ВОИС МЕН ПИСЬМӦ...

«...Тӧлка йӧзыд комияс пӧвстсьыд уна петӧма. Но налысь нимъяссӧ ми век зэв на омӧля тӧдам. Весиг ӧнія коми гижысьяслысь чужӧмнысӧ кутім вунӧдны. Сикт-грездъясад найӧ эськӧ оз нин ветлыны да. Бӧръя кадас весиг телевизор да радио пыр дугдісны сёрнитны» — тайӧ кывъяссӧ ме босьті Л. Моисеевалӧн (Ухта кар) письмӧысь, кодӧс вӧлі йӧзӧдӧма «Коми му» газетын «Кытчӧ вошинныд, коми гижысьяс?» юргижӧд улын.

Да, профессиональнӧй коми гижысьяс пӧрысьмисны, петісны пенсия вылӧ, дзик на неважӧн мунісны мӧдар югыдӧ Г. Федоров да А. Лыюров, ёна висьмис В. Попов. Шочмӧ-кизьӧрмӧ коми гижысьяслӧн радыс. Во дас сайын на гижысьяслӧн ыджыд чукӧр кык нырӧн кайліс Кулӧмдін районса сиктъясӧ: ӧтиыс Немдін вожӧ, мӧдыс — Помӧсдінӧ. Помнита, кутшӧм пӧся примитісны гӧсьтъясӧс — И. Изъюровӧс, С. Поповӧс, В. Безносиковӧс да мукӧдӧс Мысса, Немдінса, мукӧд сиктса клубъясын. Ӧтчукӧрӧн гижысьяс сэки сёрнитісны Кулӧмдінса да Керчомъяса лыддьысьысьяскӧд. Кыкнан культура керкаас йӧзыс чукӧрмыліс дзик тыр. Сэтшӧм жӧ гажаӧсь, уна йӧзаӧсь вӧлӧмаӧсь аддзысьлӧмъяс и Помӧсдінын, мукӧдлаын. Татшӧм ыджыд чукӧрнас коми писательяс ветлывлісны и республикаса мукӧд районӧ.

Мӧдджык серпасыс талун. Ӧдвакӧ нин ӧкмас гижысьяслӧн татшӧм чукӧрыс, медым кык нырӧн мунны ӧти и сійӧ жӧ районӧ. Во-мӧд сайын на гижысьяслӧн творчество йылысь либӧ писательяслысь гӧлӧссӧ позис кывны республиканскӧй радио пыр. Талун кывбуръяс лыддьӧмысь ӧтдор, татшӧм передачаяссӧ пӧшти он кывлы. Ме думысь, радио пырыд сёрнитӧм вылӧ литературнӧй вынъясыд эськӧ тырмисны на. Гашкӧ, эз ло водзмӧстчӧмыс асланыс — радиоын уджалысьяслӧн? Дыр кад ме ачым редакторалі радиоын и тӧда сэні уджаланногсӧ. Микрофон дорӧ кӧ локтіс писатель, сідзкӧ, колӧ виччысьны джуджыд мӧвпа сёрни. Кыпӧдны-эрдӧдны миян олӧмысь сійӧ дойяссӧ, кодъяс эськӧ вӧрзьӧдісны кывзысьлысь сьӧлӧмсӧ. Тайӧс вӧчны, дерт, абу кокни. Но сы вылӧ ӧд и писательыс, кодлы олӧмсӧ колӧ тӧдны зэв пыдісянь, ас ногыс донъявны сійӧ либӧ мӧд лоӧмтор. А кутас кӧ висьтавны кывлӧм тӧдӧмторъяс, радио кывзысьыд репродуктортӧ сэк кусӧдас.

