СӦМЫН-Ӧ АВТОР МЫЖА?
Книга йылысь кӧ кыптіс сёрни, эм кӧ, мый йылысь висьтавны, сійӧ нин, сідзкӧ, киӧ босьтана. Тадзи шуа А. Некрасовлӧн «Шондібанӧй» йылысь. Абу этша мичаыс да ас ног мӧвпаланаыс тайӧ книгаас. Ог миритчы накӧд, кодъяс корсьӧны сӧмын крукасянінъяс.
Некрасовлӧн книгаыс, дерт, ыджыд. Кутшӧмсюрӧ кывбур позис вештывны и локтан воясӧдз. Но мыжа-ӧ таысь сӧмын авторыс? Газетысь лыдди нин куим статья, но ни ӧтиын эз вӧв казьтыштӧма ни рецензент А. Микушевӧс, ни редактор А. Одинцовӧс, ни книгасӧ лэдзӧм вӧсна кыв кутысь В. Поповӧс. Буретш налы коліс сӧветуйтны авторыслы, мый кольны сборникас, а мый чӧвтны сэтысь. Со ӧд кымын морт пуктӧма кисӧ книгаас, а сёрнитӧны сӧмын авторлӧн ичӧт требовательность йылысь. Ми ставным, тшӧтш и поэтъяс, йӧз, вермам ӧшыбайтчыны. Буретш сы вӧсна, медым этшаджык вӧлі ӧшыбкаыс, петтӧдзыс на книгаыс мунӧ уна ки пыр. Мед пӧ тай «поэзия керкаас быдсяма лӧп-ёгыс эз пыр». «Шондібанӧй» книгаын сывъясьысьяснас вӧліны А. Микушев, А. Одинцов да В. Попов — и фольклор, и ӧнія поэзия бура тӧдысь войтыр. Коліс эськӧ насянь воча кывйыс критическӧй индӧдъяс вылас. Сэсся, мед гижӧны не сӧмын критикъяс, но и лыддьысьысьяс. Налӧн донъялӧмыс и лоӧ бӧркывнас книгалы.
Бӧръя кадӧ странаын унатор вӧчсьӧ сы могысь, медым гижысьяслӧн рукописьяс (дерт, буръяс) кыдз позьӧ регыдджык куйлісны издательствоясын. Та могысь весиг котырталӧны кооперативнӧй издательствояс. А «Пыр выльлаті мун, поэт» бӧръя статьяас чуксалӧма виччысьны-нӧрӧвитны. Эз-ӧ татшӧм виччысьӧмыс та мӧть пӧрысьт коми гижысьяслысь семьясӧ? Писательяс союзса членъяс пӧвстысь, коді талун ветымын арӧсысь томджык, комиыс ӧти морт!
1964 воын на учитель А. Тимушев ошйысьліс, издательствоын пӧ шуисны лэдзны сылысь торъя книгаӧн дас вит басня. Басняясысь ӧтдор сійӧ йӧзӧдавліс «Войвыв кодзув» журналын висьтъяс да кывбуръяс. Печатайтчынысӧ заводитліс школаын на велӧдчигӧн. И мый жӧ? Дас вит басняыд петіс буретш кызь во мысти — «Парма гор» ӧтувъя гижӧд чукӧрын, кор нин авторыс эз вӧв ловъя. Торъя книгаӧн лэдзӧм вылӧ важӧн нин чукӧрмисны А. Ануфриевалӧн гижӧдъясыс. Журналын йӧзӧдлӧм гижӧдъяс! Авторыслы матысмӧ ветымын ар, но талун кежлӧ абу сылӧн асшӧръя книга. Сизим воысь дырджык аслас книгаяслысь петӧм виччысьӧ и тайӧ строкаяслӧн авторыс. Примеръяссӧ позис на вайӧдны водзӧ. Та бӧрти, кыдзи позьӧ томмӧдны коми гижысьяслысь семьясӧ? Тадзинад он и тӧдлы, кыдзи «поэзия керкаыд» пыдди лыс лапта чом коляс.
