ГӦРАН-КӦДЗАН УДЖ КЕЖЛӦ ЛӦСЬӦДЧӦМ

Матыстчӧ тулыс, абу нин ылын и гӧран-кӧдзан кад. Гырысь уджъяс сулалӧны крестьяна водзын. Бура ковмас мӧвпыштлыны став крестьянаыслы гӧран-кӧдзан уджсӧ бура нуӧдӧм вӧсна. Ковмас сьӧлӧмысь заводитчывны тайӧ удж бердас. Бура кӧ мунас тулысын кӧдзӧм-гӧрӧм, бурӧс жӧ урожайсӧ босьтасны, восӧ бура вермасны крестьяна вуджны.

Сӧвет правительство да коммунист партия быд во, а нӧшта нин таво ёна зільӧны, мед эськӧ бурджыка нуӧдны гӧран-кӧдзан уджсӧ. Тайӧ удж кузяыс найӧ сувтӧдісны зэв гырысь могъяс:

Колӧ видз-му овмӧссӧ сідзи пуктыны, мед сійӧ ӧдйӧджык воддза воясӧ дорысь муніс водзӧ, мед ӧдйӧджык кыпаліс, ёнмис. Сідзкӧ, крестьяналы колӧ видз-мусӧ паськӧдны, кӧдзаяс содтыны, зільны ыджыдджык докод овмӧсысь босьтны, урожай кыпӧдны. Тайӧ туйӧд крестьяна овмӧс вермас мунны медкокниа, судзсьытӧм крестьянаыс кӧ да шӧркоддьӧма олысьясыс ӧтувйӧн кутчысяласны уджавны. Ӧтувтчаласны кӧ видз-му бердса уджъяссӧ нуӧдны, лӧсьӧдаласны видз-му уджалан кооперацияяс, тӧвариществояс, артельяс.

Мый жӧ эськӧ миян, Коми обласьтын колӧ вӧчны?

Ӧти-кӧ, колӧ паськӧдны кӧдза муяс. Вӧчны выль муяс — перйыны сійӧс вӧр улысь да посни расъяс улысь. Кӧні позьӧ, гӧрны косӧд видзьяс. Нӧшта нин колӧ зільны коськӧм вылӧ кӧдзны зӧр сора вика. Турун вӧдитігӧн му вылын содас скӧтлы кӧрым. Викаыд ӧд ыджыд пӧльза сетӧ: ӧти гектар местаысь медся этшаыс нин воӧ 3–4 тонна.

Таво кӧдза му колӧ содтыны колян (1927-ӧд) во серти 6–7 прӧчент мында вылӧ.

Колӧ паськӧдны скӧт вердас пуктасъяс: тимопеевка, мӧс сёркни, картупель. Тайӧяс уна сетасны скӧтлы сёянтор. А ёна на ӧд коми крестьянаыд топавлӧны тулысъясын кӧрымсьыд. Татшӧм кӧдза пуктасъясыс сэсся и мусӧ небзьӧдӧны. Найӧс вӧдитігӧн няньыд бурджыка быдмӧ.

Колӧ кӧдзны унджык шабді, вузалӧм вылӧ. Сійӧ крестьянинлы дай государстволы ыджыд пӧльза сетас. Колӧ ёна зільны муясӧс бура вынсьӧдны. Куйӧдӧн кындзи (а сійӧ ӧд тшӧкыда на оз тырмывлы) колӧ вынсьӧдны муястӧ иза (минеральнӧй) му вынсьӧданторъясӧн — суперфосфатӧн, калийнӧй солӧн, фосфорит пызьӧн, трундаӧн. Му вынсьӧдӧм понда позьӧ кӧдзны люпин, анькытш. Мутӧ уджавны колӧ бур машинаясӧн, бур кӧлуйӧн: плугӧн, кӧрт пиняӧн, «Рандаль» пиняӧн. Кымын бур машинаясӧн кутан уджавны, сымын бура кутасны быдмыны кӧдза пуктасъясыд.

Колӧ кӧйдыс вылӧ ёнджыка видзӧдлыны. Ньӧти оз ков кӧдзны весавтӧм кӧйдысӧн. Колӧ сэсся бурджык кӧйдысъяс заптыны. Мед ӧти лестук му эз коль кӧдзтӧг кӧйдыстӧм понда.

Бобӧняньлысь, тимопеевкалысь, викалысь кӧйдысъяссӧ колӧ ас овмӧсын лӧсьӧдны, крестьяналы асланыс муяс вылын воӧдны кӧйдыс вылас. Вайӧм кӧйдысыд ӧд вермас чужтӧм веськавны, дай урожайыс ичӧт волывлӧ.