Оз позь шуны, мый коми гижысьяс дзикӧдз ӧтдортчисны сиктъясысь. Лыддьысьысьяс ордӧ частӧ волывлӧны Н. Щукин, А. Попов, М. Елькин, А. Тарабукин, В. Иванова — ставныс литактивӧ пырысь авторъяс. Инта районысь неважӧн на воисны Алексей Попов да Валентина Иванова. И сэк жӧ, литература пропагандируйтан бюроын висьталісны, мый гежӧда аддзысьлӧны найӧ, кодъяслӧн эм писательяс союзса членлӧн билет. Унджыкыс на пӧвстысь пенсионеръяс, и ӧдвакӧ нин найӧ кутасны котравны сиктысь сиктӧ. А выль йӧзӧс тайӧ творческӧй союзас примитӧм кузя сувтӧ шуштӧм серпас. Торъя нин сэк, кор орччаӧдан Коми республикаӧс союзнӧй республикаяскӧд. «Литературная газеталӧн» юӧртӧм серти, ыджыд чукӧръясӧн примитӧны писательяс союзӧ Арменияын, Киргизияын, Прибалтикаын... Сідз, сӧмын бӧръя заседание вылас тайӧ союзас примитӧма Киргизияын комын (!) авторӧс. Ми, коми авторъяс, мыжаӧсь сӧмын сыысь, мый олам автономнӧй республикаын, нуам сьылі вылын Коми муса став йӧзкӧд ӧтлаын союзнӧй да российскӧй сийӧс, лоим мӧд сорта войтырӧн. Дивӧ тай! А мый морла нӧ эськӧ миян республиканым примитіс ССР статуссӧ да асшӧрлунсӧ (суверенитетсӧ), весиг национальнӧй литература вылын кӧ ӧнӧдз ыджыдалӧны Москваса чиновникъяс? Став Союзса радио пыр Россияса ӧти народнӧй депутат шуис тадзи: «Москвасянь веськӧдлӧны оз сӧмын национальнӧй экономикаӧн, но и национальнӧй культураӧн да литератураӧн. Абу ӧмӧй тайӧ абсурд?»

Ме ногӧн, писательлӧн медыджыд тӧждыс век жӧ сійӧ, медым сылӧн книгаыс воис лыддьысьысь киӧ. И мед эськӧ магазинса джаджъясын вӧліны унджык авторлӧн уна сикасджык книгаяс. Ӧд быд автор лыддьысьысьяскӧд медводз сёрнитӧ аслас книгаяс пыр. Морт мед вермис бӧрйыны, кутшӧм авторлӧн кутшӧм гижӧд медъёна воӧ сьӧлӧм вылас, кутшӧм книга медъёна сылы лӧсялӧ олӧмсӧ духовнӧя да нравственнӧя озырмӧдӧм могысь.

Быд ыджыдджык гижӧд век медводз петӧ «Войвыв кодзув» журналын; сэсся коркӧ-некоркӧ лэдзӧны торъя книгаӧн. Сідзкӧ, книгаыс петтӧдз на лыддьысьысьяс вермасны донъявны авторыслысь гижӧдсӧ. Бур эськӧ вӧлі, ассьыныс мӧвпъяссӧ кӧ найӧ окотапырысьджык мӧдӧдісны «Войвыв кодзувлӧн» редакцияӧ либӧ «Коми му» газетӧ. Письмӧясыдлы местаыд век нин сюрас и журналлӧн, и газетлӧн лист бокъясын. Делӧыс сыын, мый бӧръя вонас менам ним вылӧ воис вель уна письмӧ, кӧні лыддьысьысьяс сёрнитӧны менам жӧ повесьтъяс йылысь. Таын, дерт, нинӧм абу лёкыс и ставныслы висьтала ыджыд аттьӧ. Но артмӧ тешкодьтор. И со мыйла. Неважӧн письмӧяс папкаӧс петкӧдлі ӧти ёртлы, коді чӧвтіс татшӧм кывъяс: письмӧсӧ гижысьыслӧн овыс пӧ изьваса, а гижӧма абу изьваса ног. Чайтан, мися, ачым аслым гижала татшӧм письмӧяссӧ али мый? Письмӧясас ӧд кырымпас мортыслӧн эм, конвертас почтӧвӧй штампъяс и.

Эмӧсь письмӧяс и «Томъяс» книга йылысь, и «Лун бӧрся лун» повесьт йылысь, коді во сайын петіс «Войвыв кодзулын». Письмӧяссӧ тані кута вайӧдны вежлавтӧг — редактируйттӧг, кыдзи гижӧны асьныс авторъясыс, но дженьдӧдӧмӧн. Сӧмын тӧдчӧда: лэдзи вит книга, гижи квайт повесьт, но некор на ачымӧс эг шулы писательӧн. Ме ог шыблась мукӧд моз тайӧ кывнас. Валентин Пикуль на шуліс: странаын пӧ збыль писательыс морт комын, мукӧдыс пӧ литераторъяс. Та вӧсна пӧ гижысьяслысь союзсӧ колӧ шуны литераторъяслӧн союзӧн. Некор асьсӧ абу шулӧма писательӧн А. Чехов, абу шулӧма асьсӧ поэтӧн А. Твардовскӧй. Пыдди пуктӧны кӧ тэнӧ лыддьысьысьяс, мед найӧ и шуӧны.

