КОМИ НЫВБАБА
Ылын кӧрт туйяссянь, сьӧд пемыд вӧр шӧрын оліс коми ань. Вежӧрыс вӧлі пемыд, паськыд пемыд вӧр мозыс. Вежӧрсӧ югдӧдны, восьтыны синсьӧ аньлы вӧлі вывті сьӧкыд, некод эз тӧждысьлы пемыд аньӧс мортӧ пӧртӧм вӧсна. Коми ань гӧгӧр бергавлісны, сьӧд варышъяс моз, попъяс, дякъяс. Найӧ ещӧ нин ёна пемдӧдлісны вежӧрсӧ нывбабаяслысь, повзьӧдлісны адӧн да ыштӧдлісны райӧн. Йӧзсӧ пемдӧдан уджыс вӧлі ёна колӧ озыр йӧзлы да сар-«батюшколы». Найӧ вӧлі тӧдӧны, воссяс кӧ син уджалысь йӧзлӧн, тшӧтш уджалысь нывбабаяслӧн, сэки эн виччысь бурӧс.
Уджалысь нывбабаяс вылын нартитчылісны озыр йӧз, тшӧтш нартитлісны, топӧдлісны, эз пуктывны тыр мортӧ мужикъяс. Сэтшӧм нин вӧлі озыр йӧз власьтлӧн законыс.
Сӧвет власьт лӧсьӧдӧм мысти вӧлисти вежсис омӧль олӧм уджалысь йӧзлы, воис пом нывбабаяслӧн некытчӧ туйтӧм олӧмлы, нывбабаясӧс пӧртісны мортӧ. Сӧвет власьт да коммунист партия разисны ыджыд потшӧс мужика-нывбабаа костысь.
Коми ань, ньӧжйӧ эськӧ да, Сӧвет союзса мукӧд нывбабаяс моз жӧ, веськыда тувччалӧ водзӧ коммунист партияӧн индӧм туйӧд.
Асланыс ставмувывса нывбаба праздник лунӧ (март 8-ӧд лунӧ) коми нывбабаяс, мукӧд моз жӧ, ӧтувтчӧмӧн арталӧны ассьыныс вӧчӧм уджнысӧ, пуктӧны водзӧ кежлӧ уджъяс. Асланыс уджӧн коми нывбабаяс сетӧны ыджыд отсӧг коммунист партиялы да сӧвет власьтлы мунны водзӧ, выль олӧмлань.
Ыджыд вын пуктӧмӧн воысь воӧ коммунист партия паськӧдӧ нывбабаяс пӧвстын удж делегаткаяс собранньӧяс пыр. Воысь воӧ содӧны миян коми делегаткаяс. Миян коми муын делегатка собранньӧяс прамӧй уджсӧ нуӧдны кутісны 1923 восянь. Сэтысянь ӧдйӧ содіны делегаткаясыд. 1924 воӧ уджалісны 18 делегатка собранньӧяс, 1925 воӧ — 44, 1926 воӧ — 70, 1927 воӧ — 120 нин. Делегаткаясыс вӧліны: 1924 воӧ — 586 морт, 1925 воӧ — 1380, 1926 воӧ — 2058, 1927 воӧ — 2699 морт.
Делегаткаяслӧн собранньӧясыс матыстӧны крестьянкаӧс обществоса удж бердӧ, велӧдӧны сійӧс уджавны бӧрйӧм удж вылын, кыпӧдӧны уджавны окоталунсӧ Сӧвет государство вынмӧдан удж вылын. Быд во бӧрйӧм делегаткаяссӧ индалӧны учрежденньӧяс бердӧ: тӧдмасьны-велӧдчыны сэтысьса уджӧн. Татшӧм уджыс делегаткаяслӧн мунӧ омӧля на. Ӧти-кӧ, асьныс делегаткаясыс оз ставныс сьӧлӧмсьыс видзӧдны тайӧ удж вылас, мӧд-кӧ, учрежденньӧясса юралысьясыс омӧля видзӧдӧны уджавнысӧ велӧдчыны индӧм делегаткаяс вылас: оз корлывны заседанньӧяс вылӧ, оз юӧртлывны мукӧд пӧлӧс удж вылӧ, оз сетны вӧчны налы вермана удж.
