ГӦЛЬ КРЕСТЬЯНА КОСТЫН УДЖ

Ӧти томиник селькор гижӧма стикотворенньӧ, кутшӧм на сьӧкыд олӧмыс гӧль йӧзлӧн:

Кутшӧм омӧль олӧм

Коми гӧль мортлӧн,

Уджалӧ пыр нэм олӧм, —

Оз узьлы гортын.

Кутшӧм олӧм гӧльлӧн,

Шог дай и гажтӧм.

Кӧлуй киссьӧма сылӧн,

Овлӧ дзик пасьтӧм.

Кутшӧм олӧм гӧльлӧн,

Шог дай и гажтӧм.

Зэв ӧд, зонмӧ, омӧль

Овны гӧльлы нэм...

Дерт, тані абу шыльыда артмӧма. Сэсся ёна жӧ бара гижӧдас содталӧма дай.

Сӧвет власьт дай партия быд ногӧн отсалӧны судзсьытӧм крестьяналы. Сӧмын унаысь на сӧвет власьтлӧн сетӧма кокньӧдъясыс оз на ставыс гӧль крестьяналы сюрны. Олӧмыс сылӧн зэв на сьӧкыд. Ӧні партиялӧн 15 съезд бара ёна сёрнитіс — кыдзи бурджыка кыпӧдны олӧмсӧ гӧль крестьяналысь. Съезд шуис: партийнӧй ячейкаяс водзын да учрежденньӧяс водзын пӧ тайӧ уджыс ӧні медыджыд удж. Коммунист ячейкаяслы да комсомолечьяслы ковмас ёнджыка, чорыдджыка босьтчывны уджавны гӧль крестьяна костын. Обкоммоллӧн бӧръя пленумыс тайӧ удж йылысь тадз жӧ висьталіс. Учрежденньӧясын да организацияясын комсомолеч-представительяслы, дзоньнас комсомол ячейкаясыслы быдсяма ногӧн колӧ тӧдмавны, кыдзи позьӧ вӧлӧсьтын гӧль йӧзлысь олӧмсӧ кокньӧдны, бурмӧдны. Колӧ пыр зільны, — мед сӧвет власьтлӧн сетӧма кокньӧдъясыс мунісны гӧль крестьяналы отсалӧм вылӧ.

Вотъяс лӧсьӧдігӧн.

Вӧлӧсьтъясын ӧткымынлаын ӧні чинталӧны на крестьяналысь тавося вотъяссӧ. Гӧль йӧзӧс (35 прӧчент крестьянаӧс) дзикӧдз вотысь мездалӧны центральнӧй исполкомса манифест серти. Сӧмын уналаын на тайӧ уджыс оз лючки мун. Мукӧд вӧлӧсьтувса исполкомъясыс зэв дыша тайӧ уджсӧ нуӧдӧны. Шуӧны — миян вӧлӧсьтын пӧ абуӧсь гӧльяс ни, озыръяс, ставыслы пӧ ӧткодя колӧ вотсӧ мынтыны (Визябӧжын). А мукӧдлаас мынтӧдӧмаӧсь вотсьыс, кодъяслы эськӧ колӧ вӧлі вотсӧ содтыны. Шуам, койгортса исполком дзикӧдз шыбитіс вотсӧ Краёвлысь да Карпӧ Тималысь. А найӧ кодь бура олысьыс вӧлӧсьтас шоч. Дерт, татшӧм нелючкияссӧ вӧчны оз ков лэдзны. Колӧ отсавны исполкомыслы шыльыда тайӧ уджсӧ вӧчны, мед гӧль крестьяналы отсалісны.

Гожӧмнас кутасны локтан во кежлӧ вотъяс лӧсьӧдавны. Сэк кежлӧ сиктса ячейкаяслы колӧ водзвыв лӧсьӧдчыны; тӧдмавны выль законсӧ, кыдзи тэчсьӧ вотыс, отсавны волісполкомъяслы, зільны мед лючки быдӧнлысь лыддясны докодсӧ. Мед кокньӧдъяссӧ лючки юклісны. Озырджык крестьяниныд, шуам, 5 мӧс кӧ сылӧн, гижӧ мукӧддырйиыс сӧмын кыкӧс. Гӧль мортлӧн кык мӧс да кыкнансӧ и гижӧ. Татшӧмторъясыс быд во на вӧвліны. Оз ков повны озыр крестьянинысь. Пӧръясяс кӧ, налогӧвӧй комиссиялы явитны колӧ.

