КЫДЗИ БУРМӦДНЫ ВИДЗ-МУ УДЖАЛАН ТӦВАРИЩЕСТВОЯСЛЫСЬ УДЖСӦ

Правленньӧлӧн удж.

Видз-му уджалысь тӧвариществояс миян унджыкыс на уджалӧны омӧля. Унджыкыс — омӧль правленньӧнысла. Веськалӧны сэтчӧ либӧ уджавны кужтӧм йӧз, либӧ дыш йӧз. Сэтшӧм правленньӧястӧ, дерт, тадзи водзӧ эновтны оз позь. Колӧ, дышӧсь кӧ сэн йӧзыс, выльясӧс бӧрйыны, а оз кӧ кужны уджавныс — велӧдны найӧс.

«Правленньӧыд ӧд и тӧвариществоыдлӧн юрыс. Сы вылӧ, бур кӧзяин вылӧ моз, лэдзӧма став туйдӧдан да мукӧд пӧлӧс уджсӧ дзонь тӧвариществолысь — дерт, устав серти жӧ. Уставсӧ вынсьӧдӧ общӧй собранньӧ тӧвариществоыслӧн». Тадзи шуӧма машиннӧй кооператив тӧварищество уставын, 52 параграфын.

Бур кӧзяиныд аслас овмӧсысь водзвыв ставсӧ арталӧ: кӧн-мый сылӧн эм, кысь-мый да уна-ӧ сылӧн докод локтӧ, кытчӧкӧ оз-ӧ позь донӧнджык лишалантортӧ инӧдны, либӧ кӧнкӧ уджыштны-нажӧвитчыштны. Сідзжӧ тӧждысьӧ, мед эськӧ став тӧварищество шленыс тӧдіс да уджаліс тӧварищество уджас.

А тадзи-ӧ уджалӧны миян правленньӧясыд?

— Оз. Унджык правленньӧыс миян оз тӧд, оз аддзы ассьыс уджъяссӧ.

Бур правленньӧыд общӧй собранньӧяс вылад (став тӧвариществоса шленъяслӧн чукӧртчылӧмъяс вылад) пуктӧ сёрнияс сӧмын гырысь уджъяс йылысь да корӧ собранньӧлысь бур туйдӧдъяс-индӧдъяс сійӧ уджъясас. Висьтавлӧ аслас вӧчӧмторъяс йылысь да Ревизионнӧй Комиссия (видлалысьяс) вӧчӧм уджъяс йылысь, медым собранньӧ тӧдӧ да вынсьӧдӧ вӧчӧм уджъяссӧ. Собранньӧяс костас сэсся став уджсӧ ачыс нуӧдӧ да лӧсьӧдлӧ водзӧ кежлӧ уджъяс.

Омӧль правленньӧад мӧдногса. Шленъяс костас некутшӧм удж йитӧд абу: секретарыс вӧчӧ ассьыс удж, гижасян удж; казначейыс сьӧмсӧ лыддьӧ; юралысьыс, председательыс, бара жӧ — котралӧ тӧвариществоса делӧясӧн. Быдӧн ассьыс ныр увсьыс и тӧдӧ. Тадз жӧ и миян унджыкысьсӧ. Аскостса собранньӧ правленньӧ шленъяслӧн оз овлы. Секретарыс быд делӧ чукӧртӧ общӧй собранньӧ кежлӧ. Водзвыв асьныс оз и видлавлыны ни думыштлыны сійӧ делӧяс йывсьыс, гашкӧ эськӧ, и вермасны вӧчны общӧй собранньӧтӧгыс.

Дерт, сэсся татшӧм правленньӧнад общӧй собранньӧыдлы лоӧ уна бур кад воштыны прӧста. А правленньӧыдлӧн унаысь бурджыкторъяс йывсьыд вунлывлӧ сёрнитны общӧй собранньӧ вылас.

Бура уджалӧм могысь правленньӧлы колӧ:

1. уджавны сідзи, кыдзи тшӧктӧма тӧварищество уставын;

2. мед правленньӧса шленъясыс тӧждысисны став удж йывсьыс, а эз юклысьны ас костас правленньӧ уджнас да ныр увсьыс сӧмын и тӧдны;

3. чукӧртлывлыны тшӧкыдджыка аскостса заседанньӧяс, тшӧтш корлывлыны Ревизионнӧй Комиссияысь шленъяссӧ да зільджык, сюсьджык йӧзӧс тӧвариществоса шленъяс пиысь;

4. лӧсьӧдны уджпас дзонь во кежлӧ. Урчитавны — кутшӧм кадӧ (шуам кӧть: тулысын, арын) мый уджавны. Уджъяссӧ вынсьӧдӧ общӧй собранньӧ тӧвариществолӧн;

5. общӧй собранньӧ кежлӧ сёрнияссӧ лӧсьӧдны думыштлӧмӧн. Мед та йылысь тӧдӧ быд шлен правленньӧысь, а оз сӧмын секретар либӧ юралысьыс.

