ОБЛАСЬТУВСА СӦВЕТЪЯСЛӦН КВАЙТӦД СЪЕЗД
(Март 20-ӧд лунсянь 27-ӧд лунӧдз)
Обласьтувса сӧветъяслӧн 6-ӧд съезд вылын муніны гырысь сёрнияс. Съезд кывзіс обласьтувса исполком удж йылысь отчёт, арталіс кутшӧм уджъяс вӧчӧма обласьтувса овмӧс кыпӧдӧм вӧсна.
Делегатъяс сёрнитісны кытъясті омӧль, мый кӧні колӧ вӧчны, кӧні эмӧсь нелючкияс, индалісны водзӧ кежлӧ удж.
Сьӧкыд кадын лои Обисполкомлы уджавны: ӧти-кӧ, омӧль гожӧм вӧсна няньяс, турунъяс эз бура воны; мӧд-кӧ, ур да мукӧд звер абутӧм вӧсна мӧд во чӧж нин Коми обласьт пасьта омӧль лои вӧралӧм, крестьяналӧн ичӧтджык лои докод; коймӧд-кӧ, кер лэдзысь организацияяс эз вермыны строкӧн мынтысьны да сы вӧсна Обисполком эз вермы сметаяс серти ставнас уджсӧ нуны.
Уна колантор вӧчӧма.
Уна колантор вӧчӧма 5-ӧд обласьтувса сӧветъяс съездсянь обласьтувса овмӧс кыпӧдӧм вӧсна, йӧзӧс югдӧдӧм паськӧдӧм вӧсна, мукӧд уджъяс нуӧдӧм вӧсна:
Промышленносьт.
Обисполком асланым промышленносьт лэптӧм вӧсна ёна тӧждысьӧма: Печӧраын заводитӧмаӧсь стрӧитны кер пилитан завод, тайӧ уджсӧ нуӧдӧм вылӧ судзӧдӧма сьӧм центрсянь 375 сюрс шайт (300 сюрс шайт завод стрӧитӧм вылӧ да 75 сюрс шайт «Печеролеслы» кер лэдзӧм удж лӧсьӧдӧм вылӧ).
Печӧраын жӧ консерв вӧчан завод стрӧитӧм вылӧ лэдзӧма сьӧм: 75 сюрс шайт государствоса бюджетысь да 25 сюрс шайт обласьтувса бюджетысь.
Помалӧма удж «Комилес» трест лӧсьӧдӧм кузя, правленньӧыс сылӧн лоӧ Сыктывдінкарын, сы вӧсна позяс бурджыка лӧсьӧдны кер лэдзан удж.
Сэсся заводитӧма лои тӧчила из перйыны. Нювчим да Кажим заводъяслы сетӧма отсӧг. Печӧраын из шом корсялӧм вылӧ да Емваса косьяс (пороги) тӧдмалӧм вылӧ лэдзӧма тырыс сьӧм.
Гӧль крестьяналы отсалӧм
Обисполком тӧждысис гӧль крестьяналы отсавны сьӧкыд восӧ вуджӧмысь. Обисполком корӧм кузя, Совнарком лэдзис отсӧг вылӧ 100 сюрс шайт. Тайӧ сьӧм вылӧ нуӧдӧны обществоса уджъяс (туйяс вӧчӧм, нюръяс косьтӧм да мукӧд).
Сэсся гӧль крестьяналы отсалӧм кузя жӧ, Обисполком судзӧдіс вӧвъяс ньӧбӧм вылӧ 95 сюрс шайт, вӧвтӧмъяслы вӧвъяс сетсьӧны уджйӧзӧн.
Та кындзи гӧль крестьяналы отсалӧны кооперативъяс пыр, удждысян тӧвариществояс пыр, мӧда-мӧдлы отсасян комитетъяс пыр.
Крестьяналы видз-му уджалӧмсӧ да скӧт видзӧмсӧ бурмӧдны отсалӧны агрономъяс, во чӧжӧн нуӧдӧма уналаын видз-му удж велӧдан курсъяс, вӧчлӧма тырыс выставкаяс, уна вӧлі вӧчлӧма быдсяма пӧлӧс сёрнияс овмӧс бурмӧдӧм йылысь, вӧчлӧма тырыс видлӧгъяс, содтӧма некымын ветеринарнӧй пунктъяс.
Кооперация ёнмӧ.
Коми кооперация воысь воӧ ньӧжйӧникӧн ёнмӧ. Коми йӧз зільӧны ӧтувтчыны. Потребительскӧй кооперативъясӧ ӧні пырӧма 65 прӧчент став олысь пиысь. Та кындзи крестьяна ӧтувтчӧны быдсяма пӧлӧс артельясӧ, тӧвариществоясӧ. Видз-му уджалан кооперативъяс, тӧвариществояс ӧтувтӧма ӧні торъя союзӧ (Сельпромкредитсоюз), сэні ӧтувтчӧмаӧсь 108 быдсяма пӧлӧс кооператив.
