КЫДЗИ-МЫЙ ГИЖНЫ «ОРДЫМӦ» СИКТЪЯССЯНЬ

«Ордымлӧн» медводдза нумерсяньыс вӧлі мог — кыскыны гижны сэтчӧ сиктъяссянь коми крестьянаӧс асьнысӧ ас олӧмныс да уджалӧмныс йывсьыныс, тшӧтш сиктъясын удж нуӧдысьясӧс: агрономъясӧс, учительясӧс, избачьясӧс, мукӧдӧс. Тайӧ уджсӧ эськӧ колі нин бурджыка сувтӧдны. Сійӧн ӧд ми бурджыка вермим тӧдмӧдны коми крестьянасӧ сиктъясса нелючкияснас да лючки олӧмнас-уджалӧмнас, ёнджыка йитчим крестьянаыскӧд. Асьныс эськӧ коми крестьянаыс мӧда-мӧдныслы петкӧдлісны кыдзи найӧ орйӧдлӧны вочасӧн важ олӧмсямсӧ, кыссьӧны югыдлань, нуӧдӧны выль ногӧн бурджыка видз-му уджалӧмнысӧ, овмӧснысӧ кыпӧдӧмсӧ, сійӧ петкӧдлӧмнас крестьянатӧ медкокни велӧдны ассьыныс олӧмнысӧ колана ногӧн лӧсьӧдны, ызйӧдны уджнысӧ кокньӧдны да бурмӧдны. Сэсся, шуам, абу ӧмӧй нӧ колана гижны журналын сиктса олӧмысь омӧльторъяссӧ, важ ногса няйт шог мырсьӧмсӧ-пессьӧмсӧ? Омӧльыд ӧд уна на эм сиктъясад. Мыйла нӧ не гижны нелючкияссӧ, висьтавны крестьяналы веськыда синмас: тайӧ пӧ тэ, ёртӧ, нелючки вӧчан, индыны мыйла нелючки, кыдзи вештысьны сыысь.

Мый гижлісны журналӧ сиктъяссянь.

Миян журналӧ сиктъясын уджалӧм йылысь гижӧмыд зэв на, зэв жеба ӧнӧдз мунліс. Ёна на этшаӧн гижлісны. Медунаыс вӧвлі видз-му вӧдитӧм йылысь. Зэв бур гижӧдъяс вӧліны. Со, шуам, 2 (5) нумерын «Куим да нёль переменаӧн уджалӧм», «Мый сетӧ картупель» (4 №-ын), «Вика турун вӧдитӧй» (3 №-ын), мукӧд. Вӧліны гижӧдъяс олӧмсям йылысь: «Вечоркаасьӧм» (2 №-ын), «Неуна крестьяна олӧмсямысь» (1926 вося 2 №-ын). Та кындзи волісны ещӧ ӧткымын гижӧдъяс, сӧмын эз туйны журналӧ. Ми лэдзим журналын ӧти статья «Неуна крестьяна олӧмсям йылысь» да сэтшӧм ногса гижӧдъясыс журнал редакцияӧ кутіс сӧмын нин сальгыны, быд вожсянь кутіс локны: гижӧны кыдзи кӧні корасьӧны, венчайтчӧны, чунькытшасьӧны, пируйтӧны. Мый нӧ сэтшӧмторъястӧ лэдзан? Нинӧм выльсӧ оз сетны, крестьянаыд тӧдӧны сы йылысь, гижысьясыс оз индыны бур али абу важ ногса гӧтрасьӧм-мунӧмыс, мыйла абу бур. Ӧти селькор гижліс аппендицит йылысь (мортлӧн висьӧм, операция вӧчлӧмӧн бурдӧдӧны). Либӧ мӧд селькор вӧлі босьтӧма нэмӧвӧйся роч журналысь (буракӧ 1900 восяысь) статья, лӧсьӧдӧма комиӧн, пуктӧма ним «Кыдзи лечитны висьысь скӧтӧс» да тшӧктӧ миянӧс лэдзны журналын. Дерт сэтшӧм гижӧдъясыд селькоръясыдлӧн абу артмӧма. Сэтшӧмторъяс йывсьыд вермасны сёрнитны, висьтавны крестьяналы сӧмын наросьнӧ велӧдчӧм йӧз (врачьяс). Селькоръяслы нинӧмла сэтшӧмторъясас и кутчысьны.

