МУКӦД ГОСУДАРСТВОЯС КОСТЫН ОЛӦМЫС
Налӧн война кежлӧ лӧсьӧдчӧмыс.
Важӧн нин капиталист государствояс лӧсьӧдчӧны выль война кежлӧ. Войнаыд, дерт, коркӧ да, бара лолас. Сы йылысь ёна мунӧны сёрнияс, ёна быдлаӧ гижӧны. Неважӧн вӧлі Ставсоюзса коммунист партиялӧн съезд. Сэки шуисны: войнатӧ капиталистъяс дыр мысти ли, регыд мысти ли бара на панасны. Вермас сійӧ кыптыны Америка да Европаса государствояс костын, вермас лоны Европаса капиталист государствояс костын. Медся нин ёна да регыд вермас лоны войнаыд капиталист государствояслӧн миянкӧд.
Сиктъясын крестьяна оз на гӧгӧрвоны, оз найӧ помкасӧ вермыны аддзыны — мыйла мыйкӧ дыра косталыштӧм бӧрын бара войнаяс кыпалӧны, мыйла йӧзыс виалӧны мӧда-мӧднысӧ. Сэсся шуласны: муыс пӧ войнатӧг оз вермы овнысӧ. Дерт, татшӧм сёрниыд абу лючки. Социализм дырйи — кор став йӧзыс кутасны ӧтувйӧн — ӧти обществоын овны, сэки некутшӧм война оз кут лоны. Мӧдар боксянь кӧ видзӧдлыны, эм жӧ неуна татшӧм сёрниад и збыльлуныс. Капитализм дырйиыд войнаыд пыр лоӧ. Капитализмыд войнаястӧгыд оз вермы овнысӧ. Мед эськӧ бурджыка лоӧ гӧгӧрвоана кытысь войнаясыс чужӧны, мый вӧсна йӧз воюйтӧны, колӧ корсьлыны помкаяссӧ, вужъяссӧ войнаыслысь. Кутамӧ кӧ тӧдны помкаяссӧ, аддзам кӧ сылысь вужсӧ, сэки аддзам и войнаяссӧ бырӧдан туйсӧ.
Войнаясыслӧн помкаыс.
Войнаясыслӧн помкаыс, вужйыс, кысянь найӧ чужӧны, пукалӧ капитализм сьӧлӧмас. Оз ӧд капиталист государствоясыд мӧда-мӧд костаныс ӧти сьӧлӧмӧн овны — пыр найӧ нетшкысьӧны мӧда-мӧд костас, пыр зыртчӧны-пессьӧны. Капиталист государствоясыс сьӧлӧм поттӧдзныс тӧждысьӧны унджык асланыс ки улӧ кватитны, ыджыдджык озырлун лӧсьӧдны. Нажӧвитны уна эмбур позьӧ, сӧмын уна кӧ кутан вузавны. Уна тӧвар позьӧ вузавны сӧмын уна ньӧбысьяс кӧ лоӧны, лоӧ кӧ тӧварсӧ инан местаыс (рынок). Капиталист государствоясыд тӧварсӧ уна лэдзасны, ас государствоаныс вузавнысӧ местаыс оз кут лоны, некытчӧ тӧварсӧ инны. Найӧ тӧварсӧ вузавны местасӧ корсьӧны асланыс государство сайысь. Кияснысӧ нюжӧдӧны Китайӧ, Индияӧ, Африкаӧ да олӧмсьыс кольччӧмаджык мукӧд муясӧ. Капиталист государствояс, гырысь заводъяс моз жӧ, оз вермыны овнысӧ, тӧварсӧ кӧ налы некытчӧ лоӧ иннысӧ. Ӧд капиталистъясыслы барышыс воӧ сымын уна, кымын ёна мунӧ налӧн тӧварныс. Быд капиталист государство унджык тӧваръяс инан места корсьӧ, сэсся мӧда-мӧдныскӧд и люкасьӧны.
Заводъяслӧн уджыс ёна пыксьӧ сырьёӧ. Сырьётӧгыд ӧд заводъясыд оз вермыны уджавнысӧ. Мукӧддырйиыс мукӧд заводъясыслы сырьёыс ас государство пытшсьыс оз сюр. Ас государствоас оз пыр сырьёыс тырмы. Лоӧ ваявлывлыны зэв ылысь мукӧд муясысь. Сырьётӧ корсигӧн и бара зыртчӧны-каттьысьӧны капиталист государствояс мӧда-мӧд выланыс.