Югдӧдчан удж.
Школаясын ӧні велӧдчӧ 86 прӧчент став челядь пиысь. Восьтӧма школаяс тундраын. Содӧны и гырысь школаяс, таво восьтӧма: землеустройство нуӧдны велӧдан курсъяс, канифоль да скипидар вӧчны велӧдан мастерскӧй, да вӧр видзны велӧдан юкӧд сельскокӧзяйственнӧй техникумын.
Дзоньвидзалун кутӧм.
Во чӧжӧн содӧма больничаяс 66 прӧчент мында, пельшӧръяс 17 прӧчент мында, та кындзи локтан воын воссьӧ ещӧ 9 больнича 140 койка вылӧ. Сыктывдінкарын восьтӧма туберкулёзнӧй да венерологическӧй диспансеръяс, мамъясӧс да челядьӧс видлаланін. Восьтӧма больнича тундраын.
Сӧветъяс удж паськӧдӧм.
Колян съезд шуліс коми обласьтлы не пырны Асыв-Войвывса обласьтӧ, ӧні сідз и вӧчӧма.
Коми крестьяна пыр ёнджыка кыскыссьӧны обществоса удж бердӧ. Колян во бӧрйысьӧмъяс дырйи волісны 40 прӧчент став бӧрйысьяс пиысь, таво — 56,67 прӧчент.
Нывбабаяс сідзжӧ унджыкӧн бӧрйысисны — 46,30 прӧчент собранньӧ вылас став волысьяс письыс.
Мый сёрнитісны съезд вылын делегатъяс.
Делегатъяс индалісны кыдзи бурджыка лӧсьӧдны уджсӧ учрежденньӧясын, кыдзи кыпӧдны обласьтувса овмӧс, кыдзи бурмӧдны крестьяналысь овмӧс.
Землеустройство колӧ донтӧммӧдны.
Гӧль крестьяна эськӧ ёна кӧсйӧны видз-му юклыны выль ногӧн, сӧмын вынныс налӧн оз на тырмы. Колӧ налы отсавны. Юклысигӧн ӧтпырйӧ колӧ нуӧдны землеустройство. Тайӧ уджсӧ миян зэв на сьӧкыд нуӧдны, вывті дона сувтӧ да. Колӧ кокньӧдны да донтӧммӧдны землеустройство нуӧдӧмсӧ.
Агрономъяс колӧны быд вӧлӧсьтӧ.
Крестьяна ӧні ёна заводитісны ассьыныс овмӧссӧ бурмӧдны, сӧмын оз на мукӧдыс кужны. Колӧ, мед налы ёнджыка отсаласны агрономъяс. Быд вӧлӧсьтын эськӧ колӧ агроном, сӧмын тай миян ӧні сьӧмыс на оз тырмы сы вылӧ. Сідзкӧ, колӧ медым агрономъяс тшӧкыдджыка волісны вӧлӧсьтъясӧ да сёрнитісны крестьянакӧд.
Сэсся колӧ быдлаын сетны агрономъяслы муяс, медым найӧ вермисны велӧдны крестьянасӧ кыдзи бурджыка уджавны муяссӧ. Оз позь ӧнія моз нуны тайӧ уджсӧ, — агрономъяслы медомӧль муяссӧ сеталӧмӧн; дерт, омӧль муястӧ ӧти воӧн он вынсьӧд, урожай воӧ омӧль. Сы вӧсна крестьяна омӧльджыка на видзӧдлӧны агрономъяс удж вылӧ.
Видз-му вӧчӧм паськӧдны.
Выль видзьяс унджыкысьсӧ вӧчӧны гырысь коз вӧр пӧвстын. Видзьяссӧ вӧчны зэв дыр да сьӧкыд лоӧ, а вотысь мездӧны регыд кежлӧ, дай строкыс дженьыд муыс вылӧ. Колӧ зільны строксӧ содтыны, сэки выль муяс, видзьяс вӧчӧмыд ёна содны кутас.
Нянь вайны кадын.
Нянь миян оз пыр кадын вайны. Сы вӧсна няньсӧ лоӧ кыскавны гужиӧн уна сё верст сайӧ, сійӧ ёна донсьӧдӧ нянь донтӧ. Колӧ та вылӧ ёнджыка видзӧдлыны да, паракодъясӧн на няньтӧ вайны.
Сэсся колӧ отсавны гӧль крестьяналы кӧйдысъяс ньӧбны.
Кер лэдзӧм бурмӧдны.
