КӦЙДЫСЪЯС ЙЫЛЫСЬ

Кутшӧм колӧ лоны кӧйдыслы.

Бура мутӧ уджалӧмыд, небзьӧдӧм-вынсьӧдӧмыд этша на, кӧсъян кӧ босьтны бур урожай. Колӧ ещӧ крестьяниныдлы сюйны му вылад бур кӧйдыс.

Бур кӧйдысӧн лыддьысьӧ гырысь, сьӧкыд да тыра нянь тусь. Кӧдзӧм мысти медводзсӧ нянь тусьыд сёянсӧ заводитӧ босьтны оз мусьыс на, а ас пытшсьыс. Кымын нянь тусьыд гырысь да дзоньвидза, сымын сылӧн ас пытшкас унджык сёян, сымын медвойдӧрсӧ бурджыка быдмынысӧ босьтчыны вермас. Сы вӧсна бур да дзоньвидза нянь туссьыд петӧ ён быдтас, воас бурджык урожай.

Сэсся бур кӧйдыслы колӧ, мед сы пиын эз вӧв некутшӧм ёг, ещӧ нин мед эз вӧвны мукӧд пӧлӧс кӧйдысъяс да тӧрича ёг турунлӧн кӧйдысъяс. Кӧдзам кӧ ми весавтӧг, шуам, ид, да сэні кӧ эм тшӧтш зӧр кӧйдыс, идйыд му вылӧ петас зӧр сора. Васӧдджык му вылӧ кӧ кӧдзан татшӧм зӧр сора ид кӧйдыстӧ, унджыкыс петас зӧр, идйыд пӧрӧ зӧрйӧ, — кыдзи шулывлӧны крестьяна. Мый вӧсна? Зӧрлы васӧдджык муыд ёна лӧсялӧ. Сійӧ сэні ид дорысь бурджыка, котӧрӧнджык петӧ, сэсся идйыслы быдмынысӧ оз лэдз. Сы вӧсна и идйыд пӧрӧ зӧрйӧ.

Нянь кӧйдысын тӧрича ещӧ нин омӧль. Тӧричаысь петӧ сӧмын некытчӧ шогмытӧм турун. Туруныс оз лэдз бура быдмыны няньсӧ: босьтӧ муысь сёянсӧ, васӧ, пемӧдӧ нянь быдтаслы шондісӧ. Кымын уна ёг кӧйдысыд веськалӧ му вылад, сымын омӧльджык нянь воас.

Кыдзи тӧдмавны кӧйдыс чужӧм.

Тшӧкыдакодь овлывлӧ крестьянинлӧн: кӧдзас мутӧ, а петны нинӧм оз пет, оз чуж кӧйдысыс. Татшӧмторйыс миян артмывліс бокысь вайӧм кӧйдысъясӧн.

Быд воӧм тусьын эм чужантор (зародыш). Сыысь и петӧ быдтасыс. Кӧйдысыд кӧ оз чуж, сэки сылӧн чужанторйыс абу бура воӧма, либӧ кулӧма. Кувны сійӧ вермӧ унатор вӧсна: вотӧдз кынмӧмысь; рынышын тэськасьӧмысь (вывті косьтӧмысь), ещӧ кӧ нин ульджык вылысь косьтан; кӧтасьлӧмысь (обсырейтлӧмысь); вывті дыр олӧмысь. Оз ков мӧвпавны тані — абу кӧ дзик выль кӧйдыс, быттьӧ оз и позь сійӧс кӧдзны: унджык кӧйдысыс бура чужӧ 2–3 во.

Быд нянь кӧйдысын пыр нин эм неуна чужтӧм тусьяс. Кымын эськӧ сэтшӧм чужтӧм тусьыс этшаджык, сымын бур. Шуам, десятина вылӧ ми кӧдзим 12 пуд нянь. Чужӧ сӧмын 6 пудйыс. Сідзкӧ, ми бур вылӧ кӧдзим сӧмын 6 пуд; мӧд квайт пудсӧ коялім весьшӧрӧ. Сійӧс эськӧ позис аслыным сёйны, либӧ скӧтлы вердны. Та вӧсна и колӧ тӧдны — кутшӧма чужӧ кӧйдысыд.

