КУТЧЫСЬӦЙ БЫРӦДНЫ БЮРОКРАТИЗМ
Сиктъясын уджалысь ёртъяс (комсомолечьяс, избачьяс да мукӧд) шулывлӧны: бюрократизмыд пӧ сӧмын карын, а сиктъясад сійӧ абу. Карад, дерт, татшӧм омӧльторъясыд зэв на уна. Сӧмын уна нелючкияс на жӧ эмӧсь и вӧлӧсьтувса уджад. Босьтам кӧть бюрократизмтӧ.
Бюрократизм миянлы вуджис сардырся кадсянь. Ӧнӧдз на ми эгӧ вермӧй сійӧс бырӧдны, дерт, сы вӧсна омӧля на кужам выль ног лӧсьӧдны уджсӧ учрежденньӧясас да. Ленин ёрт та йылысь уна сёрнитліс да гижліс, ёна тшӧктіс ставнымлы босьтчыны учрежденньӧясысь нелючкияссӧ бырӧдны.
Кутшӧм нелючкияс эмӧсь вӧлӧсьтъясын.
Служащӧйяс омӧля на волысьӧны крестьянакӧд. Найӧ омӧля на крестьяна пӧвстын уджалӧны. Оз зільны лючки примитны ас дінас дядьӧӧс да тьӧткаӧс. Оз сёрнитны бур кывйӧн, оз сетны крестьяналы бур индӧдъяс. Тьӧткаыд мукӧддырйи пырас служащӧй дінад да полӧ, тірзьӧ, оз лысьт весиг шыасьнысӧ.
Исполкомад да кооперативнӧй лавкаад кӧ ёнджыка йӧзыд матыстчӧны, сійӧ зэв шань. А мукӧд служащӧйыс пыр зільӧ вӧтлыны. Приказчикыд тӧвартӧ вузалігӧн мыйкӧ вылӧ пыр скӧрмылӧ. А татшӧмторйыд некытчӧ оз туй.
Весьшӧрӧ ноксьӧмъяс йылысь.
Тайӧ вонас рабочӧй да крестьяналӧн инспекция видлаліс уна учрежденньӧяс. Вӧлӧмкӧ ми вывті уна гижам лишнӧй ковтӧм гижӧдъяс (волокита). Сійӧ ёна торкалӧ бура уджсӧ нуӧдны, воштӧ весьшӧрӧ уна бур кад. Босьтам кӧть вӧлӧсьтувса исполкомтӧ. Сэтӧні лун и вой мырсьӧны, пыр мыйкӧ гижӧны. Юралысьыд быдсӧн пӧсялӧма — видзӧдлан да, юӧръяс гижалӧ. Сылы эськӧ колӧ вӧлӧсьтас овмӧс йылысь удж нуӧдны, а сійӧ кабала «марайтӧ». Бурджык, юралысьыс кӧ кабалаястӧ гижӧм дорысь видзӧдлас кыдзи обществоыслысь овмӧссӧ бурмӧдны.
Дерт, лишнӧй, ковтӧм гижӧмысь мукӧддырйиыс мыжаӧсь вылысса учрежденньӧяс. Аддзан кӧ, гижӧдъясыс нинӧм бурсӧ оз вайны, а вылысса учрежденньӧяс тшӧктӧны вӧчны, колӧ норасьны инспекцияӧ либӧ гижны газетӧ. Партия тшӧктӧ ёна чинтавны лишнӧй, ковтӧм гижӧм. Тшӧктӧ бырӧдны ковтӧм отчётъяс, сідз водзӧ.
Зэв дыр кыссьӧны, ветлӧны учрежденньӧясті крестьяналӧн шыӧдчӧмъясыс (шуам, судын да мукӧдлаын). Кӧнкӧ да кӧнкӧ пыр нин дырджык гижӧдтӧ, шыӧдчӧмтӧ ли видзасны. Мукӧддырйиыс нӧшта неладнӧ (кытчӧ оз ков) ыстасны. Мукӧд служащӧйыс ӧд омӧля и крестьяна делӧяс пондаыд тӧждысьӧ, уджалысь йӧз пондаыд омӧля сьӧлӧмыс висьӧ; мед сӧмын гижӧдъясыс сійӧ киысь мунасны-а, сэні кӧть сэсся мый ло.
