СИКТСА ОВМӦС БУРМӦДНЫ, КУЛЬТУРА КЫПӦДНЫ КРЕСТЬЯНА АСЬНЫС ТШӦТШ ОТСАЛАСНЫ

Аскостса вот йылысь (самообложение).

Мед эськӧ ӧдйӧджык сиктса общественнӧй овмӧс кыпалас, мед бурджыка югдӧдчан удж позьӧ пуктыны, таво январ тӧлысьын, сизимӧд лунӧ Ставроссияса Центральнӧй Исполнительнӧй Комитет да Совнарком шуисны: позьӧ пӧ крестьяна костын лӧсьӧдны аскостса вот (самообложенньӧ)^Постановленньӧсӧ Ставроссияса Центральнӧй Исполком да Совнаркомыслысь печатайтӧма «Коми Сикт» газетын, январ 28 лунӧ./^.

Мый вылӧ позьӧ чукӧртны аскостса вотсӧ.

Уналаын на абу либӧ важлаыс киссялӧмаӧсь общественнӧй керкаяс, школаяс улысь, лыддьысян керкаяс улысь. Мукӧдлаын некытчӧ восьтыны детскӧй сад, ясли. Уналаӧ керка абутӧм вӧсна оз вермыны восьтыны больнича, пельшӧрскӧй, ветеринарнӧй да агрономическӧй пунктъяс. Уна сиктъясын абуӧсь нянь видзан амбаръяс. Сӧвет правительство оз на вермы сиктӧ быд общественнӧй нужда вылӧ сьӧмсӧ сетны. Мед ӧдйӧджык вермим кыпӧдны промышленносьт да видз-му овмӧс, сӧвет власьт лэдзаліс удждысьӧмъяс. Сиктса овмӧс кыпӧдӧм могысь жӧ и аскостса вот шуис лэдзны чукӧртны.

Аскостса вотӧн чукӧртӧма сьӧм вылӧ крестьяналы позяс ас вӧлӧсьтӧ вӧчавны общественнӧй керкаяс, лӧсьӧдавны-дзоньтавны важъяссӧ, пуктавны нянь видзан амбаръяс. Сійӧ сьӧм вылӧ жӧ позьӧ лӧсьӧдавны-дзоньтавны туйяс, пурысьяс (уличьяс), посъяс да перевозъяс. Позьӧ пуктыны пӧжарнӧй сарайяс, лӧсьӧдны сэтчӧ пӧжарнӧй кӧлуй, кодъявны юкмӧсъяс, потшавны кладбищӧяс да унаторъяс на нӧшта позьӧ вӧчны сиктӧ.

Колӧ водзвыв тӧдмавны мыйяс вылӧ сиктын ёнджыка ковмас сьӧмыс.

Школаясыд, больничаясыд, скӧт лечитаніныд, кӧйдыс видзан амбарыд, туйясыд да пӧжарнӧй сарайыд сиктъясад, дерт, ёна колӧны.

Сэтшӧмторъяс вылас крестьяна воддза воясӧ нин ас костаныс чукӧртавлісны сьӧм. Ас костаныс чукӧртӧм сьӧм вылӧ нуӧдлісны юклысьӧм уджъяс, пуктавлісны керкаяс школа улӧ, лӧсьӧдавлісны пӧжарнӧй сарайяс, вӧчавлісны пурысьяс (уличьяс потшавлісны).

Ковмас кӧ вӧлі детскӧй сад восьтыны либӧ гожӧм кежлӧ челядьлы ясли лӧсьӧдны, чукӧртасны вӧлі скод, шуасны ас костаныс чукӧртыштны сьӧм. Скод бӧрти, бӧрйӧм йӧз петасны ӧктысьны, ветлыны керкаысь керкаӧ, — коді мый сетас. Дерт, унаӧн вӧлі и нинӧм оз сетны.

Культура кыпӧдан уджсӧ да общественнӧй овмӧс бурмӧдан уджсӧ нуӧдны эз ставыс отсавны. Водзвывсӧ огӧ вӧлі сьӧмсӧ сетӧ. Кадыс воас, уджсӧ колӧ нин нуӧдны, а сьӧмыд абу, нинӧм вылӧ уджсӧ нуӧдны.

Кодъяс лӧсьӧдӧны аскостса вотсӧ.

