СЁЙӦМ-ЮӦМЫС ДА УДЖЫС КРЕСТЬЯНИНЛӦН

(Пом^Видзӧд «Ордым» 3(6) №./^).

Кыдзи бурмӧдны сёйӧмсӧ.

Ме шулі нин, мися, омӧль сёйӧм-юӧм крестьянинлӧн лоӧ медъёнасӧ сёянсӧ бурджыка вӧчны зільтӧм вӧсна. Дерт, сэсся — колӧ шуны — тшӧтш судзсьытӧм вӧснаыс.

Унджык крестьянаыс аслас сёйӧм-юӧм вылас оз бурасӧ видзӧдлыны. Шуӧны: некор пӧ сы йылысьсӧ тӧждысьныс дай нинӧмла. Дерт, сійӧ абу сідз. Крестьянинлы оз ков вунӧдны: бура-чӧскыда сёйӧмӧн сійӧ вермас бурджыка да ёнджыка уджавны. Сэсся бура сёйӧм-юӧмӧн бурджыка видзас сійӧ ассьыс дзоньвидзалунсӧ, сьӧкыд уджъяс дырйи оз омӧльтчы. Ён дзоньвидзалуна мортлы озджык кутчысь некутшӧм висьӧм. Сы вӧсна сьӧкыд уджъяс дырйи (страда дырйи да кер лэдзан уджъяс дырйи) крестьяналы колӧ тӧждысьны, мед налӧн сёйӧм-юӧмыс вӧлі бур, чӧскыд, тырмымӧдз. Дай мед сёйӧмыс вӧлі колан кадъясын.

Дерт, лоас бур — куш няньысь, картупельысь да капустаысь кындзи кӧ крестьянинлӧн лоас тшӧтш яя либӧ чериа сёян. Колӧ тшӧтш ёнджыка сёйны йӧв.

Лоӧ кӧ нин крестьянинлы яйсӧ да йӧвсӧ вузавны бокӧ, либӧ, абу да, оз вермы ньӧбнысӧ, — колӧ артыштны кыдзи эськӧ бурмӧдны сёйӧм-юӧмсӧ ас эмторъяснас. Сэтчӧ колӧ кужӧм да тӧдӧм. Сытӧг немтор оз артмы. Босьтам кӧть картупель. Кужӧмӧн картупельысь позьӧ вӧчны бур уна пӧлӧс сёянъяс. Зэв пӧтӧсӧсь анькытш да бобы. Миян крестьяна омӧля на сійӧясӧс вӧдитӧны. Изӧдӧм анькытшысь да бобыысь артмӧны зэв пӧтӧс дай чӧскыд сёянторъяс. Лукысь, капустаысь, брукваысь, свеклӧысь, сёркниысь, морковысь, кушманысь, мукӧд пӧлӧс вӧдитанторъясысь сідзи жӧ кужӧмӧн позьӧ вӧчны зэв уна полӧс чӧскыд сёянъяс.

Сёйӧм-юӧм колӧ лоны колан кадъясын. Сёйӧм вӧсна некодлӧн на эз эндыв уджъясыс. Удж вылӧ оз ков петны тшыгйӧн. Уджӧ петігӧн водзвылас колӧ бура сёйыштны. Сэсся мед эськӧ кӧть кыкысь лун кежлӧ вӧлі пӧсь сёян. Колӧ жӧ мед сёянторъяс вӧлі видзӧма сӧстӧма.

