ЛӦСЬӦДЧӦЙ СӦВЕТЪЯС БӦРЙИГКЕЖЛӦ

Колӧ бурмӧдны Сӧветъясын удж.

Октябрса революция дырйи гӧль уджалысь йӧз мырддис озырлысь, буржуйяслысь власьт да заводитіс лӧсьӧдны выль ногӧн ассьыныс оланногсӧ, став государствосӧ. Выль ногӧн лоӧ лӧсьӧдны уджсӧ учрежденньӧясын. Важӧн учрежденньӧясын пукалісны озыръяс да сӧмын асьсӧ найӧ и дорйылісны; миян сӧветскӧй учрежденньӧясын уджалӧны рабочӧй да крестьяна, тӧждысьӧны уджалысь йӧзлы быд ногӧн отсавны.

Мед бура кутасны уджавны учрежденньӧяс, мед бур уджалысьяс лоӧны сэні, став уджалысь йӧзлы колӧ тӧждысьны да лунысь лунӧ бурмӧдны сӧветъясын да мукӧд учрежденньӧясын удж.

Бырӧдны нелючкияссӧ бӧрйысьӧм дырйи.

Регыд став СССР пасьта кутасны выль во вылӧ бӧрйыны Сӧветъяс. Тайӧ кадыс матысмӧ и миян Коми обласьтын. Сӧветъясӧ бӧрйысьӧм дырйи быдсӧнлы, быд сиктын, быд вӧлӧсьтын колӧ мӧвпыштны: кодъясӧс пуктавны сӧветӧ, исполкомӧ, — мед эськӧ сӧветъясӧ бӧрйӧм йӧз кутісны ёна тӧждысьны сиктса, вӧлӧсьтса овмӧс пондаыс, мед эськӧ найӧ пондісны уджавны зіля, ас окотаысь.

Колян воясын та йылысь омӧля думайтлісны, бӧрйылісны сӧветъясӧ, коді вӧлі прӧст, унаӧн на вӧлі видзӧдӧны исполкомъясын уджалӧм вылӧ кыдзи кутшӧмкӧ наказанньӧ вылӧ.

Татшӧмсӧ коми сиктъясын локтан бӧрйысьӧм компанньӧ дырйи колӧ дзикӧдз бырӧдны. Мед Сёльдін вӧлӧсьтын моз (Емдін уездын), колян бӧрйысьӧм дырйи моз, эз пырны сӧветъясӧ кулакъяс да сӧвет власьтлы паныд мунысьяс. Колӧ тӧждысьны, мед сӧветъясӧ сюрӧны беднякъяс да шӧркоддьӧма олысь крестьяна. Налы водзысянь колӧ ӧтувтчыны да сувтны паныд озыр йӧзлы. Беднякъяслы колӧ аслыныс чукӧртчывны водзвыв сёрнитны, кодӧс бӧрйыны сӧветъясӧ, да уджавны коммунист партия индӧм серти.

Ещӧ на мӧд пӧлӧс омӧльтор вӧлі колян вося бӧрйысьӧм дырйи: оз вӧлі ставныс волыны бӧрйысян собранньӧяс вылӧ: сё морт пытшкысь сӧмын 40 волісны. Семья пытшкад кӧ, шуам, 4–5 бӧрйысь, мунӧ собранньӧ вылӧ сӧмын ӧти морт, либӧ некод оз мун. Коми сиктъясын позьӧ на вӧлі кывлыны со кутшӧм сёрнияс: «метӧг бӧръясны», «ме понда бӧрйысьӧмыс оз сувт».

Сэсся нывбабаяс этшаӧн на вӧлі волӧны бӧрйысьӧм вылӧ, став бӧрйысьысь пиысь сӧмын 36 прӧчент усьӧ нывбабаяс вылӧ. Колӧ унджык нывбаба бӧрйыны Сӧветъясӧ да Исполкомӧ сюйны.

Выль инструкция сӧветъясӧ бӧрйысьӧм йылысь.

Сентябр 28 лунӧ СССР-са Центральнӧй Исполнительнӧй Комитет вынсьӧдӧма выль инструкция сӧветъясӧ бӧрйысьӧм йылысь.

