ЙӦЗ КОСТЫН ӦНІЯ УДЖ ЙЫЛЫСЬ
Апрель 15-ӧд лунсянь партияса ячейкаяс да волісполкомъяс босьтчисны гырысь да колана йӧз кост уджъяс бердӧ. Лоӧ нуӧдӧма сёрнияс крестьяна да рабочӧйяс костын со мыйяс йылысь: став му пасьта йӧз кост олӧм, тӧвар донъяс лэдзӧм, — партия да 6-ӧд обласьтувса съезд шуӧмъяс серти, кер-шпал кылӧдӧм, кутшӧм омӧльторъяс лоӧны вина юӧм помысь, гӧриг-кӧдзигкежлӧ лӧсьӧдчӧм, видз-му юклӧмъяс, волісполком удж йылысь, да мукӧдторъяс. Сёрнитӧмъяс бӧрын, быдлаын, быд сёрни кузя мыйкӧ лоӧ шуны.
ВКП(б) Обком да Обисполком газет пыр дженьыдика индісны нин тайӧ уджъяс йылысь, тшӧктісны вель унатор вӧчны. Тайӧ гижӧдас ми неуна сёрнитыштам, кыдзи уджъяссӧ нуны бурджыка, шыльыда, мед эськӧ удж бӧрас сиктса олӧмын мыйсюрӧ тӧдчанаджыка водзӧ йӧткыштчис.
Сиктъясын невеськыд юӧръяс ветлӧны.
Газет пыр юӧртӧмъяс серти, ӧні позьӧ нин тӧдны кыдзи капиталист государствояс ньӧжйӧникӧн ӧтувтчӧны, ас думсьыныс кӧсйӧны Сӧвет союзӧс босьтны кытш пиӧ, ӧтув жугӧдны да шыбитны сӧвет власьт.
Коркӧ, неважӧн на, рабочӧйяскӧд сёрнитігӧн Сталин ёрт шуис: «Буржуйяс войнаӧн миян вылӧ оз на мунны таво тулыс ни, таво ар. Найӧ сы вылӧ абу на помӧдз лӧсьӧдчӧмаӧсь. Буржуйяс кӧть эськӧ ӧні босьтчасны воюйтны, да рабочӧйясыс оз окотитны. А рабочӧйястӧг воюйтны оз позь». Дерт, сійӧ сідзи и эм. Англия, — медъёна миян вылӧ войнаӧн мунны капиталист государствоясӧс ызйӧдысь, — тужитчӧ, мырсьӧ быд ногӧн, туй пом корсьӧ Сӧвет союз вылӧ война кыпӧдны. Сӧмын киыс сы вылӧ сылӧн дженьыдджык на. Ӧти-кӧ, китайса революция вывті ёна Англиятӧ треситӧ-пыркӧдӧ. Мӧд-кӧ, англияса рабочӧйяс, войнаӧн мунны лӧсьӧдчӧм пыдди, пыр ӧтарӧ ӧтувтчӧны да ёнмӧдчӧны войналы воча.
Ӧнія став йӧз кост оласног серти оз позь шуны — миян вылӧ капиталист государствояс вермасны регыда кадъясын война кыпӧдны. Уджалысь йӧзлы оз ков сиктъясын быд вашкӧдчысьлысь кывзыны, да весьшӧрӧ асьсӧ повзьӧдлыны. Дерт, некодлы войнаыд абу нимкодь, лоӧ сыысь видзчысьны, сӧмын вашкӧдчысьясыдлысь кывзӧмнад да на ног шуасьӧмъяснад сӧвет власьттӧ он ёнмӧд, некутшӧм отсӧг он вермы сетны. Медбур лоӧ, тайӧ кадъяснас кӧ рабочӧйяс да крестьяна босьтчасны олӧмкӧд тӧдмасьны газетъясысь, кутасны бурмӧдны удж волісполкомъяслысь, мӧда-мӧдлы отсасян комитетъяслысь да кооперативъяслысь: кыпӧдны удж Осо-Авиахим ячейкаяслысь, сы пыр тӧдмасьны военнӧй уджӧн, сэсся сетны ыджыдджык отсӧг «Коми морт» нима аэроплан вӧчны.
Тӧвар донтӧммӧдӧм уджӧ колӧ кутчысьны тшӧтш уджалысь йӧзлы.
Коммунист партия да сӧвет власьт тӧвар дон лэдзӧм (тӧвар донтӧммӧдӧм) ӧні лыддьӧны медыджыд удж пыдди. Мыйсюрӧ ӧнӧдз та серти вӧчӧма нин. Уна индӧдъяс нин сетӧма тӧргуйтысьяслы. Партия Центральнӧй комитетлӧн февральса пленум шуис: тавося юнь тӧлысь кежлӧ пӧ колӧ став тӧварыслысь донсӧ лэдзны 10%, да октябр кежлӧ вузасян рӧскод чинтыны 15% вылӧ.