Аскостса вотсӧ лӧсьӧдӧны крестьянаыс асьныс сиктса олӧмсӧ бурмӧдӧм вылӧ, югдӧдчан удж нуӧдӧм вылӧ да овмӧссӧ кыпӧдӧм вылӧ. Мукӧд могъяс вылӧ аскостса вот оз позь чукӧртны. Аскостса вот быть лоӧ мынтыны быд крестьянинлы. Сиктса либӧ вӧлӧсьтувса скод аскостса вотсӧ лӧсьӧдігӧн вермӧ мездыны дзикӧдз, либӧ мыйтӧмкӧ чинтыны аскостса вотсӧ гӧрдармееч семьяяслы, ёна гӧль йӧзлы, видз-му дорын уджавтӧм йӧзлы да сӧветскӧй служащӧйяслы, оз кӧ налы аскостса вотыс пӧльзасӧ вай.

Став аскостса вотсӧ торъя овмӧсъяс вылас юклӧ (раскладкасӧ вӧчӧ) сельскӧй сӧвет либӧ волісполком мӧда-мӧдлы отсасян комитетса представителькӧд. Раскладкасӧ вӧчӧны селькозналог да подоходнӧй налог серти: кымын шайт мынтӧ лӧсьӧдӧма овмӧслы селькозналогсӧ, промыслӧвӧй да подоходнӧй налогсӧ, сымда жӧ пай ковмас мынтыны аскостса вотсӧ.

Пай лыдыс лӧсьӧдчӧ со кыдзи: сиктса налогыслӧн суммаыс тэчсьӧ ӧтилаӧ налогысь мездӧма овмӧс лыдыскӧд, кодъяс тшӧтш сюрӧны самообложенньӧ улас. Самообложенньӧыслысь суммасӧ (мыйта пуктас скодыс) колӧ юкны воддза тэчӧм сумма вылас. Сійӧ и лоӧ аскостса вотыслӧн пайыс. Шуам, сикт вылӧ налогыс воӧ 400 шайт. Сиктсьыс мездӧмаӧсь вотысь 100 овмӧсӧс (а налы аскостса вотыс тшӧтш сюйсьӧ). А аскостса вотсӧ лӧсьӧдісны 100 шайт. Нёльсё шайт дінас колӧ содтыны 100 овмӧссӧ. Лоӧ 500. Сё шайтсӧ (аскостса вотыслысь суммасӧ) сэсся юкны 500 вылас. Лоӧ 20 ур. Тайӧ и лоӧ аскостса вот пайыслӧн ыдждаыс. Шуам, овмӧс кӧ налогсӧ мынтӧ 10 шайт, аскостса вотыс сылы каяс (тайӧ пример сертиыс) 2 шайт (10 пай).

Волісполком вермӧ озыръяслы ыджыдджыкӧс аскостса вотсӧ пуктыны, гӧль йӧзлы чинтыны. Мукӧд ногӧн вежны аскостса вот мынтӧмлысь пӧрадок сӧвет власьт оз тшӧкты. Селькозналогысь мездӧма крестьяналы позьӧ аскостса вот пуктыны ӧтисянь сӧмын куим пайӧдз.

Мый вылӧ позьӧ аскостса вот чукӧртны.

Аскостса вот крестьяналы мырдӧн лӧсьӧдны некод оз тшӧкты. ВЦИК да Совнарком шуисны: позьӧ пӧ аскостса вот чукӧртны сӧмын ас сиктса, ас вӧлӧсьтса общественнӧй нуждаяс вылӧ.

Аскостса вотсӧ лӧсьӧдӧны крестьяна сиктса либӧ вӧлӧсьтувса собранньӧ (скод) вылын. Собранньӧыс лыддьыссьӧ законнӧйӧн, лоӧны кӧ собранньӧ вылын бӧрйысян праваа йӧз письыс этша вылӧ джын йӧзыс. Бӧрйысян праваяс йӧз пиысь кӧ оз лоны джын йӧзыс, приговорыс налӧн оз ло вына. Сиктса либӧ вӧлӧсьтувса скод аскостса вот лӧсьӧдӧм йылысь позьӧ чукӧртны сельсовет, волісполком, кутшӧмкӧ общественнӧй организацияяс, либӧ крестьянаяс кӧ тшӧктасны. Скод дырйи постановленньӧас (приговорас) колӧ урчитны: мый вылӧ чукӧртны аскостса вотсӧ, да мыйӧн чукӧртны — сьӧмӧн, натураӧн али кутшӧмкӧ уджъяс кӧсйӧны нуӧдны. Колӧ индыны ыджыдӧс-ӧ колӧ лӧсьӧдны аскостса вотсӧ да кор кежлӧ сійӧс колӧ чукӧртны. Шуис кӧ скодыс аскостса вотсӧ уна пӧрйӧ мынтыны, ковмас индыны, кутшӧм кадъясӧ да унаӧн-ӧ ковмас мынтавны. Сӧмын воысь дырджык аскостса вот мынтӧм нюжӧдны оз позь. Скод вылас жӧ ковмас индӧдъяс сетны кутшӧм овмӧсъясӧс мездыны аскостса вот мынтӧмысь, кодъяслы кокньӧд сетны. Кыдзи колӧ чукӧртӧм сьӧмсӧ видзны, кыдзи сійӧн вӧдитчыны. Аскостса вот лӧсьӧдӧм йылысь постановленньӧсӧ (приговор) вӧчигӧн гӧлӧсуйтӧны. Кодарас унджык лоӧ гӧлӧсыс, сы ног и лоӧ вӧчӧма приговорыс. Мый вылӧ шуисны аскостса вотсӧ чукӧртны, сы вылӧ и колӧ видзны. Мукӧд пӧлӧс могъяс вылӧ сійӧ сьӧмсӧ бергӧдны оз позь.