Кер лэдзӧм таво бара зэв сёрӧн заводитчис. Крестьяна арнас дыр эз медасьны удж вылӧ, виччысьӧны вӧлі дон содтӧм. Кер лэдзӧмысь дон содтӧмсӧ колӧ тӧдмавны войдӧр. Позьӧ кӧ, колӧ донсӧ лэптыны, оз кӧ позь, бара жӧ колӧ сы йылысь веськыда водзвыв шуны. Торъя организацияяс костын мед эз вӧв некутшӧм торъялӧм дон вӧсна, донсӧ колӧ ӧткодьӧс вӧчны.
Кер лэдзысьясӧс ставсӧ колӧ эськӧ стракуйтны.
Уджӧн сьӧм сетӧм.
Удждӧны сьӧмъяс миян унджыкысьсӧ регыд кежлӧ. Сы вӧсна гӧль крестьяна оз вермыны удждысьныс, а босьтасны кӧ, уджйӧзсӧ оз вермыны строк кежлӧ мынтыны. Колӧ дырджык строк кежлӧ сетавны уджӧн сьӧмтӧ.
Сэсся уджӧн вӧлі сеталӧны машинаяс вылӧ да мукӧд видз-му уджалан кӧлуй вылӧ. Та вылӧтӧ эськӧ нинӧм и удждысьны сьӧмнас, колӧ уджӧн веськыда машинасӧ и сетны.
Вӧвъяс вылӧ Центрӧн сетӧм сьӧмсӧ видзӧма абу дзик бура. Вӧвъяссӧ ньӧбӧма Сибырысь, позьӧ вӧлі Изьваысь судзӧдны. Турунтӧмла сэні таво уна вӧв вӧлі вузалӧны.
Уна мукӧд сёрни ещӧ вӧлі съезд вылын. Делегатъяс индісны став нелючкияссӧ, висьталісны ставсӧ, мый тшӧктісны найӧс бӧрйысьысьясыс.
Кутшӧм индӧдъяс съезд водзӧ кежлӧ сетіс.
Промышленносьт колӧ кыпӧдны.
Миян обласьтувса промышленносьт вермас кыптыны, сӧмын колӧ сэтчӧ сьӧм.
Обисполкомлы лоӧ та йылысь ёна тӧждысьны. Асланым промышленносьт паськӧдӧм вылӧ колӧ унджык сьӧм лэдзны обласьтувса бюджетысь, дай колӧ унджык корны Центрсянь.
Ковмас ӧні жӧ бура тӧдмавны Печӧраын тӧчила вӧчан завод стрӧитӧм йылысь. Центрсянь ковмас корны сьӧм тайӧ заводсӧ стрӧитӧм вылӧ.
Обисполкомлы ковмас ёнджыка видзӧдлыны Кажим, Нювчим да Сереговса заводъяс вылӧ. Ковмас тӧдмавны, кыдзи найӧ уджалӧны, мый налы колӧ, техникъясӧс заводъясас судзӧдны.
Сыктывдінкарса кер пилитан заводын колӧ уджсӧ паськӧдны, медым заводыс уджаліс сувтлытӧг во гӧгӧр. Дугдывтӧг колӧ нуӧдны удж Емдін уездын заводъяс стрӧитӧм йылысь (гидроэлектростанция, вӧр пилитан, бумага да мукӧд заводъяс стрӧитӧм йылысь). Ковмас мӧвпыштны канифоль да скипидар вӧчан завод стрӧитӧм йылысь. Лоӧ лӧсьӧдны план да корны Госплан водзын, медым заводсӧ лэдзасны стрӧитны 1927–28 воын.
Ковмас водзӧ нуны тӧдмалан удж из шом да нерп петанінъясын.
Туйяс вӧчӧм.
Ковмас туйяс вӧсна тӧждысьысь комиссариат водзын кыпӧдны сёрни Мӧскуа–Ухта кӧрттуй йылысь. Колӧ корны, медым туйсӧ заводитісны стрӧитны тайӧ вит вонас.
Печӧра юӧс Кама юкӧд колӧ ӧтлаавны канаваӧн. Уджсӧ та йылысь колӧ помӧдзыс нуны.
Колӧ паськӧдны да ёнмӧдны ва туйяс. Грунтӧвӧй туйяс вӧчны мог колян съезд индӧм серти.
Вӧлӧсьтъясӧс да сиктъясӧс телефонӧн да телеграфӧн ӧтлаалӧмъяс колӧ пыр водзӧ нуны. Ковмас тэрмӧдлыны тундраӧс ӧтлаавны телефонӧн.
Крестьяна овмӧс бурмӧдны.
Колӧ тӧждысьны агрономъясӧс, землемеръясӧс ас костысь унджыкӧс велӧдны.
Колӧ кутчысьны косьтавны нюръяс, сетны сы вылӧ сьӧм уджӧн дырджык кежлӧ. Медым крестьяна ёнджыка кутасны вӧчавны выль видз-муяс, колӧ видз-му вӧдитӧм строксӧ содтыны да мездыны выль видз-муяссӧ дырджык кежлӧ вотысь.