Муясӧн юклысигӧн.

Миян обласьтын уналаын мунӧ муясӧн юклысьӧм. Сӧмын мукӧдлаас (Айкатылаын, Кӧдзвылын, Чуклӧмын да мукӧдлаын) зэв нин дыр кыссьӧ тайӧ уджыс. Дерт, озыр йӧз буракӧ медсясӧ торкалӧны. Мукӧдлаас сэсся (Чуклӧмын) оз на кужны бурджыкасӧ босьтчыны тайӧ уджас. Сиктса партийнӧй да комсомол ячейкаяслы колӧ ёна видзӧдны, мед тайӧ уджсӧ оз торкавны. Гӧль крестьянаыдлы колӧ отсавны.

Порубын воддза вонас заводитлісны видзьяс юклыны да арталан комиссияас сюрӧмаӧсь озыръяс (Никаноръяс да, кодъяс да). Найӧ артасигад локтасны зорӧд дінад да, озыр крестьянинлӧн кӧ виддзыс — шуӧны: «талӧн, коньӧрлӧн, сідзи нин уна виддзыс мунӧ, — этшаджык нин талы пуктам турунсӧ.» Гӧль мортлӧн кӧ зорӧдыс — «но, талы сідз нин уна виддзыс воӧ, позьӧ талы унджык пуктыны, сортсӧ позьӧ вылӧджык лӧсьӧдны». Дерт, сэсся татшӧм уджтӧ налысь уездад оз вынсьӧдны. Юклысьӧмыс сэні, буракӧ, ӧнӧдз на кыссьӧ.

Ыбын колян во муяс юклісны. Муяснас юклысигас сиктъяс костын вӧліны вензьӧмъяс (сортъяснас вӧлӧм оз лӧсявны). Озыр крестьяна наросьнӧ вӧлі крестьянасӧ повзьӧдлӧны да, неуна та вӧсна бӧр оз дугдыны юклысьӧмсьыд. Ладнӧ партийнӧй да комсомол ячейкаясыс чорыда босьтчисны да бура нуӧдісны уджсӧ гӧль крестьянасӧ ӧтувтӧмӧн, да венісны. Татысь тыдалӧ — некор оз ков ичӧтикторъяс вӧсна ыджыд удж эновтны.

Партиялӧн 15-ӧд съезд шуис: кулаклы оз ков сетны решайтан гӧлӧс видз-му обществоын. Тайӧ зэв бур. Ӧні сӧмын колӧ кулакъясыслысь исполком пыр мырддьыны гӧлӧссӧ, мед собранньӧяс вылын оз кутны торкавны судзсьытӧм да шӧркоддьӧма крестьяналы колан уджъяссӧ нуны.

Вӧр юклігӧн удж.

Вӧлӧсьтъяслы быд во сетсьӧ некутшӧм дон босьттӧг вӧр 8–10 керйӧн быд керка вылӧ. Тайӧ вӧрсӧ лесничӧй сетӧ чукӧрӧн вӧлӧсьт вылас керка лыд сертиыс. Исполкомъяс сэсся асьныс юклӧны крестьяналы. Юкигас овлӧны зэв ыджыд вензьӧмъяс. Озырджык дядьӧясыд шуӧны: сетӧны кӧ пӧ быд олысь вылӧ 10 керйӧн, сідзи и колӧ юклыны. Ассьым пайӧс пӧ ме некодлы ог сет. Менсьым вӧр пайсӧ пӧ энӧ лысьтӧ вӧрзьӧдны. Тадзи ставыслы ӧткодя вӧртӧ юклыны, ёртъяс, некор оз ков. Быд крестьянинлы кӧ ӧткодя юклам, гӧль крестьяниныд сарай ни, керка ни, пывсян ни, — некутшӧм стрӧйба прамӧя оз и вермыв лэптывнытӧ.

