КӦНӦСЬ ТІ, ТАЛАНТЪЯС?
Гижысьяс водзын сулалӧ куим мог: гижны, йӧзӧдны, тшӧтш и быдтыны выль авторъясӧс. Воддза кык могыс пӧртсьӧ олӧмӧ. Ті найӧс казяланныд, кор воланныд книгаӧн вузасян магазинъясӧ. Верманныд ньӧбны и прозаа, и кывбура коми книгаяс. Унджык авторыс СССР-ысь писательяс союзса членъяс. Сідз шусяна профессионалъяс. Татшӧм профессионалыс Коми муын 23. На пиысь кызьыс коми. Эм нӧшта литературнӧй актив. Сэтчӧ пырӧны авторъяс, кодъяслӧн абу писательскӧй билет. Но литактивтӧг талун эськӧ эз пет ни «Войвыв кодзув», ни «Би кинь». А магазинъясысь активса членъяслысь книгаяссӧ аддзывлан шоча.
Писательяс союзса членъяслӧн (сёрниыс тані сӧмын коми гижысьяс йылысь) шӧркодь арлыдыс талун 60. Зіля на уджалӧны ветеранъяс — Геннадий Фёдоров, Серафим Попов, Василий Леканов. Гижысь-стахановецъясӧн позьӧ шуны Геннадий Юшковӧс, Иван Тороповӧс, Шахов вокъясӧс, Альберт Ванеевӧс. Ставныс жӧ нин найӧ пасйисны чужӧмсяньыс 50–60 вося юбилейяс. 30–40 арӧса гижысь-профессионал миян республикаын абу. Да и писательяс союзса ветымын арӧсысь томджык членыс сӧмын ӧти. Сьӧкыд эскыны, но тайӧ тадзи.
Эм-ӧ коми гижысьяслысь семьясӧ томмӧдӧм вылӧ позянлуныс? Кыдзи пыдди пуктана гижысьяс тӧждысьӧны том поколениеӧс быдтӧм вӧсна? Сӧмын-ӧ мыжа Коми АССР-са писательяс союзлӧн правление, мый коми авторъяс пӧшти оз веськавны союзӧ? Син улӧ сюри тавося «Советская Россия» газетлӧн номер. Ӧти статьяын висьтавсис Сибирын том литература сӧвмӧдӧм йылысь. Сэтысь лыдди, мый ассьыс уна вын, здоровье пуктіс томджык землякъясыслысь книгаяс лэдзӧмӧ, налысь авторъяссӧ писательяс союзӧ вӧзйӧмӧ Валентин Распутин... Вермас-ӧ тадзи жӧ шуны кутшӧмкӧ том коми автор аслас наставник йылысь? Вель дыр думайті, но юрӧ эз во ни ӧти ним. Шуны кӧ ас йылысь, «Войвыв кодзув» журналын повестьяс йӧзӧдны отсалӧмысь аттьӧалана кыв висьтала Иван Тороповлы, Пётр Шаховлы. «Туйвежъяс» поэма видлалӧм бӧрын бур сӧветъяс сетіс Геннадий Юшков.
Коми АССР-са писательяс союз правлениелӧн медшӧр могыс — быдтыны-воспитайтны том литераторъясӧс, тӧждысьны налысь книгаяс лэдзӧм вӧсна. А тӧданныд кӧ, кутшӧм сьӧкыд писькӧдчыны том авторлы издательствоӧ! Ыстыся ас пример вылӧ. Медводдза повестьӧс йӧзӧдісны журналын 1974 воын. Сэки меным вӧлі 36 арӧс. Петіс сійӧ торъя книгаӧн... сизим во мысти. Кывбуръяса «Туйвежъяс» рукопись вылӧ, кодӧс вайи издательствоӧ 1979 воын, вӧлі гижӧма: «Рукописьыс дась нин, позьӧ сдайтны сійӧс типографияӧ кӧть аски жӧ...» Тайӧ «аскиыс» нюжаліс 1986 воӧдз. Петіс сизим во мысти рукописьсӧ ёна чинтӧм бӧрын. 1980 воын сдайті торъя книгаӧн лэдзӧм вылӧ ассьым повестьяс. Рукописьсӧ бара жӧ чинтӧмӧн (машинка вылын печатайтӧм 48 лист бок ӧні куйлӧ пызан йӧрын) книгаыс петіс таво — кӧкъямыс во мысти. Рукописьяссӧ тшӧктісны чинтавны «бумага тырмытӧм вӧсна». Тадзи быдми том авторсянь моральнӧя «виӧм» гижысьӧдз! И татшӧмыс абу ӧтнам.