Ковмас отсавны крестьяналы петны выль местаясӧ. Сиктъясын колӧ ӧдйӧджык нуӧдны землеустройство, отсавны тайӧ уджсӧ нуны крестьяналы сьӧмӧн да уджалысьясӧн (землемеръясӧн). Бурджыка видзӧдлыны юклысьӧмъяс вылӧ, медым крестьяна вермисны бурмӧдны видз-му уджалӧмсӧ.
Медым крестьяна овмӧсын соді докодыс. Медым крестьянин вермис вузавлыны унджык тӧвар, колӧ лӧсьӧдны йӧладжык мӧсъясӧс, да бурджыка видзны найӧс. Паськӧдны колӧ шабді кӧдзӧм, та вылӧ колӧ кооперативъяслы да обласьтувса бюджетысь сетыштны сьӧм.
Ёна колӧ тӧждысьны вӧвъяс бурмӧдӧм вӧсна. Локтан воын ковмас содтыны случнӧй пунктъяссӧ комынӧдз, медавны сэтчӧ вӧв видзысьясӧс.
Комиӧдчӧм водзӧ паськӧдны.
Съезд шуис комиӧдчӧм водзӧ чорыдджыка нуны. Сы вӧсна учрежденньӧясӧ уджалысьясӧс босьталігӧн оз ков вунӧдны коми кывйӧ вуджӧм йылысь, колӧ лӧсьӧдны план, да уджавны план серти, ковмас дзикӧдз бырӧдны лёкӧн видзӧдӧм комиӧдчан удж вылӧ, тӧждысьны паськӧдны коми литература.
Колӧ бурджыка лӧсьӧдны удж волісполкомъясын, секцияясын. Ревизионнӧй комиссияяс омӧля на уджалӧны, сы вӧсна ковмас во чӧжнас кыкысь вӧчлыны ревизия волісполкомъясын да сельсоветъясын.
Съезд шуис быд ногӧн тӧждысьны, медым учрежденньӧясын бурмӧдны удж, медым ичӧтджык штатъясӧн (этшаджык йӧзӧн) бурджыка уджавны.
Школаяс, больничаяс вылӧ унджык лэдзны сьӧм.
Съезд шуис унджык сьӧм лэдзны школаяс, больничаяс вылӧ. Тӧждысьны школаяс да больничаяс улӧ стрӧитавны керкаяс. Колӧ водзӧ нуӧдны удж гырысь школаясын комиӧн велӧдӧм йылысь, ковмас лӧсьӧдны коми театр, ёнмӧдны крестьянаса том йӧзлы школаяс, нуӧдны водзӧ гырысьясӧс лыддьысьны-гижны велӧдӧм.
Обласьтувса бюджет вынсьӧдӧма.
Съезд вынсьӧдіс обласьтувса бюджет 1926–27 во кежлӧ, докодыс 3.579.277 шайт, рӧскодыс сы мында жӧ. Сэсся съезд шуис: колӧ пӧ тӧждысьны, чукӧртны став арталӧм докодъяссӧ, медъёна кер лэдзӧмысь. Колӧ тӧдмавны став докодъяссӧ, тшӧтш видзӧдлыны оз-ӧ позь найӧс содтыны вӧр помысь, либӧ мӧдлаысь.
Коми обласьт пасьта быд во чукӧртӧны зэв уна пушнина, лэдзӧны зэв уна вӧр. Ставыс сійӧ мунӧ заграничаӧ. Сэтысь тайӧ уджсӧ нуӧдысь организацияяс босьтӧны ыджыд докод. Ковмас корны, медым тайӧ организацияясӧн босьтӧм барышсьыс 25 прӧчентсӧ сетісны обласьтувса бюджетӧ.
Тӧваръяс донтӧммӧдны.
Съезд шуис ёна видзӧдлыны обласьтувса туйяс вылӧ, да тӧвар вайӧмысь дон босьтӧм вылӧ. Колӧ миян туй вӧчӧмсӧ зільны сюйны Сӧвет союзса планӧ. Колӧ донтӧммӧдны тӧвар вайӧмсӧ. Сы вӧсна тӧваръяссӧ колӧ ваявны пӧра кадъясӧн да кооперативъясӧ веськавтӧдз мед этшаджык ки пыр мунӧ.
Съезд индіс кыдзи бурджыка лӧсьӧдны удж тундраын, кыдзи сэтчӧ вайны тӧваръяс, кыдзи сэні лэптыны прӧмысъяс.
Со кутшӧм гырысьджык индӧдъяссӧ сетіс Квайтӧд Обласьтувса Съезд водзӧ вылӧ удж нуӧдӧмын Обисполкомлы.
К. Н.
