БОСЬТЧАМӦЙ КОМИӦДАН УДЖ БЕРДӦ

Октябр тӧлысся революция (1917ʼ воӧ) пыдӧссяньыс путкыльтіс став важ оланногсӧ, шыбитіс важ власьтсӧ. Тшӧтш сэки путкыльтчис важ государствоса аппарат, сылӧн уджаланногыс, сылӧн уна пӧлӧс ас кывъя посни йӧз вылын нартитчӧмыс. Уджалысь войтыр (рабочӧйяс) крестьянакӧд лӧсьӧдісны выль власьт дай лӧсьӧдісны выль аппарат (учрежденньӧяс), сӧветскӧй аппарат. Вежисны законъяс: власьтыс гӧль йӧз дор пондіс овны, быд посни ас сёрниа йӧзӧс пыдди пондіс пуктыны. Выль сӧвет закон лӧсьӧдысьяс шуӧны: быдсяма пӧлӧс удж колӧ нуӧдны сэтшӧм кыв вылын, кутшӧм кывйӧн кӧні сёрнитӧны йӧзыс.

Та серти, мукӧдлаын моз жӧ, миян Коми Обласьтын мунӧ учрежденньӧяслысь, школаяслысь да мукӧдлысь уджсӧ коми кыв вылӧ вуджӧдӧм. Мед эськӧ сійӧ уджыс шыльыдджыка да быдлаын ӧтмоза мунас, 1923ʼ вося ноябр тӧлысьӧ лӧсьӧдісны Обисполком бердӧ Коми Комиссия. Тайӧ куим вонас Коми Комиссия индалӧм кузя лои вӧчӧма бура унатор нин, сӧмын омӧльджыка видзӧдлӧмӧн кӧ быттьӧ омӧлякодь на тыдалӧ-а.

Медводз син вылӧ усьӧ войтырӧс велӧдӧм. Тайӧ уджыс мунӧ 1918ʼ восянь нин. Ӧнӧдз коми школаяс пыр велӧдчис бура уна морт. Таысь кындзи бура уна мортӧс лои велӧдӧма велӧдчытӧм войтырӧс велӧдан школаясын (ликпунктъясын). Босьтам кӧ став коми велӧдчӧм войтырсӧ, на пиысь 75%-ыс кымын велӧдчӧма коми школаясын нин. 1925–26 велӧдчан воӧ вӧлӧма велӧдчысь сиктса посни (І ступень) школаясын — 14.723 коми морт, 922 роч морт да 39 самоед; ликпунктъясын — 2633 коми морт, 82 роч морт да 1 самоед; став гырысьджык школаясын: 1738 коми морт, 266 роч морт да 2 самоед. Таысь кындзи роч каръясын велӧдчӧны Коми обласьтувса войтыр: рабфакъясын — 83 коми, 11 роч; ВУЗ-ясын — 250 коми, 47 роч.

Коми литература лӧсьӧдӧм воысь воӧ ёнмӧ. Ӧнӧдз Сыктывдінкарса Коми нига лэдзанін да Мӧскуаса Центриздатын Коми Секция лэдзисны 108 пӧлӧс нима коми нига. Нига кызта серти кӧ — лоӧ 289⅛ печатнӧй лист гӧгӧр (быд печ. листын — 16 лист бок). Став нига лыдсӧ лэдзӧма 354600 нига. Тайӧ лыд пиысь лои лэдзӧма Коммуса пермякъяс кыв вылын 27000 нига, 39¼ печатнӧй лист кызта.

Учрежденньӧясысь служащӧйясӧс велӧдан курсъяс вылын ӧнӧдз лои велӧдӧма: обласьтувса коми курсъяс вылын — 387 служащӧйӧс, уездъясын да вӧлӧсьтъясын — 995-ӧс, мукӧд пӧлӧс курсъяс вылын — 105-ӧс.

Медым учрежденньӧясын комиӧн гижасьӧм ладмис, лӧсьӧдӧма туйдӧдъяс да индӧдъяс; найӧ бура ёна отсалісны комиӧдан удж нуӧдны заводитысьяслы.

Комиӧн гижасьӧм, сёрнитӧм да удж нуӧдӧм учрежденньӧясын воысь воӧ содӧ. Эмӧсь нин сэтшӧм учрежденньӧяс, кодъяс роч войтыркӧд кындзи да роч учрежденньӧяскӧд кындзи рочнас оз сёрнитны ни оз гижасьны некутшӧма; эмӧсь и сэтшӧм учрежденньӧяс, кодъяс коми кыв вылын воӧм гижӧд вылӧ воча юӧр кындзи некутшӧм гижасян уджъяс комиӧн оз нуӧдны. Уна коми волісполкомъяс нин заводитісны гижасьны комиӧн. Дерт, эмӧсь на и сэтшӧм коми волісполкомъяс, кодъяс (асьнысӧ кужиг чайтӧмысла) кыті бӧрӧн да, кыті гугӧн да гижӧны роч кыв вылын на. Оз буракӧ коми кывтӧ чайтны роч кывйыд кодь вынаӧн.

Комиӧдан уджлы уна пыкӧдъяс эмӧсь. Ӧти-кӧ, гӧльлунным ёна на пыкӧ миянӧс унджык коми нига лэдзӧмысь; мӧд-кӧ, оз на тырмы комиӧн удж нуӧдысьясыс; коймӧд-кӧ, оз на став уджалысьясыс, ас кужтӧмысла, ӧтмоза кутчысьны комиӧдан удж бердас да и комиӧдан уджыслысь коланлунсӧ абу на, буракӧ, став уджалысьыс гӧгӧрвоӧма.

Дерт, эмӧсь на и артмытӧмторъясыд; сійӧ артмытӧмторъясыд не сідзджык пыкӧны, сӧмын колӧ сьӧлӧмсяньыд босьтчыны удж бердас.

Водзӧ вылӧ колӧ: 1) быд учрежденньӧлы да организациялы (государственнӧй, политическӧй, профессиональнӧй да общественнӧй) топыдджыка кутчысьны комиӧдан удж бердӧ, мед ӧдйӧнджык матысмӧдны учрежденньӧяссӧ коми войтыр бердӧ; 2) колӧ на чорыда кутчысьлыны уджалысьясӧс лӧсьӧдӧм бердӧ; тайӧ уджыс усьӧ гырысь школаяс вылӧ, а медся ёнасӧ — Сӧвет партия уджӧ велӧдан школаясӧ; 3) колӧ ёнджыка паськӧдны коми нига лэдзан удж (литература), лӧсьӧдны быдсяма туйдӧдчана нигаяс; 4) Коми обласьтувса учрежденньӧяслы колӧ кутчысьны коми кыв вылӧ вуджӧдны закон чукӧръяс, уставъяс, индӧдъяс да мукӧд пӧлӧс туйдӧдчана-индӧдчана нигаяс; 5) колӧ став служащӧйясыслы ёнджыка мырсьыны ӧдйӧнджык комиӧдны учрежденньӧясысь удж, мед ас гӧгӧрвоана коми кыв пыр кыпӧдны коми войтырӧс да матысмӧдны социалистическӧй овмӧс тэчӧм бердӧ.

Ас гӧгӧрвоана коми кыв коми войтырлы ёна на колӧ. Коми войтыр вермас ассьыс культурасӧ кыпӧдны да матысмӧдны ставмувывса (интернациональнӧй) культура бердӧ сӧмын ас коми культура пыр.

Босьтчылӧй жӧ сьӧлӧмсяньныд став коми войтыр коми удж бердӧ!

Коми Мишӧ