Мыйджык колӧ гижны «Ордымӧ».

Ме наросьнӧ казьтышті, мый ӧнӧдз гижлісны журналӧ сиктъяссянь, мед эськӧ сы серти крестьяна тӧдісны мый колӧ да мый оз ков гижны «Ордымӧ».

Ӧні ещӧ содтышта — мый йылысьджык колӧ гижны. Некымын кывйӧн кӧ шуны — «Ордымӧ» колӧ гижны ас гӧгӧрса олӧмсьыд быдтор мый колӧ тӧдны став коми крестьяналы да мый эськӧ сетас крестьяналы олӧмас бурсӧ. Босьтам видз-му уджалӧм либӧ скӧт вӧдитӧм. Миян унджык крестьянаыс на уджалӧны мусӧ куим переменаӧн, скӧтсӧ видзӧны «куйӧд машина» туйӧ. Эмӧсь сэсся выль ногӧн (нёль переменаӧн, машинаясӧн) уджавны босьтчысь крестьяна. Унаӧн муяс вылӧ пуктылӧны уна картупель, кӧдзӧны турун. Колӧ тайӧ выль ногӧн видз-му уджалӧм йывсьыс гӧгӧрбок и гижны.

Гашкӧ тіян вӧлӧсьтын кодкӧ скӧт идзас-куйӧд кындзи мусӧ вынсьӧдӧ мукӧдторйӧн (трундаӧн, пӧимӧн), кутшӧм ногӧн вынсьӧданторсӧ перйӧ да вӧчӧ, кутшӧм пӧльза сыысь лои. Вель унаӧн миян сиктъясын скӧтсӧ вердӧны жмыкъясӧн, турнепсӧн. Кутшӧм бур сыысь лои, мыйта мӧскыд йӧвсӧ сетӧ, мукӧдтор.

Уналаын нин му вылӧ кутӧмаӧсь турун кӧдзны. Колӧ гижны: бура-ӧ тайӧ уджыс мунӧ, уна-ӧ урожайсӧ босьтӧны, кутшӧм турун кӧйдысъяс кӧдзлӧны, кысь сійӧс босьтӧны, абу-ӧ кӧнкӧ турун кӧдзысьяс ас видзьяс вылысь ӧктӧм турун кӧйдысӧн.

Сиктъясын ӧткымынлаын эмӧсь видлӧга муяс, либӧ нормаӧн скӧтӧс вердӧм. Сы йылысь тшӧтш колӧ гижны.

Сэсся позьӧ да колӧ гижны югдӧдчан удж йылысь: мый войдӧр вӧлі вӧлӧсьтад, мый ӧні эм, ёна-ӧ водзӧ тувччис сиктыд югдӧдчӧм боксяньыс, мыйта вӧлі войдӧр неграмотнӧй йӧз, мыйта ӧні. Колӧ гижны сӧветъяс удж йылысь, партия да комсомол удж йылысь сиктъясын. Уна позьӧ гижны олӧмсям йылысь, мый эм нин сиктад выль олӧмсямыс, мый торкӧ сылы водзӧ паськалӧмыслы, сёрнитны да омӧльтыштны важ олӧмсямсӧ. Колӧ гижны кооперативъяс удж йылысь.

Дерт, ставсӧ, мый позьӧ гижны «Ордымӧ», висьтавны он вермы да нинӧмла. Шуим нин тай, мися, быдтор йылысь позьӧ гижны. Сӧмын ми ещӧ на мӧд пӧв казьтыштам: колӧ гижны ас гӧгӧрса олӧмсьыд босьтӧм йылысь, мый вӧчсьӧ бурыс либӧ омӧльыс ас сиктад. Босьтны нигаысь, вуджӧдны сійӧс коми кыв вылӧ да сэсся тшӧктыны лэдзны журналын нинӧмла.

Омӧля гижӧны журналӧ сиктса югдӧдчан удж нуӧдысьяс — агрономъяс, учительяс, избачьяс, врачьяс. Видз-му да скӧт вӧдитӧм йылысь эськӧ ми лэдзам журналын унакодь. Сӧмын унджык статьяас сетсьӧны куш индӧдъяс, оз вайӧдчы пример пыдди миян сиктъясын удж мунӧм йывсьыс.