Бӧръя воясӧ Россияса писательяс союзӧ примитысь комиссия (видлалӧны гижӧдъяссӧ Москваын подстрочникъяс серти) эз примит сизим коми авторӧс. Ӧти московскӧй поэт Сыктывкарӧ волігӧн шмонитігмоз шуис, мый творческӧй союзӧ пырӧмыд лотереяӧн ворсӧм кодь: кодлы кыдз мойвиас. И тайӧ шуӧмас эм мыйкӧ мында збыльыс. Олег Попцов, московскӧй писательскӧй организацияса секретарь «
Казялінныд, мый вӧчсьӧ приёмнӧй комиссияын? А комиӧн гижысьяслы ӧд нӧшта на сьӧкыдджык. Асьныд думыштӧй: мый артмас, рочӧдны кӧ строкаяссӧ В. А. Савинлӧн «Ту-ту-ру-ту» кывбурысь. Либӧ: ӧнӧдз на тырбура оз вермыны рочӧдны кывбуръяссӧ И. А. Куратовлысь. Шуӧны тай, збыль поэзия мукӧд кыв вылӧ оз вуджӧдсьы. Писательяс союзӧ примиттӧмысь ӧткымын критикъяс мыжалӧны сӧмын авторъяссӧ. Дерт, эм таын кутшӧмакӧ збыльыс. Но помкаясыс тшӧтш и мукӧдторйын. Ӧткымын автономнӧй республикаын, кӧні союзӧ примитӧны асьныс, писательяслысь лыдсӧ ёна пӧльтісны.
Пӧжалуй, вӧлі эськӧ бурджык и этшаджык лоис норасьӧмыс, союзӧ кӧ авторъясӧс примитісны китайскӧй принципъяс серти. Китайын писательяс союзӧ веськалӧны сӧмын сэтшӧмъяс, кодъясӧс лыддьӧны да тӧдӧны збыльысь страналӧн быд пельӧсын. Со мый вӧсна Китайса писательяс союзын сӧмын 3 тысяча гӧгӧр морт, а миян — 10 тысяча, кӧть и олысь лыдыс ёна этшаджык. Сідз, Чувашскӧй АССР-ын союзӧ унаӧн пырӧмаӧсь весиг сэтшӧм уджъясӧн, кутшӧмъясӧн дорйӧмаӧсь учёнӧй степеньяс. Пырӧмаӧсь и сідз шусяна блат да кумовство серти. Ӧні Чувашияын писательяс союзса членыс сё гӧгӧр морт нин («ЛГ», 3 номер, 1988 во). Татшӧм жӧ серпасыс и Дагестанын, и Татарияын.
А мыйла эськӧ Россияса приёмнӧй комиссияыс кедзовтӧ коми авторъясӧс? Ӧд найӧс, кодъясӧс правление вӧзйӧ союзӧ, видлалӧны медводз республикаса гижысьяслӧн да литактивлӧн собрание вылын, сэсся СП-са членъяс гусьӧн гӧлӧсуйтӧны. Колӧ-ӧ та бӧрын Москвалӧн суитчӧмыс? Дзик лишнӧй. Ми олам куим ордена автономнӧй республикаын. Эм миян асланым мича кыв, национальнӧй литература. Эжваын вӧчӧм бумага вылын странаын печатайтӧны быд нёльӧд книга. А миян абу право примитны авторъясӧс СССР-са писательяслӧн союзӧ. Коми авторъяслысь судьбасӧ решайтӧны найӧ, кодъяс и нэмнас на эз аддзывны Коми мунымӧс. Тӧдӧны-ӧ Москваса ёртъяс, мый прозаик Владимир Безносиковлысь книгаяссӧ ӧтмоз азыма лыддьӧны карын и сиктын, роч и коми, мый буретш писательскӧй уджысь сылы сетӧма Коми АССР-ысь культураса заслуженнӧй работниклысь ним. И ӧнӧдз на В. И. Безносиков абу писательяс союзын. Позьӧ-ӧ миритчыны, мый бӧръя комын во чӧжӧн тайӧ творческӧй союзас абу примитӧма ни ӧти коми критикӧс?! Абу мӧй тайӧ Москваӧн коми литераторъясӧс увтыртӧм?
Выныштчыліс-ӧ коми гижысьяслӧн правление сы могысь, медым кыдзкӧ-мыйкӧ бурмӧдны татшӧм серпассӧ? Правлениеӧн веськӧдлӧ ыджыд таланта, странаын тӧдса коми писательясысь ӧти, Г. А. Юшков. Сійӧ — СССР писательяс союзысь секретариатса член. Ме думысь, вӧлі кӧ кӧсйӧмыс Геннадий Анатольевичлӧн, приёмнӧй комиссияын эськӧ пыдди пуктісны сылысь литературнӧй авторитетсӧ и ӧніяӧдз гижысьяслӧн семьяыд эз пӧрысьмы. Мыйла, шуам, Г. А. Юшковлы да П. Ф. Шаховлы — РСФСР-ысь писательяс союзлӧн ревизионнӧй комиссияса членлы — не ветлыны Москваӧ рекомендуйтӧм авторъясӧс союзӧ вӧзйӧм кузя? Нӧшта тӧдчӧда: национальнӧй авторъясӧс подстрочникъяс серти донъявны зэв сьӧкыд.