Кӧть и омӧля мунліс учрежденньӧясӧн делегаткаяслӧн собранньӧяслы отсалӧмыс, делегаткаяслӧн тӧданлуныс кыптӧ. Воысь воӧ унджык нывбаба матысмӧ обществоса удж бердӧ, бӧрйӧм удж вылын бабаяслӧн лыдыс воысь воӧ содӧ: 1924 воӧ вӧлі уджалӧны обласьт пасьта — 68 нывбаба, 1925 воын — 301 баба, 1926 воын — 850 баба, таво 1600 морт сайӧ.
Коми крестьянка 1922–23 воясӧ сӧветъясысь ылын, бокын кытшлаліс. Ӧні ачыс сэні уджалӧ, бӧрйӧ удж нуӧдысьясӧс. Таво сӧветъясӧ бӧрйысисны 23.704 нывбаба, 60.425 нывбаба пиысь. Вӧлӧсьтувса съездъяс вылӧ бӧрйисны 519 нывбабаӧс (12,72%). Вӧлӧсьтувса исполкомъясын шленын 54 нывбаба (кольӧм во волі сӧмын 5 нывбаба). Коми ань аслас вӧлӧсьтувса сӧвет кындзи, бӧрйӧ да нуӧдӧ уджсӧ уездувса, обласьтувса сӧветъясын. Кольӧм во вӧліны бабаяс уездувса сӧветъяс съезд вылын 17 морт, таво — 25 морт. Обласьтувса сӧветъяс съезд вылын кольӧм во воліны 6 нывбаба, таво — 19-ӧнӧсь.
Коми аньыд революция бӧрын скодъяс вылад кӧ шыасьлас вӧлі, сёрнитліс сӧмын ас вӧснаыс, ас овмӧс вӧснаыс. Ӧні вежсис коми нывбаба: скодъяс вылад оз нин горзы, оз нин шуась омӧль олӧм вылас, сійӧ тӧждысьӧ кыдзи кыпӧдны овмӧс аслас вӧлӧсьтысь, став Сӧвет республикаысь.
Кольӧм ар, сентябр тӧлысьын Сыктывдінкарын муніс обласьтувса нывбабаяслӧн конференция. Нимкодь вӧлі кывзыны найӧлысь сёрнисӧ.
Со, сувтӧ олӧма баба Леткаысь, шуӧ:
— Меным бабаяс тшӧктісны корны бабаяс пӧвстын удж нуӧдысьӧс. Миян бабаяс зэв пемыдӧсь, югдӧдӧй налысь вежӧрнысӧ.
Сёрнитӧ мӧд ичмонь:
— Бабаяс, скӧттӧ колӧ стракуйтны. Стракуйтам кӧ, уськӧттьӧяс дырйи сетасны отсӧг дай ми вермам лӧсьӧдны выль мӧс либӧ вӧв. Шыбитӧй важ ногӧн уджаланног, колӧ ӧтув судзӧдавны машинаяс, сійӧ ёна кокньӧдас миянлысь сьӧкыд удж.
Выльгортса баба тшӧктӧ бабаяслы вермасьны вина юӧмкӧд, шуӧ вина юӧм пӧ кыскӧ мортӧс быд пежӧ, быдпӧлӧс висьӧмӧ, оз ков сетны вӧля мужикъяслы юны вина. Вермасьӧй пӧ самӧкур пуӧмкӧд.
Мысысь олӧма нин баба корӧ бабаяс пӧвстын бур уджнуӧдысьӧс: миян пӧ ёна паськалі, водзӧ паськалӧ бурсьылӧм, кодъяс ёна ылӧдлӧны бабаясӧс.
