КЫДЗИ КОЛӦ ЛӦСЬӦДНЫ ВИСЬМӦМ-ДОЙМӦМ ЙӦЗЛЫ ПЫРЫСЬ-ПЫР ЖӦ ОТСӦГ СЕТАН УДЖ
Воысь воӧ крестьяна пыр ӧтарӧ сюсьмӧны. Быдтор вылӧ велӧдчӧны. Ёна тӧждысьӧны олӧмысь лёкторъяссӧ бырӧдӧм вӧсна. Мездысьӧны пемыдлунысь, гӧльлунысь да омӧль олан сям вӧсна висьӧмъясысь. Нывбабаяс ёна жӧ тӧждысьӧны дзоньвидза, бур олӧмсямаа олӧм вӧсна. Озджык нин ӧні мунны бурдӧдчыны «тӧдысьяс» да пывсьӧдчысьяс ордӧ. Бурдӧдчӧны больничаясын докторъяс дінын. Уджалысь йӧз ӧні бура гӧгӧрвоисны бурлунсӧ дзоньвидзалун вӧсна тӧждысьӧмысь. Мортлы дзоньвидзалуныс зэв ыджыд колантор. Быд сиктӧ ӧні колӧ лӧсьӧдавны йӧз пӧвстын дзоньвидзалун вӧсна тӧждысян комиссияяс да кружокъяс. Мед сійӧ комиссияяс да кружокъяс пырыс став йӧзыс вермасны велӧдчыны бура-дзоньвидзаа овны, мед тӧдмасясны кыдзи висьӧмъяскӧд вермасьны да сідз водзӧ.
Кружокъястӧ да комиссияястӧ колӧ лӧсьӧдавны со кутшӧмъясӧс: санитарнӧй комиссия, нывбабаяслысь да челядьлысь дзоньвидзалун видзан комиссия, висьмӧм-доймӧм йӧзлы пырысь-пыр жӧ колан отсӧг сетан комиссия, вина юӧм бырӧдысь комиссия да сідз водзӧ. Ми чайтам, сиктъясын эмӧсь кӧ сэтшӧм комиссияясыс да кружокъясыс, том войтыр сьӧлӧмсянь, бура сэні уджаласны.
Висьмӧм-доймӧм йӧзлы пырысь-пыр жӧ отсӧг сетысь комиссия либӧ кружок колӧ лӧсьӧдавны быд сиктӧ. Кружокыс Волісполком пыр вермас корлыны матысса докторӧс либӧ пельшӧрӧс, мед найӧ тӧдмӧдасны кыдзи колӧ сетны висьмӧм-доймӧм йӧзлы пырысь-пыр жӧ колан отсӧг. Сэні жӧ доктор кружоксьыс войтырӧс тӧдмӧдас, кыдзи да мыйысь лоӧма мортлӧн вир-яйыс, кыдзи колӧ овны, кыдзи уджалӧ сьӧлӧм, мус, вӧркъяс, гырк пытшкӧс. Кыдзи йитчӧмаӧсь мӧда-мӧдныскӧд морт пытшкын лыясыс, вир сӧнъясыс да сідз водзӧ. Ставсӧ тайӧс колӧ бура тӧдны быд мортлы. Кружокӧ ӧтувтчӧм йӧз кутасны кужны сетны бур, колан отсӧг кольмӧм мортлы, ваӧ вӧйлӧм мортлы, код юра мортлы, ки-кок да мукӧд лыяс кӧ чегисны, керыштчӧмӧн кӧ доймис да сідз водзӧ.
Сэтшӧм кружокъясыс кӧ лоӧ лӧсьӧдалӧма сиктын, волісполком пыр вермасны дзоньвидзалун кутан юкӧдысь корны ичӧтик аптека (зелляяс). Сэтшӧм аптекаын лоасны мед колан зелляяс, кӧртасян кӧлуйяс: бинт, вата да мукӧдтор. Аптекалы колӧ лӧсьӧдны видзны зелляяссӧ ичӧтик шкап.
Позьӧ видзны лыддьысян керкаын, гӧрд пельӧсын либӧ кружокас уджалысь ордын. Аптекаыс кӧ лоӧ кружокын, уджалысь йӧз быд висьмӧм-доймӧм мортлы пырысь-пыр жӧ больничаӧ мӧдӧдтӧдз вермасны сетны бур колан отсӧг. Со кутшӧм зелляяс вермасны лоны аптекаас:
Вершӧк пасьта бинтъяс .... —
Кык вершӧк пасьта бинтъяс .... —
Асептическӧй пакет .... —
Йод .... 30 грамм
Сода .... 400 грамм
Нашатырнӧй спирт .... 60 грамм
Касторка .... 100 грамм
Сотчӧмысь бурдӧдан мазь .... 400 грамм
Валерьянӧвӧй капля .... 30 грамм
Борнӧй кислота .... 30 грамм
Свинцӧвӧй уксус .... 200 грамм
Хина .... 12 порошок
Аспирин .... 12 порошок
Жжёнӧй магнезия .... 30 грамм
Вазелин .... 30 грамм.
