ОТСАЛАМӦЙ СТАВМУВЫВСА РЕВОЛЮЦИОНЕРЪЯСЛЫ
Парижса Коммуна лун.
Март 18-ӧд лунӧ ставмувывса уджалысь йӧз казьтылӧны Парижса коммуна лун. 1871-ӧд воӧ Парижса коммунаръяс босьтісны ас кианыс власьтсӧ. Найӧ первой на заводитлісны лӧсьӧдны уджалысь йӧзлысь власьт. Карл Маркс, Энгельс, сэсся Ленин бура гӧгӧрбок велӧдісны Парижса Коммунасӧ, тӧдмалісны сійӧ уджысь буринъяссӧ. Арталісны, кыті лои вӧчӧма нелючки, мый вӧсна Парижса коммунаыс бӧр уси.
Парижса рабочӧйяс март 18 лунӧ, 1871-ӧд воӧ мырддисны буржуйяслысь власьтсӧ. Правительствоыс Парижысь пышйис Версальӧ. Рабочӧйяс дор сувтіс тшӧтш национальнӧй гвардия да пӧшти став уджалысь йӧзыс Парижсьыс. Коммуна дор вӧлі квайтсё сюрс морт. Буржуйяс правительство дорыс вӧліны сӧмын 80000 кымын морт. Власьтсӧ босьтӧм бӧрын, пырысь-пыр жӧ Парижса коммуна босьтчис выль ногса олӧм лӧсьӧдӧм бердӧ. Лэдзис декрет, бырӧдіс нянь пӧжалысьяслысь войса уджсӧ. Лӧсьӧдісны отсӧг уджтӧмъяслы, тшыгъялысьяслы. Бырӧдӧма вӧлі пыр кутан армия, йӧзӧс салдатӧ босьтӧм. Эз кутны босьтны дон керкаясын олӧмысь. Став служащӧйяссӧ учрежденньӧясӧ кутісны бӧрйӧмӧн пуктыны. Коммунаса шленъяслы жалӧванньӧсӧ лӧсьӧдісны рабочӧйяслы мында жӧ. Вичкосӧ торйӧдісны гӧсударство бердысь, а вичкояссьыс эмбурсӧ коммунаыс ас киас босьтіс (национализируйтіс). Мед эськӧ сулалысь предприяттьӧяссӧ, пабрик-заводъяссӧ лэдзны удж вылӧ, лӧсьӧдісны план — кооперативнӧй тӧвариществояслы сетӧмӧн сувтӧдны сэні уджсӧ, тӧвариществояссӧ ӧтувтны ӧти союзӧ. Политикаӧн тӧдмӧдӧм вӧсна кутісны лэдзны газет. Тайӧ вӧліны медгырысь уджъясыс Парижса коммуналӧн.
Сӧмын тай Парижса рабочӧйяс эз вермыны дорйыны коммунасӧ. 72 лун бӧрын, май 21 лунӧ Версальсаяс пырисны Парижӧ. Уна дас сюрс мортӧс сэні виалісны. Тьер аслас салдатъяслы тшӧктіс коммунаръясӧс виавны нем жалиттӧг, бандитъясӧс моз. Судтӧг лыйлӧмаӧсь 30.000 мортӧс. Ставсӧ виӧмаӧсь 70000 мортӧс, 7500 мортӧс мӧдӧдӧмаӧсь катарга вылӧ да ссылкаӧ, 5000 мортӧс сюйӧмаӧсь тюрмаясӧ.
Со мыйяс вӧсна уси Парижса коммунаыс, мый вӧсна эз судзсьы сылӧн выныс:
Эз босьтны ас кианыс государственнӧй банк. А сэні вӧлі миллиард да 200 миллион шайт. Вӧлі Парижса Коммуналӧн национальнӧй гвардия, на дор сулалысь 600.000 кымын морт. Сійӧн эськӧ позис мунны Версаль вылӧ. Вӧтлыны сэтысь Тьерлысь правительствосӧ. Эз сэсся кольӧдны гырысь заложникъясӧс, лэдзисны пышйыны карысь буржуазияӧс. Вӧрӧгъяскӧд эз чорыда водзсасьны кар пытшкын. Лыйлісны сӧмын 75 мортӧс. Коммунаыс эз вермы йитчыны крестьянакӧд, а рабочӧйяс пӧвстын дисциплинаыс вӧлі омӧль, ӧружйӧыс налӧн эз вӧв тырмымӧн. Гвардеецъясӧс эз удитны бура велӧдны.
Ми огӧ вунӧдӧ Парижса коммунаӧс. Парижса рабочӧйяслӧн капиталистъяскӧд вермасьӧмыс велӧдӧ уджалысь йӧзӧс кыдзиджык колӧ власьт вӧсна косясьны, кыдзи уджалысь йӧзлысь республикаӧс ёнмӧдны, вынсьӧдны, вӧрӧгъясысь видзны.
57 во нин колис Парижса коммуна дырсянь. Март 18-ӧд лун лои быдвося казьтылӧм уджалысь йӧзлы.
Капиталист государствоясын уджалысь йӧзӧс дзескӧдӧны.
Дас во сайын му вылын пуксис выль власьт — Сӧвет власьт. Тайӧ каднас Сӧвет Россияын бырӧдім нартитысьясӧс, ёнмӧдім рабочӧй да крестьяна костын ӧтувтчӧмсӧ. Эмбурыс — став пабрик-заводъясыс лоины рабочӧйяс киын, муыс — крестьяна ордын.
