КУТШӦМ БУР СЕТӦНЫ МАШИННӦЙ ТӦВАРИЩЕСТВОЯС

Коми обласьтын крестьяналӧн муясыд этша. Ӧти овмӧс вылӧ воӧ ӧти гектар гӧгӧр (2200 квадрата сажень мында). Шӧр губерняясас СССР-ын крестьяна муаӧсьджык миян обласьтын дорысь. Сэні куим гектара муа овмӧстӧ гӧль овмӧсӧн нин лыддьӧны. Коми обласьтӧ няньсӧ быд во лоӧ вайны лунвывса губерняясысь да Сибырысь миллионӧн-джынйӧн пудйӧдз. Сы вылӧ быд во мунӧ кык миллион шайтӧдз. Тайӧ сьӧмсӧ коми крестьяналы лоӧ нажӧвитны кер лэдзӧмӧн (сортовка петкӧдӧмӧн), вӧралӧмӧн да мукӧд уджъяс вылын уджалӧмӧн.

Коді нӧ торкӧ коми крестьяналысь тырмымӧн няньнысӧ вӧдитны? Оз ӧмӧй позь миян тані ёнджыка босьтчыны муястӧ уджавны, унджык сэтысь няньсӧ босьтны? Водзмӧстчысьджык крестьяна та вылӧ шуасны: миян пӧ Коми обласьтын мусинмыс дай климатыс абу омӧльджык Вяткаса губерняын дорысь. Вяткаса губерняын няньсӧ вузавмӧн вӧдитӧны, а миян асланым оз тырмы. Дерт, этша куйӧд понда. Сэсся тані сьӧкыд жӧ бара мутӧ вӧчны: вӧр улысь лоӧ перйыны да ньӧжйӧ содӧ.

Агрономъяс ӧні индісны нин кыдзи позьӧ крестьяналы содтыны куйӧд, кыдзи да мыйӧн муяссӧ ёнджыка вынсьӧдны. Муяс ёна вынсялӧны трундаӧн, минеральнӧй вынсьӧданъясӧн, му вылӧ турун кӧдзӧмӧн. Куйӧд тырмытӧм вылӧ ӧні ыстысьны оз нин позь. Му вынсьӧданторйыд сюрӧ тырмымӧн.

Сідзкӧ, колӧ зільны муяс тырмытӧм бырӧдны. Колӧ му вӧчны ёнджыка кутчысьны. Сӧмын во 15 сайын на муястӧ тані вӧлі вӧчӧны коканӧн. Уна лоӧ вӧлі пуктыны вын вӧр улысь мусӧ перйыны, сійӧс небзьӧдны. Абу на кокни мутӧ перйыны и ӧні.

Видз-му уджавны велӧдан наука (агрономия) шуӧ, — оз пӧ ков важ ног мутӧ вӧчны, важ ног сійӧс уджавны. Рытыввыв государствоясын да Америкаын выль му перъян уджыс петкӧдлӧ — мыр бертан машинаясӧн да бур гӧран машинаясӧн ёна уна пӧв позьӧ кокньӧдны муяс уджалӧмсӧ, дай муясыд сэки бурмасны. Германияын муяссӧ уджалӧны аслыс модаа тракторӧн, — фрезмашинаӧн шусьӧ. Тайӧ фрезмашинаыслӧн трактор бӧрас плугъясыс пыдди лӧсьӧдӧмаӧсь бергалана пружинаа зыръяс. Найӧ ёна ӧдйӧ бергалігас зэв ёна мусӧ жугӧдлӧны да небзьӧдӧны. Сы бӧрын пырысь-пыр и му вылас позьӧ кӧдзны. Германияад татшӧм машинаяснад выль мутӧ зэв кокниа и перйӧны. Выль мутӧ вӧчӧмыд налы дзик важ муяссӧ уджалӧм кодь жӧ. Татшӧм тракторыс сулалӧ вит сюрс шайт. Татшӧм фрезмашинаясыд миян абуӧсь на. Сы пыдди прӧстӧй тракторъясыд плуга корпуснад Сӧвет Союз пасьта крестьяна овмӧсъясын уна сюрс нин ӧні уджалӧны. Найӧ водзсасьӧны кымынкӧ дас сюрс вӧвлы.

Дивӧыд ӧд первойтӧ босьтӧ, — гӧль крестьяна овмӧсъясын нин ӧд кутіс уджавны трактор. Кыдзи нӧ сэтшӧм регыдӧн сэтшӧм гырысь машинаяс вермисны лӧсьӧдны? Сар дырйи тай нӧ зэв на гӧля ӧлісны крестьянаыд-а, ӧні со тракторъяс нин кутісны лӧсьӧдны. Эмӧсь нин весиг — ӧтка овмӧсъяс трактор лӧсьӧдӧмаӧсь. Шӧркоддьӧма олысь да гӧль крестьяна лӧсьӧдӧны да уджалӧны тракторнас мӧда-мӧдныскӧд ӧтувйӧн. Ӧтувтчӧма крестьяна чукӧртӧны сьӧмсӧ ас костаныс, мый оз тырмы сэсся государстволысь удждысян тӧвариществояс пыр уджйӧзӧн босьтӧны. Машинаяс лӧсьӧдӧм вӧсна ӧтувтчӧмыс шусьӧ машиннӧй тӧвариществоӧн.

