ВИДЗ-МУ ОВМӦС ВОЫСЬ ВОӦ ЁНМӦ
(Обласьтувса видз-му управленньӧлӧн 1927-ӧд вося отчёт серти)
Быд крестьянинлы вогӧгӧрся удж помалӧм бӧрын колӧ тӧдны, бурмис али омӧльтчис сылӧн овмӧсыс. Кыдзи кутас мунны сылӧн олӧмыс воан вонас. Колӧ жӧ тӧдны, ӧдйӧ-ӧ ёнмӧ сиктса овмӧсыс став обласьт пасьта. Сы йылысь ми и тані кутам висьтавны.
Кӧдзаувса муяс содӧны.
Тайӧ вонас (шоныд тулыс понда, мича гожӧм вӧсна да) крестьяна вермисны босьтны бур урожай. Няньяс, турунъяс, мукӧд кӧдза пуктасъяс быдмисны бура. Бур урожай вӧсна крестьяналӧн овмӧсыс муніс водзӧ, нӧшта на ёнмис.
Обласьт пасьта 1926 воын вӧлі кӧдзӧма муыс 36803 гектар, а 1927 воын — 38326 гектар. Ӧти воӧн соді кӧдзӧм муыс 1523 гектар (4 прӧчент). Войнаӧдз вӧлі сӧмын 31736 гектар. Содӧны выль сикас кӧдза пуктасъяс. 1912 воӧ быд 100 гектар му вылӧ вӧлі кӧдзӧма няньясӧн 87 гектар, 1926 воӧ — 81 гектар кымын, а 1927 воӧ — сӧмын 80 гектар. Сідзкӧ, турунъясӧн да мукӧдторйӧн муяссӧ вӧдитӧмыс нянь сертиыс ёна содӧма. Град выв пуктасъяс улын местаыс 1912 во серти 1927 воӧ вӧлі куим пӧв унджык, 1926 во серти содіс сизим прӧчент да джын мында. Войдӧр муяс вылӧ тані кӧдзлісны сӧмын нянь. Та вӧсна муясыс ёна вӧлі вынтӧммӧны, изӧрмӧны. Ӧні му уджалӧм кутіс мунны бурджыка. Турунъяс кӧдзӧмӧн, картупель пуктӧмӧн, анькытш да мукӧдторъяс вӧдитӧмӧн кутіс содны муясысь докодыс. Йӧзлы сёянторъясыс дай скӧтлы кӧрымыс кутіс унджык лоны. Сэсся няньыс бурджыка кайӧ.
Миян обласьтын нёль уезд пиысь медӧдйӧ муяс содӧны (нянь улӧ дай скӧт вердас кӧдза пуктас улӧ) Емдін уездын, сэсся Сыктыв уездын. Сы бӧрын Кулӧмдін уездын. Медомӧля содӧ муыс Изьва-Печӧра уездын.
Видзьяс, 1926-ӧд во серти, содіны вит да джын сюрс гектар вылӧ (2,1 прӧчент). Выль видзьястӧ уна вӧчисны, сэсся косьтан уджъяс нуӧдісны. Колян гожӧмӧ видзьяс вылын урожайыс вӧлі бурджык дай туруныс вӧлі бур воддза во серти.
Скӧт видзӧм бурмӧ.
1927 воӧ содіс воддза во сертиыс куим сюрс вӧв (нёль арӧсысь гырысьджык). 1917 во серти вит сюрс вӧлӧн нин вӧлі унджык. Нӧшта таысь кындзи эм (нёль арӧсысь томджыкӧсь) 13 сюрс чань, 1927 воӧ содіс 874 мӧс, 1917 во серти ӧні 25 сюрс да джын мӧскӧн нин унджык. Посни скӧт, 1926 во серти, 1927 воӧ лои этшаджык, тайӧ вонас кӧрымыд вӧлі этша да. Колӧ шуны: посни скӧттӧ ӧні ёна быдтӧны. Колян во няньясыд да турунъясыд бура воисны да, ёна позьӧ скӧттӧ содтыны.
Сэсся ӧні крестьяна порсьясӧс ёна кутчысисны видзны.
Бурмӧма колян воӧ и скӧт видзӧмыс. Вӧвъяс пыр ӧтарӧ бурмӧны: 1927 воӧ племеннӧй конюшняӧ 29 уж дінӧ да крестьянаордса бур ужъяс дінӧ вӧлі вайлӧмаӧсь тырсьӧдны 439 кӧбыла вӧлӧс.
Бурджык вӧвъяссӧ тӧдмалӧм понда 1927 воӧ вӧліны выставкаяс, видлалісны вӧвъяслысь бурлунсӧ. Выставкаяс петкӧдлісны: случнӧй пунктъяс прамӧя нин разӧдӧмаӧсь бур вӧв рӧдсӧ: 275 вӧв пиысь выставка вылас вӧлі 80 чань племеннӧй финскӧй ужъясысь.