Дерт, та кузя неважӧн Москваӧ ветлісны Коми АССР-ысь писательяс союз правлениеса председательӧс вежысь В. В. Тимин да народнӧй поэт С. А. Попов. Некутшӧм нимкодь юӧр найӧ эз вайны: матысса воясӧ коми гижысь-профессионалъяслысь лыдсӧ содтӧм вылӧ пӧ надеяыс пӧшти абу. Гашкӧ, миян гижысьяслӧн локтан съезд вылын сувтӧдны вопрос: корны Москвалысь право, медым позис примитны коми авторъясӧс писательяс союзӧ тані, места вылын.
Кыв — быд нациялӧн медыджыд озырлун. Лоас кыв — лоӧ национальнӧй литература, культура да искусство. Веськыда колӧ шуны, мый коми кывлысь сӧстӧмлунсӧ ӧтарӧ ми воштім и каръясын, и сиктъясын. Ӧнія моз син водзын сулалӧ татшӧмтор. Ӧти тувсов рытӧ Сыктывкарса Пушкин нима улича кузя муніс ныв чукӧр. Найӧ зэв мылаа сьылісны, кӧні вӧліны татшӧм кывъяс: «Ӧшиньясын сярвидзис, ӧзйис югыд би...» Сэки ме эг на тӧд сьыланкывлысь авторъяссӧ. Вӧлӧмкӧ, композитор Вацлав Мастеница да поэт Федор Щербаков. Сэсянь колис комын во, но нывъяслӧн сьылӧмыс, тыдалӧ, нэм помӧдз пырӧма менам сьӧлӧмӧ. Гашкӧ, сы вӧсна, мый сэсся эг нин кывлы карса улича вылысь коми сьылан горсӧ.
Ветымынӧд воясӧ уна мича сьыланкыв композиторъяскӧд (А. Осиповкӧд, В. Мастеницакӧд, П. Чисталевкӧд, В. Шафранниковкӧд) гижисны Серафим Попов да Федор Щербаков. Но сійӧ сьӧлӧм вӧрзьӧдана сьыланкывъяссӧ пыр шочджыка кывлам республиканскӧй радио пыр. Пӧшти ог аддзывлӧй талун нимъяссӧ ни «Войвыв кодзув» журналысь, ни коми газетъясысь В. Юхнинлысь, Я. Рочевлысь, И. Вавилинлысь, Н. Дьяконовлысь, Ф. Щербаковлысь да мукӧдлысь. А ӧд налӧн гижӧдъяс вылын быдмис коми йӧзлӧн эз ӧти поколение. Мый шуасны талунъя гижысьяс, тадзи жӧ кӧ найӧс вунӧдасны на бӧрся локтысь томджык ёртъясныс?
Медым коми литератураным эз ло эндӧм му кодь, гижысьяслы ёнджыка колӧ тӧждысьны ӧта-мӧд вӧсна. Эн шензьӧй, шуа кӧ: талунъя национальнӧй литературанымӧс странаын нимӧдысьыс вит-ӧ-квайт морт — И. Торопов, Г. Юшков, Г. Федоров, Шахов вокъяс, А. Ванеев... Писательяс союзса унджык коми войтырыс, кыдзи и литактивса членъяс, тӧдсаӧсь сӧмын асланым республикаын. И таын нинӧм абу лёкыс. Ӧд быд кывбур гижысь абу Пушкин, а быд проза гижысь абу Толстой. Эмӧсь и литактивса сэтшӧм авторъяс, кодъяс союзса членъяс серти сетісны лыддьысьысьяслы эз этшаджык да омӧльджык гижӧдъяс. Тані казьтылі нин В. И. Безносиковӧс. Сідзкӧ, асланым кӧ оз ло СП-ӧ примитан право, мыйла эськӧ не котыртны коми гижысьяслысь местнӧй союз? Лӧсьӧдны сылысь устав, сэтчӧс членъяслы кутшӧмсюрӧ льготаяс творческӧя уджалӧм вылӧ да корны Коми АССР-са правительствоӧс вынсьӧдны тайӧ союзсӧ. Та йылысь сёрниыс кыптыліс нин писательяс союзлӧн правление вылын, сідзжӧ писательяс союзса парторганизациялӧн неважӧнся отчётно-выборнӧй собрание вылын. Ме думысь, ассьыныс мӧвпъяссӧ республикаса писательяслӧн локтан съездӧдз висьталасны и мукӧдъяс. Ме ногӧн кӧ, местнӧй союзыс мед вӧлі вылын уровеня литературнӧй организацияӧн, сэтчӧ вермасны пырны сӧмын найӧ, кодъяслӧн эм этша вылӧ 3–4 книга (поэзия, проза, критика), драматургъяслӧн — сцена вылын петкӧдлӧм спектакльяс. Местнӧй союзыс немторйӧн оз кут мешайтны авторъяслы СССР-са писательяс союзӧ пыригӧн.
Центральнӧй газетъясын ӧні уна гижӧны творческӧй союзъясын перестройка йылысь. Нималана учёнӧй, писатель Вяч. Вс. Иванов «Литературная газетаын» шуӧ: «
Коми мамъяс чужтісны Иван Куратовӧс, Каллистрат Жаковӧс, Питирим Сорокинӧс, Виктор Савинӧс... Локтасны, бытьӧн локтасны коми литератураӧ выль талантъяс.
«Коми му», 1988 вося октябр.