Заграничаын рабочӧйяслы уджалан лунсӧ содтӧны 8 чассянь 9 часӧдз. Миян чинӧ 8-сянь 7 часӧдз.
Ми, Сӧвет Союзса уджалысь йӧз, огӧ жӧ вунӧдӧй ассьыным вокъясӧс — заграничаса революционеръясӧс. Капиталист государствоясын уджалысь йӧз вермасьӧны буржуйяскӧд. Венаын (Австрияын) кыпӧдчылӧм, уджалысь йӧзлӧн вермасьӧмыс Китайын, Индияын (Англиялӧн колония) — ставыс тайӧ висьталӧ уджалысь йӧзлысь капитализмлы воча мунӧмсӧ. Коммунист партиялӧн 53 государствоын ёнмӧмыс, капиталист государствоса уджалысь йӧзлӧн Сӧвет Союз бердӧ матыстчӧмыс петкӧдлӧны: ставмувывса уджалысь йӧз радейтӧны Сӧвет Республикаӧс. Кор ковмас, найӧ чорыда сувтасны дорйыны Сӧветскӧй Союзӧс.
Буржуйяс тӧдӧны — налы матыстчӧ нин пом. Дур понъяс моз жӧ найӧ пурӧны рабочӧйяс пытшкысь водзмӧстчысьяссӧ, коммунистъясӧс. Тюрмаяснысӧ тыртӧны уджалысь йӧз пиысь медбур, сюсь вежӧра йӧзнас. 1927-ӧд воӧ, 11 тӧлысьӧн виӧмаӧсь 47559 мортӧс, ранитӧмаӧсь — 29407 мортӧс, судитӧмаӧсь виавны 10879 мортӧс. Во чӧжӧн виӧмаӧсь 72000 мортысь унджыкӧс. А мыйтӧм виисны воддза вонас да нӧшта войдӧрсӧ?! Уна сё сюрс мортӧс нин капиталистъяс виалісны, унаӧс и тюрмаясын сісьтӧны.
Миянлы колӧ кокньӧдны олӧмсӧ тюрмаын пукалысь революционеръяслысь, колӧ отсавны найӧ семьяяслы.
Ёна омӧль олӧмыс революция вӧсна усьысь семьяяслӧн. Учрежденньӧясысь, предприяттьӧясысь вӧтлалӧны революционеръяслысь рӧдняяссӧ, весиг тӧдсаяссӧ. Челядьнысӧ вӧтлалӧны школаяссьыс. Семьяяссӧ — оланінсьыс, кӧлуйсӧ ывла вылӧ шыблалӧны.
Сӧмын уджалысь йӧзлысь капитализмлы воча мунӧмсӧ, капиталистъяскӧд вермасьӧмсӧ бырӧдны оз вермыны. Вирыс рабочӧйяслӧн пузьӧ, найӧ мездысьӧны буржуйяс кипод улысь.
Миянлы, Сӧвет Республикапытшса уджалысь йӧзлы, колӧ сетны тюрмаясын, катаргаясын пукалысь революционеръяслы да семьяяслы отсӧг. Колӧ мездыны тшыг кулӧмысь налысь челядьнысӧ. Миян отсӧг сетас вын революция вӧсна тӧждысьыс йӧзлы, революционеръяслы. Найӧ нӧшта на чорыда, сьӧлӧмсьыныс босьтчасны мездысьны капиталистъясысь.
Заграничаса революционеръяслы отсалам.
1923-ӧд воӧ ми лӧсьӧдім заграничаса революционеръяслы да найӧ семьяяслы отсасьысь общество (МОПР). Вит воӧн сійӧ чукӧртіс да мӧдӧдіс капиталист государствоса революционеръяслы, найӧ семьяяслы 8178360 шайт. МОПР-ын ӧні лыддьыссьӧ шленыс Сӧвет Союзын 4 миллион саяс да заграничаын 8 кымын миллион. МОПР-лӧн секцияясыс эмӧсь 44 государствоын. МОПР ассьыс уджсӧ паськӧдӧ, воысь воӧ вынсялӧ.
Быд крестьянинлы, рабочӧйлы, быд нывбабалы колӧ пырны шленӧ МОПР-ӧ. МОПР-лы колӧ ёнджыка паськӧдны ассьыс уджсӧ, мед став уджалысь йӧзыс гӧгӧрвоисны мый вӧсна тільсьӧны, пессьӧны уджалысь йӧз капиталист государствоясын, мыйла налы миян колӧ отсавны. Миян колӧ сетны сьӧлӧм заграничаса уджалысь йӧзлы, найӧ водзмӧстчысьясыслы.
Миян Коми обласьтын МОПР-ын лыддьыссьӧ 2943 морт. Чукӧртӧма сьӧм 16442 шайт да 19 ур. Тайӧ, дерт, этша на, колӧ унджык чукӧртны. Ми, коми крестьяна, бура тӧдам мый сетіс миянлы, уджалысь йӧзлы, ассикаса сёрниа йӧзлы Сӧвет власьт.
Ми кӧсъям, мед уджалысь йӧз став му вылас шыбитасны ас вывсьыныс капиталистъясӧс. Мед регыдджык сійӧ уджсӧ вермасны вӧчны, колӧ отсавны уджалысь йӧз дор мунысь йӧзлы, тюрмаясӧ капиталистъясӧн йӧртӧм революционеръяслы.
А. Неволин.
