НЮР КОСЬТӦМ

Мыйла колӧ нюр косьтыны.

Миян Коми обласьтын муясыд нянь вайӧны куйӧдӧн вынсьӧдӧм серти. Мед муыд бура ваяс няньтӧ, десятина муӧ быд кык либӧ куим урожай вылӧ колӧ сюйны куйӧдтӧ 2400 пудйӧдз кымын. Та мында куйӧдыс ӧти воӧн вермас лоны сӧмын 4–5 мӧскысь. Нёль мӧс видзӧм вылӧ колӧ 500 пуд турун. Лыддям кӧ быд десятина виддзысь 100 пуд турун, ковмас 5 десятина видз.

Та серти ми аддзам, — мед му вылӧ лоӧ куйӧдыд дӧвӧль, колӧ видзны тырмымӧн скӧт. Скӧт видзны ми вермам видзьяс серти. Крестьяналӧн видзьясыд миян обласьтын этшаӧсь. Уна скӧт видзны оз вермыны. Кӧдзӧм турун вӧдитӧны омӧля на. Ньӧбӧм куйӧдӧн муяс пӧшти некод оз бурмӧд. Куйӧд му вылӧ оз тырмы. Сы вӧсна няньяс воӧны омӧля. Видзьяс паськӧдны бур местаяс вӧлӧсьтъяссянь матігӧгӧрын абуӧсь: бурджык местаяссӧ быдӧн нин вӧчалӧма виддзӧ. Колялӧма сӧмын матігӧгӧрын лёк местаяс (нюръяс да васӧдінъяс). Сэтшӧм местаяссӧ крестьяна лыддьӧны шогмытӧм местаясӧн.

Мед эськӧ не мунны видзьясӧн паськӧдчыны сиктсянь ылӧ да бырӧдны скӧтлы турун тырмытӧм, колӧ чорыда босьтчыны сиктъяссянь матігӧгӧрса нюръяс, либӧ васӧдінъяс косьтавны да бурмӧдны.

Нюръяс да васӧд местаяс видз-му вылӧ туйӧны.

Важӧн йӧзыд вӧлі нюртӧ да васӧд, лёкджык инъястӧ лыддьӧны шогмытӧмӧн. Сійӧ абу збыль. Нюръясыд да васӧдінъясыд шогмӧны видз-му вылад. Дерт, нюръясад видзтӧ либӧ мутӧ вӧчӧм вылӧ водзджыксӧ лоӧ унджык вын пуктыны. Сы пыдди бӧрыннас сэтшӧм местаыс кузя сетӧ бур урожай, ӧдйӧ вештӧ пуктӧм вынтӧ. Миян обласьтын нюрысь вӧчӧм видз-му абу на. Сэтшӧм видз-муясыс эмӧсь миянкӧд орчча губерняясын. Сэні тайӧ уджсӧ нуӧдӧны миян серти важӧнджык нин. Босьтам Кардор губерня (Архангельская губерния). Сэні эм видлӧг вылӧ нюр му. Сійӧ му вылас видлалӧны, тӧдмалӧны, эм абу бурыс миян войвылын нюрысь вӧчны видз-му. Сійӧ станцияас войнаӧдз на арталӧмаӧсь, вылӧ-ӧ сувтӧ ӧти гектар (десятинаысь неуна ичӧтджык — 0,9153 дес.) нюр косьтӧм да виддзӧ пӧртӧм, мыйта сетӧ сійӧ пӧльзасӧ.

Первой воас нюрсӧ видлалӧма гидротехник. Сійӧ уджыс сувтӧма 70 ур. Мӧд вонас косьтӧмаӧсь (канава кодйӧмаӧсь), сувтӧма 40 шайт. Коймӧд вонас мыръяссӧ перъялӧмаӧсь да гӧрӧмаӧсь-агсалӧмаӧсь (пинёвтӧмаӧсь) «рондаль» пиняӧн, — сувтӧма 80 шайт. Нёльӧд вонас бара пинёвтӧмаӧсь, сэсся кӧдзӧмаӧсь — сійӧ сувтӧма 6 шайт. 8 пуд вика кӧйдыс да 6 пуд зӧр кӧйдыс сувтӧма 28 шайт; урожай босьтӧм сувтӧма 10 шайт. Урожай босьтӧм бӧрын гӧрӧм сувтӧма 12 шайт. Став рӧскодыс нёльӧд воас лоӧма 56 шайт. Став нёльнан вонас видзӧмаӧсь нюр косьтӧм да нянь кӧдзӧм вылас 176 шайт да 70 ур. Пӧльзаыс кӧдзлӧмсьыс воӧма: 250 пуд турун, сьӧмӧ кӧ вуджӧдны — 100 шайт.

Витӧд воас кӧдзӧмаӧсь уна во чӧж быдмана турун да ид, ньӧбӧм куйӧд сюйӧмӧн. Тайӧ уджыс сувтӧма: куйӧд ньӧбӧм — 30 шайт; 15 пуд ид кӧйдыс да кык пуд турун кӧйдыс — 50 шайт; кӧдзӧм да пинёвтӧм — 6 шайт; ид вундӧм да чукӧртӧм — 10 шайт. Став рӧскодыс витӧд вонас лоӧма 96 шайт.

Пӧльзасӧ витӧд вонас босьтӧмаӧсь: 100 пуд ид-сю, сьӧмӧн кӧ, 150 шайт дон; идзас да кыд-жуг 150 пуд, — 15 шайт дон. Ставыс — 165 шайт дон.