Кыдзи гижны журналӧ.

Сиктъяссянь унаӧн крестьяна пиысь сяммӧны нин гижны газетъясӧ «Коми Сиктӧ» да «Югыд туйӧ». Сідзкӧ, ми тані видзӧдлам — кыдзи да мыйӧн торъялӧны газетса да журналса гижӧдъясыс. Газетад кузятӧ он гиж, сэтчӧ дженьыдика колӧ. Газетад сы вӧсна лоӧ гижны унджыксьыс сӧмын куш торъя вӧлӧмторъяссӧ (фактсӧ); мый вӧсна сійӧ вӧлӧмторйыс лои, кутшӧм олӧм водзвылас, бӧрвылас, мукӧдтор он нин вермы сэтчӧ гижны. Журналад позьӧ гижанторсӧ паськыдджыка босьтны. Босьтам бара видз-му вӧдитӧм. Шуам, кодкӧ сиктад выль ногӧн заводитчӧ видз-му уджавны: кӧдзӧ, нянь кындзи, картупель, либӧ турун, либӧ шабді. Мусӧ вынсьӧдӧ. Газетӧ кӧ кӧсъян юӧртны та йылысь, лоӧ гижны дженьыдика. Журналад ковмас босьтны та йылысь гӧгӧрбок. Ковмас висьтавны ыджыд-ӧ местаӧ пуктіс картупельсӧ, кутшӧм муыс, мыйӧн да кыдзи гӧрис, вынсьӧдіс эз мусӧ, мыйӧн вынсьӧдіс, кыдзи пуктіс картупельсӧ, кутшӧм сорт, кыдзи вӧдитіс, мыйта урожай босьтіс, мыйта эськӧ картупель пуктӧм му вылас нянь воис, кытчӧ кӧсйӧ мортыс картупельсӧ воштыны, оз-ӧ лӧсьӧд скӧт (порсьӧс), сідзи водзӧ. Босьтам либӧ сэсся югдӧдчан удж сиктысь, йитны кӧсъям сійӧс, шуам, олӧмсямкӧд. Позьӧ журналад гижны — кыдзи мунліс югдӧдчан уджыс войдӧр, кыдзи мунӧ ӧні, кыдзи йӧзыс видзӧдӧны сы вылӧ, мыйӧн тӧдчӧ, вежсьӧ оз мыйкӧ сиктса олӧмсямас сійӧ югдӧдчӧм удж вӧснаыс, кыдзи вежсьӧ, мыйясджык пыкӧны бурджыка уджсӧ нуӧдны, мукӧдтор. Позьӧ, дерт, и дженьыдика куш вӧлӧмторсӧ гижны, сӧмын босьтны сійӧс, газет дорысь, пыдісяньджык, шуам, «Вика турун вӧдитӧй» — статья ногӧн (журналын 3 №-ын эм). Колӧ жӧ гижны «Ордымын» и сиктын тӧдчана омӧльторъяс йылысь, медся ёна видз-му да скӧт вӧдитӧмын, обществоса уджын, енлы эскӧмын (ёнджыка сектантъяс йылысь), олӧмсямын. Висьтавны — кутшӧм омӧльтор, мый вӧсна сійӧ эм на сиктад, мыйла омӧль, кыдзи бырӧдны сійӧс, мый сійӧ омӧльтор пыддиыс бурджык вӧчны, сідзи водзӧ.

Со кыдзи, дженьыдика кӧ висьтавны, колӧ гижны ,,Ордымӧ‘‘ коми крестьяналы.

Журналын эм ыджыд юкӧд «Миян сиктъясын». Ӧнӧдз сэтӧні пӧшти ньӧти эгӧ гижлӧй, мыйӧн олӧ миян сиктыс, мый керсьӧ сэні. Мед сійӧ юкӧдыс збыльысь петкӧдлас миян сиктъяслысь чужӧмсӧ, олӧмсӧ гугсяньыс дай бансяньыс! Тайӧ уджыс артмас, босьтчасны кӧ гижны «Ордымын» тшӧтш асьныс коми сиктын мырсьысьяс.

Ми чайтам, водзӧ кежлӧ водзмӧстчысь крестьяна, селькоръяс дай мукӧд уджалысьяс сиктын кутасны гижны асланыс журналӧ.

Попов.