1927-ӧд воӧ видлалісны крестьяна вӧвлысь бурлунсӧ — 180 вӧв пиысь сетӧмаӧсь премия 66 вӧвлы.
Крестьяна аддзӧны бурлунсӧ бур племеннӧй вӧвъяслысь. Мыйыськӧ ӧд племеннӧй чаньяс вылӧ сетӧны донсӧ кык-куим мында татчӧс рӧда чаньяс сертиыс. Водзӧ вылӧ видз-му уджалӧм вӧсна тӧждысьысь организацияяслы колӧ нӧшта на ёнджыка зільны вӧвъяс бурмӧдан уджсӧ пуктыны.
1926 воӧ миян обласьтын быд сюрс овмӧс пиысь вӧлыс абу вӧлӧма 192 овмӧсын. 1927 воӧ сюрс овмӧс вылӧ вӧлі нин сӧмын 168 вӧвтӧм овмӧс. Колян вося омӧль кӧрым вӧсна мӧстӧм овмӧсъяс содіны. Быд сюрс овмӧс вылӧ 1926 воӧ вӧлі 44 мӧстӧм овмӧс, 1927 воӧ — 51 мӧстӧм овмӧс.
Паськалӧны видз-му уджалан машинаяс.
Содӧны видз-му уджалан машинаяс. 1926 воӧ быд 100 овмӧс пиысь плугъяс вӧліны 35 овмӧсын. 1927 воӧ быд 100 овмӧс вылӧ воӧ нин 42 плуг.
Кӧрт пиня (агас) быд 100 овмӧс пиысь 1927 воӧ вӧлі 62 овмӧсын. Ӧти вартан машина воӧ 120 овмӧс вылӧ, 80 овмӧс вылӧ воӧ ӧти кӧйдыс тӧлӧдан либӧ весалан машина. Мукӧд районъясас машинаясыд этша на. Сы пыдди мӧдлаын вель уна нин лӧсьӧдӧмаӧсь. Шойнатыса районын воддза вонас вӧлі 11 вартан машина, 1927 воӧ вӧлі нин 31 вартан машина. Уна жӧ сэні и плугыд да мукӧд машинаяс. Тайӧ районӧ жӧ ёна корӧны картупель бугритан гӧръяс, идзас шыран машинаяс, шабді няръялан машинаяс, вый вӧчан, кӧйдыс весалан да мукӧд сикас машинаяс. Изьва-Печӧра уездын ньӧбалӧны ытшкан да куртан машинаяс.
Коми крестьяна унаӧн нин гӧгӧрвоӧмаӧсь ыджыд пӧльзасӧ машинаясӧн уджалӧмысь. Бур видз-му уджалан кӧлуйяс, машинаяс лӧсьӧдӧм могысь крестьяна кооперацияясӧ кутісны ӧтувтчавны.
Весалӧны кӧйдысъяс.
Крестьяна воысь воӧ пыр ӧтарӧ ёнджыка кутісны весавны кӧйдыснысӧ.
1927 воӧ весалісны 13237 центнер (80½ сюрс пуд). Сыысь кындзи Вятскӧй губерняысь вайӧм кӧйдыссӧ ёна весалісны.
Сыктыв уездын 1927 воӧ асланыс кӧйдысӧн став муяссӧ кӧдзалісны. Кӧйдыссӧ сэні весалӧмаӧсь кык мында унджык воддза во сертиыс. Колян во крестьяналӧн ас кӧйдысыс эз тырмы. Ковмис сэсся ньӧбны Сыктыв уездысь 344 тоннаӧдз (21 сюрс пуд) да нӧшта вайисны Вятскӧй губерняысь 164 тоннаӧдз (10 сюрс пуд).
Мед эськӧ крестьяна водзӧ кежлӧ эз матӧ воны кӧйдыссьыс, колӧ лӧсьӧдавны кӧйдыс запасъяс (фондъяс).
1927–28 воӧ колӧ нин быдлаӧ лӧсьӧдны кӧйдыс запасъястӧ.
Бурмӧдӧны и посни скӧтӧс.