Квайтӧд вонас рӧскодсӧ вӧчӧма сӧмын турун босьтӧм вылӧ, — 10 шайт. Докодыс воӧма 250 пуд турун, — 100 шайт дон.

Став рӧскодыс квайт вонас лоӧма 282 шайт да 70 ур. Пӧльзасӧ босьтӧмаӧсь 365 шайт дон. Сідзкӧ, квайт вонас муӧ пӧртӧм нюрыс вайӧма 82 шайт да 30 ур барыш.

Водзӧсӧ, витӧд во бӧрас, во дас – дас вит пыр пондас воны 200–250 пуд турун. Рӧскодыс сэки лоӧ сӧмын турун пуктӧм вылӧ 10 шайтӧн во, да нёль во мысти кокньыдика ковмас пинёвтны, а кӧкъямыс во мысти куйӧд вын содтыштны.

Со мый сетӧны нюръясыд да васӧд местаясыд.

Видзтӧ вӧчны ӧні ми мунам дас, кызь, а мукӧдлаас сё верстысь ылӧ. Артавны кӧ пондам, мый сулалӧ миян сы ылнасьыд видз вӧдитӧмыд! Сэк кості уналаын миян дзик керкаяс берданым мыйта колӧ эмӧсь нюръясыд да васӧд местаясыд, мыйысь позьӧ вӧчны бур видзьяс.

Кыдзи босьтчыны нюръяс виддзӧ пӧртны.

Крестьяналы ӧткӧн либӧ кыкӧн нюр косьтан уджад босьтчыны, дерт, он вермы. Колӧ нюртӧ косьтӧм вылӧ босьтчыны уналы ӧтвылысь, нюр косьтан (мелиоративнӧй) тӧвариществоӧ ӧтувтчӧмӧн. Позьӧ нюр косьтыны весиг став обществоӧн, либӧ уна обществолы ӧтувтчыны, ыджыд кӧ нюрыс.

Нюр косьтан тӧварищество лӧсьӧдӧм вылӧ уставсӧ позьӧ судзӧдны Сыктывдінкарысь, Сельпромкредитсоюзысь, либӧ Мӧскуаысь Видз-му Комиссариат Издательствоысь «Новая деревня»^Адресыс со кыдзи: Москва, угол Тверской и Моховой ул., 1-й дом Советов, Издательство НКЗ «Новая деревня»./^.

Кыдзи лӧсьӧдны нюр косьтан тӧвариществосӧ, коді сэтчӧ пырӧ, сідзи водзӧ, позьӧ тӧдмасьны «Ордымысь» 1926-ӧд вося 3-ӧд №-ысь, агроном А. Попов статтяысь «Кыдзи восьтавны видз-му уджалан кооперативъяс».

Кутшӧм местаяс позьӧ бурмӧдны да косьтыны.

Косьтыны да бурмӧдны позьӧ не сӧмын нюръяс, кытысь некод некутшӧм пӧльза оз босьт. Позьӧ бурмӧдны сэтшӧм местаяс, кытысь вӧрсӧ ректӧма нин да босьтсьӧ пӧльза, сӧмын местаыс нюрвыв, васӧд да вутшкӧсь, да кытысь косьтӧмӧн, бурмӧдӧмӧн кутас локны ыджыдджык пӧльза.

Мелиоративнӧй тӧвариществояс вермӧны нюр косьтан уджсӧ да васӧд местаяс бурмӧдан уджсӧ нуӧдны сэтшӧм местаясын, кӧні шленъясыслӧн медся уна видзьясыс, либӧ наросьнӧ землемерӧн вундӧм нюрын, либӧ мукӧд лёк местаын, кӧні некодлӧн на абу видз ни му да лыддьысьӧ государство киын.

Кутшӧмкӧ места кӧ, агроном да мелиоратор видлалӧм бӧрти, мелиоративнӧй тӧварищество кӧсйӧ косьтыны да бурмӧдны, сӧмын сійӧ местаыс абу на мелиоративнӧй тӧвариществоса шленъяс ордын, а государство кипод улын, либӧ земельнӧй обществолӧн, сэтшӧм местасӧ, удж нуӧдны заводиттӧдз, колӧ корны либӧ Видз-му Управленньӧлысь, либӧ обществоыслысь. Видз-му Управленньӧясӧн, либӧ обществоӧн местасӧ сетӧм мысти, мелиоративнӧй тӧвариществолы колӧ корны мелиораторӧс да мед сійӧ видлалас струментъясӧн, дай индас кыдзи колӧ косьтыны (канаваяссӧ кодъявны) да бурмӧдны. Сэсся сы бӧрти вӧлисти кутчысьны уджӧ. Ас кежад, велӧдчӧм йӧзӧн струментӧн видлавтӧг, нинӧм оз артмы. Нюр косьтан удж колӧ медводзсяньыс да медбӧръя помӧдзыс нуӧдны велӧдчӧм йӧз тшӧктӧм серти.

Велӧдчӧм йӧз (мелиораторъяс) отсалӧны дон босьттӧг.

Нюр косьтан удж нуӧдӧмысь велӧдчӧм йӧзлы уджалан донсӧ мынтӧ государство. Мелиоративнӧй тӧвариществояслы сӧмын ковмас мелиораторсӧ уджалігас видзны патераын да удж вылӧ ветлӧдлыны сетны дон босьттӧг вӧв.

Та кындзи мелиоративнӧй тӧвариществояслы лоӧ ещӧ ас костсьыс бӧрйыны ӧти сюсьджык велӧдчыштӧм мортӧс десятник пыдди. Уджалысьяссӧ ставсӧ, дерт, мелиоративнӧй тӧварищество ачыс сетӧ.

С. Куклин.