Сёрнитӧны, кыдзи уджалӧ волісполком, кыдзи бурмӧдны удж кооперативысь, мӧда-мӧдлы отсасян комитетысь, мукӧдлаысь. Эз вунӧдны индыны и учрежденньӧясын нелючки удж мунӧмысь, тшӧктӧны нелючкиторъяссӧ бырӧдны. Ӧти олӧма баба висьталіс: сетлӧма сійӧ коркӧ судӧ перйыны кагалы алимент. Кык во нин нюжалӧма делӧыс. Лоӧма локны Сыктывдінкарӧ. Сэні кык лун судзӧдӧма ӧти неыджыд справка: ӧти пӧ ыстас мӧд дорӧ, мӧд коймӧд дорӧ... Колӧ пӧ пуктыны пом татшӧмторъяслы.
Обществоса уджӧ матыстчӧмысь кындзи, коми ань уна нин вӧчис и ассьыс овмӧссӧ бурмӧдан удж вылын. Судзӧдӧ сійӧ машинаяс. Сыктыв уездын бабаяс судзӧдісны 34 шабді няръялан машина. Став обласьт пасьтаын судзӧдісны 48 машина сайӧ. Сэсся ӧні бара гижсьӧмаӧсь ӧтув 42 няръясян машина вылӧ. Нювчимса, Сереговса да Поёлса бабаяс судзӧдӧны чувки кыан машина. Абъячойса бабаяс судзӧдӧны нирасян машина. Шабдісӧ нывбабаяс вежӧны бур пӧлӧс сортӧ, ӧти-мӧдлаын кӧдзӧны кузь пӧлӧс кӧйдыс (Сыктыв уезд улын кольӧм во 120 пуд сайӧ вӧлі кӧдзӧма).
Бурмӧдӧны и челядьныслысь удж — гожӧм кежлӧ восьталӧны челядь видзанінъяс. Гӧгӧрвоис коми крестьянка: удж вылад мунас да, сӧмын сэки сьӧлӧмыс лоӧ местаын, кор кагаыс сылӧн кольӧма яслиӧ. Челядь яслитӧ восьтавнысӧ коми аньлы отсыштӧ сӧвет власьт тшӧтш. 1923 воӧ обласьтын вӧлі 4 челядь видзанін, 1924 воӧ — 16, 1925 воӧ 31 ясли да кык плӧщадка, 1926 воӧ 53 ясли да 8 плӧщадка.
Вежсис и керка пытшкӧс олӧм. Коми ань ӧні сувтӧ воча нӧйтӧмлы, — тӧдӧ: мужиклы сійӧ абу кутшӧмкӧ кӧлуй, а сы кодь жӧ морт, тӧдӧ — сӧвет власьт оз сет ӧні бабаӧс тиранитны. Крестьянкаыд, неуна прӧстмыштас уджсьыс да, котӧртлӧ нин и лыддьысян керкаӧ, газетъясысь гижӧд лыддьыштны, кывзыштны мый вӧчсьӧ гӧгӧрыс.
Эм уна нин буртор нывбабаяс уджын. Сӧмын сыкӧд орччӧн эмӧсь уна на нелючкиторъяс. Нелючкиторъясыскӧд нывбабалы, ӧтув став уджалысь йӧзкӧд, ковмас чорыда босьтчыны вермасьны.
Уна коми нывбаба олӧ важ ног на. Найӧс колӧ югдӧдны, чуксавны лӧсьӧдны ассьыс олӧмсӧ бурджыка, кыскыны обществоса уджӧ.
Ӧні миян коми деревняясын ёна паськалі самӧкур пуӧм, вина юӧм да кулиганитӧм. Эмӧсь деревняяс, кӧні юӧны мужиккӧд ӧтмоз и бабаяс. Колӧ бабаяслы ӧтувтчӧмӧн восьтыны кось тайӧ омӧль олӧмыдлы. Эмӧсь, дерт, мукӧд пӧлӧс нелючкияс на коми бабаяс пӧвстын. Ставсӧ сійӧс ӧтув нывбабаяслы колӧ бырӧдны.