Сӧмын миян обласьтын тайӧ уджыс мунӧ ньӧжйӧ. Ӧтарӧ-кӧ, тӧварсӧ лоӧ вайны вывті ылысь. Мӧдарӧ-кӧ, кӧрт туйястӧгыд вайӧмыс вывті вылӧ сувтӧ^Тӧвар дон чинталӧм йылысь уна висьталӧма тайӧ журнал №-ын (видзӧд 9 лист бок)./^.
Уджалысь йӧзлы быдӧнлы колӧ ёнджыка кутчысьны тӧвар дон лэдзӧм уджӧ. Налӧн уджыс вермас лоны дай колӧ со кутшӧмӧн:
Ӧти-кӧ, тӧдмавны партиялысь, сӧвет власьтлысь да 6-ӧд обласьтувса съездлысь тшӧктӧмъяссӧ.
Мӧд-кӧ, исполком бердса секция пыр тӧдмасьны мый вӧчӧмаӧсь да водзӧ кӧсйӧны вӧчны тӧргуйтысь организацияяс тӧвар дон лэдзӧм кузя.
Коймӧд-кӧ, некутшӧм ногӧн оз ков лэдзны кооперативъяслысь сьӧм таргайтны. Ӧдйӧджык мынтыны шленскӧй взнос — сійӧн содтыны кооперативъяслысь капиталсӧ, мед налы быд посни партия тӧвар вайигкежлӧ эз ков удждысьны банкысь.
Нёльӧд-кӧ, секция пыр волісполкомлы отсавны вӧчны тӧвар дон лэдзан план да сы серти кооперативса собранньӧяс вылын сетавны правленньӧыслы индӧдъяс.
Витӧд-кӧ, омӧля дон лэдзан удж нуӧдӧм йылысь (дерт, тшӧтш и бура тайӧ уджтӧ нуӧдӧм йылысь) колӧ гижны газетӧ.
Тадзи лоӧ босьтчыны тӧвар донтӧммӧдан удж бердӧ уджалысь йӧзлы, тадзи колӧ гӧгӧрвоны тайӧ уджсӧ партияса ячейкаяслы да волісполкомъяслы.
Лэдзӧм кер-шпал ставсӧ колӧ кылӧдны.
Газетъясын гижлісны нин кутшӧм кылӧдчан донъяс таво лоӧны. Сӧмын сы дінӧ колӧ содтыны: кылӧдчысьяс кӧ вывті кутасны донсьӧдчыны, да колян вося моз нюжӧдчыны, — кер лэдзысь пирмаяссӧ гырысь рӧскод улӧ воштасны. Сэки найӧ оз вермыны колан кадӧ сетны сьӧм обласьтувса бюджетлы. Сы вӧсна обласьтувса бюджетлы лоӧ вывті сьӧкыд, сы вӧсна вермас падмыны туй вӧчӧмъяс, школаяслӧн да больничаяслӧн уджъясыс, нюр косьтӧмъяс, мукӧд пӧлӧс удж. Оз ков вунӧдны, кер-шпал вузалӧмысь ӧд миян джын бюджетыс воӧ.
Та йылысь лоӧ бурджыка быдӧнлы мӧвпыштлыны да сьӧлӧмысь, тӧлкӧн сетны отсӧг обласьтувса овмӧс кыпӧдны.
Зумыда колӧ кутчысьны сиктса олӧм бурмӧдӧм бердӧ.
Тайӧ тулысса удж дырйи Обком да Обисполком тшӧктісны ячейкаяслы да волісполкомъяслы ёнмӧдны сиктса олӧм бурмӧдан удж. Дзик ӧні, тайӧ тулысын босьтчыны куим тор бердӧ: вина юӧм чинтыны, видз-му юклӧм (вештасьӧм) ӧддзӧдны да бурмӧдны, крестьянаӧс туйдӧдны выль ногӧн видз-му уджавны.
Дерт, сӧмын тайӧ уджъяс пырыс позьӧ сиктса олӧм бурмӧдӧм бердад кутчысьны. Быдӧн ми тӧдам, ӧні миян коми муын кутіс вывті паськавны вина юӧм да сы понда быдсяма омӧльторйыс. Колян вося юнь тӧлыссянь обласьт пасьтаын юӧма вина (русская горькая) 600 сюрс шайт дон, сы мында жӧ вайӧм сур да ещӧ самӧкур. Вина юӧм вылӧ во гӧгӧрнад, тыдалӧ, йӧзыд таргайтӧны кык миллион шайт гӧгӧр. Сэсся вина юигъясӧн косясьӧны. Мыйтасӧ оз вӧчны мукӧд омӧльторъяс! 1926 воын милиция пыр мунӧма морт виӧмъяс, кулиганитӧмъяс да мукӧд пӧлӧс омӧльторъяс йылысь 1972 делӧ. Со вина юӧмыд мый вӧчӧ. Та понда ми и шуам, мися, йӧз костын ковмас ёна сёрнитны вина юӧм вылӧ рӧскод чинтӧм йылысь. Сэсся куш сёрниӧн нинӧм оз артмы, ковмас йӧзлы шуны: вина вузалан лавкаяс тупкӧм йылысь, милициялы самӧкур вӧчӧм дугӧдан уджын отсасьӧм йылысь, кулиганитӧм дугӧдӧм йылысь. Сійӧ шуӧмъяссӧ збыльысь олӧмӧ пӧртны.