Бур пӧрӧдаа (йоркширскӧй) порсьяслысь да романовскӧй ыжъяслысь рӧдсӧ паськӧдӧны улысса Човйысь да Казлукысь. Случнӧй пунктъясын сельскокӧзяйственнӧй кооперацияын ӧні эм 25 ай (кодзтӧм) порсь. Таысь кындзи нӧшта эм 11 порсь рассадник. Сэсся Изьва-Печӧраын Уземуправленньӧ лӧсьӧдӧма порсь рассадник. Колян во обласьт пасьта сельскокӧзяйственнӧй кооперацияын да крестьяна овмӧсъясын лӧсьӧдісны 8 скӧт тырсьӧдан (случнӧй) пункт да 14 рассадник. Романовскӧй межӧн тырсьӧдӧмӧн татчӧс рӧдыс бурмӧ. Татчӧс рӧда ыжъяслӧн дорысь вуруныс бурджык дай унджык воӧ. Гырысьджыкӧсь лоӧны и. Та понда крестьяна ёна радейтӧны татчӧс рӧдсӧ бурмӧдны. Казлукын ичӧтӧсь на рассадникъясыс да оз на тырмыны крестьяналы бур пӧрӧдаса ыжъясыс. Ар кежлӧ племкозас кӧсйӧны бур пӧрӧда межъяссӧ да ыжъяссӧ содтыны. Сэки позяс нин бур рӧдсӧ ёнджыка (межъяссӧ да ыжъяссӧ) паськӧдны.
Муяс колӧ уна переменаӧн уджавны. Бур кӧдза пуктасъяс колӧ вӧдитны.
Муяс вынсялӧны, пӧльзасӧ ыджыдджыкӧс сетӧны, уна переменаӧн уджалігӧн. Уна переменаӧн му уджалӧм Коми обласьтын пыр ӧтарӧ паськалӧ: 1926–27 воӧ уна переменаӧн уджалӧмаӧсь 106 гектар му вылын. Дерт, тайӧ этша на. Миян муыд этша, сэсся ёна торйӧдлӧмаӧсь да, уна переменанад уджавны заводитны сьӧкыд. Ковмас водзӧ кежлӧ заводитны паськыдджыка нуӧдны видз-му лӧсьӧдлан удж да выль местаӧ овмӧдчыны мунӧмъяс.
Мӧс сёркни, картупель да анькытш кӧдзӧм пыр ӧтарӧ содӧ. Колян во, воддза во сертиыс, муяс местаыс турунъяс улын соді 61 прӧчент вылӧ. Бур пуктасъяс улӧ содіс 114 прӧчент. Унджык жӧ кӧдзлісны коськӧм вылӧ зӧр сора вика: 1926 воӧ викаӧн кӧдзлӧмаӧсь 50 гектар, 1927 воӧ — 220 гектар.
Серегов вӧлӧсьтын кӧдзӧны зӧр сора викасӧ коймӧд пай коськӧм вылас. Видлӧга участокъяс петкӧдлӧны: бобӧнянь да тимопеевкалӧн урожайыс миян воӧ 2,5–3,2 тоннаысь унджык (150–200 пуд саяс), зӧр сора викалӧн — 5,2 тонна (320 пуд).
Турунлӧн урожай вермас чинны омӧль кӧйдыс понда.
Сідзкӧ, колӧ кӧйдыссӧ вӧдитны аслад овмӧсын. Уна овмӧсъяс нин крестьяна асьныс кӧйдыссӧ вӧдитӧны. Весиг вузавны тшӧтш лӧсьӧдӧны. Асланым обласьт пытшкысь таво Сельпромкредитсоюз кӧсйӧ заптыны 70–80 килограмм бобӧнянь кӧйдыс да 9–10 тоннаӧдз (550–600 пуд) вика кӧйдыс. Миян бур турунъястӧ этшаӧн на кӧдзӧны.
Колян во заводитісны вынсьӧдны муяснысӧ изъя (минеральнӧй) му вынсьӧданторъясӧн. Ньӧблісны татшӧм му вынсьӧданторъяссӧ сӧмын на 1½–2 сюрс килограмм мында. Воысь воӧ кутісны сійӧн вынсьӧдны муястӧ ёнджыка. Татшӧм вынсьӧдантӧ миянлы водзӧ кежлӧ позьӧ судзӧдны матысь да донтӧг, Соликамск гӧгӧрысь.
Кооперация ёнмӧ.
Быдмӧ миян и кооперация, содӧ ӧтувйӧн уджалӧм. Тайӧ зэв ёна отсалӧ крестьяналы овмӧснысӧ кыпӧдны. 1926–27 во помасигкежлӧ обласьтын вӧлі 39 ӧтувйӧн уджалан чукӧр (объединение). Сэтчӧ вӧлі пырӧмаӧсь 615 морт. Таысь кындзи вӧлі 76 машиннӧй тӧварищество, 36 нюр косьтан да му вӧчан тӧварищество, 70 сельскокӧзяйственнӧй тӧварищество (сэсь 11 тӧвариществоыс удждысян удж тшӧтш нуӧдісны), 44 удждысян тӧварищество да нӧшта 27 мукӧд пӧлӧс тӧвариществояс. Ставыс 293 ӧтувтчӧм (объединенньӧ). Сэтчӧ ӧтувтчӧмаӧсь 2170 шлен. Уджыс тайӧ ӧтувтчӧмъясас бурмӧ.