Тайӧ висьталӧмъяс ногыс кӧ пондас тӧварищество уджавны, сэки вӧлисти общӧй собранньӧясыд личалыштасны посни сёрниясысь, вӧлисти вермыны кутасны туйдӧдны тӧвариществоӧс водзӧ удж вылӧ.

Тӧвариществолӧн удж

Видз-му уджалан тӧвариществояслӧн, кредитнӧй (уждысян) тӧвариществояс кындзи, медколанторйыс — кужӧмӧн уджалӧм да удж нуӧдӧм.

Босьтам кутшӧмкӧ тӧварищество. Уджалӧмысь сылӧн воӧ ичӧтик барыштор. Сы вылӧ сійӧ вермӧ ньӧжйӧникӧн бурмӧдыштны видз-му вӧдитӧмсӧ, овмӧссӧ.

Эмӧсь бур жӧ тӧвариществояс, сӧмын омӧля пуктӧма удж нуӧдӧмсӧ, сійӧн налы барыш пыдди локтӧ убытка.

Видзӧдлам, кыдзи татшӧм тӧвариществоясас уджыс мунӧ, ёна-ӧ споритчӧ.

1925ʼ воӧ ӧти тӧварищество кӧдзлӧма 4 пуд да 10 пунт анькытш. Арталан кӧ 3 шайтӧн да 40 урӧн пуд, ставыс — 13 шайт да 40 ур дон. Анькытшсӧ ньӧбӧмаӧсь 40 верст сайысь да, ковмӧма сійӧс вайны пыжӧн 5 мортлы; 80 урӧн пӧденщина, сувтӧма вайӧмыс 4 шайт. Кӧдзигас уджалӧмаӧсь: 34 мужик пӧденщина — 80 урӧн, 3 нывбаба пӧденщина — 50 урӧн да 25 вӧв пӧденщина — 70 урӧн, ставыс 46 шайт да 20 ур дон. Чукӧртӧмӧ-тэчсьӧмӧ петӧма 14 мужик пӧденщина да 39 нывбаба пӧденщина, важ донъяснас жӧ — сувтӧ 30 шайт да 70 ур. Вартӧмӧ петӧма 15 мужик пӧденщина — 12 шайт дон. 4 пуд да 10 пуд анькытш вӧдитӧм сувтӧма ставыс 106 шайт да 30 ур.

Воӧма 30 пуд анькытш (бура воӧма). Анькытш корйыс (идзасыс) — 45 пуд гӧгӧр.

Сэсся анькытшсӧ вузалӧмаӧсь 2 шайтӧн пуд, доныс бура шедӧма. Идзассӧ кыдзсюрӧ артасьтӧг кодсюрӧ видзӧмаӧсь. Вузавны кӧ, дерт шедіс шайт 15-ыд.

Став докодыс локтӧма тӧвариществолы 60 шайт, а вӧдитӧмас видзӧмаӧсь — 106 шайт да 30 ур. Идзас донсӧ кӧ, 15 шайтсӧ, тшӧтш лыддям — 31 шайт да 30 ур убытка лоӧма тӧвариществолы кужтӧм удж нуӧдӧмысь.

Босьтам гӧрӧм-кӧдзӧмсӧ.

4 п. да 10 пунт кӧдзны (десятиналӧн коймӧд пай кымын лоӧ), мунӧма 34 муж. пӧденщина, 3 нывбаба да 25 вӧв пӧденщина — 46 шайт да 20 ур дон.

Бура уджалӧмӧн, «Урочнӧй положенньӧ» серти, кӧть и кык мында босьтам тайӧ жӧ уджсӧ, колӧ: 5 муж. пӧденщина — 80 урӧн, 4 шайт дон да 4 вӧв — 70 урӧн, 2 шайт да 80 ур дон. Ставыс сувтӧ 6 шайт да 80 ур, а оз 46 шайт да 20 ур.

