ВИДЗЬЯСНЫТӦ БУРМӦДӦЙ

Кутшӧм ногӧн колӧ бурмӧдны

Регыд — тулыс. Регыд тшыгъялӧм скӧт мӧдӧдчасны йирсьыны видзьясным вылӧ. Уна найӧ сёясны видзвывса турун запас крестьяналысь. Сы кындзи тшыкӧдасны видзтӧ. Сійӧ со кыдзи лоӧ: крестьяна скӧтнысӧ уналаын вӧтлӧны вердчыны тулысын зэв водз, кор туруныс сӧмын на вӧрзьӧдчӧма быдмынысӧ, видз вылӧ. Видз вылыд сэки небыд. Скӧтыд ветлігас ёна лойӧ-талялӧ мусӧ, — муыд сыысь чорзьӧ. Сэсся кодйысьӧ турунлӧн слабиник вужъясыс, талясьӧ сійӧ скӧт кок улад да кулӧ. Йирсигӧн скӧтыд сёйӧ бурджык турунсӧ, омӧльджыкыс кольӧ быдмыны. Му чорзьӧм мысти бур турун быдмыны оз вермы. Бара жӧ скӧт ветлӧмӧн лоӧны уна кок туйяс, гуранъяс. Сэтчӧясӧ чукӧрмӧ ва, сэсянь виддзыд нюрмӧ; гуран костъясті вутшкӧссьӧ. Со кутшӧм омӧльтор вӧчӧ видзьяс вылын водз тулысын скӧт видзӧмыд.

Мукӧд местаясын тӧдмалӧмаӧсь видлӧг серти: скӧт кӧ вердчӧ видз вылын тулысын юнь 14 лунӧдз (выль ногӧн), турун чинӧ нёльӧд юкӧныс мында, ӧти вежон кӧ сыысь ещӧ сёрмӧдчан — чинӧ коймӧд юкӧныс. Оз ков тайӧ крестьяналы вунӧдны. Колӧ тайӧ уджас босьтчыны. Эновт сӧмын видзтӧ скӧтӧн травитӧмысь, видзӧдан да, кык во мысти кымын миян кӧрым запасным содас кык мында. Мӧвпыштӧй, кутшӧм сыысь бурыс? Эм абу бурыс?

Ми быттьӧ нинӧм мӧвпавтӧм йӧз, полам висьтавны — вермам огӧ петны таво бурджык олӧм вылӧ. Тулысын ӧд скӧтыд тшыг, не кувны жӧ сылы! — шуам. Лэдзам, травитам видзьястӧ. Бара кӧрымным мӧд во сёр тулысӧдз оз судзсьы. Мӧд во тулыс сідз жӧ, сідзи водзӧ. Аддзанныд, — пом абу. Да оз и вермы сійӧ лонысӧ, он кӧ став сиктӧн чукӧртчы да шу:

— Таво тулыс скӧтӧс видзьяс вылӧ некодлы дзик не лэдзны!..

Шуӧмсӧ колӧ крепитны гижӧмӧн (гижны постановленньӧ), да мед вӧлі сэтчӧ кырымасьӧмаӧсь унджык йӧзыс.

Кӧть мед мый, а тайӧ колӧ вӧчны. Сьӧкыд, дерт, тадзитӧ медводдза вонас, да мед нин скӧтыд тшыгъялыштас ичӧтика тулыснас вӧр пӧскӧтинаясын. Сы пыдди виддзыд бурмас, — бурмас мыйтакӧ сійӧ вонас жӧ. Кӧрым содас. Кӧрым содӧмла мӧд вонас скӧт тшыгъялӧм этшаджык нин лоӧ; пыр сідзи водзӧ.

Кӧсъян кӧ видз бурмӧдан уджтӧ водзӧ нуӧдны, скӧттӧ видз вылӧ лэдзӧмыс дугдӧмыд этша на. Заводитчан кӧ видз-му бурмӧдан уджтӧ нуӧдны, дерт, колӧ нуӧдны сійӧс помӧдзыс нин. Видзьяс колӧ весавны ытваӧн вайӧм ёгысь, лӧптысь, весавны кустъясысь, видзьяс шӧрын сулалан пуясысь.