Лишнӧй сьӧм зэв уна мунӧ. Уна кад вошӧ весьшӧрӧ.
Кужтӧгыд уджалігӧн миян зэв уна лишнӧй кад, лишнӧй общественнӧй сьӧм дзик весьшӧрӧ мунӧ. Уна удж весьшӧрӧ вошӧ.
Сиктъясад уна жӧ сьӧмыд, кадыд да уджыд дзик прӧста вошӧ. Кадын кооперативад тӧвартӧ он вай, стрӧитчигад уджалысьястӧ оз медавны ли, пестӧ учрежденньӧясӧ донтӧм пӧранас он запты, кыті колӧ кадын он лӧсьӧдышт, дзоньталышт — ставыс тайӧ зэв ыджыд убытка вайӧ. Мыйла миян пӧжарнӧй машинаясыд да бӧчкаясыд, кӧйдыс весалан машинаяс да мукӧд кӧлуйяс регыд киссьӧны, мыйла комитетъяслӧн видзьясыс регыд омӧльтчӧны, мыйла муяс травитчӧны, кӧйдыс запасыд весавтӧм, шыръяс сійӧс сёйӧны? Огӧ лючки общественнӧй овмӧснымӧс дӧзьӧритӧ да. Вӧртӧ уджалігӧн либӧ мыйта удж вошӧ весьшӧрӧ, огӧ кӧ водзвыв быдлаті лӧсьӧдӧ, огӧ кӧ выль ног кертӧ да шпалтӧ вӧчны кутчысьӧ.
Крестьяна мукӧддырйиыс уджалӧмсьыс медсӧ босьтігӧн кадсӧ унджык воштӧны уджалӧм дорсьыс (Визинын электрическӧй станция бердын уджалысьяс). Мыйтӧм вошӧ йӧзлӧн кадыс собранньӧяс вылӧ мукӧдлысь воӧмсӧ виччысигӧн. Собранньӧ чукӧртасны, — джын йӧзыс воасны, а мӧд джынсӧ мыйдыра лоӧ виччысьны.
Паджга вӧлӧсьтын (Сыктыв у.) куим потребобщество, куимнан обществоас торъя правленньӧ. Мыйла нӧ эськӧ не вӧчны сӧмын ӧти правленньӧ? Лӧзымас да Гаръяас ӧд отделенньӧяс позис лӧсьӧдны.
Уна на нелючкияс учрежденньӧясад эмӧсь. Уна кад служащӧйяс воштӧны весьшӧрӧ. Уна сьӧм кыдзсюрӧ видзӧны. Татшӧмторъясыскӧд колӧ ёна вермасьны.
Рӧдняасьӧм да тӧдсаасьӧм.
Миян служащӧйяс унаӧн на важ модааӧсь. Оз на ставныс партия тшӧктӧм серти честнӧя, сьӧлӧмысь уджавны. Важ модаыд: «примитӧны паськӧм серти» — миян уналаын на эм.
Тшӧкыда мунлывлӧ тӧдсаасьӧм да рӧдняасьӧм. Босьтам кӧть, шуам, мукӧд вӧр бердын уджалысь приказчикъясӧс. Сійӧ локтас вӧлӧсьтас, овмӧдчас озыр мужик ордӧ. Сэсся видзӧдан да, ассьыс кӧзяинсӧ пуктӧма обходнӧйӧ, кладовщикӧ ли, кӧзяйкасӧ стӧрӧж пыдди пуктас, а писӧ контораас босьтас. Весиг ямщиктӧ босьтӧ тӧдса кузя — озыр дядьӧӧс. Тадзи жӧ вӧчлывлӧны и лавкаса приказчикъяс да мукӧд пӧлӧс служащӧйяс.
Кыдзи татшӧм нелючкияссӧ бырӧдны. Колӧ босьтчывны ставнымлы.
Капиталист государствоясын законъяссӧ вӧчӧны да нуӧдӧны чиновникъяс. А ми тані асьным законъястӧ лӧсьӧдам, асьным жӧ нуӧдам. Ми зілям велӧдны быд уджалысь мортӧс управляйтны. Крестьяналы колӧ пыр зільны кыті позьӧ бурджыка лӧсьӧдны. Ёнджыка колӧ ветлыны быдсяма собранньӧяс вылӧ, сӧветскӧй да кооперативнӧй удж бердӧ колӧ ёнджыка кутчысьны.
