СКӦТӦС БУРМӦДӦМ ЙЫЛЫСЬ

Меным дум вылӧ уси вензьӧм ӧти морткӧд. Сійӧ ӧтарӧ вӧлі зыргӧ: колӧ пӧ крестьяналы лӧсьӧдны бур, гырысь рӧд ӧшъяс да мӧсъяс. Ме шуа: колӧ, мися, войдӧр лӧсьӧдны бур, чӧскыд, тыр пӧттӧдз кӧрым скӧтлы. Ӧти кывйӧ ми сыкӧд эгӧ и волӧй.

Дерт эськӧ, бур рӧдтӧ колӧ лӧсьӧдны. Ӧні тані миян, медся катыд вожын, ӧшъясыд, мӧсъясыд вывті нин посниӧсь, йывмӧмаӧсь, йӧвтӧ зэв этша вайӧны. Менам аслам мӧсъяс, кольӧм во чӧж веситі йӧвсӧ да, лысьтісны сӧмын: нёльӧдысь куканя мӧс — 61 п. да 36 тув, первойя куканя мӧс — 56 п. да 9 тув. А ещӧ тӧвнас вердім пыр пӧттӧдзныс, юкталім шонтыштӧм ваӧн, видзим шоныд картаын; гожӧмнас, дерт, вердчисны асьныс лудын. Тайӧ нӧ, тамдаыд йӧв. Мукӧд губерняясын ӧд мӧсъясыс лысьтӧны йӧвсӧ во чожнас 300 пудйӧдз. Мый вӧсна жӧ сідзи? Да сы вӧсна, мый налӧн кӧрымыс бур: бур сорт, видзвыв турун, кӧдзӧм турун, сёркни, свеклӧ, морков, жмык, нянь. А ми вердамӧй сӧмын эжӧр да нюрвыв турунӧн дай сійӧ на унаысь муртсӧн, — унаысь лолӧ вердны идзасӧн да пипу кырсьясӧн. Кытысь нӧ сэсся уна йӧлыс татшӧм кӧрым помсьыд!

Ме видзӧда да, ӧні агрономъяс эськӧ мырсьӧны бурмӧдны крестьяналысь мӧсъяссӧ: лӧсьӧдалӧны бур ӧшъяс, весӧн вердӧмъяс, шоныд, югыд картаяс, Данияын кодь ляснияс. Сӧмын, ме чайта, ӧдвакӧ вермас мыйкӧ буртор сыысь лоны. Тадзтӧ вердӧмӧн дерт эськӧ, гашкӧ и бурмыласны скӧтыд, йӧлыс содлас, да ӧд ставыс сійӧ сӧмын бура вердігӧн да дӧзьӧритігӧн. Кор тайӧ жӧ мӧсъясыс воасны бӧр крестьяна ки вылӧ, видзӧдан да, регыд мысти жӧ бӧр важ кодьыс лоӧны: омӧликӧсь, косӧсь, йӧвтӧмӧсь. Вӧвліны ӧд нин миян, комияслӧн видлӧгъяс (опыты): весиг земство дырйи нин лӧсьӧдавлісны бур ӧшъясӧс, ужъясӧс, порсьясӧс, судзӧдлісны колмогорскӧй да ярославскӧй гырысь рӧд мӧсъясӧс, куканьяссӧ, чаньяссӧ налысь разӧдавлісны крестьяналы. Мый сыысь лои? Ӧти бур мӧс ни, ӧти бур вӧв ни, порсь ни эз лоны. Тушанас кӧть эськӧ и гырыся быдмыласны, да мӧсъясыд татчӧс мӧс кодьӧсь жӧ лоӧны: ичӧт йӧлаӧсь, косӧсь, ордлыыс чургӧдчӧма. Вӧвъяс, сідз жӧ, косӧсь, ичӧт вынаӧсь. Порсьяс посняммӧны, гостӧмӧсь. Мый вӧсна? Кӧрым этшалунла да омӧльла. Верд кӧть эн миян кӧрымнад, скӧтлӧн некутшӧм бурмӧм оз лолы, оз вермы лонысӧ.

Ме чайта, та йылысь быдӧн тӧдӧны.

Та вӧсна ме со бара на шуа: войдӧр агрономъяслы колӧ ёнджыка, став вынсьыныс, став сьӧлӧмсьыныс босьтчыны кӧрым бурмӧдны да содтыны крестьяналысь. Колӧ ызйӧдны, велӧдны найӧс кыдзи бурмӧдавны выль да важ видзьяс, мед унджык да бурджык турун пондіс быдмыны, кыдзи быдпӧлӧс сёян турунъяс кӧдзны, кыдзи быдтыны скӧтӧс вердан быдсикас сёркнияс, кыдзи нюръяс косьтыны, жмык дасьтыны. Тайӧ, ме ногӧн, медся колантор. Та вылӧ медвойдӧр колӧ видзны став вынсӧ да эмбурсӧ. Сэсся кор кӧрымъяс содасны, лоӧ унджык, тырмымӧн, бурджык, сэки вӧлисти и заводитны скӧтӧс бурмӧдны, бур рӧд лӧсьӧдавны. Дженьыдика кӧ шуны: войдӧр — бур, тырмымӧн кӧрым, бӧрыннас — бур рӧд.

Н. Ч.