Агрономъяслӧн уджыс.
Агрономъяс содӧны. Найӧ ыджыд удж нин 1927 вонас нуисны, ӧтувтчӧмъяссӧ лӧсьӧдны ёна отсалісны. Ӧтувтчӧмъясас уджсӧ пуктыны ёна зілисны. 1926 воӧ местаяс вылын уджаліс 19 агроном. 1927 воын вӧлі нин 28 агроном да налӧн 5 отсасьысь. Агрономъяс ёна нуӧдісны крестьяна пӧвстын югдӧдчан удж — велӧдісны кыдзи овмӧснысӧ кыпӧдны. Тайӧ вонас обласьтын вӧлі нуӧдӧма видз-му удж велӧдан курс дас ӧкмыслаын. Сэні велӧдчисны 433 морт. Нуӧдлісны сэсся 1794 беседа овмӧс бурмӧдӧм йылысь. Волӧмаӧсь сійӧс кывзыны 360 морт. Вӧчлӧмаӧсь сиктса овмӧс петкӧдлан 21 выставка. Выставкаяс вылас сетӧмаӧсь премия 1032 овмӧслы. Уджаліс 59 видз-му удж велӧдан кружок, сэтӧні вӧлі 1179 шлен. Вӧчлӧмаӧсь крестьянакӧд 32 экскурсия. Экскурсияӧн ветлӧма 834 морт. Лӧсьӧдӧмаӧсь крестьяна муяс вылӧ 600 показательнӧй участок. Дерт, агрономъясыд крестьяналысь овмӧссӧ бурмӧдны ёна отсалісны.
Видз-му юклӧм-лӧсьӧдлӧм.
Ӧні медъёна мунӧ сиктпытшса му юклӧм-лӧсьӧдлӧм (внутриселеннӧй землеустройство). 1927 воӧ муніс Кӧдзвыв да Летка вӧлӧсьтъясын (Сыктыв у.).
Кӧдзвыв вӧлӧсьтын ӧти видз-му общество пыдди лоис 33 общество. Лӧсьӧдӧма карса межа (черта). Сетӧма местасӧ карса учрежденньӧяслы да предприяттьӧяслы. Видз-мусӧ юклытӧдз-лӧсьӧдтӧдз видзьясыс вӧліны ёна разі-пельын. Мукӧдыслӧн даслаын вӧліны видзьясыс да гортсяньыс сизим либӧ нӧшта на ылынджыкӧсь. Ӧні сӧмын ӧтилаысь либӧ кыклаысь сетісны видзьяссӧ. Видзьясыс сэсся ёна матыстчисны. Видз-мусӧ юклӧм-лӧсьӧдлӧм помасьӧм бӧрын сэні позьӧ нин уна переменаӧн муяссӧ уджавны заводитны.
Емдін уездын лӧсьӧдлӧмаӧсь видзьяслы межаяс 6 вӧлӧсьт костын. (Емдін гӧгӧрса вӧлӧсьтъясыс). Сэтӧні видз межаясыс ёна нин вӧлі торксялӧмаӧсь.
Нуӧдісны видз-му юклӧм (передел) 9 вӧлӧсьтын (Сыктыв у.). Ыбын юклысьӧмыс муніс видз-му управленньӧ туйдӧдӧм серти. Юклысьтӧдзыс мукӧд крестьяниныслӧн муясыс вӧліны 15-лаын. Юклысьӧм бӧрын быд 100 овмӧс пиысь 86 овмӧсыслӧн муясыс лоисны медунасӧ витлаын. Мукӧд сиктъясас лои дзескыд. Мутӧ вӧчны сэсся ылӧ нин лоӧ мунны.
1927 воын видлалісны Ыб, Межадор, Чуклӧм, Летка вӧлӧсьтъяс гӧгӧр да Вислянскӧй лесничествоысь местаяс — крестьяналы овмӧдчыны мунан инъяс корсисны. 230 сюрс гектар пасьта места пиысь нӧ позьӧ овмӧдчыны муяс вӧчны 36 сюрс гектар места вылӧ. Видлалісны местаяссӧ и Печӧра ю дорті Наркомзем тшӧктӧм кузя.
Уна нюръяс понда да сиктъясын муӧн дзескалӧм вӧсна крестьяна кутчысялӧны васӧд местаяс косьтавны — нюр косьтан да му вӧчан тӧвариществояс лӧсьӧдалӧны.
Агроном Б. Н. Попов.