Видз-му уджалан тӧвариществоясӧ ӧтувтчӧмӧн позьӧ лӧсьӧдны крестьяналы ёна гырысь, бур машинаяс. Сэтшӧмъяссӧ важӧн сӧмын помещикъяс ньӧбавлісны. Крестьяналы ӧтувйӧн позьӧ ёна бура заводитны муяснысӧ уджавны.

Сӧвет правительство посни крестьяна овмӧсъяссӧ зільӧ ӧтувтавны. Ӧтувтчӧма крестьяналы ыджыд отсӧг сетӧ: уджйӧзӧн сьӧмсӧ медводз сетӧ, вотъяс мынтігӧн кокньӧдъяс сетӧ, мукӧд ногӧн отсалӧ.

СССР-ын шӧр губерняясын да лунвылын крестьяналы миянын дорысь уджавнысӧ кокниджык. Сэтчӧссӧ крестьянаыс ещӧ на зільӧны асьнысӧ ёнджыка кокньӧдны — тӧвариществоясӧ ёна ӧтувтчалӧны. Миянлы, войвылын олысь крестьяналы, нӧшта нин колӧ ӧтувтчавны.

Проньдорса (Емдін у.) крестьяна ӧтувйӧн уджалӧмӧн, ӧтлаын видз-му уджалан машинаяс лӧсьӧдӧмӧн да ӧтлаын сійӧн уджалӧмӧн вит воӧн кык мында содтісны мусӧ. 1912-ӧд воӧ сэні воссис видз-му уджалан общество. Сэки жӧ лӧсьӧдісны прокатнӧй пункт. Кутісны муяссӧ уджавны кык вӧлӧн гӧран плугйӧн, «Рандаль» да «Зигзаг» агасӧн. 1917 воӧ мукӧдыслӧн муыс вӧлі нин 1912 во серти кык мында (а сэки ӧд унджык верстьӧ йӧзыс вӧліны война вылын). Ёна сэсся кутісны кӧдзны турун. Ӧні Проньдорыд ёна водзын мунӧ мукӧд сиктъяс дорысь Коми обласьтын.

Кӧні миян Обласьтын медъёна зільӧны ассьыныс скӧтнысӧ бурмӧдны, кӧні случнӧй (вӧв, мӧс, порсь тырсьӧдан) пунктъяс медбура уджсӧ нуӧдӧны? Дерт, Проньдорын.

Кӧні медъёна кӧдзӧны клевер, кытчӧ медуна корӧны минеральнӧй куйӧдъяс, код сиктын став крестьянаыс нин муяссӧ плугйӧн уджалӧны? Бара жӧ Проньдорын.

Проньдорса крестьяна первой ӧтувтчӧмаӧсь кымынкӧ видз-му уджалан машинаяс гӧгӧр. Ёна кутчысисны сэсся кӧйдыс весалан машина бердӧ. Сэсянь пыр ӧтарӧ налӧн уджыс кутіс паськавны.

Ӧні, Сӧвет власьт дырйи машиннӧй тӧвариществояслы туйыс зэв паськыд. Сӧвет государство быд ногӧн отсалӧ ӧтувйӧн уджалысь крестьяналы, машиннӧй тӧвариществояслы. Машиннӧй тӧвариществояс пыр ёна позьӧ кыпӧдны, ёнмӧдны сиктса овмӧс.

Машиннӧй тӧвариществояс медся ёнасӧ нин колӧны выль муӧн паськӧдчигӧн. Сӧмын машиннӧй тӧвариществоӧ пырӧмӧн медкокниа верман бур видз-му уджалан машинаяс лӧсьӧдны да овмӧс кыпӧдӧм вылӧ сьӧм перйыны.

Тырмас нин асьнымӧс жугӧдны сьӧкыд уджӧн. Сьӧкыд уджсӧ ӧтувтчӧмӧн колӧ машинаяс пельпом вылӧ лэдзны.

Обласьтувса видз-му управленньӧ ӧні нуӧдӧ конкурс медбура уджалысь ӧтувтчӧма овмӧс вылӧ (колхозы). Тайӧ конкурсыс петкӧдлас кутшӧма миян уджалӧны ӧтувтчӧм крестьяна. Медбура уджалысь ӧтувтчӧмъяслы сетасны премияяс: ӧти премия 250 шайт, кык премия 150 шайтӧн да куим премия 75 шайтӧн.

Мыйысь кӧсйӧны сетны тайӧ премияяссӧ вӧлі нин гижӧма «Югыд туй» газетӧ. Сэсся ыстӧма гижӧд машиннӧй тӧвариществояслы.

Видзӧдламӧй, кутшӧмаджык уджалӧны миян ӧтувтчӧма крестьяна, да бурджыка уджалысьяс вывсьыс кутамӧ велӧдчыны.

В. Исаков.