Леткаын воддза вонас вӧлі ставныслы ӧткодя вӧрсӧ юклӧмаӧсь. Мукӧд крестьяниныслӧн сэсся ӧшинь улас керъясыс куйлӧны, а мукӧдыслы, стрӧитчысь гӧль крестьянаыслы, абу тырмӧма вӧрыс да, гусьӧн петкӧдӧмаӧсь. Та вӧсна вӧлі штрапъяс тэчалӧмаӧсь. Унджык штрапыс усьӧма гӧльяс вылӧ. Сиктса ячейкаяслы колӧ зільны, мед тадзи вӧр юклӧмыд сэсся некӧн нин эз вӧв. Колӧ юклыны сідзи, мед унджык вӧрыс сюрӧ гӧльджык стрӧитчысь крестьяналы. Налы колӧ сетны вӧрсӧ тырмымӧн. А коді оз стрӧитчы, либӧ вермӧ кӧ вӧр билетсӧ босьтны, сылы немтор вылӧ вӧрсӧ сетны.

Кыскыны став гӧль крестьянасӧ кооперацияӧ. Ёнджыка колӧ уджавны мӧда-мӧдлы отсасян комитетъясын.

Гӧль крестьяналы потребительса кооперацияӧ пырны отсалӧм йылысь ми «Ордымын» колян номерас сёрнитыштім нин. Нӧшта нин ёна колӧ гӧль йӧзлы пырны видз-му уджалан кооперацияясӧ. Миянлы колӧ пуктыны мог — став гӧль крестьянасӧ сюйны кооперацияӧ шленӧ. Мед сэні ӧтвылысь шӧркоддьӧма олысь крестьянакӧд став водзмӧстчан уджъяссӧ нуӧдісны.

Кыдзи колӧ кыскыны шленӧ удждысян тӧвариществоясӧ? Партиялӧн съезд шуис: — колӧ гӧль крестьяналы пырнысӧ сетны быдсяма кокньӧдъяс. Сэсся ковмас налы ёнджыка висьтавны, мый бурыс судзсьытӧм крестьяналы кооперацияас пырӧмысь да кыдзи колӧ налы сэні уджавнысӧ. Шленӧ пырны таво кежлӧ эмӧсь со кутшӧм кокньӧдъяс: шуӧмаӧсь быд удждысян тӧвариществоын барышъяссьыс торйӧдны сьӧм (фонд) гӧль крестьяналы шленас пырны отсавны. Мӧд-кӧ, виччысьны налысь шленскӧй взнос мынтӧмсӧ 3 во чӧж, гижсигас босьтны сӧмын 50 ур либӧ ӧти шайт. Татшӧм кокньӧдъяссӧ мукӧд вӧлӧсьтъясын сеталӧны нин. Быд кооперативлы ковмас судзсьытӧм крестьяналы кооперацияӧ пырны отсалан фондсӧ лӧсьӧдны. Тайӧ фондсӧ оз ков куйлӧдны, колӧ регыдджык инавны.

Сэсся колӧ кооперацияӧ уджавны бурджык йӧзӧс бӧрйыны. Вежӧраджык мужикъяс ёнджыкасӧ вӧлі уджалӧны потребительса кооперативъясын. Удждысян да мукӧд сикас тӧвариществоясӧ уджавны вӧлі сюрӧны кутшӧмсюрӧ йӧзджык, тшӧкыда озырджык крестьяна сюйсьывлісны. Партия шуӧ: татчӧ колӧ пуктыны уджавны медшань йӧзсӧ. Став выннымӧс колӧ пуктыны, мед удждысян да мукӧд сикас тӧвариществоясӧ сюрӧны вежӧраджык йӧз гӧльджык крестьяна пиысь.

