн выль висьтъяс, повесьтъяс. Но ме ог помнит, кор нин и петаліс газетын либӧ журналын сэтшӧм статьяыс, кӧні эськӧ сёрниыс муніс ӧнія коми проза йылысь. А ӧд сэтшӧм статьясӧ зэв мастера эськӧ вермисны гижны Г. Беляев, В. Латышева, В. Мартынов, В. Демин, Е. Игушев, Г. Бараксанов, Е. Цыпанов. Коркӧ Нина Куратовалысь гижӧдъяссӧ муртса эз Ен джаджйӧдз лэптыны, ӧні — шы ни тӧв. Критикъясӧн казявтӧг колисны С. Тимушевлӧн, М. Игнатовлӧн, Е. Афанасьевлӧн, В. Напалковлӧн, А. Одинцовлӧн, Е. Козловалӧн, В. Тиминлӧн, А. Поповлӧн висьтъяс, повестьяс, книгаяс. 1989 воын сборникын петісны квайт том поэтлӧн кывбуръяс. Кодкӧ видлаліс-ӧ налысь книгаяссӧ, да и мукӧдлысь сборникъяс, джуджыда подулалӧм статьяын? Со и артмӧ: поэзиятӧм, но рифмаа строкаяс кутім шуны кывбуръясӧн, сьӧлӧм дойтӧм висьтъяс, кӧні и темаыс весиг газетнӧй статьялӧн — повесьтъясӧн.

Талун республикаын комиӧн гижысьяс пӧвстысь кызь сизимыс — писательяс союзса член. Джынйыс — пенсионер. Сӧветскӧй Союз киссьӧмкӧд тшӧтш (жаль, мый тадз лоис) киссьӧны и творческӧй союзъяс, юксьӧны торъя чукӧръяс вылӧ. Москваын выль союзъяс котыртӧны «... У нас 10 тысяч членов союза писателей, — гижӧ «Московские новости» газетын «Знамя» журналса главнӧй редактор Г. Бакланов. — Подавляющему большинству просто внушили, что они писатели. Многие принесли бы куда больше пользы, работая в музеях, например, или в школе. А в свободное время — пиши. Такой союз, как сегодня, абсолютно не нужен». Кутшӧм чукӧрӧ сетчасны коми писательяс — ог на тӧд. Но, ме думысь, Коми ССР-са гижысьяслӧн правлениелы колӧ думыштлыны ассьыным писательскӧй союз котыртӧм йылысь. Та йылысь ме гаравлі нин ӧти статьяын. Лӧсьӧдны союзлысь устав, вынсьӧдны юридическӧя, и мед сійӧ тшӧтш тӧждысис издательствоын книгаяс лэдзӧм вӧсна, гижысьясӧс социальнӧя дорйӧм вӧсна. Москваса писательяс миян вӧсна тӧждысьны оз кутны. Унатор йылысь висьталӧны тайӧ кывъясыс («Известия», 1991 вося сентябрь 12 лун): «На одном из пленумов правления СП РСФСР прозвучал даже призыв запихнуть малые народы России в резервации». А ми, коми авторъяс, сӧмын шензьылім, эг гӧгӧрволӧй, мыйла весиг 5–7 книгаӧн ог веськалӧй писательяс союзӧ.

Со кутшӧм пример вайӧдӧ «Литературная Россия» газетын А. Белинский — Лениздатысь художественнӧй литература редакцияӧн веськӧдлысь: «... Если прежде книга прозы (новинка) объемом до 20 авторских листов и тиражом до 30 тысяч экземпляров при продажной цене 1.5 рубля приносила издательству (и автору) определенный доход, то сейчас, если ее издать по прежним нормативным расценкам, даст колоссальный убыток. Даже тиражи в 50 тысяч экземпляров стали убыточными. Чтобы они приносили хотя бы минимальную прибыль, книга должна стоить 4–5 рублей. Но... книги большинства нынешних писателей за такую цену, как показывает опыт, читатель покупать не будет. Они осядут на складах «Книготорга» — если только «Книготорг» возьмется их продавать. Из сказанного выше можно сделать вывод, что обыкновенному советскому писателю приходит конец». Абу нимкодьтор татшӧм юӧрыд. Та вӧсна и колӧ котыртны ассьыным писательскӧй союзсӧ (Россия союзысь петтӧг). Сійӧ эськӧ вермис корны асланым Коми правительстволысь, медым национальнӧй литература петіс приоритет подув вылын. Ӧтнаслы, издательстволы, та вӧсна тышкасьны лоӧ сьӧкыд. А приоритетсӧ корӧм вылӧ эм миян тыр право: Эжваса ЛПК «сёйӧ» коми вӧр, тшыкӧдӧ коми парма да сынӧд. Вот и мед мынтӧ водзӧссӧ донтӧм бумагаӧн (кӧть нин).

Аддзанныд, книга лэдзӧмыд ӧні сувтӧ зарни дон. Писательяслӧн собраниеяс вылын пыр частӧджык позьӧ кывны ӧткымын авторлысь бӧрйӧм гижӧдъяс лэдзӧм йылысь. Но ни ӧтиысь на эг кывлы, медым кыптыліс книгаӧн вузасьӧм йылысь сёрни. Кытчӧ воштӧны инасьтӧм литературасӧ? Уна-ӧ мунӧ шыбласӧ Коми издательстволӧн продукцияыс? Ёна-ӧ лыддьӧны коми книгаяс библиотекаясын? Медводз тайӧс колӧ тӧдмавны, сэсся и гаравны бӧрйӧм гижӧдъяс йылысь. Лэдзны кӧ, гашкӧ, рочӧн?

Талун миян республикаын зэв этша сэтшӧм писатель, кодлӧн эськӧ эз вӧв заслуженнӧй ним либӧ государственнӧй премия. Кӧть быдӧнлысь лэдз бӧрйӧм гижӧдъястӧ! Но, та вылӧ видзӧдтӧг, коми книгаяс «бӧрдӧны» базаясын, магазинъясын. Бӧрдӧны сыысь, мый мудзӧма налӧн бокыс дыр куйлӧмысь. К. Паустовскӧй шуліс: «Коді мустӧмтӧ чужан кывсӧ — сійӧ дикар!» Мед эськӧ миян Коми муын этшаджык вӧлі татшӧм дикарыс. А мыйла омӧля инасьӧ коми книга — тайӧ проблемаыс сулаліс и дас во сайын, и кызь во сайын, и комын во сайын. Тайӧ проблемаыс, збыльысь, сьӧлӧм дой. Со и шуи мӧвпалыштны та йылысь ассьым чужан кывйӧс пӧся радейтӧмпырысь.

«Коми му», 1991 вося октябр.