Сэсся ӧд нӧшта капиталистъяслӧн некутшӧм план абу, тӧварсӧ лэдзӧны мыйтӧм вермӧны. Англиялысь кӧ, шуам, тӧвар вузалан местасӧ кыткӧ мырддясны, сылӧн тӧварыс оз кут ставыс инны — кризис лоӧ, ставыс сувтас. Рабочӧйясӧс сэки лоӧ миллионъясӧн пабрик-заводъяссьыс вӧтлавны: уджыс налы оз ло. А тайӧ ӧд капиталистъясыдлы абу шутка. Революция вермас регыд кыпавны. Сэки капиталистъяс дзикӧдз воштасны ассьыныс эмбурнысӧ. А сы сайын ӧд и налӧн став олӧмыс. Сідзкӧ, капиталист государствояслӧн олӧмыс — тӧварсӧ бура иналӧм сайын (рынок сайын) да сырьё сайын. Оз кӧ ло налӧн рынокыс, оз ло сырьёыс пабрик-заводъясыслы, найӧ дзикӧдз дзугсьӧны. Сы вӧсна сэсся найӧ мӧда-мӧд костас зыртчӧны-пессьӧны, быд ногӧн рынок да сырьё вӧснаыс люкасьӧны. Некутшӧм капиталист государство оз сет бурӧн мӧд государстволы ассьыс тӧваръяссӧ инан местасӧ, сырьё перъянінъяссӧ. Некыдзи оз лӧсьӧдчыны дай оз и вермыны бурӧн лӧсьӧдчынысӧ. Сэсся и кыпӧдчалӧны мӧда-мӧд выланыс войнаясӧн, мырддьысьӧны сырьё перъян местаясӧн, тӧвар вузалан (инан) местаясӧн.
Со кодъяс медъёна мӧда-мӧд вылас воӧны.
Со тай кутшӧм государствояс медъёнасӧ да мый вӧсна мӧда-мӧд костаныс люкасьӧны, пурсьӧны:
Германия 1914 вося война бӧрад ёна нин эбӧссяліс. Сійӧ зільӧ бӧр мырддьыны ассьыс важ колонияяссӧ Франция кипод улысь. Кӧсйӧ аслыс рыноксӧ паськӧдны. А Франция оз сет.
Англия да Америка бара ёна пурсьӧны нерп вӧсна. Кыкнаныслы уна нерп колӧ. Америкаса нерпыс кутіс бӧрыньтны англияса нерптӧ рынок вывсьыс Европаысь, сідзжӧ Китайысь, Индияысь да мукӧд муясысь. Япониялы ёна торкалӧны Китайын Англия да Америка. Тӧргуйтан уджтӧ нуӧдны ёна отсалӧны мореяс да океанъяс. Франция да Германия ёна люкасьӧны Средиземнӧй море понда.
Со, крестьяна-ёртъяс, кысянь чужӧны, быдмӧны войнаясыд. Капиталист государствояс ёна лӧсьӧдчӧны выль войнаяс кежлӧ, — сійӧс ми бура тӧдам. Найӧ содтӧны армияяснысӧ, ӧружйӧ, бурмӧдӧны военнӧй техниканысӧ, мӧда-мӧд костаныс война кежлӧ ӧтувтчӧмъяс лӧсьӧдалӧны.
Уджалысь йӧз ӧні тӧдӧны нин кӧні збыль помкаыс войнаясыслӧн. Найӧс сьӧкыд война вылад кыскыны. Капиталист государствояс сэсся ылӧдлӧны, быд ногыс пӧрйӧдлӧны. 1914 вося война вылӧ лӧсьӧдчигӧн вӧлі шуӧны: тайӧ войнаыс пӧ «йӧзӧс мездӧм вӧсна», «колӧ пӧ ассьыным мунымӧс дорйыны». Ми ӧмӧй огӧ тӧдӧй кыдзи важ сар правительство миянӧс ылӧдліс 1914 вося война дырйи? Сійӧ ылӧдліс — ми пӧ ӧд воюйтам православнӧй Сербияӧс мездӧм вӧсна да сідз водзӧ. А збыльысьсӧ воюйтіс сар правительствоыд, медым мырддьыны Турция ки улысь Дарданел пролив, Австриялысь — Галициясӧ.
Ӧні война кежлад лӧсьӧдчигӧн ещӧ нин ёна колӧ уджалысь йӧзыдлысь кыдзкӧ син водзсӧ пемдӧдны. Ӧні капиталистъяс шуӧны, ылӧдлӧны уджалысь йӧзӧс: «войнаыд пӧ колӧ зыка олӧмсӧ бырӧдӧм вӧсна».
Сёрнитӧны разоруженньӧ йылысь, асьныс став эбӧссьыныс лӧсьӧдчӧны война кежлӧ.
Ӧні капиталист государствояс ёна больгӧны война кежлӧ лӧсьӧдчӧмысь дугдӧм йылысь — разоруженньӧ йылысь, му вылын мир лӧсьӧдӧм йылысь, а асьныс — кыдз вермӧны, став вынсьыныс лӧсьӧдчӧны война кежлӧ. Разоруженньӧ йылысь сёрнияссӧ паськӧдӧны, мед сӧмын тупкыны йӧз син водзсьыныс война кежлас лӧсьӧдчӧмсӧ.