Видз-му юклӧм — вывті ыджыд удж. Ӧні землеустройство крестьяна оз на вермыны нуӧдны. Ас костын юклысьӧм (вештасьӧм) донтӧгджык сувтӧ. Лӧсьыда кӧ сійӧс пуктан, позьӧ и сы пыр видз-му уджалӧмысь нелючкияссӧ бырӧдны. Сӧмын юклысьӧмъяс ӧнӧдз пыр на мунлісны важ ногӧн. Сы вӧсна бурторсӧ йӧзлы эз сетлыны. Ӧні обласьтын босьтчӧмаӧсь юклысьӧм бердӧ вӧлӧсьт 35 кымын. Сійӧ вӧлӧсьтъясас колӧ видзӧдлыны приговор вылас да сійӧс лӧсьӧдыштны, мед юклысьӧмыс эз посньӧдлы видз-мусӧ. Сэсся мед юклысьӧмъясыс водзӧ кутісны мунны ӧдйӧ да бурджыка, колӧ тайӧ удж бердас кыскыны агрономъясӧс.
Выль ногӧн видз-му бердын крестьяналӧн уджалӧмыс (турун кӧдзӧм, уна пӧлӧс кӧдзаӧн вӧдитчӧм, мукӧд пӧлӧс выльторъяс) вермас лоны сӧмын юклысьӧмъяс кӧ бура мунасны да крестьяна босьтчасны уджавны ӧтувйӧн. Тайӧс крестьяналы некор оз ков вунӧдны, дай кад нин кутчысьны татшӧм олӧм бердас.
Партъячейкаяслы да волісполкомъяслы уджсӧ колӧ йӧткыны водзӧ.
Ӧнія уджнуӧдӧм (кампания) кежлӧ индӧм уджъяс йывсьыс ми войдӧрджык нин ёна сёрнитлывлім. Сӧмын унджыкысьсӧ куш сёрнитӧмнас и кольлі. Сы вӧсна олӧмыд йӧз костад вежсьӧ вывті ньӧжйӧ. Таво тулыс крестьяналысь овмӧс бурмӧдӧмсӧ тӧвар дон лэдзан удж нуӧдігмоз колӧ нин водзӧ йӧткыштны. Тайӧ тулысса уджнуӧдӧм дырйи колӧ со мыйяс вӧчны.
Бура тӧдмавны кутшӧм выльторъяс сиктса крестьянаӧн видз-му вӧдитӧмын вӧлі колян гожӧм кежлӧ, тӧвбыдӧн мыйяс йылысьджык крестьяна сёрнитлісны (с.-к. круж. собранньӧ вылын да мукӧдл.). Тайӧ тулысын да локтан гожӧмын чорыда колӧ нуны уджсӧ сійӧ сёрниясыс кузя.
Видзӧдлыны мый вӧчӧма волісполкомлӧн тавося бӧрйысьӧмъяссянь. Сы йылысь, йӧз кост сёрнитӧм бӧрын, индыны вермана удж волісполкомъяслы водзӧ кежлӧ. Сійӧ индӧм уджъяссӧ вӧчны помӧдз.
Партияса ячейкаяслы да лыддьысян керкаяслы видзӧдлыны: кутшӧм уджъяс тӧвбыдӧн нуӧдӧма йӧз костын, мый сійӧ уджъяс пырыс вермӧма вӧчны, мый коли ещӧ вӧчны, да сы серти йӧткыштчыны уджнас водзӧ.
Обкомлысь да Обисполкомлысь тшӧктӧм уджъяссӧ сьӧлӧмысь нуӧдны. Оз кӧ индӧм каднас эшты, помавны бӧрас, джынвыйӧ эновтчыны оз ков.
Тані индӧм уджъясыс гырысьӧсь да сьӧкыдӧсь, на дінӧ лоӧ пуктыны ыджыд вын да кужӧм. Сэсся ӧд некутшӧм удж йӧз отсавтӧг он вермы вӧчны, найӧс колӧ кыскыны уджас — тайӧ ячейкаяслы да волісполкомъяслы оз ков вунӧдны.
Водзӧ кежлӧ колӧ быд воськов вӧчӧм бӧрын бӧрӧ видзӧдлыны, тӧдмавны: мый вӧчӧма, бура-ӧ вӧчӧма, кытчӧ воӧма. Сы бӧрын вӧлисти выль воськов вӧчны. Тадзи ковмас водзӧ нуӧдны кӧть кутшӧм удж. Сӧмын тадзи асланым уджӧн вермыны кутам бура кыпӧдны, бурмӧдны крестьяналысь, тшӧтш обласьтлысь дай став Сӧвет союзлысь олӧмнысӧ, ёнмӧдны лунысь лунӧ сӧвет власьт.
Булышов.