Дерт, тайӧс ставсӧ ӧтка крестьянинлы сьӧкыд лоӧ вӧчны. Нӧшта нин гӧля олысь крестьяниныдлы выль ногӧныд уджавны босьтчыны сьӧкыд. Ӧтувйӧн му уджалан артельяс пыр, сельскокӧзяйственнӧй артельяс пыр кокниа позьӧ перйыны выль муястӧ. Машиннӧй тӧвариществояс лӧсьӧдӧмӧн, кӧйдыс весалан пунктъяс восьтӧмӧн кооперативъяс бердӧ, кокниа позьӧ и видз-му уджалан бур машинаяс лӧсьӧдны.

Тадзи колӧ босьтчыны уджавны быд гӧля да шӧркоддьӧма олысь крестьянинлы.

Ковмас быдлаӧ лӧсьӧдны тырмымӧн нянь кӧйдысъяс, турун кӧйдысъяс да мукӧд сикас кӧдза пуктас кӧйдысъяс. Кодъяслӧн оз тырмы кӧйдысыс да оз вермыны лӧсьӧднысӧ, колӧ сетны кӧйдыс запас фондысь, мӧда-мӧдлы отсасян комитетысь, кооперативысь. Водзвыв колӧ видлыны-чужтывны кӧйдыссӧ. Оз кӧ чужны, корсьны чужана, бур кӧйдыс. Турун кӧйдысъяс эмӧсь Сельпромкредитсоюзын.

Крестьяналы колӧ водзвыв шыӧдчыны удждысян тӧвариществоӧ либӧ потребительса кооперативӧ, уна-ӧ да кутшӧм кӧйдысъяс налы колӧны. Удждысян тӧвариществоыс либӧ потребительса кооперативыс вӧчӧ заявка крестьяна корӧм сертиыс. Заявкаыскӧд мӧдӧдӧ тшӧтш задатки. Татшӧм заявкаяс кузяыс Сельпромкредитсоюз кӧсйӧ мӧдӧдавны вика кӧйдыс, шабді кӧйдыс, анькытш кӧйдыс. Сӧмын заявканас оз ков сёрмӧдчыны. Сельпромкредитсоюзлы татшӧм кӧйдысъясыс регыд воасны, дай ӧні нин мыйкӧ мындаыс эм.

Оз ков сёрмӧдчыны и видз-му уджалан машинаяс да иза му вынсьӧданторъяс корны. Позьӧ надейтчыны, таво машинаястӧ да му вынсьӧданторъястӧ унджык нин кутасны крестьянаыд корны, донъясыс на вылӧ ёна чинісны да. Сэсся гӧль крестьяналы кӧйдысъяс, машинаяс, му вынсьӧданторъяс ньӧбны удждысян тӧвариществояс сетӧны уджйӧзӧн сьӧм.

Сиктъясын, вӧлӧсьтъясын кӧйдыс весалан машинаяссӧ колӧ справнӧ видзны. Киссьӧма кӧ, кыткӧ жугалӧма, колӧ дзоньтыны. Мед весиг ӧти машина эз сулав весьшӧрӧ, уджтӧг. Колӧ машинасӧ быд сиктӧ нулыны. Оз ков вунӧдны: ӧд куш весалӧм кӧйдысӧн кӧдзӧм понда содӧ няньяслӧн урожайыс 25 прӧчентӧдз, весавтӧм кӧйдысӧн кӧдзӧм урожай серти. Кыдзи да кутшӧм ногӧн колӧ уджсӧ пуктыны кӧйдыс весалан машинаяс гӧгӧр, ковмас тӧждысьны сідзжӧ волісполкомлы.

Агрономъяс кутасны лӧсьӧдчыны тулысын видлӧгъяс вӧчны. Найӧ корсясны, бӧръясны, кутшӧм крестьяна овмӧсъясын, кутшӧмджык муяс вылын кутшӧм видлӧгъяс вӧчны. Найӧ жӧ отсаласны крестьяналы кӧдзигкежлӧ став лӧсьӧдчан уджсӧ нуны: видлаласны, чужӧны-ӧ кӧйдысъяс, велӧдасны кыдзи бурджыка кӧйдыссӧ весавны, веськӧдласны уджсӧ прокатнӧй пунктъясын да сідз водзӧ. А татшӧм отсӧгъясыд ӧд крестьянаыдлы ёна на колӧны.

Тайӧ став уджъяссӧ позьӧ бура, шыльыда нуӧдны сӧмын крестьянасӧ кӧ прамӧя тӧдмӧдасны. Лыддьысян керкаяс пыр, сиктса собранньӧяс вылын, стенӧ ӧшӧдан газетъяс пыр да мукӧд ногӧн колӧ зільны бура тӧдмӧдны крестьянаӧс, кутшӧм отсӧгъяс налы сетӧны, кутшӧм кокньӧдъяс позьӧ босьтны. Мед ставыс гӧгӧрвоисны, кыдзиджык колӧ лӧсьӧдчыны кӧдзигкежлӧ, кыдзи колӧ нуӧдны гӧран-кӧдзан уджсӧ.

Б. Н. П.