Неважӧн на Швейцарияын вӧлі разоруженньӧ йылысь конференция. Сэні миян, СССР-са представитель тшӧктӧ вӧлі став государствояслы дзикӧдз бырӧдны армияяссӧ, пушкаяс, снарадъяс. Тайӧ сёрнитӧ эз и пыдди пуктыны. Миянлысь мирӧн олан политикатӧ найӧ талялӧны.
Америка да Франция нуӧдісны сёрни лӧсьӧдны мир Европа пасьта да Америкаын. Америкаыс сэсся шуис: ми пӧ (Америкаас) сідз нин мирӧн олам. Сы йылысь пӧ немтор нин и сёрнисӧ панны. А кватитчан кӧ, Америкаыд ачыс воюйтӧ нин ӧти неыджыд государствокӧд Никарагуакӧд. Быттьӧ ыджыд сир ичӧт чериӧс кӧсйӧ аслас паськыд горшас ньылыштны.
Мыйла нӧ инӧ сідзкӧ мирсӧ лӧсьӧдӧм йылысь сёрнисӧ панӧны? Сы вӧсна, мед вермисны мӧда-мӧднысӧ панйыны воюйтан выннаныс, мед сӧмын асланыс государствоас бура да ӧдйӧ война кежлас лӧсьӧдчан уджыс муніс, мед лоисны медъёнӧсь му вылас, мед позис мукӧд государствоясысь повтӧг мувывса рынок вылӧ петны. Ставыс лӧсьӧдчӧны война кежлӧ. Армияныс вит государствоясын: Англияын, Америкаын, Италияын, Францияын да Японияын 1913 во серти ӧти да джын мындаӧн нин ыджыдджык. Бӧръя кык вояснас 2500-сянь лэбалан машинаяс содісны 4300-ӧдз. Оз ӧмӧй нӧ тыдав — разоруженньӧ сёрни шы улас мунӧ садьтӧмалігтырйи война кежлӧ лӧсьӧдчӧм? СССР оз кӧсйы войнасӧ, уськӧдчасны кӧ, оз жӧ капиталистъяс улад вод.
Уджалысь йӧз кӧ оз кӧсйыны войнасӧ, оз кӧ ковны налы выль войнаясыд, найӧлы колӧ путкыльтны асьсӧ капитализмсӧ, колӧ чышкыштны озыр чукӧрсӧ, колӧ лӧсьӧдны уджалысь йӧзлы власьт. Сэки войнаясыд оз лоны. Нинӧм сэки лоӧ лёк ногӧныс юклынысӧ. Уджалысь йӧз мунӧны капитализмлы вочасӧ, капиталист правительствояскӧд водзсасьӧны коммунист партия туйдӧдӧм серти.
Миян правительство став му пасьтаыс уджалысь йӧзлы петкӧдлӧ, явитӧ капиталист государствояслысь выль войнаяс кежлӧ лӧсьӧдчӧмсӧ. Чуксалӧ став уджалысь йӧзсӧ — мед оз лэдзны капиталистъясыслы бара панны война, кисьтны вирсӧ йӧзлысь. Таысь капиталист государствояс миянӧс оз вермыны терпитнысӧ, синнаныс оз аддзыны. Найӧ зільӧны чышкыштны миянӧс, мед ми огӧ мешайтчӧ налы, мед огӧ торкалӧ найӧс. Найӧ кӧсйӧны тупкыны миянлы вомнымӧс. Сэтчӧ жӧ сэсся миян — Сӧвет Республика пытшкыд зэв озыр — уна сырьё эм, дай уна тӧвар позьӧ инны. Со мый вӧсна капиталист государствояс, медся нин ёна Англия, зільӧны миянӧс ас улас босьтны, миянӧс казакъясӧ пӧртны да перйыны миянлысь став важ, сардырся уджйӧзъяссӧ 20 миллиард шайт. Тамда уджйӧзсӧ кӧ мынтыны, Сӧвет Республикаысь ковмас став озырлунсӧ, став эмбурсӧ, весиг крестьянинлысь мӧссӧ и куканьсӧ кык пӧв вузавны. Ми ӧмӧй революциясӧ вӧчим, мед бӧр миянӧс буржуйяс коньӧръясӧ пӧртісны?
Вермам-ӧ ми видзӧдны, кыкнан кинымӧс сюркнялӧмӧн, кыдзи капиталистъяс лӧсьӧдчӧны нин миян вылӧ вӧйнаӧн да кӧсйӧны уськӧдчыны Сӧвет Республика вылӧ? Огӧ. Миянлысь кӧ разоруженньӧ йылысь тшӧктӧмторъяссӧ оз пыдди пуктыны, оз кӧ кӧсйыны найӧ дугӧдчыны война кежлӧ лӧсьӧдчӧмысь, колӧ мыйкӧ и миянлы тшӧтш вӧчны.
