КРЕСТЬЯНАЛЫСЬ ОВМӦСНЫСӦ КЫПӦДӦМ ВЫЛӦ УДЖДЫСЬӦМ
Сӧвет правительство неважӧн удждысис карса уджалысь йӧзлысь промышленносьт кыпӧдӧм вылӧ. Тайӧ удждысьӧмыс зэв ӧдйӧ разаліс. 200 миллион шайт дон эськӧ лэдзлісны да, эз весиг тырмы. Тайӧ удждӧм сьӧмыс ставнас мунӧ промышленносьт кыпӧдӧм вылӧ, выль пабрик-заводъяс вӧчӧм вылӧ. Миян обласьтын тайӧ удждысьӧмсӧ разӧдӧма 125 сюрс шайт дон гӧгӧр.
Миян промышленносьт, социализм нога промышленносьт зэв ӧдйӧ кыптӧ, выль нога текникаӧн лӧсьӧдчӧ. Карса уджалысь йӧз отсӧгӧн (промышленносьт кыпӧдӧм вылӧ удждысьӧмсӧ ӧд кызвынсӧ разӧдӧма лои карын) промышленносьтыд нӧшта на водзӧ тувччас.
Видз-му овмӧс паськӧдӧм миян СССР-ын кольччӧ промышленносьт кыптӧмысь. Видз-муыд эськӧ зэв уна да, бур ногӧн ми сійӧс ого вермӧй уджавнысӧ. Урожайным миян мукӧд водзмӧстчысь государствояс серти ёна на улын. Дай сэсся ӧд и сиктса овмӧссӧ колӧ ӧттшӧтш кыпӧдны промышленносьткӧд. Промышленносьт кыпӧдӧмыд вермас бура мунны сӧмын ёнмыны кӧ кутас тшӧтш и сиктса овмӧс.
Сӧвет государство крестьяналы ёна быд ногӧн отсалӧ. Зільӧ ёнмӧдны кооперация, сетӧ налы кокньӧдъяс. Отсалӧ нуӧдны сиктъясын видз-му лӧсьӧдлӧм (землеустройство). Ёна ышӧдӧ да отсалӧ бур кӧйдысъяс лӧсьӧдны, сідзи водзӧ. Гӧль да судзсьытӧмджык шӧркоддьӧма крестьяналы сетӧны кокньӧдъяс вот мынтӧмын. Сэсся оз-ӧ мый нӧ государство кокньӧд крестьяналы видз-му уджалан машинаяс судзӧдавны! Видз-му овмӧс кыпӧдӧм вылӧ сӧвет государство быд во сетӧ уна сьӧм, воысь воӧ содтӧ: 1924–25 воӧ сетліс 300 миллион шайт, 1925–26 воӧ — 450 миллион шайт, 1926–27 воӧ — 550 миллион шайт, 1927–28 воын лоӧ сетӧма 700 миллион шайт. Сӧмын, дерт, тайӧ отсӧгыд оз на тырмы. Колӧ нӧшта на уна сьӧм видз-му овмӧс кыпӧдӧм вылӧ. Сӧвет государство мый сетӧ нин, сыысь вывті сетны оз на вермы. Сідзкӧ, видз-му овмӧс кыпӧдӧмлы колӧ отсавны аслыныс крестьяналы, государствоӧн удждысян облигацияяс ньӧбӧмӧн.
Сӧвет союз пасьта 24 миллион крестьяна овмӧс. Войнаяс бӧрын крестьяна овмӧсъяс сувтісны кок йылӧ. Воысь воӧ пыр ӧтарӧ кыпалісны. Бӧръя вояссӧ крестьяна кутісны нин вермыны чӧжыштны сьӧмтор. Сӧмын тайӧ чӧжсьыштӧм сьӧмнысӧ унджыкӧныс на видзӧны гортаныс. Аслыныс ни, государстволы сійӧ сьӧмыс пӧльза оз сет. Крестьяналы став вичмыштан сьӧмсӧ колӧ удждывны государстволы.
Кутшӧм бур сетӧ крестьяналысь овмӧс кыпӧдӧм вылӧ удждысьӧмыс.
Февраль 1-ӧд лунсянь Сӧвет правительство разӧдӧ выль удждысьӧм — крестьяна овмӧс кыпӧдӧм вылӧ удждысьӧм. Ставсӧ лэдзӧма 100 миллион шайт дон. Таысь чукӧртӧм сьӧмыс ставнас кутас мунны сиктса овмӧс бурмӧдӧм вылӧ, видз-му овмӧс лӧсьӧдӧм-ёнмӧдӧм вылӧ. Коді медматын сулалӧ сиктса овмӧс бердас? Дерт, асьныс крестьяна. Сідзкӧ, тайӧ удждысьӧмыслы колӧ разавны крестьяна пӧвстас. Сӧвет власьт да коммунист партия лача кутӧны (надейтчӧны) — крестьяна казяласны тайӧ удждысьӧмыслысь ыджыд бурсӧ, босьтасны облигацияяссӧ. Быд крестьянин кӧ босьтас ӧти облигация, вель уна чукӧрмас государство киӧ сьӧмыс. Ыджыд отсӧг сы вылӧ позьӧ сетны крестьяна овмӧслы.