Висьмӧм-доймӧм мортӧс, медводдза отсӧг сетӧм бӧрын, кружоклы колӧ мӧдӧдны больничаӧ. Кружоклы сэсся лоӧ тӧждысьны, мед йӧз пӧвстын пырысь-пыр висьмӧмъясыс-доймӧмъясыс лоасны шочджыка.
Сиктъясын кӧ татшӧм кружокъясыс лоасны, обласьтувса дзоньвидзалун кутан юкӧд (Сыктывдінкарын) налы сетас колан отсӧг; ыстас кружокъяслы плакатъяс, нигаяс. Ми чайтам, коми йӧз, медся нин том войтыр, кутчысясны татшӧм колан, бур уджӧ, кутасны лӧсьӧдавны ас костын татшӧм ӧтувтчӧмъяссӧ — кружокъяссӧ. Пуктасны сиктъясын висьмӧм-доймӧм йӧзлы отсӧг сетан удж.
Татшӧм кружокъясын велӧдчӧм бӧрын кружокса юралысьясыслы колӧ дзик пыр жӧ восьтавны сиктъясӧ «
Кутшӧм зелляяс кутшӧм висьӧмысь-доймӧмысь колӧ сетны.
Тані неуна ме висьталышта, кутшӧм зелля да кыдзи колӧ сетны юны либӧ мавтны висьмӧм-доймӧма мортлы тайӧ аптекасьыс.
1. Биалӧм бырӧдысь зелляяс: кынтӧмысь да юр висьӧмысь колӧ сетны аспирин — гырысьяслы 0,3–0,5, челядьяслы — 0,1 ӧтчыд юӧм вылӧ. Хина — лихорадка висьӧмысь, гырысьяслы — 0,5, челядьяслы — 0,1–0,2 ӧтчыд юӧм вылӧ.
2. Висян зараза бырӧдысь майтӧг: кизьӧр турунвиж майтӧг. Сійӧ медъёна сетсьӧ юр мыськавны тойяс бырӧдны да киль бырӧдны. Дьӧгӧдя майтӧг — гыжнаӧн (
3. Дукалан зелля: садьтӧг усьысьяслы кольмӧма мортлы да насмука дырйи, — нашатырнӧй спирт.
4. Висьӧм вӧчысь микробъясысь видзан зелля: йод. Сійӧн позьӧ мавтны быдсяма дойяс. Позьӧ мавтны эж выв кучиксӧ кос висигӧн, лы юкалігъясӧн, кочӧг бытшкигӧн, пинь висигӧн (пинь гурансӧ мавтыштны).
5. Перекись водорода (3%). Бур мыськавны дойяс, лэдзны чайнӧй паньӧн пель пытшкӧ пель виялігъясӧн.
6. Вом пытшкӧс пожъялан зелля: — борнӧй кислота да перекись водорода, ӧти чайнӧй пань мында стӧкан ва пиӧ пуктӧмӧн.
7. Пӧсь вӧтлысь зелля: косьтӧм ӧмидз, тшайӧс моз юны.
8. Сьӧлӧм сотігӧн: сотӧм магнезия да сода ½–1 чайнӧй пань ӧтиысь юӧм вылӧ.
9. Вуктӧдлігӧн да восӧдігӧн колӧ ньылавны ичӧтик торъясӧн йи. Гофманскӧй да мятнӧй капля юны (15–20 войт румка ва пиын сорлалӧмӧн ӧтиын юӧм вылӧ).
10. Сьӧлӧм чеччигӧн (чеччалігӧн) колӧ пуктыны: кӧдзыд ваӧн кӧтӧдӧм компресс, да йи колӧ пуктыны сьӧлӧм весьтӧ. Юны валерьянӧвӧй капля, 15–20 войт румка мында ва пытшкӧ пуктӧмӧн.
11. Примочкаяс: буровскӧй ва — доймӧмъясысь, свинеча ва — кучкысиг-керигӧн доймӧмысь, известка ва — сотчӧмысь.
12. Мытитӧмысь дугдӧдан зелляяс: Иноземцева капля, 16–20 войт (ӧтчыд юӧм вылӧ), висмут 0,3–0,5. Гырысьяслы позьӧ сетны опийнӧй капля 5–8 войт (ӧтчыд юӧм вылӧ). Челядьлы тайӧс сетны оз позь.
13. Асмог вӧтлысь зелляяс: касторка — 1–2 пань юӧм вылӧ, лакричнӧй порошок — 1 чайнӧй пань ӧтиысь юны; глауберовскӧй сов (сӧмын гырысьяслы) 10,0–15,0 ӧтчыд юӧм вылӧ.
14. Эж выв кучик небзьӧдысь зелляяс: вазелин, ланолин да глицерин. Сійӧясӧн мавтӧны кучик потласьӧмысь, ки варччӧмысь.
15. Успокоительнӧй зелляяс: узьны вермытӧмысь — гырысьяслы бром (0,5 ӧтчыд юӧм вылӧ). Валерьянӧвӧй капля: гырысьяслы 15–20 капля, а челядьлы 8–10 капля (быд юигӧн) румка мында ва сорӧн.
Врач И. С. Коканин