Миян оз на быдлаын шаня уджавны мӧда-мӧдлы отсасян комитетъяс. Став отсасян уджыс налӧн — мый сьӧмыс эм, ичӧтикаӧн кодлы тырмас юкыштасны дай. Ӧд асьныд тӧданныд, — сьӧмнад миян комитетъяс зэв на гӧльӧсь. Кулас кӧ дядьӧлӧн либӧ тьӧткалӧн вӧлыс либӧ мӧскыс, сылы штяпкасны кык-куим, шоча нин 10 шайт, сэсся пӧ и тырмас. Татшӧм отсӧгнад он ёна паськӧдчы, гуранад вӧйӧма крестьяниныд он небось регыд чеччышт. Партия да правительство тшӧктӧны отсасьны артельӧн, мӧда-мӧдлы уджалӧмӧн. Гӧль йӧзлы колӧ отсавны уджӧн кӧдзиг-гӧригӧн, пес кералігӧн, ытшкиг-куртігӧн, кольта кыскавны му вылысь, вартны, куйӧд петкӧдны, керка вӧчигӧн, да сідзи водзӧ. Комсомолечьяс, вайӧ жӧ босьтчылӧй таво тулыссянь чорыдджыка тайӧ удж дінас. Колӧ тіянлы зільны, мед и комитетыс тшӧтш ас вылас тайӧ уджсӧ босьтас, мед нарадитас кытчӧ колӧ тшӧтш ассьыс шленъяссӧ.

Сэсся комитет пыр колӧ зільны вӧлӧсьтысь уджъяссӧ сетны гӧля олысьяслы. Мукӧддырйи учрежденньӧяс сетлывлӧны пӧдрадъяс мыйкӧ вӧчны. Сійӧ пӧдрадсӧ тшӧкыда босьтлывлӧны бура олысьяс да чукӧртӧны ас дінаныс ас кодьяссӧ жӧ. А гӧль йӧзыс нажӧткатӧг олӧны. Мӧда-мӧдлы отсасян комитетъяслы татшӧмторъяссӧ оз ков син пырыс нуӧдны. Правительство тшӧктӧ учрежденньӧяслы пӧдрадъяссӧ пыр сетны комитетъяслы. Ӧтвывтчӧмӧн гӧль крестьяна комитетӧн индӧдъяс серти вермасны быдсяма пӧдрад вӧчны.

Гӧль крестьяналы удждысян сьӧм.

Миян правительство сетӧ сьӧм гӧля да шӧркоддьӧма олысь крестьяналы удждавны овмӧснысӧ кыпӧдӧм вылӧ. Миян обласьтын, став баланссӧ кӧ юкан Сельхозбанклысь, воӧ удждысьӧмыс 33 шайтӧн быд шлен вылӧ. Таво унджык сьӧмыс нин (78 прӧчент) удждысьӧ гӧль да шӧркоддьӧма олысь крестьяналы. Дерт, тайӧ уджыд оз на быд вӧлӧсьтын шыльыда мун.

Кольӧм во кежлӧ правительство лэдзліс 31 сюрс шайт куш гӧль крестьяналы да дырджык кежлӧ уджйӧзӧн сеталӧм вылӧ. Ичӧт прӧчент сыысь шуисны босьтны, мед унджык пӧльзаыс воас гӧль йӧзлы. Кутшӧма нӧ муніс тайӧ сьӧмсӧ иналӧмыс? Банк висьталӧм серти, вӧлӧмаӧсь со кутшӧм нелючкияс: тшӧкыда тӧвариществоясыс вӧлӧм кутӧны тайӧ сьӧмсӧ ас ордас, оз сетны пырысь-пыр гӧль йӧзлы, лэдзӧны общӧй оборотас.

Тайӧ сьӧмсӧ гӧль крестьяналы колӧ сетны куим во кежлӧ, а тӧвариществояс сетӧны сӧмын ӧти во кежлӧ. Мукӧддырйиыс воас (гӧль крестьяналы удждӧм вылӧ) сьӧмыс да шуасны: ставыслы пӧ ичӧтикаӧн колӧ юклыны, мед пӧ ставыслы тырмас. Этшаник сьӧмнад гӧль крестьянин, дерт, сэсся нинӧм оз вермы вӧчны.

Оз сетны сьӧмсӧ ыджыдджыкторъяс ньӧбӧм вылӧ, овмӧснысӧ ёнджыка бурмӧдӧм вылӧ. Лэдзӧны, шуам, таз, кӧш, ведра, чарла да мукӧд посниторъяс вылӧ (Кебраын, Сыктыв у.).