Сьӧлӧм вылӧ воис «Пыр выльлаті мун, поэт» статьяысь со этійӧ: «И ӧти дорӧ кӧ бур стрӧглуныс эм, мед и мӧд дорӧ вӧлі». Ачым ме литература дінӧ матыса морт жӧ. Унатор ас пыр мунӧ и тӧда, мый буретш да стрӧглуныс и абу ӧткодь. Босьтам кӧть литактивлысь собраниеяс. Докладчикъяс ошкана юкӧнас казьтыласны нимъяссӧ налысь, кодъяс писательяс союзса членъяс. Мӧд юкӧнас, кӧні ёнджыкасӧ видӧны, кылан сӧмын том авторъяслысь нимъяссӧ. А томъяс письыс унджыкыс нин либӧ куш юраӧсь, либӧ дзорӧсь! Помнита сӧмын ӧти сэтшӧм собрание, кор критик Г. Беляев видыштіс «гректӧм» авторъяссӧ. Весь шуӧ кодсюрӧ, мый томъяс дінӧ пӧ абу требовательность. Эм. Тӧда ме тайӧс «Войвыв кодзулын» удж серти, кӧні ыджыд авторитета редколлегия. Видлавтӧг сэні оз коль не сӧмын висьт либӧ кывбур, но ни ӧти строка. Сідзкӧ, и издательствоын колӧ збойджыка лэдзны книгаяссӧ налысь, кодъяс активнӧя печатайтчӧны журналын. Но мӧд книгасӧ не лэдзны сэтчӧдз, кытчӧдз кызвыннас оз вузавны воддзасӧ. Буретш тадзи вӧчӧны Татарскӧй АССР-ын, мый йылысь гижліс «Литературная Россия» газет. Центральнӧй газетъяс жӧ гижлісны и сы йылысь, мый писательскӧй билет оз сет авторлы некутшӧм право ӧчередьтӧг книга лэдзӧм вылӧ. Мӧд ногӧн кӧ, тӧд вылӧ медводз босьтсьӧ ачыс произведениеыс, а оз авторлӧн нимыс, сылӧн постъясыс да чинъясыс.
Тадзи кӧ вӧчисны Коми издательствоын, мӧд сикасджык, надейнӧ, вӧлі серпасыс талун республикаса книжнӧй магазинъясын. Збыльысь, найӧ тырӧмаӧсь ӧти и сійӧ жӧ авторъяслӧн книгаясӧн. Та йылысь июль 30 лунӧ республиканскӧй радио пыр вӧлі передача, коді шусис: «И турунзяліс йӧзлӧн кок туй». Радио кывзысьяскӧд сёрнитісны издательствоса, книготоргса, респотребсоюзса уджалысьяс. Талунъя ыджыд проблема кыпӧдісны передачаас: кыдзи инасьӧны коми книгаяс. Вӧлӧмкӧ, магазинъясын да складъясын республикаса авторъяслӧн куйлӧ вузавтӧг 38 тысяча шайт дон литература. Айкинаын таво абу инасьӧма ни ӧти коми книга! Куйлӧны и кывбура, и прозаа книгаяс, верстьӧлы и челядьлы лэдзӧм изданиеяс.
Ӧткымынӧн шуӧны, мый кутіс бырны коми лыддьысьысь. Тайӧ шуӧмас эм мыйкӧ мында збыльыс. Но делӧыс абу сӧмын сыын. Коми лыддьысьысь вӧлі и лоӧ. Ас кыв вылын талун петӧ куим журнал, нёль газет. Налӧн ӧтувъя тиражыс нелямын тысяча сайӧ экземпляр. Быд коми книга петӧ дас сайӧ пӧв ичӧтджык тиражӧн и сэк жӧ найӧ оз воны лыддьысьысь киӧдз. Ме думысь, таын медыджыд мыжыс вузасян организацияяслӧн. Райцентръясын кӧ позьӧ на ньӧбны книгатӧ, сиктъясысь да посёлокъясысь сійӧс он аддзы. Мыйла, шуам, быд сельмагын не торйӧдны места и не лэптыны сэтчӧ быд коми авторлысь нёль-ӧ-вит книгаӧн? Богородскса автор А. Мишариналысь издательство лэдзис челядьлы лыддьӧм вылӧ кык книга, кыкнанныс куйлӧны Сыктывкарса магазинъясын. Тані жӧ бусӧссьӧны челядьлы лэдзӧм «Тыра пестер», «Тешкодь сикт», «Васьӧ да Кардинал», «Нагай лэбач», «Повтӧм Васька», «Ӧшкамӧшка» да мукӧд книга. И сэк жӧ уна сиктын найӧс эз на и аддзывны челядьыс. «Би кинь» журнал талун петӧ дас кык тысяча экземплярӧн. А мыйла эськӧ оз инасьны челядьлы коми книгаясыс, кодъяс петӧны ёна этшаджык тиражӧн? Ӧти авторыслӧн кӧ магазинъясын куйлӧ нин куим-нёль нима книга, мыйла издательствоыс лэдзӧ сылысь водзӧ и водзӧ? Гашкӧ, и збыльысь нӧрӧвитлыны. Пӧльза вӧчны. Медся активнӧй том авторъяслысь туяна гижӧдъяс лэдзӧм понда.
Выль литературнӧй вын быдтӧм-воспитайтӧм вӧсна. Быд книга лэдзигӧн босьтны подулас сэтшӧм гижӧдъяс, кодъяс петалісны нин «Войвыв кодзулын».
«Коми му», 1987 вося сентябр