Этайӧ письмӧыс воис З. Поповасянь Кулӧмдін районысь важӧнкодь нин. Ассьыс районсӧ авторыс шуӧма Льӧмдін районӧн. «Лун бӧрся лун» повесьтын сикт ним серти. «Ме важӧнсянь судзӧда «Войвыв кодзув». И синмӧ шыбитчӧ сійӧ, мый журналлӧн бӧръя кадас мичаммис оформлениеыс, петӧны сэні бур гижӧдъяс. Мен зэв ёна кажитчис В. Напалковлӧн «Лун бӧрся лун» повесьтыс. Зэв веськыда петкӧдлӧ писательыс сійӧ кадсӧ, оласногсӧ важ юрнуӧдысьяслысь, на лыдын райкомса секретарлысь. Помнита татшӧмтор. Челядь чукӧр пыраласны ӧти начальниклӧн сарайӧ и аддзасны сэтысь мӧс вый, мукӧд сёян-юан быдса ящикъясӧн. И гусяласны ставсӧ тайӧс челядьыд. Веськыда кӧ шуны, сиктса магазинъясыд сёянторнад некор эз вӧвлыны озырӧн, кӧть и асьныс сиктса йӧз вӧчӧны йӧвсӧ и яйсӧ. Дерт, чай-сакарыд, дука чериыд вӧвлі. Чӧскыдджыкторъясла ветлывлім матысса лесоучастокъясса магазинъясӧ. Интереснӧя петкӧдлӧма повесьтын милиционер Альбертӧс, мукӧд геройӧс. Да, муніс олӧмным эз сідз, кыдз эськӧ коліс. И колӧ та йылысь паськыда гижны, мед эз ло пӧваднӧ водзӧ вылӧ. Ме эськӧ кӧсйи, мед эз на помась повесьтыс. Виччыся мӧд юкӧн Льӧмдін район йылысь».

Татчӧ колӧ содтыны со мый. Повесьт йӧзӧдӧм бӧрын ме аддзысьлі Н. Лютоевкӧд — «Коми му» газетлӧн Кулӧмдін районса корреспонденткӧд. Сійӧ висьталіс: «Повесьтсӧ районын лыддьӧны кианыс карандашӧн. Корсялӧны геройясыслысь прототипъяссӧ. Ставсӧ нин аддзӧмаӧсь, сӧмын абу сюрӧма прототипыс кык-ӧ-куим геройлӧн». Дона лыддьысьысьяс! Повесьтыс художествоа гижӧд, а геройяслы тырвыйӧ лӧсялана прототипъяссӧ ӧдвакӧ аддзанныд. «Лун бӧрся лун» повесьтыс пырас менам выль книгаӧ, кодӧс лӧсьӧдчӧ лэдзны локтан во Коми издательство.

«Тэ вот быдмин сьӧд вӧр шӧрын, а воин поэтӧдз да писательӧдз, — гижӧ менам чужанінсянь, Джеджим грездсянь, войнаса да уджвывса ветеран С. А. Нестеров. — Ме тэнсьыд став гижӧдтӧ лыддьылі «Войвыв кодзулысь», а сідзжӧ сборникъяссьыд. Гижан тӧлкӧн, быд сёрни, быд абзац топыда йитчӧма ӧта-мӧдыскӧд. Гижан медсясӧ ӧнія кад йылысь. Геройясыд восьтӧны мыйкӧ выльтор, петкӧдлӧны олӧмсьыс и бурсӧ, и лёксӧ. Бӧръя книгатӧ ме лыдди жӧ, ёна воис сьӧлӧм вылӧ. Сійӧс ме сетлі лыддьыны некымын мортлы и Джеджимын, и Шӧръягын».

«Ме ньӧби тіянлысь «Томъяс» книгатӧ, — гижӧ Сыктывкарса олысь Л. Ульнырова. — Лыдди сійӧс окотапырысь, но уна коми кыв нин менам кутӧма вунны. Виччыся выль гижӧдъяс петӧм».

«Дона коми писатель, Виктор Егорович! Ме ыджыда аттьӧала тіянӧс сыысь, мый гижинныд зэв бур повесьтъяс. Ме радейта лыддьыны асланым коми писательяслысь книгаяссӧ, а сідзжӧ быд во судзӧда «Коми му» газет.