Сельсӧветлӧн да волісполкомлӧн уджыс.

Сельскӧй сӧветъяслы да волісполкомъяслы аскостса вотсӧ лӧсьӧдӧм бӧрын да приговорсӧ вынсьӧдӧм бӧрын колӧ лӧсьӧдны: кор кежлӧ, мыйтӧм колӧ мынтавны. Аскостса вотсӧ кӧ уджӧн шуисны нуны, ковмас водзджык юӧртны корджык чукӧртчыны йӧзӧс уджавнысӧ. Волісполкомъяслы жӧ ковмас чукӧртны да вӧдитчыны сьӧмнас да натураӧн чукӧртӧм торъяснас, вӧчавны договоръяс да босьтавны (ньӧбавны) колан кӧлуй — мыйяс шуис скодыс лӧсьӧдны аскостса вот вылас. Уджавны кӧ кӧсйысьлісны гражданаыс, — индавны, туйдавны уджнас. Волісполкомъяс да сельсӧветъяс жӧ чукӧртӧны недоимкаяссӧ.

Сельсӧветъяслӧн да волісполкомъяслӧн праваыс.

Заявленньӧяс кузя сельсӧветъяс да волісполкомъяс торъя овмӧсъяслы вермӧны аскостса вотсӧ вежны, шуам, сьӧм пыдди позьӧ босьтны натураӧн, либӧ сьӧм пыддиыс уджӧдны да сідз водзӧ. Волісполкомъяс оз вынсьӧдны скодлысь приговорсӧ, бӧрйысян праваа йӧз письыс кӧ джын йӧзсьыс этшаджык вӧлӧма скод вылас, либӧ шуӧма кӧ скодыс чукӧртны аскостса вотсӧ, кутшӧм могъяс вылӧ абу тшӧктӧмаӧсь ВЦИК-ыс да Совнаркомыс, либӧ кӧсйӧ кӧ скодыс аскостса вотсӧ ВЦИК да Совнарком постановленньӧын шуӧм серти унджык чукӧртны (селькозналог лыд серти 35 прӧчентысь унджык). Нелючки кӧ вӧчӧмаӧсь, раскладкасӧ волісполкомыс ачыс лӧсьӧдӧ, нелючкисӧ справитӧ. Кык вежон мысти кӧ волісполкомсянь оз во некутшӧм юӧр аскостса вот йылысь приговор кузя, приговорыс кутас лыддьыссьыны законнӧйӧн. Сельсӧветӧн вӧчӧм раскладка вылӧ быд морт вермас норасьны волісполкомӧ, а волісполком вылӧ — уездувса исполкомӧ.

Колӧ босьтчыны аскостса вот лӧсьӧдны.

Аскостса вот крестьяналы вайӧ ыджыд пӧльза. Сӧвет правительство гӧль йӧзлы сетӧ кокньӧд аскостса вот мынтыны. Аскостса вот сиктӧ, вӧлӧсьтӧ оз позь лӧсьӧдны селькозналог лыд серти 35 прӧчентысь унджык.

Матысмӧ тулыс. Уна школаяс, больничаяс колӧ босьтчыны стрӧитавны. Колӧ яслияс восьтавны. Туйяс, посъяс да пурысьяс лӧсьӧдавны-дзоньтавны, колӧ пӧжарнӧй кӧлуй да мукӧдторъяс ньӧбавны.

Государствоным оз на вермы сетны тырмымӧн сьӧм сиктса овмӧс ӧдйӧ кыпӧдӧм вылӧ, олӧмсӧ бурмӧдӧм вылӧ. Крестьяналы аслыныс колӧ тшӧтш отсавны. Ӧнісянь жӧ колӧ босьтчыны аскостса вот нуӧдан удж бердӧ.

М. Зиновьев.