Обществоса овмӧстӧ колӧ дӧзьӧритны аслад овмӧс кодя жӧ. Нелючки вӧчысьяссӧ, кыдзсюрӧ уджалысьяссӧ колӧ дивитны. Колӧ лыддьыны нига-газетъяс да бурджыка пуктыны олӧмтӧ.
Селькоръяс да комсомолечьяс медводзын.
Селькоръяслы колӧ ёнджыка корсьны нелючкияссӧ да гижны сы йылысь газетӧ да мукӧдлаӧ. Колӧ гижны газетӧ и бурторъяссӧ тшӧтш, мед и мукӧдлаын сійӧ примерысь велӧдчасны.
Стенӧ ӧшӧдан газетад ковмас торъя пельӧс лӧсьӧдны да сы пыр дивитны, серавны нелючки вӧчысьяссӧ. Колӧ зільны, мед стенӧ ӧшӧдан газетын гижӧдъяс серти учрежденньӧяс босьтчисны бырӧдавны, вермасьны нелючкиторъясыскӧд, кыдзсюрӧ уджалысьясыскӧд. Милиционер, прокурор либӧ суддя мед судӧ непрамӧй уджалысьяссӧ кыскасны.
Комсомолечьяслы колӧ тӧдмавны, кыдзи да кыті позьӧ бурджыка лӧсьӧдны, кыдзи позьӧ нелючкияссӧ бырӧдны. Мукӧддырйи дядьӧыд мыйкӧ вылӧ скӧрмас да сӧвет власьтӧс видӧ, а комсомолеч кылӧ да оз и шыасьлы, оз сет дядьӧлы бур индӧд, оз висьтав бур ногӧн. Собранньӧяс вылад ковмас ёнджыка тайӧ удж йывсьыс сёрнитлыны. Сӧмын тадзи, ӧтувйӧн том войтырыд велаласны бюрократизмкӧд вермасьны.
Служащӧй комсомолечьяслы бюрократизмкӧд вермасян уджас колӧ медводзын мунны. Найӧлы колӧ водзмӧстчынысӧ. Сэсся ӧд и найӧлӧн асланыс на тшӧтш ичӧтика овлӧ бюрократизмыд. Колӧ видзӧдлыны ас выладыс, колӧ асьнысӧ сэтшӧмъясыслы справитыштны. Ёнджыка колӧ лыддьысьны да велӧдчыны, кыдзи бурджыка колӧ уджавны учрежденньӧясын.
Профсоюзлы тшӧтш колӧ ёна кутчысьны.
Оз кӧ чорыда босьтчыны профсоюзъяс, найӧтӧг нинӧм на он вӧч. Найӧтӧг зэв сьӧкыд вермасьны бюрократизмкӧд. Миян учрежденньӧясад овлывлӧ на леститчӧм ыджыдджык служащӧйяс водзын. Служащӧйыс аддзӧ нелючкитӧ да некытчӧ оз и висьтав. Коді вермасьӧ нелючкиясыскӧд, сійӧс мукӧддырйиыс вӧтласны учрежденньӧсьыд. Татшӧм дыръясас и колӧ профсоюзыслы босьтчывны.
Сэсся тшӧкыдджыка колӧ сёрнитлыны бюрократизм бырӧдӧм йылысь профсоюзса собранньӧяс вылын. Производственнӧй совещанньӧяс пыр профсоюзлы колӧ тӧждысьны выль ногӧн, бурджыка, уджсӧ пуктӧм йылысь.
Служащӧйяслы колӧ велӧдчыны уджавны.
Унджык служащӧйыс нелючкияссӧ вӧчӧ бура уджавнысӧ кужтӧмысла. Быд служащӧйлы колӧ пыр мӧвпавны, кыдзи эськӧ ассьыс уджсӧ бурджыка пуктыны да учрежденньӧас лӧсьӧдны бурджык пӧрадок. Мед эськӧ крестьяналы лоӧ шань дай мед уджыс лӧсьыда муніс. Исполкомса секретаръяс гижлісны нин «Югыд туй» газетӧ, кыдзи лишнӧй гижан удж чинтыны исполкомъясысь. Тайӧ удж йылысь ӧні ёна нин быдсяма газетъясын да журналъясын гижӧны. Колӧ сэтысь ёнджыка лыддьыны.
А. К.
