ЛЕНИНЛӦН ОЛӦМЫС
Ветымын сизим во сайын апрель 22-ӧд лунӧ чужи рабочӧй класслӧн нырщикыс, коммунист партияӧс лӧсьӧдысь да дорысь — Владимир Иллич Ленин.
Став олӧмыс да уджыс Владимир Илличлӧн вӧлі сӧмын рабочӧйясӧс да судзсьытӧм крестьянаӧс вир юысьяс кипод улысь мездӧм кузя, рабочӧй революция кыпӧдӧм кузя. Бӧръя 30 воыс Ленин олӧмлӧн кӧртасьӧма рабочӧйясӧн асьнысӧ мездӧм кузя вермасьӧмкӧд. Ни ӧти революция вӧсна лолӧмтор эз мунлы, кӧні эськӧ эз вӧв Ленин. Сы вӧсна, гижны кӧ ставсӧ Ленин олӧм йылысь, колӧ гижны став вермасьӧмсӧ рабочӧй класслысь XІX нэмся бӧръя вояссянь. Ми тані кӧсъям сӧмын дженьыдика висьтавны ӧткымынлаті Ленин олӧмысь.
Владимир Иллич чужлі 1870 воын Симбирскын. Батьыс сылӧн — Илля Миколаевич Ульянов вӧлі директорӧн (водзджыксӧ инспекторӧн) народнӧй школаяс вылын. 9 арӧсӧн Владимир Иллич пырис велӧдчыны Симбирскса гимназияӧ. Сэні велӧдчис зэв зіля, велалӧ вӧлі кокниа.
Гимназиясӧ неуна помавтӧдз на, 1887 воын мартын, Владимир Илличлысь воксӧ, Ӧльӧксансӧ, сарлӧн правительствоыс арестуйтіс, сар Ӧльӧксан ІІІ бомбаӧн народоволецъясӧн вины заводитлӧмысь. Кык тӧлысь мысти Ӧльӧксан Илличӧс аслас ёртъясыскӧд ӧшӧдісны.
Позьӧ веськыда шуны — сэтысянь нин том Владимир Ульянов вӧлі мӧвпалӧ, кыдзи эськӧ шыбитны пеж сар власьтсӧ.
1887 воын, гимназия помалӧм бӧрын, Владимир Иллич пырӧ велӧдчыны Казаньса университетӧ. Сэні сійӧ заводитӧ волысьлыны сэкдырся революционеръяскӧд. Студентъяс собранньӧ вылын сар власьт удж ног вылӧ чорыда шуасьӧмъясысь Владимир Илличӧс мукӧд студентъяскӧд вӧтлісны университетсьыс. Сійӧс эз лэдзны весиг Казаняс овны, ыстісны Кокушкино сиктӧ (40 верст Казаньсянь). Казаньӧ бӧр воӧм мысти Ленин бара заводитӧ волысьлыны революционеръяскӧд, велӧдӧ Маркслысь гижӧдъяссӧ.
1893 воын Ленин локтӧ Питирӧ (ӧнія Ленинградӧ). Сэки сійӧ ёна нин пыдісянь вӧлі тӧдмасьӧма Маркс велӧдӧмӧн, гӧгӧрвоӧма сійӧс. Ленин вӧлі бур революционерӧн нин. Ленинградын сьӧлӧмсянь, чорыда босьтчӧ рабочӧйяс пӧвстын уджавны: тӧдмавны налысь олӧмсӧ, зільӧ ӧтувтны да велӧдны, гижӧ нигаяс. Во чӧж уджалӧмӧн Ленин вермис Ленинградас гырысь заводъяс вылас лӧсьӧдавны марксистскӧй рабочӧй кружокъяс. 1895 воын лӧсьӧдісны «Рабочӧй классӧс мездӧм кузя вермасян» («Петербургский союз борьбы за освобождение рабочего класса»).
1895 во помын, декабрын, пӧлича арестуйтӧ Ленинӧс. 1897 воӧдз Владимир Иллич пукалӧ тюрмаын. Сэні сійӧ дугдывтӧг гусьӧн гижасьӧ вӧлявывса революционеръяскӧд, сеталӧ налы индӧдъяс, гижалӧ прокламацияяс. Тюрма бӧрын сійӧс ыстісны Сибырӧ. Сибырын Владимир Иллич оз эновтчы видзӧдны рабочӧйясӧн вермасьӧм вылӧ, гижасьӧ гусьӧн, гижӧ нигаяс, гижӧд пыр вермасьӧ мукӧдъясӧн нелючки велӧдӧмъяскӧд революция кыпӧдан туй йылысь.
