КЫДЗИ БУРМӦДНЫ ТАТЧӦС ВӦВЪЯСӦС

Колян воӧ видлалісны Коми обласьтысь крестьяналысь став вӧвъяссӧ. Тайӧ видлалӧмыс петкӧдліс: унджык вӧвъясыс зэв ичӧт тушааӧсь — сё комын квайт сантиметр гӧгӧр сӧмын. Дерт, татшӧм посни тушаа вӧвъясыдлӧн и выныс абу ыджыд.

Босьтам кӧ Вяткаса губерняысь вӧвъяссӧ, сэні ёна нин ыджыдӧсь татчӧс вӧвъяс сертиыд. Гырысьӧсь жӧ вӧвъясыс и Северо-Двинса губерня улын. Сэні унджык вӧвъясыслӧн тушаыс 142 сантиметр гӧгӧр. Эмӧсь эськӧ некымын местаын и Коми обласьтын гырысьджык вӧвъясыд, шуам, Изьва-Печӧра уездын, Удораын, Емва кузя, Керчомъя вӧлӧсьт улын. Сӧмын унджыклаас на миян вӧвъясным посньыдӧсь. Мыйла нӧ миян тані посньыдӧсь вӧвъясным? Вывті на ми лёка вӧвъяснымкӧд вӧдитчам, омӧля дӧзьӧритам. Велӧдчӧм йӧз — агрономъяс, зоотекникъяс шуӧны:

Бур рӧда вӧвъясысь пӧ сӧмын позьӧ виччысьны бур чаньясӧс.

Лёка, кыдзсюрӧ вердӧмӧн, лёкинын (кӧдзыдінын, пемыдінын, тшыгӧминын) видзӧмӧн бур скӧт оз вермы лоны. Сэки и бур скӧтыс лёкмӧ.

Тані ми сёрнитыштам, ёна-ӧ ми тӧждысям бур вӧв рӧд вӧсна. Кыдзи миян мунӧ вӧвъяслӧн паськалӧмыс (размноженньӧыс).

Тулысын кӧбылаяс петӧны луд вылӧ (вӧля вылӧ). Сэтчӧ жӧ лэдзӧны и арӧса, ар джынъя ужъясӧс. Сэсся татшӧм, бура быдмытӧм ужъясыс и тырсьӧдалӧны кӧбыла вӧвъяссӧ. Вӧля вылын олігӧн ужъяс дугдывтӧг вӧтлысьӧны кӧбылаяс бӧрысь. Весиг оз и слӧймывлыны бура йирсьынысӧ. Тадзи олігӧн, вӧля вылын быдмӧм да ёнмӧм пыдди ужъясыдлӧн куш лыыс да куыс и кольӧ. Татшӧм ужысь бур чаньясӧс, дерт, оз позь виччысьны.

Том, укшальмӧм ужӧн кӧбылаясӧс тырсьӧдӧм вӧсна вӧв рӧдыс миян лёкмӧ. Сы вӧсна и посньыдӧсь, вынтӧмӧсь миян вӧвъясыд.

Обласьтувса видз-му управленньӧ 1923-ӧд воӧ нин лӧсьӧдіс бур рӧда ужъясӧс да тулыс кежлӧ ужъяссӧ сетӧ крестьяналысь вӧв рӧдсӧ бурмӧдӧм вылӧ. Первой ужъяссӧ вайлісны Вяткаса государственнӧй племеннӧй конюшняысь. Сы бӧрын вайӧдісны Ленинградса конюшняысь финляндияса рӧдысь уджъясӧс. Таво нин лӧсьӧдісны Орлов рӧда ужъясӧс. Ӧні обласьтувса видз-му управленньӧ медсясӧ тӧждысьӧ татчӧс кӧбылаясӧс тырсьӧдны финляндияса да Орлов рӧда ужъясӧн. Найӧ вывті бурӧсь, рӧдсӧ ёнӧс сетӧны. Финляндия рӧда вӧв зэв вына дай гӧнитнысӧ (котӧртнысӧ) буракодь жӧ вермӧ. Ӧдйӧ мунӧмнас, чожлуннас медбур лоӧ Орлов рӧда вӧв.