Тайӧ удждысьӧмсӧ лэдзӧма куим во кежлӧ. Став удждысьӧмыс юксьӧ 40 серия вылӧ. Быд серияын 250 сюрс облигация. Облигацияясыс дас шайтаӧсь. Быдӧн, гашкӧ, ӧтпырйӧ та ыджда облигациятӧ оз вермы босьтнытӧ. Сы вӧсна облигацияяссӧ лэдзӧны тшӧтш нёль пельӧ юкӧмӧн. Быд юкӧн сулалӧ 2 шайт да 50 ур. Сідзкӧ, тайӧ удждысьӧмтӧ быд крестьянин вермас ньӧбнытӧ.
Облигация кутысьяслы воӧ прӧчент. Лӧсьӧдӧма квайт прӧчент во вылӧ. 10 шайта облигация вылӧ вонас воӧ 60 ур, вит шайта вылӧ — 30 ур, кык шайт да джынъя вылӧ — 15 ур. Таысь кындзи, облигациясӧ ньӧбысь вермӧ воны ветымын шайтсянь сюрс шайтӧдз. Став воӧмыс усяс 332.640 номер вылӧ — 21 миллион шайт вылӧ. Розыгрышыс быд во лоӧ кыкысь. Быд розыгрыш дырйи быд серия вылӧ усьӧ: ӧти воӧм сюрс шайт вылӧ, вит воӧм — 500 шайтӧн вылӧ, 300 воӧм — 100 шайтӧн вылӧ да 1080 воӧм — 50 шайтӧн вылӧ. Куим во чӧжнас быд 30 облигация пиысь ӧти облигация вылӧ усьӧ ӧти воӧм. Воӧм сьӧм вылас некутшӧм ӧчередь виччысьтӧг позьӧ босьтны, кӧсъян кӧ, видз-му уджалан машинаяс.
Юль 1-ӧд лунсянь 1929 воӧ тайӧ облигацияяссӧ позьӧ сетны сьӧм пыдди вот либӧ обяжитана страховка мынтігӧн.
Облигация вылӧ кӧ уси воӧм, воӧма сьӧмсӧ сетасны дай облигациясӧ тшӧтш вештасны. Сы бӧрын сійӧ облигациясӧ бӧрсӧ оз нин вузавны некодлы дай сійӧ водзӧ кежлӧ розыгрышъясас оз нин лыддьыссьы.
Выль удждысьӧм вӧлӧсьтувса бюджеттӧ ёнмӧдӧ.
Кутшӧм вӧлӧсьтӧ мый дон вузаласны облигациясӧ, сійӧ донсьыс дасӧд пай сьӧмыс вӧлӧсьтас и кольӧ. Шуам, вузалісны кӧ 1000 шайт дон, сэтысь 100 шайтыс кольӧ вӧлӧсьтувса бюджетас. Сійӧ мунӧ вӧлӧсьтувса овмӧссӧ кыпӧдӧм вылӧ, югдӧдчан удж нуӧдӧм вылӧ. Вӧлӧсьтад ӧд уна сикас рӧскодъяс эмӧсь. Туйястӧ колӧ вӧчны, бур рӧда ӧштӧ колӧ лӧсьӧдны-видзны, пӧжарнӧй машинаяс колӧ ньӧбавны. Школаясын, больничаын, лыддьысян керкаын бара жӧ уджсӧ колӧ бурмӧдны. Удждысьӧм разӧдӧмысь колян сьӧмыс вӧлӧсьтувса бюджетӧ отсыштас вӧлӧсьтувса овмӧстӧ бурмӧдыштны.
Облигацияяссӧ бӧр кутасны вештыны 1931 воӧ февраль 1-ӧд лунсянь. Вештан сроксӧ сетӧма 10 во: облигациясӧ позьӧ кутны 1941 воӧдз.
Мед быд крестьянин ньӧбас облигациятӧ.
Тайӧ удждысьӧмыс сиктлы ёна ыджыд пӧльза сетас. Быд крестьянинлы колӧ ньӧбны облигациясӧ. Кымын уна ньӧбам удждысян облигациясӧ, кымын ёна разӧдам тайӧ удждысьӧмсӧ, сымын ыджыд бур аслыным жӧ вӧчам. Колӧ крестьяна овмӧстӧ ӧдйӧджык нуӧдны водзӧ.
Крестьяна овмӧс кыпӧдӧм вылӧ удждысьӧм отсалас сиктлы нӧшта ӧдйӧ тувччавны водзӧ, мунны социализм туй кузя.
Ми коми крестьяна дінӧ чукӧстчам: мед быд крестьянин ньӧбас крестьяна овмӧс кыпӧдӧм вылӧ удждысяна кӧть ӧти облигация.
Илля Ӧльӧксан.