Первойя во кежлас тайӧ уджыс ставыс. Тайӧ уджыс вылӧ оз ков некутшӧм рӧскод, сӧмын неуна ас выныд мунас. Бурыс сы пыдди лоӧ вывті уна.

Мӧд воясӧ позьӧ (дай колӧ) нуӧдны водзӧ видз бурмӧдан уджтӧ. Видзӧдлам кӧ миян видзьяс вылӧ, аддзам — му вылысыс вывті ёна чорзьӧма; сы кындзи унджыкыс нитшкассьӧма. Чорыд му вылад быдмӧгыд омӧля петӧ. Нянь вӧдитігӧн крестьянин мырсьӧ мутӧ бурджыка лӧсьӧдны: небзьӧдӧ сійӧс, куйӧдалӧ. Некутшӧм сэтшӧм удж видзьяс вылын миян оз овлы. Видзьяс куйӧдалӧмыд, дерт, миян оз на вермы лоны, му вылӧ на куйӧдыд тырмымӧнсӧ абу да. Видзьяс чорзьӧм колӧ бырӧдны пинёвтӧмӧн — сійӧ быд крестьянин вермас вӧчны; эмӧсь та вылӧ аслыспӧлӧс пиняяс: ӧти — рочӧн шусьӧ — луговая борона Лааке, мӧд — луговая борона Аурасса; тайӧ кык пиняыс медбурӧсь видз вывтӧ небзьӧдны да нитшсӧ сэтысь бырӧдны. Лааке пиня вӧчӧма торъя звенӧясысь, быд звенӧын куим пинь. Ӧти помнас пиньясыс петӧны пиня мышладорас, мӧд помнас — мулань. Сы вӧсна тайӧ пинянас позьӧ уджавны кыкнанладорнас. Ӧтиладорланьыс пиньясыс ёсьӧсь да кузьджыкӧсь — му небзьӧдӧм вылӧ; мӧдар помъясыс абуджык ёсьӧсь, дженьыдджыкӧсь — сійӧн нетшкыссьӧ нитш. Тайӧ пиня зэв бур. Сӧмын регыд ёгӧссьӧ да весавны лоӧ киӧн. Аурасса пинялӧн пиньясыс ныж пурт кодьӧсь, эжасӧ вундалӧны ставсӧ, сійӧн му ёна небзьӧ. Муӧн да ёгӧн тырӧмысь уджалігас Аурасса пиня ачыс весасьӧ. Татшӧм пиняяссӧ позьӧ босьтлыны прокатнӧй пункт вылысь, видз бурмӧдӧм вылӧ сетсьӧ сэтысь дон босьттӧг. Кӧнъясын абу сэтшӧм пиняясыс, позяс уджавны ас кӧрт пиняӧн.

Пинёвтны медбур тулысын, му вылысыс 1–2 вершӧк сылыштӧм мысти. Пинёвтны колӧ кузьмӧссӧ дай вомӧн ногыс муыс сьӧдӧдтӧдз. Видлӧг вӧчан станцияяс вылын (опытные станции) удж серти, куш пинёвтӧмӧн бурмӧдӧм кежысь видз вылын содӧ туруныс первой вонас быд 100 пуд вылӧ 10 пудйӧдз. Та кындзи ёна бурмӧ ачыс туруныс.

Унджык на содӧ туруныд, бурмӧдан кӧ видзтӧ пинёвтӧмӧн да вынсьӧдӧмӧн. Ещӧ ёнджыка на бурмас, пинёвтӧм да вынсьӧдӧм кындзи кӧ видз вылӧ кӧдзан турун.

Крестьяналы колӧ мӧвпыштны видз бурмӧдӧм йылысь, тавосянь жӧ кутчысьны тайӧ уджас.

Агроном Щекин.