Ӧні неважӧн Сыктывдінкарын вӧчлісны конкурс — кутшӧм вӧвъяс медбура, медӧдйӧ вермӧны гӧнитны (панъясьӧм вӧчлісны). Медӧдйӧ гӧнитіс Орлов рӧда Меркурий нима уж. Сійӧ ӧти минут да 53½ секундӧн муніс 1000 метр. Ӧдйӧ жӧ гӧнитісны и финляндияса рӧда ужъяс.

Тайӧ конкурс вылас тшӧтш вайлісны бур уж помысь лоӧма кык арӧса чаньясӧс. Ӧти чань вӧлі Тренёвлӧн, сійӧ муніс 2 минутӧн да 3 секундӧн 1000 метр. Мӧд чань вӧлі Колпащиковлӧн — 1000 метр муніс 2 минутӧн да 9 секундӧн. Сы ӧдйӧ жӧ мунісны (гӧнитісны) бур ужысь мукӧд. Тайӧ чаньясыс, тыдалӧ, зэв бур вӧвъяс лоӧны. Ӧні нин со найӧ татчӧс рӧда вӧвъяс серти ӧдйӧ ветлӧны дай тушаыс ыджыдджык. Ар нёльын найӧ лоӧны нин зэв ыджыдӧсь да ёнӧсь.

Кӧть крестьяна кутісны нин тырсьӧдавны ассьыныс кӧбылаяссӧ бур рӧда ужъясӧн, гӧгӧрвоисны: оз пӧ тай ков важ моз вӧв рӧдтӧ паськӧдны. Колӧ пӧ ӧдйӧджык да чорыдджыка босьтчывны бур вӧв рӧд паськӧдны.

Обласьтувса видз-му управленньӧлӧн улысса Човйын ӧні эм бур рӧда 13 уж да нӧшта вӧлӧсьтъясын эм 9 уж. Став ужъяссӧ лӧсьӧдӧмаӧсь тулыс кежлӧ нуны вӧлӧсьтъясӧ. Видз-му управленньӧ тайӧ ужъяссӧ кӧсйӧ сетны вӧлӧсьтъясас кооперативъяслы, мед найӧ лӧсьӧдаласны случнӧй пунктъяс.

Уналаын нин случнӧй пунктъясӧ матігӧгӧрса крестьяна ёна кутісны вайлывлыны ассьыныс кӧбылаяснысӧ. Сӧмын оз на быдлаын ӧткодя уджавны случнӧй пунктъясыд. Мукӧд случнӧй пунктас ӧти ужыс ӧти тулысӧн тырсьӧдӧма 40 кымын кӧбылаӧс, а мукӧд случнӧй пунктас — сӧмын 4–5 кӧбылаӧс.

Вӧлӧсьтъясын ужъясӧс видзӧны куим тӧлысь да джын: март тӧлысь джынсӧ, апрель, май да юнь тӧлысьяс. Сы бӧрын найӧс бӧр вайӧны Човйӧ. Вит во нин обласьтувса видз-му управленньӧ тулысъясын сетлывлӧ ужъяссӧ сиктъясӧ. Медбура случнӧй пунктъясыс уджалісны Лоймаын, Проньдорын да Кӧдзвылын.

Со тай кутшӧм пунктъясӧ кымын кӧбылаӧс вайлӧмаӧсь тырсьӧднысӧ.

1923-ӧд воын вӧлі 5 пункт, 9 уж тырсьӧдіс 84 кӧбылаӧс, 1924-ӧд воӧ вӧлі 8 пункт, 13 ужӧн тырсьӧдӧмаӧсь 290 кӧбылаӧс, 1925-ӧд воӧ — 13 пункт, 14 ужӧн тырсьӧдісны 366 кӧбылаӧс, 1926-ӧд воӧ — 14 пункт, 15 ужӧн тырсьӧдісны 225 кӧбылаӧс, 1927-ӧд воӧ вӧлі нин 23 пункт, 24 ужӧн тырсьӧдісны 352 вӧв.

Таво бур рӧда ужъяссӧ унджыклаӧ нин кутісны корны.

Колӧ ёнджыка кутчысьлыны вӧвъясӧс бурмӧдны. Вӧлыд ӧд тані зэв колантор. Бур вӧвнад и нажӧткатӧ ыджыдджыкӧс верман босьтны. Омӧлик вӧлыдлы ӧти кер пуктан да сійӧс ӧдва кыскӧ, а бур вӧлыд и кык кер кокньыда нуӧ.