Босьтам кӧть йӧв. Крестьяна кост нывбабаяс унаӧн йӧвсӧ тшыкӧдлӧны. Дерт, сэтшӧм йӧв оз ло зэв бур. Тшыкӧдӧмыс овлӧ уна ногӧн. Мисьтӧм мыськытӧм киясӧн лысьтӧны. Лысьтӧм водзвылас мӧслысь вӧрасӧ оз мыськыны. Оз видзны бура да сӧстӧма скӧт оланінсӧ. Сэсся йӧв тшыксьӧ мисьтӧм дозмук вӧсна. Пӧдӧнча да кринчаяс омӧля мыськӧны. Сы вӧсна йӧв зэв ӧдйӧ шоммӧ. Мед сідзи оз ло, колӧ пӧдӧнча бура мыськавны пӧсь ваӧн, кӧтӧдӧм бонйӧн. Кринчаяс колӧ мыськӧм бӧрын киськавны либӧ сюйлыны пуан ва пиӧ. Позьӧ пуктывлыны кринча пиӧ кӧдзыд ва да донӧдӧм из (пӧжны). Мыськӧм бӧрын кринчаястӧ колӧ бура косьтыны пачын пӧдлалӧм бӧрас.

Сэсся йӧв тшыксьӧ восьса дозъясын видзӧм вӧсна: сэтчӧ веськалӧны бус, гутъяс да тӧрӧканъяс.

Крестьяна ёна тшыкӧдлӧны солавны кужтӧм вӧсна яй да чери. Мӧс начкӧм бӧрын, яй тушасӧ бура пожъяласны мича ваӧн, сэсся кераласны да вӧлисти солаласны. Чери сідзи жӧ керигӧн медвойдӧр сьӧмъясны, сэсся керӧм бӧрас мыськаласны кык, куим ваӧн, да вӧлисти солаласны. Сідзи солалӧмӧн крестьяналӧн яйыд да чериыд пыр тшыксьӧма да кывтчӧма. Оз ков некор сідзи вӧчны. Яй начкӧм бӧрын ваӧн оз ков некутшӧма мыськавны. Колӧ пӧсь вывсьыс керавны дай солавны. Чери оз ков сьӧмйыны, оз ков мыськавны керӧм бӧрас. Колӧ сӧмын бура солавны да топыдаджык пуктавны. Тадзи вӧчӧмӧн чери да яй ас рӧсов пиас лоӧны чӧскыдӧсь, оз кывтчыны, оз тшыкны, — позьӧ видзны дыр шоныд дырйи.

Сэсся босьтам нянь. Нывбабаяс пӧжаласны ӧтпырйӧ уна. Пӧжасьӧм бӧрын пуктасны вевттьытӧг. Нянь вылӧ пуксьӧ бус, ветлӧдлӧны тӧрӧканъяс да гутъяс. Сы вӧсна нянь ӧдйӧ тшыксьӧ, баксялӧ — воштӧ ассьыс чӧскыдлунсӧ. Яй, картупель, чери, шыдӧсъяс пуигӧн оз бура мыськавны. Сы вӧсна, дерт, сёянторъяс артмасны чӧскыдтӧмӧсь, оз лоны бур пӧтӧсӧсь. Нянь, пӧжалӧм бӧрын, колӧ пуктыны бур местаӧ, колӧ сӧстӧм дӧраӧн вевттьыны. Пуанторъяс пуӧм водзвылын колӧ бура мыськавны кык, куим ва пиын.

Сёйны-юны пуксигӧн колӧ киястӧ мыськыны. Сідзи жӧ, мед вӧлі бура да мича мыськалӧма пызан дай тасьті-пань. Крестьяна сёйӧны пызан сайын ӧти тасьтіысь (бекарысь). Сёйигӧн пызан вылӧ ёна киськассьӧ сёян. Сійӧ дерт, абу шань. Бурджык лоас, сёйны кӧ кутан торъя тасьтіясысь. Ӧти тасьтіысь сёйӧм вӧсна ёна разавлӧны быдпӧлӧс вуджан висьӧмъяс, шуам кӧть, лёквисьӧм.

Пӧтӧслуныс сёянъясын.

Медбӧрын тані индала ичӧтика пӧтӧслун йылысь уна сёянторъяслысь.

1 пунт госын пӧтӧслуныс — 78 пайыс

1 « яйын « — 39 «

1 « сакарын « — 34 «

1 « колькйын « — 30 «

1 « еджыд няньын « — 27 «

1 « картупельын « — 8 «

1 « винаын либӧ самӧкурын « нинӧм «

Врач И. Коканин.