Сэсся асьныс оз тӧждысьны содтыны та вылӧ сьӧмсӧ — «сетасны кӧ шань, а оз кӧ сідз жӧ». Татшӧм нелючкияс вылӧ колӧ сиктса ячейкаяслы ёнджыка видзӧдлыны, гӧль шленъяскӧд ӧтвылысь нелючкияссӧ бырӧдны. Таво кежлӧ шуӧма гӧль крестьянаыслы удждӧм вылӧ сьӧмсӧ содтыны. Сы вылӧ Обисполком аслас бюджетсьыс сетіс 20 сюрс шайт. Гӧль крестьяналы кындзи, тайӧ сьӧмсӧ некодлы оз ков сетавны.

Сэсся мукӧдлаас зэв сьӧкыд овлӧ судзсьытӧм крестьяналы уджйӧзӧн сьӧмсӧ босьтны — нинӧмӧн пӧручитчынысӧ да. Правительство тшӧктӧ ёнджыка сетавны сьӧмсӧ дӧверйӧ кузя. Позьӧ уджйӧзӧн босьтӧм сьӧм вылас босьтӧмторсӧ заложитны. Медъёна нин колӧ мӧда-мӧдлы отсасян комитетъяслы аслас шлен пондаыс тӧждысьны. Пӧрука колӧ уджйӧзӧн сьӧм босьтігӧн сетны.

Партия шуис, — озыр крестьяналы уджйӧзӧн сьӧм ньӧти оз ков сетны. Тайӧ зэв бур индӧд. Вӧлӧсьтъясын колӧ тайӧ индӧд сертиыс уджавны.

Ӧтувтчалӧй артельясӧ да тӧвариществоясӧ.

Партиялӧн 15 съезд шуис: гӧль крестьяналы ёна колӧ зільны ӧтувтчавны быдсяма сикас артельясӧ да тӧвариществоясӧ. Артельӧн кутчысьны кыпӧдны овмӧс. Учрежденньӧяслы тшӧктӧ быд боксянь отсавны мунны крестьяналы тайӧ туй кузяыс. Крестьяна овмӧсъяс ӧнӧдз на ичӧт докод сетӧны, унджык овмӧсыс весиг убытка на вайӧ. Вӧлыд, мӧскыд, плугыд (огӧ нин кутӧ сёрнитны муяс йылысь) и найӧ убытка вайӧны — уна овмӧсын на асьнысӧ оз вештыны. Гӧль крестьяналӧн оз на тырмы либӧ ньӧти абу видз-му уджалан да мукӧд уджъяс нуӧдан кӧлуйыс. Оз овлы вӧлыс, кӧйдыс. Тшӧкыда озыр дядьӧ дінӧ сэсся лоӧ мунны копрасьны. Нажӧткаяс оз тырмыны. Гӧля да шӧркоддьӧма олысь крестьяналы колӧ ӧтувтчыны да ӧтувйӧн кутчысьны выль, бурджык ногӧн пуктыны ассьыныс овмӧснысӧ.

Уна артель да тӧварищество нин воссис миян Коми обласьтын. Уездъяс кузя лыддьысьӧны со мыйтӧм да кутшӧм сикас ӧтувтчӧмъяс:

	Коммунаяс.	Артельяс.	Тӧвариществояс, кодъяс кытъяскӧ видз-мусӧ кӧсйӧны уджавны ӧтлаын.	Машиннӧй тӧвариществояс.
Сыктыв уездын	абу	13	9	38
Емдінын «	абу	6	2	18
Кулӧмдінын «	абу	4	2	12
Изьваын «	1	2	абу	10

Зэв ӧд ми, коммунистъяс да комсомолечьяс, омӧля тӧдам тайӧ ӧтувтчӧмъясыслысь уджсӧ. Огӧ тӧдӧ уна-ӧ сэні гӧль йӧз да кутшӧма найӧ овмӧснысӧ бурмӧдны. Комсомолечьяслы колӧ чорыда босьтчывны: тӧдмавны тайӧ уджсӧ, ёна нуны сёрнияс гӧль йӧз костын, отсавны найӧлы ӧтувтчавны. Сиктса коммунистъяслы, комсомолечьяслы колӧ аслыныс тшӧтш ӧтувтчыны, петкӧдлыны бур пример.

Сӧвет власьт медрегыд дай медкокниа сетӧ уджӧн сьӧм да быдсяма машинаяс артельяслы да тӧвариществояслы. Сетӧ весиг 10 воӧдз кежлӧ уджйӧзӧн, сӧмын квайт прӧчент во кежлӧ босьтӧ.