Инструкцияас гижӧма: видзӧдлам кӧ бӧръя кык вося сӧветъясӧ бӧрйысьӧм вылӧ, ми аддзам уджалысь йӧзлысь (рабочӧйяслысь да крестьяналысь) Сӧветъяс вӧсна тӧждысьӧм. Тайӧ тӧждысьӧмыс воысь воӧ пыр содӧ. Олӧм бурмӧм вӧсна рабочӧйяс да крестьяна тшӧтш зільӧны кутчысьны политика уджӧ.

Бӧрйысьӧм удж нуӧдан комиссияяс.

Водзӧ сэсся инструкцияас гижӧма бӧрйысьӧм удж нуӧдан комиссияяс лӧсьӧдӧм йылысь. Лоӧ лӧсьӧдны Центральнӧй, обласьтувса, уездувса, вӧлӧсьтувса да сиктса комиссияяс.

Сиктса комиссия лоӧ лӧсьӧдӧма сизим мортысь: юралысь (пуктӧ сійӧс волісполком), кык шлен сельсоветсянь, ӧти шленӧн профсоюзъяссянь, ВЛКСМ-сянь, делегатскӧй собранньӧсянь, мӧда-мӧдлы отсасян комитетсянь.

Вӧлӧсьтувса комиссияӧ пырӧны сизим шлен жӧ, юралысьсӧ сэтчӧ пуктӧ уездувса исполком, кык шленыс комиссияас пырӧны волісполкомсянь, сэсся мукӧдыс — сиктса комиссия моз жӧ.

Татшӧм комиссияяссӧ лӧсьӧдӧны сы вӧсна, мед сӧветъясӧ оз пырны ковтӧм йӧз, кодъяслӧн бӧрйысьӧм праваыс абу.

Инструкция индӧ тшӧтш Комиссияяслысь уджъяс: видзӧдны, мед бӧрйысьӧм вӧлі мунӧ закон серти да лӧсьӧдӧм бӧрйысьӧм вылӧ кадӧн; видзӧдны улысджык комиссияяслысь уджалӧмсӧ да сетавны налы индӧдъяс; сетны вылысджык комиссиялы отчёт уджалӧм йылысь; лӧсьӧдавны списокъяс: коді вермӧ бӧрйысьны да кодлӧн бӧрйысьӧм права мырддьӧма.

Бӧрйысьысьяслӧн права бырӧм.

Индӧма сэсся инструкцияас, кодъяслӧн бырӧма бӧрйысьӧм права. Сӧвет Республика законпуктас серти бӧрйысьӧм права оз сетсьы: мортыс кӧ важӧн да и ӧні эз уджав да бокысь медавлӧ уджалысьясӧс, нартитӧ найӧс, важӧн да и ӧні эз уджавлы, олӧ йӧз сьылі вылын либӧ вузасьӧм докод вылӧ. Сэсся озыръяслы, буржуйяслы, попъяслы, сар дырйи пӧличаын служитысьяслы да кодсюрӧ мукӧдлы. Та вылӧ инструкция тшӧктӧ ёна видзӧдны.

Сідзжӧ бара инструкцияас индӧма, оз пӧ позь мырддьыны бӧрйысьӧм права уджалысьяслысь (крестьяналысь), найӧ кӧ босьтӧны недыр кежлӧ уджалысьӧс бокысь, либӧ медавлӧны страда дырйи роботникӧс.

Бӧрйыны сӧветъясӧ уджалысьджык да тӧдысьджык йӧзӧс.

Сӧветъясӧ бӧрйылӧм йӧзлӧн уджалан воыс помасьӧ. Выльысь бӧрйытӧдз важ сельсоветъяслы, волісполкомъяслы ковмас бурджыка висьтавлыны-тӧдмӧдны асланыс во гӧгӧрся уджалӧмнас. Бӧрйысьысьяслы ковмас тайӧ тӧдмӧдӧмсӧ ёна кывзыны да мӧвпавны. Быдӧнлы колӧ тӧдны, мый вӧчис важ сельсовет да исполком, мый эз помав. Кор быдӧн тӧдны кутасны исполкомлысь уджалӧмсӧ, сӧмын сэк верман водзӧ кежлӧ индыны уджъяс да тӧдны бур али омӧль уджалысьяс вӧліны исполкомын.

Водзӧ кежлӧ колӧ сӧветъясӧ бӧрйыны уджалысьясджык да тӧдысьджык йӧзӧс. Уджалысь йӧзлы аслыныс тшӧтш ковмас чорыда заводитны Сӧветса секцияяс пыр отсавны сӧветъясын уджалысьяслы, бурмӧдны уджсӧ.

К. Н.