Кӧйдыслысь чужӧмсӧ кокни тӧдмавны. Сӧмын чужтывны колӧ лыдӧн босьтӧмӧн. Миян крестьяна чужтывлӧны эськӧ кӧйдысъяссӧ да оз лыдӧн босьтны, босьтӧны веськыда чепӧльнас, лыддьытӧг. Сійӧ абу шань. Чужтыны кӧйдыстӧ позьӧ муын, уль лыа пиын, кӧтӧдӧм кыз да небыд дӧра пиын, либӧ весиг уль пипу ворйын (кыдзи миянын тшӧкыда чужтывлӧны), сӧмын мед пыр шоныд вӧлі дай кӧйдысыс эз косьмыв. Чужтыны колӧ лун 10–13. Сійӧ каднас кутшӧм тусьяс оз чужны, найӧ некор нин оз чужны, тшыкӧмаӧсь. Босьтам, шуам, кӧйдыс пиысь лыдӧн сё тусь. Сё письыд мыйда чужас, позьӧ кокниа тӧдны. Чужас кӧ 90 тусь (90%), сы серти позьӧ нин шуны — быд 10 пудйысь чужас 9 пуд (90%-ыс жӧ). Тадзи ёна кокни тӧдны бур-ӧ кӧйдысыд. Колян во кӧйдысыд зэв омӧля воис да, таво кӧть и этшаджык чужас, лоӧ нин кӧдзны.

Кӧйдыс весалӧм.

Миян коми крестьяна унджыкыс на вартӧм бӧрын няньсӧ тӧлӧдасны зырйӧн тӧв йылын, да сідз сэсся и кольӧны. Унаӧн на весиг кӧйдыссӧ оз весавны машинаясӧн. Бӧръя вояснас заводитчӧны весавны ёнджыка. Коді весалӧм кӧйдысӧн кӧдзлас, сійӧ пырысьтӧм-пыр гӧгӧрвоӧ сыысь бурлунсӧ.

Кулӧмдін уездын кӧйдыс весалӧм содӧ со кыдзи^Обласьт пасьта кӧйдыс весалӧм содӧмсӧ видзӧд «Ордымысь», 3(6) №-ысь, «1925–26 воын видз-му уджалӧм да скӧт видзӧм паськалӧм» статтяысь./^:

1923–24 воӧ весалӧмаӧсь 66 тонна 175 килограмм^Ӧти тонна — 1.000 килограмм — 61 пуд да 2 пунт гӧгӧр. Ӧти килограмм — 2½ пунт гӧгӧр, неунаӧн этшаджык./^

1924–25 воӧ « 167 « — «

1925–26 воӧ « 323 « 732 «

Крестьяна пиын кодсюрӧ мӧвпалӧны на: кӧйдыстӧ пӧ быд во нинӧмла весавны. Дерт, ӧти воӧ кӧ кӧйдыстӧ весалан, мӧд вонас няньыд бурджыка на воас. Сӧмын ӧд быд вося весалӧмӧн сыысь на бурджыка да унджык воас. Няняд ӧд быд во воӧны гырысь, бур тусьяс дай омӧлик, посньыдик тусьяс. Сэсся быд во жӧ му вывсьыд няняд сюрӧны ёг турун кӧйдысъяс. Он кӧ быд во кут весавны кӧйдыстӧ — бӧр важас воан. Быд во кӧйдыстӧ весалӧмнад миян посни туся няньясыд воысь воӧ кутасны гырсявны.

Кӧйдыс весавны бурджык кык машина пыр: водзджыксӧ лэдзӧны сьӧкта серти весалан машина пыр. Тайӧ машинаыс сьӧкыд нянь тусьяссӧ шыбитӧ медводзӧ, медматӧ (сійӧ и лоӧ кӧйдыслӧн медбур сортыс). Кокниджык тусьяссӧ лэбӧдӧ ылӧджык. Сы бӧрын сэсся вӧлисти медбур сорт кӧйдыссӧ колӧ лэдзны гырся серти весалан машина пыр. Гырся серти весасян машина шусьӧ «Триерӧн». Сійӧ торйӧдӧ кӧйдыссӧ уна пельӧ ыджда сертиыс, сэсся торйӧдӧ тӧричасӧ. Сідзжӧ вермӧ торйӧдны, шуам, сю пиысь зӧр. Сюяс «Триерӧн» озджык весавлыны, бурджыка сійӧ весасьӧ «Триумф» машинаӧн.

Весасян машинаяс крестьяналы ӧткӧн-ӧткӧн лӧсьӧдны нинӧмла. Ӧтка крестьяналӧн няньыс этша, сылӧн машинаыс пӧшти пыр кутас нинӧм кертӧг овны.

Сэсся ӧд ӧтка мортыдлы машинатӧ лӧсьӧдны сьӧкыд. Колӧ весасян машинаястӧ лӧсьӧдны артельӧн, дзонь грездъясӧн. Эмӧсь весасян машинаясыд прокатнӧй пунктъясын. Сэні позьӧ кӧйдыстӧ весавны.

Тун.