Ыстылӧмыслы строк тырӧм бӧрын Ленин овмӧдчис Псковын, бара босьтчис аслас уджӧ. Сӧмын сійӧ казяліс, Россияын сылы овны да уджавны оз сетны. Пӧлича да жандармъяс помала кыйӧдӧны сійӧс, ӧти воськов пӧшти он вермыв тувччывны гусьӧн. Ленин казяліс — бурджык мунны заграничаӧ да сэні ещӧ чорыда гижавны, висьтавлыны, чуйдӧдны рабочӧй классӧс.
Заграничаӧ мунтӧдз Владимир Иллич быдлаӧ, кытчӧ вермис волыны, мырсис лӧсьӧдавны социал-демократ чукӧръяс (группы), йитны найӧс мӧда-мӧдныскӧд. Тайӧн Ленин лӧсьӧдӧ вӧлі миянлысь партия.
1900 воын Владимир Иллич муніс заграничаӧ. Сэні ӧтув мукӧд социал-демократъяскӧд заводитіс лэдзны газет «Искра» («Бикинь»). Медъёна уджалысьыс тані вӧлі Ленин.
1903 воын чукӧртчыліс социал-демократъяс партиялӧн 2-ӧд съезд. Съезд вылас мӧвпъяснас социал-демократъяс торъяліны. Ленин дор лоины унджыкыс. Сэтысянь и миян партия кутіс шусьыны большевикъяс (унджыкыс) партияӧн. «Искра»-газет вуджи меньшевикъяс киӧ. Владимир Иллич лӧсьӧдіс большевикъяс газет «Вперёд» («Водзӧ»). Сы пыр косясис меньшевикъяс мӧвпъяскӧд да уджъяскӧд, петкӧдліс налысь нелючкиа мӧвпалӧмъяссӧ.
1905 воын Ленин локтӧ Россияӧ. Олӧ Ленинградын гусьӧн, лэдзӧ газет «Новая жизнь», лӧсьӧдӧ ӧружьеӧн кыпӧдчӧм, нуӧдӧ удж Мӧскуаын рабочӧйясӧн кыпӧдчӧм дор. 1905 вося революция пӧдтӧм бӧрын сарлӧн власьтыс чорыда босьтчис косясьны революционеръяскӧд, пӧдтыны ставсӧ вирӧн. Партиялы бара лои зэв сьӧкыд уджсӧ нуны. 1907 воын Ленин мунӧ заграничаӧ.
1907–1911 воясӧ Россияын миян партиялы уджавны зэв вӧлі сьӧкыд. Ставыс быттьӧ сэки ланьтліс, куслі. 1912 воын, Лена ю вылын рабочӧйясӧс лыйлӧмсянь, бара кыптӧ революция дор вермасьӧм. Сэки партиялы бара позис петыштны ёна гуся олӧмысь, позис бара босьтчыны ёнджыка, тӧдчанаджыка ӧтувтны рабочӧйясӧс капиталистъяскӧд вермасьӧм вылӧ, чуйдӧдны сы вылӧ. Заводитісны петны газетъяс «Звезда», «Правда». Став уджыс мунӧ вӧлі Вл. Иллич чуйдӧдӧмӧн.
Война дырйи Ленин сувтіс медводдза мортӧн войналы паныд, чукӧстчис: «Бергӧдӧй ружьенытӧ асланыд буржуйяс вылӧ».
Февральса революция бӧрын Владимир Иллич локтӧ бӧр Россияӧ. Сэтысянь сійӧ пыр нин оліс Россияын, чуйдӧдіс рабочӧй классӧс вӧчны революция, босьтны ас кианыс власьт.
1917 воын Октябрын лои рабочӧй класслӧн, крестьянаӧн да салдатъясӧн отсалӧмӧн, революция. Ленин да сылӧн партияыс чуйдӧдісны та вылӧ рабочӧйясӧс, нуӧдісны революциясӧ.
Октябрса революция бӧрын Владимир Иллич чуйдӧдӧ уджнас став му вылын медводдза рабочӧй да крестьяна государствоын.
Ыджыд, сьӧкыд, нэм вунӧдтӧм удж вӧчӧм бӧрын Ленин ёрт кулі 1924 воын, январ 21-ӧд лунӧ, — 54 арӧсӧн.
Ленин колис ассьыс велӧдӧмсӧ — ленинизм. Ленин петкӧдліс миянлы, ставмувывса уджалысь йӧзлы, Маркс велӧдӧм ногӧн, веськыд туй озыръяс киысь власьт мырддьӧм вылӧ, индіс веськыд туй мунны социализмлань. Ленин индӧм туйӧд СССР-са уджалысь йӧз пыр ӧтарӧ, лунысь лунӧ мунӧны бур, гажа, кокни олӧмлань — социализмлань. Ленин велӧдӧм туйӧд кыптас, венас ставмувывса рабочӧй класслӧн революция.