Эмӧсь на тӧвариществояс, кытчӧясӧ сюйсьӧмаӧсь озыр йӧз. Со, шуам, неважӧн крестьяналысь овмӧс кыпӧдӧм вылӧ удждысян банк неуна абу удждӧма уна сьӧм Шойнатыса (Кулӧмдін у.) артельлы. Сэні юралысьыс вӧлӧма озыр крестьянин-мельник. Сійӧ ас дінас чукӧртӧма ас кодь озыръяссӧ жӧ. Сӧмын водзвыв казялісны да эз сетны.

Сэсся со Айкатыласа выль местаӧ овмӧдчыны мунысь (переселяйтчан) тӧвариществолы сетӧмаӧсь уджйӧзӧн 1950 шайт дас во кежлӧ. Тӧвариществоын сӧмын 5 шлен. Найӧ мунӧмаӧсь овмӧдчынысӧ 5 километр выйӧ вӧлӧсьтсяньыс. Пуктӧмаӧсь сэтчӧ керкаяс. Некутшӧм видз-му овмӧс выль ног лӧсьӧдны, выль местаяс гӧрны абу на и кутчысьлӧмаӧсь. Кӧсйӧны торйӧн уджавны. Ми эськӧ огӧ тӧдӧ озыр-ӧ гӧль крестьяна тайӧ тӧвариществоас, сӧмын торйӧнтӧ уджавны оз жӧ ков заводитны. Жешартса тӧвариществоӧ пырӧмаӧсь ставыс бура олысь крестьяна. Визинын, Волсяын, Поёлын (Сыктыв у.) унджык тӧвариществоясас оласаджык йӧз пырӧмаӧсь. Озыр войтырыд тӧвариществоад, артеляд ли котыртчасны да, гӧль йӧзтӧ весиг оз и босьтны.

Тайясысь позьӧ аддзыны — вӧлӧмкӧ оз дзик быдлаын шыльыда мун уджыс. Котыртчисны кӧ озыр йӧз, дерт, найӧ гӧль йӧзлы оз отсавны. Комсомолечьяслы колӧ сэтшӧм артельяссӧ да тӧвариществояссӧ тӧдмавны да йӧзӧдны на йылысь, мед оз сетны найӧлы уджйӧзӧн уна сьӧм.

Гӧль крестьянаяслы юклысигъясӧн колӧ видз-мусӧ сетны ӧтлаысь. Сэсся ӧтлаын жӧ колӧ заводитны уджавны. Сэки позьӧ машинаясӧн уджавны. Посньыдик муяс да видзьяс вылад некутшӧм машинаӧн уджавны он сибав.

Вӧлӧсьтъяс гӧгӧр эмӧсь зэв уна эновтӧм куш тылаяс. Найӧс некод оз гӧр, дай скӧтлы пӧскӧтина вылӧ оз прамӧя туйны. Сиктъяс бердын овлӧны ыджыд, паськыд нюръяс. Уна сэні куйлӧ трунда (сійӧн позьӧ муяс куйӧдавны). Вӧлӧсьтсянь кӧ ылӧджык мунан — юяс йылӧ каян, уна бур видз местаяс аддзан. Эм тай майбыр кытчӧ паськӧдчынытӧ! Сӧмын ӧткӧн крестьяниныд нинӧм вӧчны оз вермы. Мукӧдыс эськӧ и каяс пӧчинӧкад да ӧткӧныд уджалігӧн он жӧ вермы буратӧ овмӧдчыны. Ӧтувтчӧмӧн кӧ босьтчан уджавнытӧ, позьӧ машинаяс лӧсьӧдны. Сэки и государство быдторйӧн отсалас. Позьӧ сэки ёна шаня овмӧдчыны. Сэсся эмӧсь зэв бур видз местаяс да чери кыянінъяс Печӧра ю кузьта. Артельӧн позьӧ сэтчӧ мунны овмӧдчыны.

Партиялӧн обласьтувса кӧкъямысӧд конференция шуис: татшӧминъясас мунысь артельяслы сьӧм колӧ уджйӧзӧн сетны дырджык кежлӧ, да прӧчентсӧ уджйӧзсьыс ичӧтджыкӧс колӧ босьтны.

Ӧльӧксей Костин.