Шуам, вӧрын кӧ морт вылӧ уськӧдчис ош да кӧсйӧ кӧ косявлыны, мый нӧ сэки ош улӧ сюрӧма мортыслы лоӧ вӧчны? Дерт, сійӧ кутас кыдз вермас водзсасьны, мынтӧдчыны, кулӧмысь мездысьны. Миянлы сідзжӧ колӧ лӧсьӧдчыны капиталистъяскӧд водзсасьны. Ми кӧсъям мирӧн овны, а уськӧдчасны кӧ, огӧ жӧ найӧс юрӧдыс малыштӧ, парсыштам капиталист государствояссӧ асьнысӧ. Кучкасны кӧ миянлы банбоканым, мӧд банбоксӧ огӧ лӧсьӧдӧ. Капиталистъясыслы аслыныс банбоканыс чорыда сетыштам.
Гӧрд армиялӧн выныс ыджыд.
Кутшӧм нӧ миян Гӧрд армияным? Сійӧ ставнас гӧрдармеечсяньыс да медся гырысь командиръясӧдзыс чорыда сулалӧ Сӧвет власьт дор, видзӧ Сӧвет Республикалысь границаяссӧ. Пӧшті став командирыс рабочӧй да крестьяна пиысь петӧма йӧз. Сідзкӧ, найӧ ӧтитӧг, ставныс ӧткодя ёна кутасны дорйыны Сӧвет государствоӧс. Миян Гӧрд армия со дасӧд во тырӧм нин ассьыс колльӧдӧ. Тайӧ каднас унатор вылӧ нин вермис велӧдчыны. Важӧн ӧруддьӧяс лыйсьыны заводитны колӧ вӧлі лӧсьӧдны часӧн-джынйӧн, а ӧні сы вылӧ колӧ нин сӧмын нёль минут. Дисциплина серти сійӧ став капиталист государствоясса армияяс дорысь медвылын сулалӧ. Миян сӧмын техникаыд омӧльджык. Зілям и сійӧс бурмӧдны. Неважӧн гижлісны газетъясӧ — граждана пӧвстын чукӧртӧма сьӧм вылӧ вӧчисны 130 лэбалан машина. Коми крестьяна лэбалан машинаяс вӧчӧм вылӧ чукӧртісны 5698 шайт.
Колӧ велӧдчыны бура лыйсьыны, велӧдны военнӧй удж. И сэні миян уджыс мунӧ. Обласьт пасьта военнӧй уджӧ велӧдчан кружокъясын велӧдчӧны 898 морт. Дерт, тайӧ уджыд омӧля на мунӧ. Колӧ водзӧ паськӧдны. Гӧрд армияысь воысь ёртъяс да командиръяс ёна вермасны отсавны тайӧ уджсӧ нуӧдны сиктъясын.
Колӧ велӧдчыны военнӧй уджӧ.
Осоавиахим общество миян обласьтын оз на важӧн уджав. Этша на сэні шленыс. Январ 1 лун кежлӧ 1928 воӧ лыддьыссьӧ сӧмын на 129 ячейка. Ӧтувтӧма 3100 шлен. Та пиысь 1350 шленыс — крестьяна.
Быд вӧлӧсьтӧ колӧ восьтавны Осоавиахим ячейка. Зільны сэтчӧ унджык крестьянаӧс шленӧ кыскыны. Сэсся колӧ военнӧй уджӧ велӧдчан кружокъяс да лыйсьыны велӧдчан кружокъяс восьтавны. Кӧні восьталӧмаӧсь нин, уджсӧ колӧ бурджыка пуктыны.
Быд лыддьысян керка бердӧ колӧ лӧсьӧдавны Осоавиахимлысь уджсӧ тӧдмалан пельӧсъяс. Нуӧдны сэні сёрнияс, лыддьыны нигаяс, газетъяс, колӧ тӧдмӧдны крестьянаӧс военнӧй техниканас. Тайӧ пельӧсас и колӧ нуны уджсӧ военнӧй уджӧ велӧдчан кружокыслы. Тайӧ кружоклӧн уджыс зэв воӧ сьӧлӧм выланыс крестьяналы, нӧшта нин том йӧзлы. Быд вӧлӧсьтӧ татшӧм кружокъястӧ колӧ восьтавны. Кружок кутас тӧдмавны быдсяма пӧлӧс военнӧй удж, косясян ногъяс, водзсасян ногъяссӧ.
Колӧ ставнымлы велӧдчыны военнӧй уджӧ. Сэки ми бура вермам дорйыны асьнымӧс капиталистъясысь. Сэки озджык лысьтны уськӧдчыны капиталистъяс миян вылӧ.