Со кутшӧм омӧля вӧлӧм налӧн уджыс мунӧ. Ӧти мортлы мында удж вӧлӧм дышиника вӧчӧны 6–7 морт (а ми ещӧ кӧсъям лӧсьӧдны, мед ӧти морт эськӧ уджалӧ сизим морт мында). Тадзитӧ уджалігӧн, дерт, тӧвариществолы некутшӧм барыш оз во, убыткаысь кындзи.

Мый колӧ вӧчны тӧвариществояслы, медым водзӧ кежлӧ татшӧмторйыс оз ло?

Эм, шуам, кутшӧмкӧ удж. Быд крестьянин, быд тӧвариществоса шлен тӧдӧ водзвыв нин, уна-ӧ пӧденщина колӧ пуктыны сійӧ уджӧ. Уджалігас кӧ сэсся уджыс сыысь ньӧжйӧ кутас мунны, колӧ тӧдмавны, мыйла уджалысьясыс ньӧжйӧ уджалӧны. Оз кӧ веритчыссьы налы, колӧ лэптыны та йылысь сёрни общӧй собранньӧ вылын, лӧсьӧдны урчитӧмӧн удж пай мортлы лун вылӧ. Позьӧ сэки лӧсьӧдчыны и уркӧвӧйясӧн, сӧмын быд ногыс зільны, мед тӧварищество уджыс вайӧ оз урон, а докодтор.

Кустарнӧй тӧвариществоясын, шуам кӧть дьӧгӧдь вӧчан завод, уджнуӧдысьясас колӧ индыны бура уджсӧ тӧдысь йӧзӧс. Омӧля тӧдысьясӧн удж нуӧдны кужтӧгыд заводлӧн петӧ дона тӧвар, либӧ этша.

Сы туйӧд вот миян дьӧгӧдь да сир вӧчан заводъяс удж вылын позьӧ велӧдчыны... кыдзи оз ков уджавны.

Сыктывкарын пунт дьӧгӧдь вузалӧны 20 урӧн.

Кардорын таво гожӧм вӧлі вӧзйӧны ӧти пуд 1-й сорт дьӧгӧдь, вокзал вылӧдз вайӧмӧн — 1 шайт да 09 урӧн, 2ʼ сорт — 92 урӧн.

Емдінын ӧти заводын пуд дьӧгӧдь 1, 2 да 3 сортыс сора вузалӧны 1 шайт да 73 урӧн.

Кардорын бур скипидар сулалӧ 3 шайт да 30 ур, а миян став сортыс сорӧн — 3 шайт да 46 ур. Тайӧ ӧд ставыс бур машинаа заводын, а посни (крестьянскӧй) заводъясад вӧчӧм йывсьыд нинӧм и сёрнитны.

Мыйла дона сувтӧ налӧн тӧварыс?

Да, ӧти-кӧ, скипидарыс петӧ омӧль; мӧд-кӧ, дона сувтӧ сирӧдыс.

Скипидар — бур, колан тӧвар. Кужӧмӧн уджалӧмӧн позьӧ уна лэдзны, а кужтӧгыд, кыдзи тані висьталӧма, — 10 пуд пыдди артмас сӧмын 2 п. да 20 пунт.

Ньӧжйӧ уджалӧмысла сирӧдыс сувтӧ дона. Смета серти налӧн вӧлі лӧсьӧдӧма ӧти куб сирӧд вылӧ видзны 5 шайт, а сувтіс — 8 шайт. Тайӧ медъёна лэптӧ тӧвар донтӧ; дерт, эмӧсь на и ещӧ мыйсюрӧ дон лэптӧдъяс.

Бырӧдны татшӧм нелючкияссӧ вермам сӧмын сэки, кор став шленыс кутас думайтӧмӧн, сьӧлӧмсяньыс уджавны тӧварищество уджас.

Миян шленъясыд абу на сэтшӧмӧсь, сійӧн и лоӧ лӧсьӧдны бурджык правленньӧ, мед бурджыка уджсӧ туйдӧдас. Та вылӧ жӧ лӧсьӧдӧма и Ревизионнӧй Комиссиятӧ; на йылысь ми тані огӧ кутӧ сёрнитны, ставным ӧд ми сідзи тӧдам, найӧ сэтшӧм жӧ уджнуӧдысьяс, кутшӧм и правленньӧ.

Мед жӧ Правленньӧяс да Ревизионнӧй Комиссияяс бурджыка водзӧ кежлӧ босьтчасны асланыс уджӧ да босьтчӧдасны тшӧтш став шленсӧ тӧвариществоясысь.

Агроном А. Попов.