Виктор Егорович! Менам эм тіян дінӧ корӧм: пӧжалуйста, гижӧй серам сора пьеса. Ме лыдди Ольга да Климент Семуков йылысь и лыддигас этша эг жаяв серамсьыс. Чолӧмала тіянӧс 1 май праздникӧн. Сиа ставныдлы бурсьыс-бур здоровье. Мед эськӧ ёрта-ёрт костын шум ни зык эз вӧв, мед миян му вылын сьӧд тшын эз вӧв. Менам семья: Клавдия гӧтыр да Иван пи. Адресӧй татшӧм: 169726, Коми ССР, Усинскӧй район, Щельябӧж сикт, Канев Михаил Тихоновичлы. Ми виччысям тіянлысь воча кыв, сӧмын гижӧй комиӧн».

«Дона ёрт, Виктор Егорович! Ошка тіянӧс «Кор лоас мӧд «Коми ань?» статьяысь, коді петіс «Коми му» газетын. Ме радпырысь кывза тіянлысь сёрнитӧ, кор шыӧдчыланныд республиканскӧй радио пыр. Правда, бӧръя кадас важӧн нин эн сёрнитлӧй. А «Коми муад» статьяыд зэв тӧлка. Но сэні жӧ вӧлі и О. Уляшевлӧн «Философ». Мый кӧсйӧма сійӧ висьтавны миянлы? Эг гӧгӧрво. Вот эськӧ ті кӧ чукӧртанныд татшӧм опусъяссӧ да комментарийясӧн ставсӧ ӧтлаын сетінныд «Коми муын». Ёрта чолӧмӧн И. Макаров. Менам адрес: Сторожевск, Дружба, 22».

Газет лыддьысь вермас юавны: мыйла Напалковыс сетӧ сӧмын асьсӧ ошкана письмӧяс? Окотапырысь эськӧ пырті статьяас и кулитанаясӧс, но сэтшӧмъясыс папкаам абу. Гашкӧ, сы вӧсна, мый письмӧясыс воисны менам ним вылӧ? Мед эн дӧзмӧй, мукӧд ошкана письмӧяссӧ коля водзӧ кежлӧ.

Кодсюрӧ юалӧны менсьым: кор петасны гижӧдъясӧй роч кыв вылын? Во кӧкъямыс сайын издательствоӧ вайлі кывбуръяса роч рукопись, коми вылысь вуджӧдіс Ленинградса поэт Н. Малышев. И мый жӧ? Издательствоысь сэкся главнӧй редакторыс эз весиг видзӧдлы кывбуръяса папка пытшкас, бӧр мыччис аслым: мукӧдлысь пӧ рочӧдӧмнас колӧ водзджык лэдзны. Бӧрын нин тӧдмалі, кодъяс вӧлӧм пырӧны «мукӧдъяс» лыдас. Менам роч рукописьӧй сідзи-й вижӧдіс-рыжӧймис.

Кольӧм во некымын повесьтлысь подстрочниксӧ лыддис роч писатель Д. Стахорскӧй. Лыддьӧм бӧрас пырӧма издательствоӧ, вӧзйӧма, ме пӧ кӧсъя рочӧдны Напалковлысь повесьтъяссӧ, мед лэдзны торъя книгаӧн. А сэні ӧти ёрт, коді эз лыддьыв менсьым ни ӧти строчка, вочавидзӧма: водз на пӧ рочӧнсӧ лэдзны. Кутшӧм вежӧртасыс тайӧ воча кывйыслӧн — ог тӧд. Абу гӧгӧрвоӧма и Д. Стахорскӧй. Но ме эска, коляс кад, и гижӧдъясӧй воасны на роч лыддьысьысьӧдз. Талунъя медыджыд могӧй — бурджыка гижны коми войтырлы.

Бӧръя кадӧ олӧманым ёна пырис политика, кыптісны сёян-юан да тӧваръяс вылӧ донъяс, тыртӧммисны магазинъяс, ӧтарӧ зумышмӧны йӧзлӧн чужӧмъяс. И ӧні кӧ сьӧлӧмнымӧс ог кутӧй инавны книгаясӧ, то ловъя вылысь вермам пӧрны номыръясӧ. Ен мед сетас ставныдлы терпенньӧ да дзоньвидзалун. Аддзысьлытӧдз.

«Коми му», 1991 вося май.